Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen

Medicijnen veroorzaken regelmatig bijwerkingen, maar deze zijn ‘voorspelbaar’. Af en toe veroorzaken ze echter onvoorspelbare problemen doordat patiënten hierop vertraagd allergisch reageren. Dit gebeurt vaak op de huid waarop bijna elke vorm van een huiduitslag mogelijk is. De meeste huiduitslag verdwijnt spontaan zodra de patiënt gestopt is met het geneesmiddel. Wel ontstaan soms heel ernstige reacties door medicatiegebruik en zijn niet alleen de huid maar ook ander organen en lichaamsstructuren aangetast. Hiervoor is een snelle behandeling nodig om het leven van de patiënt te redden.

• Risicofactoren van overgevoelige reactie op medicatie
• Symptomen aan huid en elders
• Huiduitslag
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van allergische reactie op medicijnen
• Prognose van medicijnenovergevoeligheid
• Preventie van overgevoeligheidsreactie op geneesmiddel

Risicofactoren van overgevoelige reactie op medicatie

Vrouwen reageren vaker dan mannen allergisch op medicijnen. Bepaalde patiënten (bijvoorbeeld patiënten met een hiv-infectie) zijn meer vatbaar voor een huiduitslag door het nemen van geneesmiddelen. Ook andere onderliggende virale infecties leiden mogelijk sneller tot een huiduitslag door het nemen van medicatie.

Symptomen aan huid en elders

Huiduitslag

Een wijdverbreide symmetrische maculopapulaire uitslag is het meest voorkomende type huiduitslag bij mensen die een huiduitslag ontwikkelen als gevolg van geneesmiddelen. Hierbij zijn vlekjes en bultjes aanwezig. Sommige patiënten krijgen te maken met een ‘vaste geneesmiddelenuitslag’. Hierbij ontstaat een uitslag op een specifieke plaats die op exact dezelfde plaats terugkomt na een herhaalde blootstelling. Verschillende soorten geneesmiddelen veroorzaken een verschillende huiduitslag. De meest voorkomende boosdoeners in een ziekenhuisomgeving zijn antibiotica en chemotherapiemiddelen, maar vele andere medicijnen veroorzaken mogelijk huidklachten.

Andere symptomen

Patiënten die allergisch reageren op medicijnen, kampen vaak met een huiduitslag. Andere symptomen komen mogelijk ook tot stand die variabel zijn in ernst, frequentie en duur. Zo krijgen sommige patiënten bijvoorbeeld te maken met anafylaxie, een zeer ernstige allergische reactie. Benauwdheid, buikpijn, nierproblemen, oogklachten, een opgezette keel, hartritmeproblemen, blauwzucht, bewustzijnsverlies zijn enkele ernstigere klachten van een allergische reactie op medicijnen.

Diagnose en onderzoeken

Een huiduitslag door een allergie voor medicijnen is in principe enkel aan te tonen door de patiënt opnieuw bloot te laten stellen aan de medicatie, maar dit is zelden gerechtvaardigd omdat het een aantal risico’s met zich meebrengt. Dit gebeurt soms wel bij geneesmiddelen voor de behandeling van tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen) of antiretrovirale geneesmiddelen, maar dergelijk onderzoek gebeurt onder strikt medisch toezicht, omdat er een risico op anafylaxie (ernstige allergische reactie) bestaat. De arts test dit soms wel uit door het medicijn stop te zetten en te kijken of de symptomen dan verdwijnen. Wanneer de huiduitslag daadwerkelijk het gevolg is van het medicatiegebruik, verdwijnen de klachten nadat de patiënt gestopt is met de medicatie. Met het terug opstarten van de medicatie is de arts zeer voorzichtig (zeker wanneer sprake is van een ernstige reactie op medicatie). Wel is het mogelijk om de huid te onderzoeken; hiervoor bestaan diverse testen. Zo injecteert de arts mogelijk een druppel vloeistof met het medicijn in, op de huid. Bij een andere test spuit hij het medicijn verdund in in de huid, en spuit hij daarna steeds sterke concentraties in. Een huidplaktest is ook mogelijk. Hierbij plakt de arts een speciale pleister op de rug waarin het medicijn verwerkt is. Na twee dagen verwijdert hij de pleister en bekijkt hij de eventuele huidreactie. Dit herbekijkt hij na drie, vier en soms zeven dagen. Een bloedonderzoek is ook aangewezen. In sommige gevallen zet de arts een provocatietest in maar dit is niet altijd aangewezen. De patiënt krijgt hierbij in een aantal stappen een toenemende hoeveelheid van het medicijn dat mogelijk leidt tot de overgevoeligheid.

Behandeling van allergische reactie op medicijnen

De arts moet zo snel mogelijk uitzoeken welk medicijn verantwoordelijk is voor de klachten en stoppen met dit medicament. Topische (op de huid aangebrachte) corticosteroïden zijn op korte termijn veilig en verminderen de symptomen. Verder schrijft de arts mogelijk antihistaminica voor wanneer sprake is van netelroos. De arts zet bovendien andere medicatie in om het eventueel onderliggend probleem te behandelen.

Prognose van medicijnenovergevoeligheid

De vooruitzichten van medicijnenovergevoeligheid zijn variabel, maar in de meeste gevallen zijn ze goed wanneer de symptomen zich enkel beperken tot de huid en de diagnose en behandeling snel gebeuren. Af en toe ontstaan snel ernstige complicaties. Dit gebeurt vooral bij het 'medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom' en 'toxische epidermale necrolyse', twee aparte aandoeningen die vooral door medicatiegebruik tot stand komen.

Preventie van overgevoeligheidsreactie op geneesmiddel

De arts noteert de overgevoeligheidsinformatie in het medisch dossier, en de patiënt geeft vervolgens het best toestemming om dit dossier te mogen uitwisselen met andere zorgverstrekkers. Daarnaast is het aangewezen om als patiënt steeds een medisch paspoort of een SOS-hanger bij te hebben voor bijvoorbeeld vakantiegelegenheden. De arts of apotheker kunnen zorgen voor dit paspoort of de SOS-ring.

Lees verder

• Penicillineallergie: Allergische reactie op antibioticum
• Medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen