Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen

Medicijnen veroorzaken regelmatig bijwerkingen, maar deze zijn ‘voorspelbaar’. Af en toe veroorzaken ze echter onvoorspelbare problemen doordat patiënten hierop vertraagd allergisch reageren. Dit gebeurt vaak op de huid, waarop bijna elke vorm van huiduitslag mogelijk is. De meeste huiduitslag verdwijnt spontaan zodra de patiënt stopt met het geneesmiddel. Soms ontstaan echter zeer ernstige reacties door medicatiegebruik, waarbij niet alleen de huid maar ook andere organen en lichaamsstructuren aangetast kunnen worden. Hiervoor is een snelle behandeling nodig om het leven van de patiënt te redden.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen aan huid en elders
• Huiduitslag
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Aanvullende behandelingsopties
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Allergische reacties op medicijnen komen relatief vaak voor en kunnen bij elk individu optreden, ongeacht leeftijd of geslacht. De frequentie en ernst van deze reacties variëren afhankelijk van de gebruikte medicatie en de individuele gevoeligheid. Het is moeilijk om exacte cijfers te geven over de prevalentie van medicijnallergieën, maar schattingen suggereren dat ongeveer 5-10% van de bevolking tijdens hun leven een allergische reactie op medicatie kan ervaren. Allergische reacties op medicijnen kunnen in verschillende vormen voorkomen, van milde huiduitslag tot ernstige systemische reacties zoals anafylaxie.

Oorzaken

Allergische reacties op medicijnen worden vaak veroorzaakt door een overgevoeligheidsreactie van het immuunsysteem op een specifiek geneesmiddel. Deze reacties kunnen optreden bij vrijwel elk type medicijn, inclusief antibiotica, antivirale middelen, pijnstillers en chemotherapie. De oorzaak ligt meestal in een immuunrespons waarbij het medicijn of een afbraakproduct ervan als een vreemde stof wordt beschouwd. Dit kan leiden tot de productie van antilichamen of andere immuunmechanismen die verantwoordelijk zijn voor de allergische reactie.

Risicofactoren

Vrouwen reageren vaker dan mannen allergisch op medicijnen. Bepaalde patiënten (bijvoorbeeld patiënten met een hiv-infectie) zijn meer vatbaar voor een huiduitslag door het nemen van geneesmiddelen. Ook andere onderliggende virale infecties kunnen mogelijk sneller leiden tot een huiduitslag door het gebruik van medicatie. Genetische factoren kunnen ook een rol spelen, waarbij sommige mensen een verhoogd risico hebben op allergische reacties door hun genetische aanleg.

Symptomen aan huid en elders

Huiduitslag

Een wijdverbreide symmetrische maculopapulaire uitslag is het meest voorkomende type huiduitslag bij mensen die een huiduitslag ontwikkelen als gevolg van geneesmiddelen. Hierbij zijn vlekjes en bultjes aanwezig. Sommige patiënten krijgen te maken met een ‘vaste geneesmiddelenuitslag’. Hierbij ontstaat een uitslag op een specifieke plaats die op exact dezelfde plaats terugkomt na een herhaalde blootstelling. Verschillende soorten geneesmiddelen veroorzaken een verschillende huiduitslag. De meest voorkomende boosdoeners in een ziekenhuisomgeving zijn antibiotica en chemotherapiemiddelen, maar vele andere medicijnen veroorzaken mogelijk huidklachten.

Andere symptomen

Patiënten die allergisch reageren op medicijnen, kampen vaak met een huiduitslag. Andere symptomen kunnen ook optreden en variëren in ernst, frequentie en duur. Zo krijgen sommige patiënten bijvoorbeeld te maken met anafylaxie, een zeer ernstige allergische reactie. Benauwdheid, buikpijn, nierproblemen, oogklachten, een opgezette keel, hartritmeproblemen, blauwzucht, bewustzijnsverlies zijn enkele ernstigere klachten van een allergische reactie op medicijnen.

Diagnose en onderzoeken

Een huiduitslag door een allergie voor medicijnen is in principe enkel aan te tonen door de patiënt opnieuw bloot te stellen aan de medicatie, maar dit is zelden gerechtvaardigd omdat het een aantal risico’s met zich meebrengt. Dit gebeurt soms wel bij geneesmiddelen voor de behandeling van tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen) of antiretrovirale geneesmiddelen, maar dergelijk onderzoek gebeurt onder strikt medisch toezicht, omdat er een risico op anafylaxie (ernstige allergische reactie) bestaat. De arts test dit soms met behulp van een provocatietest.

• Bij een allergische reactie moet de arts doorgaans de patiënt ondervragen over de symptomen, het tijdstip van optreden en de specifieke medicatie die gebruikt werd.
• Laboratoriumonderzoek kan nuttig zijn om de allergische reactie te bevestigen en om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten. Het bloedonderzoek kan bijvoorbeeld aantonen of er antilichamen tegen het medicijn aanwezig zijn. Ook kan een huidtest nuttig zijn.
• In sommige gevallen kan een huidbiopsie noodzakelijk zijn om andere oorzaken van de huiduitslag uit te sluiten.

Behandeling

De eerste stap bij de behandeling van een allergische reactie op medicijnen is het stoppen met het gebruik van de desbetreffende medicatie. Hierna kan de arts antihistaminica of corticosteroïden voorschrijven om de symptomen te verlichten. Bij ernstigere reacties, zoals anafylaxie, is onmiddellijke behandeling met adrenaline (epinefrine) en ziekenhuisopname noodzakelijk.

Aanvullende behandelingsopties

Patiënten met een milde huiduitslag kunnen vaak geholpen worden met lokale behandelingen zoals zalf of crème.
Bij ernstige gevallen kunnen intraveneuze corticosteroïden of andere immunosuppressiva nodig zijn om de reactie te beheersen.

Prognose

De prognose voor patiënten met een allergische reactie op medicijnen is over het algemeen goed, mits de behandeling tijdig wordt gestart en de medicatie wordt gestaakt. De meeste huiduitslag verdwijnt binnen enkele weken na het stoppen van het medicijn, en patiënten herstellen volledig. Echter, in sommige gevallen kunnen er langdurige effecten optreden, zoals blijvende huidverkleuring of littekens.

Complicaties

Ernstige allergische reacties kunnen leiden tot complicaties zoals:

• Anafylaxie (ernstige allergische reactie die levensbedreigend kan zijn)
• Langdurige huidbeschadiging of littekens
• Luchtwegproblemen of cardiovasculaire problemen

Bij een ernstige allergische reactie is snelle medische interventie noodzakelijk om de risico's en complicaties te minimaliseren.

Preventie

Preventie van allergische reacties op medicijnen omvat het vermijden van bekende allergenen en het zorgvuldig monitoren van de patiënt tijdens het gebruik van nieuwe medicijnen. Patiënten moeten altijd hun arts informeren over eerdere allergische reacties op medicijnen en alle huidige medicatie.

• Informeer medische professionals over allergieën en vorige reacties op medicatie.
• Gebruik medicatie zoals voorgeschreven en volg het advies van de arts.
• Wees alert op mogelijke symptomen van allergische reacties en zoek onmiddellijk medische hulp indien nodig.

Lees verder

• Penicillineallergie: Allergische reactie op antibioticum
• Medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen