Penicillineallergie: Allergische reactie op antibioticum

Penicilline is een soort antibioticum dat de arts inzet voor het behandelen van bacteriële infecties. Sommige patiënten ontwikkelen echter een allergische reactie wanneer ze penicilline innemen, omdat het immuunsysteem dit medicijn onterecht aanvalt. Veel voorkomende tekenen van een penicillineallergie zijn netelroos, jeuk en tranende ogen. Ernstige reacties komen ook voor, en tasten diverse lichaamssystemen aan. De patiënt vermijdt het antibioticum of stopt onmiddellijk met het gebruik hiervan. Verder zet de arts andere antibiotica in en ook behandelt hij een ernstige allergische reactie meteen.

• Allergie versus bijwerkingen van antibioticum
• Oorzaken van penicillineallergie
• Risicofactoren van allergische reactie op medicijn
• Symptomen
• Milde reactie
• Ernstige reactie
• Late allergische reactie
• Diagnose en onderzoeken
• Huidpriktest
• Uitdagingstest
• Behandeling van allergie voor penicilline
• Milde symptomen
• Ernstige symptomen

Allergie versus bijwerkingen van antibioticum

Penicilline-antibiotica zijn de meest voorkomende oorzaak van geneesmiddelenallergieën. Ongeveer 10% van de patiënten meldt een allergie voor penicilline, maar tot 90% van deze patiënten heeft geen echte allergie. De patiënt ervaart namelijk mogelijk bijwerkingen van penicilline, want elk ander medicijn leidt mogelijk tot bijwerkingen. Deze bijwerkingen zijn echter geen tekenen van een allergische reactie op het geneesmiddel. Afhankelijk van het type penicilline, zijn vaak voorkomende bijwerkingen lichte misselijkheid, diarree, hoofdpijn of vaginale jeuk. Tekenen van een infectie waarvoor de patiënt een behandeling krijgt of niet-gerelateerde symptomen aanziet de arts ook als een allergische medicijnreactie.

Oorzaken van penicillineallergie

Het immuunsysteem vecht tegen de bacteriën die de patiënt ziek maken. Maar soms vecht het lichaam tegen het medicijn penicilline zelf. Het immuunsysteem denkt immers bij een penicillineallergie dat dit medicijn een indringer is en gaat dit proberen te elimineren uit het lichaam.

Risicofactoren van allergische reactie op medicijn

Iedereen ontwikkelt mogelijk een allergie voor dit type antibioticum, maar wanneer één of meer van volgende risicofactoren aanwezig zijn, is de kans hoger dat de patiënt een allergische reactie krijgt op penicilline:

• allergieën voor andere medicijnen
• andere allergieën, zoals hooikoorts
• familieleden die allergisch reageren op penicilline
• frequent penicillinegebruik
• het Epstein-Barr-virus, een soort herpesvirus
• hiv
• langdurig penicillinegebruik
• penicillinegebruik in hoge doses

Sommige patiënten die allergisch zijn voor penicilline zijn ook allergisch voor andere nauwverwante antibiotica, waaronder cefalosporines, zoals cefprozil, cefuroxim en cefalexine.

Symptomen

Milde reactie

De patiënt ervaart meestal binnen één uur na inname van penicilline één of meer van volgende tekenen:

• benauwdheid in de keel
• een loopneus
• een piepende ademhaling
• een zwelling van de huid, vaak rond het gezicht (een gezwollen gezicht)
• hoesten
• jeuk op andere lichaamsdelen
• jeukende ogen en tranende ogen
• koorts
• kortademigheid
• netelroos (rode bultjes op de huid die mogelijk jeuken)
• wheezing (piepend geluid bij de uitademing)

Ernstige reactie

In zeldzame gevallen ervaart de patiënt een ernstige reactie hebben die gekend is als ‘anafylaxie’. Hierbij treden volgende mogelijke symptomen op:

• ademhalingsproblemen
• bewustzijnsverlies
• buikkrampen
• buikpijn
• diarree
• duizeligheid, licht in het hoofd of flauwvallen
• een daling van de bloeddruk (hypotensie)
• een gezwollen keel of gezwollen tong
• een zwakke, snelle pols
• epileptische aanvallen
• misselijkheid of braken
• pijn op de borst

Late allergische reactie

Af en toe kampen patiënten met een allergische reactie die dagen of weken later pas optreedt, en ook nog enige tijd aanhouden nadat de patiënt gestopt is met de medicatie.

Door medicijnen veroorzaakte bloedarmoede
Door het gebruik van penicilline ontstaat op late termijn mogelijk een vermindering van de rode bloedcellen (anemie), hetgeen leidt tot vermoeidheid, en onregelmatige hartslag, kortademigheid en andere tekenen.

Medicatieallergie met eosinofilie en systemische symptomen
Bij een medicatieallergie met eosinofilie ontwikkelt de patiënt een huiduitslag, een hoog aantal witte bloedcellen, een algemene zwelling, gezwollen lymfeklieren en een recidief van een slapende hepatitisinfectie (leverinfectie).

Nierontsteking
Bij een ontsteking in de nieren (nefritis) wat ook optreedt bij een penicillineallergie, ontwikkelt de patiënt koorts, bloed in de urine, een algemene zwelling, verwardheid en andere tekenen.

Serumziekte
Patiënten met een allergie voor penicilline ontwikkelen soms later pas een serumziekte, hetgeen gepaard gaat met volgende mogelijke tekenen:

• bloed in de urine (hematurie)
• een abnormale hartslag
• een huiduitslag
• gewrichtspijn
• koorts
• misselijkheid of braken
• vermoeidheid
• verwardheid
• zwelling

Diagnose en onderzoeken

De arts stelt vragen over de aanwezige symptomen en hoe lang ze reeds aanwezig zijn. Vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit.

Huidpriktest

Daarnaast is een huidpriktest nodig. De arts gebruikt een kleine naald waarmee hij in de onderarm een zwakke dosis penicilline prikt. De naald breekt de huid nauwelijks. Bij een penicillineallergie krijgt de patiënt na ongeveer vijftien minuten een jeukende rode bult, die eruitziet als een muggenbeet. Krijgt de patiënt geen bultje, geeft de arts de patiënt een dosis penicilline onder de huid van de onderarm. Als de patiënt binnen de vijftien minuten een bult krijgt, is hij allergisch voor penicilline. Krijgt hij dan nog steeds geen bultje, dan is de patiënt wellicht niet allergisch. Om zeker te zijn dat de patiënt echt niet lijdt aan een allergie voor penicilline, is het mogelijk dat de arts aan de patiënt een normale dosis penicilline via de mond toedient. De patiënt blijft ongeveer één uur in de behandelruimte van de arts.

Uitdagingstest

Meestal krijg de patiënt een uitdagingstest wanneer de patiënt echt penicilline nodig heeft en de arts geen huidtest kan uitvoeren. Voor de uitdagingstest start de patiënt met een kleine dosis penicilline. Als hij na dertig tot zestig minuten geen reactie krijgt, neemt hij een hogere dosis. Elke dertig tot zestig minuten neemt hij een hogere dosis totdat hij een volledige dosis inneemt. Dit duurt meestal vier tot vijf doses. Als de patiënt na de volledige dosis geen symptomen ervaart, heeft hij geen allergie voor penicilline.

Behandeling van allergie voor penicilline

Milde symptomen

Als de patiënt penicilline heeft ingenomen zonder dat hij weet dat hij een allergie heeft, moet hij onmiddellijk het gebruik ervan staken. De arts schrijft dan na de bevestiging van de diagnose antihistaminica voor om de symptomen te verminderen. Als de patiënt weet dat hij lijdt aan een penicillineallergie, vermijdt hij deze medicijnen; de arts schrijft dan een ander soort antibioticum voor. Als de patiënt echt penicilline nodig heeft, krijgt hij mogelijk een desensibilisatiekuur. Deze behandeling is enkel mogelijk als hij eerder niet met anafylaxie reageerde op de medicatie. Bij desensibilisatie begint de arts met een kleine dosis penicilline. Als de patiënt binnen vijftien tot dertig minuten geen symptomen van een allergie vertoont, krijgt hij een hogere dosis. De patiënt krijgt hogere doses verspreid over een paar uur of dagen. Als hij geen symptomen heeft, mag hij de penicilline blijven gebruiken.

Ernstige symptomen

Voor ernstigere problemen zoals een zwelling, schrijft hij corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) voor. Een patiënt met anafylaxie krijgt meteen epinefrine (adrenaline) toegediend. Hierbij is dan ook een ziekenhuisopname vereist zodat de arts de bloeddruk en ademhaling kan verbeteren en opvolgen.

Lees verder

• Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen
• Anafylaxie: Ernstige allergische reactie
• Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen
• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antihistaminica: Geneesmiddelen tegen allergische reacties