Anafylaxie: Ernstige allergische reactie

Anafylaxie (anafylactische reactie of anafylactische shock) is de medische term voor een ernstige, potentieel levensbedreigende allergische reactie. Deze reactie kan veroorzaakt worden door allergieën voor voedsel, insectenbeten of bepaalde medicijnen, maar ook andere factoren kunnen een rol spelen. Problemen met het ademhalingsstelsel, het hart, de huid, de keel, mond en neus kunnen snel optreden. Het is essentieel om bij de eerste tekenen van een ernstige allergische reactie onmiddellijk medische hulp in te schakelen. De patiënt heeft ook snel nood aan eerste zorgen om de anafylactische reactie te bestrijden. De prognose is over het algemeen goed, maar onbehandelde anafylaxie kan snel fataal zijn.

• Terminologie
• Oorzaken van ernstige allergische reacties
• Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel
• Symptomen van anafylaxie
• Behandeling van acute anafylaxie
• Prognose van anafylactische reactie
• Complicaties van anafylaxie
• Preventie van anafylactische shock

Terminologie

De termen ‘anafylaxie’ en ‘anafylactische shock’ worden door artsen vaak gebruikt om dezelfde situatie aan te duiden: een ernstige allergische reactie. Een anafylactische shock treedt op wanneer de bloeddruk zo sterk daalt dat de cellen en organen niet langer voldoende zuurstof krijgen, wat kan leiden tot hypoxie. Een anafylactische shock is dus een directe complicatie van anafylaxie.

Oorzaken van ernstige allergische reacties

Anafylaxie treedt op wanneer het immuunsysteem overdreven reageert op een doorgaans ongevaarlijke stof, zoals gifstoffen, medicijnen of voedsel. Deze reactie kan soms onmiddellijk optreden, maar ontwikkelt zich in andere gevallen geleidelijk.

Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel

Een anafylactische reactie ontstaat vaak na het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen, blootstelling aan insectengif, of als bijwerking van medicijnen. Bij kinderen is voedsel de meest voorkomende oorzaak van anafylaxie. Voor volwassenen vormen medicijnen de grootste risicofactor.

Medicatie
Bepaalde medicijnen kunnen anafylaxie veroorzaken, vooral bij personen die gevoelig zijn voor de werkzame stoffen. Dit geldt onder andere voor antisera (gebruikt bij vaccinaties tegen tetanus en difterie), anesthetica (verdovingsmiddelen), dextran, anticonvulsiva (tegen epileptische aanvallen), niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals ibuprofen en aspirine, en sommige antibiotica.

Stoffen

Een steek van een wesp, bij, horzel of brandmier kan anafylaxie veroorzaken. Daarnaast kunnen sommige mensen een ernstige allergische reactie krijgen door contact met stoffen zoals latex, dat voorkomt in ziekenhuishandschoenen, spuiten, kleefband, ballonnen, condooms en rubberen banden. Zelfs het inademen van latexdeeltjes kan een reactie uitlokken. Ook kunnen contrastmiddelen, die bij bepaalde beeldvormende onderzoeken worden gebruikt, bij sommige mensen anafylaxie veroorzaken.

Voedsel

Bepaalde voedingsmiddelen kunnen anafylaxie uitlokken. Sommige mensen zijn zo gevoelig dat zelfs het inademen van de geur van het voedsel een reactie veroorzaakt. Voedingsmiddelen die vaak anafylaxie veroorzaken, zijn onder andere:

• ei
• groenten en fruit: citrusvruchten, mango, aardbeien, tomaat (zelden)
• noten: pinda's, walnoten, hazelnoten, cashewnoten, pistachenoten, pijnboompitten en amandelen
• sojasaus
• tarwe
• vis, schelpdieren, garnalen, kreeft
• zuivelproducten, melk

Symptomen van anafylaxie

Anafylaxie is relatief zeldzaam en het ziektebeeld kan sterk variëren. De eerste symptomen zijn vaak mild en beginnen binnen tien minuten tot een uur na blootstelling aan de uitlokkende stof. Deze vroege symptomen omvatten tintelingen, warmte en jeuk. De daaropvolgende effecten op het vaatstelsel leiden tot vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten) en oedeem (zwelling). Binnen dertig minuten kunnen ernstigere symptomen optreden aan het ademhalingsstelsel, hart, huid, mond, keel en neus. Daarnaast kunnen algemene symptomen ontstaan als gevolg van een dalende bloeddruk.

Ademhaling en longen

• ademhalingsproblemen
• bronchospasmen (samentrekking van de spieren in de luchtwegen, wat leidt tot ademnood)
• luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen)
• zwelling van het strottenhoofd
• hoesten
• kortademigheid
• pijn, jeuk of een drukkend gevoel op de borst
• wheezing (piepend geluid bij de uitademing)

Hart

• bewustzijnsverlies
• hartinfarct
• snelle hartslag (tachycardie)
• zwakke pols
• flauwvallen
• hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• hartritmestoornissen
• hypotensie (lage bloeddruk)

Huid

• blozen
• bleke huidskleur (pallor)
• gezwollen huid
• huiduitslag met jeukende bultjes (netelroos)
• jeukende huid
• klamme huid
• rode huid

Keel, mond en neus

• hese stem
• loopneus
• stijf gevoel of brokgevoel in de keel
• verstopte neus
• gezwollen keel of jeukende keel
• gezwollen lippen of jeukende lippen of jeukende tong
• niezen
• slikproblemen

Algemene symptomen

• braken
• diarree
• duizeligheid
• algemeen ziek gevoel
• krampen
• misselijkheid
• verwardheid
• zwakte

Ongeveer twintig procent van de patiënten ontwikkelt binnen twaalf uur na de eerste reactie opnieuw symptomen van anafylaxie. Dit fenomeen staat bekend als 'bifasische anafylaxie'.

Behandeling van acute anafylaxie

EHBO

Bij een ernstige allergische reactie is onmiddellijke medische hulp cruciaal. Het allergeen (de uitlokkende stof) moet, indien mogelijk, onmiddellijk worden verwijderd. De patiënt moet daarna op de rug worden gelegd met de voeten in een verhoogde positie. Als de patiënt een epipen (adrenalinepen) bij zich heeft, moet deze onmiddellijk in de dij worden toegediend. De begeleider moet de patiënt geruststellen en zorgen dat hulpdiensten worden ingeschakeld.

Ziekenhuisbehandeling

Bij ernstige ademhalingsproblemen is het belangrijk om de luchtwegen vrij te maken en zuurstof toe te dienen. In het ziekenhuis volgt de arts nauwlettend de bloeddruk. Epinefrine (adrenaline) wordt intramusculair (in de spier van de dij) toegediend en zo nodig elke vijf minuten herhaald. Ook wordt intraveneus (via een ader) antihistaminica toegediend om de allergische reactie te bestrijden. Daarnaast kan de arts intraveneus hydrocortison (corticosteroïden) geven. Als de lage bloeddruk aanhoudt, kan intraveneuze vochttoediening noodzakelijk zijn. Bij ernstige hypoxie (zuurstoftekort in de weefsels) kan beademing nodig zijn, bijvoorbeeld door het plaatsen van een buisje in de neus of mond. Als dit niet mogelijk is, kan een tracheostomie vereist zijn. Dit is een chirurgische ingreep waarbij een buisje rechtstreeks in de luchtpijp wordt geplaatst.

Prognose van anafylactische reactie

Anno augustus 2024 is anafylaxie nog steeds een zeldzame aandoening. De meeste patiënten herstellen volledig bij tijdige behandeling. Echter, zonder snelle herkenning en behandeling kan anafylaxie fataal zijn. Ongeveer één procent van de patiënten met anafylaxie overlijdt aan de gevolgen hiervan. Patiënten die eerder een anafylactische reactie hebben gehad, lopen een verhoogd risico op een nieuwe reactie. Daarnaast neemt het risico op anafylaxie toe bij personen met een positieve familiegeschiedenis van anafylaxie of astma (chronische ontsteking van de luchtwegen) en bij ouderen.

Complicaties van anafylaxie

Anafylaxie kan, indien niet tijdig behandeld, leiden tot ernstige complicaties die levensbedreigend kunnen zijn. De belangrijkste complicaties zijn:

Ademhalingsstilstand

Anafylaxie kan leiden tot volledige obstructie van de luchtwegen, wat resulteert in ademhalingsstilstand.

Cardiovasculaire collaps

De bloeddruk kan zo sterk dalen dat het hart onvoldoende bloed kan rondpompen, wat leidt tot cardiovasculaire collaps en mogelijk hartstilstand.

Hypoxie

Door ademhalingsproblemen en een dalende bloeddruk kan het lichaam niet genoeg zuurstof krijgen, wat leidt tot hypoxie. Dit kan hersenschade of orgaanfalen veroorzaken.

Hersenbeschadiging

Langdurige hypoxie kan onherstelbare hersenschade veroorzaken door een gebrek aan zuurstoftoevoer naar de hersenen.

Nierfalen

Anafylaxie kan de bloedtoevoer naar de nieren verminderen, wat kan leiden tot acuut nierfalen.

Multiple orgaanfalen

In ernstige gevallen kan anafylaxie leiden tot multiple orgaanfalen, waarbij meerdere vitale organen falen als gevolg van de verstoorde bloedcirculatie en zuurstofvoorziening.

Preventie van anafylactische shock

Het vroegtijdig herkennen en behandelen van anafylaxie is van essentieel belang. De beste manier om anafylaxie te voorkomen, is het vermijden van bekende allergenen. Voor mensen met een hoog risico, zoals degenen met een geschiedenis van anafylaxie, is het vaak nodig om altijd een epipen bij zich te dragen en te weten hoe deze moet worden gebruikt. De epipen moet jaarlijks worden vervangen omdat de werking na verloop van tijd afneemt.

Lees verder

• Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose
• Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen
• Immunotherapie: Allergie-injecties voor behandeling allergie
• Allergische reactie op insectensteek: Symptomen & preventie
• Sesamzaadallergie: Allergische reactie op sesamzaad