Anafylaxie: Ernstige allergische reactie
Anafylaxie (anafylactische reactie of anafylactische shock) is de medische term voor een ernstige, potentieel levensbedreigende allergische reactie. Deze reactie kan veroorzaakt worden door allergieën voor voedsel, insectenbeten of bepaalde medicijnen, maar ook andere factoren kunnen een rol spelen. Problemen met het ademhalingsstelsel, het hart, de huid, de keel, mond en neus kunnen snel optreden. Het is essentieel om bij de eerste tekenen van een ernstige allergische reactie onmiddellijk medische hulp in te schakelen. De patiënt heeft ook snel nood aan eerste zorgen om de anafylactische reactie te bestrijden. De prognose is over het algemeen goed, maar onbehandelde anafylaxie kan snel fataal zijn.- Terminologie
- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken van ernstige allergische reacties
- Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel
- Risicofactoren
- Risicogroepen
- Symptomen van anafylaxie
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling van acute anafylaxie
- Prognose van anafylactische reactie
- Complicaties van anafylaxie
- Preventie van anafylactische shock
- Praktische tips voor het omgaan met anafylaxie
- Ken de symptomen van anafylaxie
- Draag altijd een adrenaline auto-injector bij je
- Wees bewust van de allergieën
- Vermijd bekende triggers
- Zoek medische hulp bij de eerste tekenen
- Leer hoe je EHBO kunt toepassen
- Controleer je medicatiegebruik
- Informatie delen met anderen
- Regelmatig allergieën laten testen
- Houd je omgeving allergievrij
- Wees voorbereid op noodsituaties
- Misvattingen rond anafylaxie
- Anafylaxie wordt altijd veroorzaakt door voedsel
- Een milde allergische reactie kan niet evolueren naar anafylaxie
- Anafylaxie veroorzaakt altijd huiduitslag
- Een antihistaminicum is voldoende om anafylaxie te behandelen
- Als de symptomen verbeteren, is verdere medische opvolging niet nodig
- Mensen met anafylaxie hoeven geen aanpassingen in hun dagelijks leven te maken
Terminologie
De termen ‘anafylaxie’ en ‘anafylactische shock’ worden door artsen vaak gebruikt om dezelfde situatie aan te duiden: een ernstige allergische reactie. Een anafylactische shock treedt op wanneer de bloeddruk zo sterk daalt dat de cellen en organen niet langer voldoende zuurstof krijgen, wat kan leiden tot hypoxie. Een anafylactische shock is dus een directe complicatie van anafylaxie.Epidemiologie
Anafylaxie is een ernstige, vaak levensbedreigende allergische reactie die snel optreedt na blootstelling aan een allergeen. De prevalentie van anafylaxie varieert wereldwijd, maar het komt relatief vaak voor bij zowel kinderen als volwassenen. De aandoening kan zich manifesteren na blootstelling aan verschillende triggers, waaronder voedsel, insectenbeten, medicijnen en latex.Algemene prevalentie
Schattingen van de prevalentie van anafylaxie in de algemene bevolking variëren van 1% tot 2%. Deze cijfers kunnen hoger zijn in bepaalde bevolkingsgroepen, vooral diegenen die allergisch zijn voor veelvoorkomende allergenen zoals pinda’s, schaaldieren en bijen- of wespensteken. De incidentie lijkt de laatste jaren toe te nemen, wat mogelijk te maken heeft met een toename in allergieën en het gebruik van nieuwe diagnostische technieken.
Prevalentie bij kinderen en volwassenen
Anafylaxie komt vaker voor bij kinderen en jongvolwassenen, vooral diegenen die allergisch zijn voor voedsel. Voedselallergieën, zoals die voor pinda's en noten, zijn een belangrijke oorzaak van anafylaxie bij kinderen. Bij volwassenen wordt anafylaxie vaker veroorzaakt door insectenbeten, zoals bijen- of wespensteken, of door medicijnen.
Mechanisme
Het mechanisme achter anafylaxie is complex en omvat een onmiddellijke allergische reactie waarbij het immuunsysteem overreageert op een normaal onschadelijk allergeen. Dit resulteert in de afgifte van grote hoeveelheden histamine en andere mediatoren, wat leidt tot vasodilatatie, verhoogde doorlaatbaarheid van bloedvaten, en een verminderde bloeddruk. Dit kan leiden tot ernstige symptomen, zoals ademhalingsproblemen en shock.Type I overgevoeligheidsreactie
Anafylaxie is een type I overgevoeligheidsreactie, die wordt gekarakteriseerd door een onmiddellijke immuunrespons op een allergeen. Bij de eerste blootstelling aan het allergeen maakt het lichaam IgE-antistoffen aan, die zich hechten aan mestcellen en basofielen. Bij een latere blootstelling aan hetzelfde allergeen, binden de IgE-antistoffen het allergeen, wat resulteert in de afgifte van histamine en andere ontstekingsmediatoren.
Histamine en vasodilatatie
De afgifte van histamine is een belangrijk onderdeel van het mechanisme van anafylaxie. Histamine veroorzaakt vasodilatatie (uitzetting van de bloedvaten), wat leidt tot een verlaging van de bloeddruk en verhoogde doorlaatbaarheid van de bloedvaten. Dit kan resulteren in zwelling van weefsels, waaronder de luchtwegen, wat ademhalingsmoeilijkheden veroorzaakt.
Oorzaken van ernstige allergische reacties
Anafylaxie treedt op wanneer het immuunsysteem overdreven reageert op een doorgaans ongevaarlijke stof, zoals gifstoffen, medicijnen of voedsel. Deze reactie kan soms onmiddellijk optreden, maar ontwikkelt zich in andere gevallen geleidelijk.Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel
Een anafylactische reactie ontstaat vaak na het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen, blootstelling aan insectengif, of als bijwerking van medicijnen. Bij kinderen is voedsel de meest voorkomende oorzaak van anafylaxie. Voor volwassenen vormen medicijnen de grootste risicofactor.
Sommige medicijnen veroorzaken anafylaxie / Bron: Stevepb, PixabayBepaalde medicijnen kunnen anafylaxie veroorzaken, vooral bij personen die gevoelig zijn voor de werkzame stoffen. Dit geldt onder andere voor antisera (gebruikt bij vaccinaties tegen tetanus en difterie), anesthetica (verdovingsmiddelen), dextran, anticonvulsiva (tegen epileptische aanvallen), niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals ibuprofen en aspirine, en sommige antibiotica.
Stoffen
Een steek van een wesp, bij, horzel of brandmier kan anafylaxie veroorzaken. Daarnaast kunnen sommige mensen een ernstige allergische reactie krijgen door contact met stoffen zoals latex, dat voorkomt in ziekenhuishandschoenen, spuiten, kleefband, ballonnen, condooms en rubberen banden. Zelfs het inademen van latexdeeltjes kan een reactie uitlokken. Ook kunnen contrastmiddelen, die bij bepaalde beeldvormende onderzoeken worden gebruikt, bij sommige mensen anafylaxie veroorzaken.
Voedsel
Bepaalde voedingsmiddelen kunnen anafylaxie uitlokken. Sommige mensen zijn zo gevoelig dat zelfs het inademen van de geur van het voedsel een reactie veroorzaakt. Voedingsmiddelen die vaak anafylaxie veroorzaken, zijn onder andere:
- ei
- groenten en fruit: citrusvruchten, mango, aardbeien, tomaat (zelden)
- noten: pinda's, walnoten, hazelnoten, cashewnoten, pistachenoten, pijnboompitten en amandelen
- sojasaus
- tarwe
- vis, schelpdieren, garnalen, kreeft
- zuivelproducten, melk
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van anafylaxie verhogen. Deze kunnen zowel genetisch als omgevingsgebonden zijn. Personen met een voorgeschiedenis van allergieën of astma lopen een hoger risico op het ontwikkelen van anafylaxie.Voedselallergieën
Voedselallergieën, vooral voor pinda’s, noten, schaal- en schelpdieren, melk, eieren en soja, zijn een van de belangrijkste risicofactoren voor anafylaxie. De incidentie van voedselgerelateerde anafylaxie is de afgelopen decennia toegenomen, mogelijk door veranderingen in dieet en omgeving.
Medicijnen en insectenbeten
Medicijnen, zoals antibiotica (bijv. penicilline) en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), kunnen ook anafylaxie veroorzaken. Evenzo kunnen bijen- en wespensteken ernstige allergische reacties uitlokken, vooral bij mensen die eerder een anafylactische reactie hebben gehad op een insectenbeet.
Risicogroepen
Er zijn specifieke patiëntengroepen die meer kans hebben om anafylaxie te ervaren. Deze groepen hebben vaak een hogere gevoeligheid voor bepaalde allergenen of andere triggers.Patiënten met allergieën of astma
Patiënten die een allergie voor voedsel, pollen, schimmels, of huisstofmijten hebben, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van anafylaxie. Ook mensen met astma hebben een grotere kans op het ontwikkelen van ernstige reacties wanneer ze in contact komen met allergenen.
Patiënten met een voorgeschiedenis van anafylaxie
Individuen die eerder een anafylactische reactie hebben meegemaakt, lopen een aanzienlijk hoger risico op herhaalde aanvallen, vooral als ze blijven worden blootgesteld aan de betreffende triggers. Dit benadrukt het belang van vroegtijdige herkenning en preventie van blootstelling.
Symptomen van anafylaxie
Anafylaxie is relatief zeldzaam en het ziektebeeld kan sterk variëren. De eerste symptomen zijn vaak mild en beginnen binnen tien minuten tot een uur na blootstelling aan de uitlokkende stof. Deze vroege symptomen omvatten tintelingen, warmte en jeuk. De daaropvolgende effecten op het vaatstelsel leiden tot vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten) en oedeem (zwelling). Binnen dertig minuten kunnen ernstigere symptomen optreden aan het ademhalingsstelsel, hart, huid, mond, keel en neus. Daarnaast kunnen algemene symptomen ontstaan als gevolg van een dalende bloeddruk.Ademhaling en longen
- ademhalingsproblemen
- bronchospasmen (samentrekking van de spieren in de luchtwegen, wat leidt tot ademnood)
- luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen)
- zwelling van het strottenhoofd
- hoesten
- kortademigheid
- pijn, jeuk of een drukkend gevoel op de borst
- wheezing (piepend geluid bij de uitademing)
Flauwvallen en bewustzijnsverlies zijn mogelijke symptomen / Bron: Unsplash, Pixabay- bewustzijnsverlies
- hartinfarct
- snelle hartslag (tachycardie)
- zwakke pols
- flauwvallen
- hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
- hartritmestoornissen
- hypotensie (lage bloeddruk)
Huid
- blozen
- bleke huidskleur (pallor)
- gezwollen huid
- huiduitslag met jeukende bultjes (netelroos)
- jeukende huid
- klamme huid
- rode huid
Keel, mond en neus
- hese stem
- loopneus
- stijf gevoel of brokgevoel in de keel
- verstopte neus
- gezwollen keel of jeukende keel
- gezwollen lippen of jeukende lippen of jeukende tong
- niezen
- slikproblemen
Algemene symptomen
- braken
- diarree
- duizeligheid
- algemeen ziek gevoel
- krampen
- misselijkheid
- verwardheid
- zwakte
Ongeveer twintig procent van de patiënten ontwikkelt binnen twaalf uur na de eerste reactie opnieuw symptomen van anafylaxie. Dit fenomeen staat bekend als 'bifasische anafylaxie'.
Alarmsymptomen
Anafylaxie komt snel op, meestal binnen minuten na blootstelling aan het allergeen, en de symptomen kunnen snel verergeren. Het herkennen van de alarmsymptomen van anafylaxie is cruciaal voor tijdige behandeling.Ademhalingsmoeilijkheden
Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van anafylaxie is ademhalingsmoeilijkheden, die zich kunnen uiten als piepende ademhaling, kortademigheid, of een gevoel van benauwdheid. Dit komt doordat de luchtwegen opzwellen en het moeilijk wordt om lucht in en uit de longen te halen.
Bloeddrukdaling en shock
Door de afgifte van histamine en andere ontstekingsmediatoren kunnen de bloedvaten verwijden, wat leidt tot een ernstige daling van de bloeddruk. Dit kan shock veroorzaken, wat zich uit in symptomen zoals duizeligheid, verwarring, flauwvallen en een snelle hartslag.
Diagnose en onderzoeken
De diagnose van anafylaxie wordt doorgaans gesteld op basis van klinische symptomen, waarbij een gedetailleerde anamnese van essentieel belang is. Omdat de symptomen snel kunnen verergeren, is tijdige herkenning cruciaal. Er zijn geen specifieke diagnostische tests voor anafylaxie, maar er worden verschillende onderzoeken uitgevoerd om andere oorzaken van de symptomen uit te sluiten en om de reactie te bevestigen.Klinische beoordeling
Anafylaxie wordt vaak gediagnosticeerd op basis van een gedetailleerde medische voorgeschiedenis en het optreden van typische symptomen zoals ademhalingsmoeilijkheden, huiduitslag, en een plotselinge daling van de bloeddruk. De arts zal ook vragen naar bekende allergieën of eerdere anafylactische reacties, wat kan helpen bij het vaststellen van de oorzaak.
Symptoomherkenning en tijdige behandeling
De snelheid van symptoomontwikkeling is cruciaal bij de diagnose. Anafylaxie begint vaak binnen enkele minuten na blootstelling aan het allergeen en kan zich in korte tijd ernstig verergeren. Het herkennen van symptomen zoals kortademigheid, zwelling van de keel of lippen, en een plotselinge daling van de bloeddruk is essentieel voor het stellen van de juiste diagnose.
Serologische tests
Hoewel er geen specifieke bloedtest is die anafylaxie kan bevestigen, kunnen serologische tests helpen bij het identificeren van specifieke allergieën. Dit wordt vaak gedaan door de bepaling van allergie-specifieke IgE-antilichamen in het bloed. Deze test kan nuttig zijn om de oorzaak van de anafylactische reactie vast te stellen, zoals een voedselallergie of insectenallergie.
Diagnose op basis van allergeen-specifieke tests
Bij patiënten met een vermoedelijke allergie kan allergietests zoals de huidpriktest of bloedonderzoek worden uitgevoerd om specifieke triggers van anafylaxie te identificeren. De huidpriktest is een van de meest gebruikelijke methoden om allergieën te diagnosticeren en kan helpen bij het identificeren van voedsel-, inhalatie- of insectenallergieën.
Differentiële diagnose
Er zijn verschillende aandoeningen die symptomen vertonen die vergelijkbaar zijn met die van anafylaxie, zoals angio-oedeem, systemische lupus erythematosus, en bepaalde infecties. Het is belangrijk om deze aandoeningen uit te sluiten voordat de definitieve diagnose van anafylaxie wordt gesteld.
Beeldvorming en andere onderzoeken
In sommige gevallen kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn, zoals een ECG om te controleren op hartproblemen die kunnen optreden door de lage bloeddruk of een bloeddrukmeting om de ernst van de hypotensie te evalueren. In gevallen van onbekende oorzaken kan beeldvorming, zoals een thoraxfoto of een echocardiogram, worden uitgevoerd om andere aandoeningen uit te sluiten.
Opvolging en monitoring
Na de acute behandeling van anafylaxie is het belangrijk om de patiënt gedurende een bepaalde periode te blijven monitoren, aangezien symptomen opnieuw kunnen optreden. Patiënten moeten zorgvuldig worden opgevolgd om te beoordelen of er verdere reacties zijn en om hun risicoprofiel voor toekomstige anafylactische reacties in te schatten. Regelmatige controle is ook belangrijk voor patiënten die medicijnen gebruiken die anafylaxie kunnen uitlokken, zoals bepaalde antibiotica.
Behandeling van acute anafylaxie
EHBOBij een ernstige allergische reactie is onmiddellijke medische hulp cruciaal. Het allergeen (de uitlokkende stof) moet, indien mogelijk, onmiddellijk worden verwijderd. De patiënt moet daarna op de rug worden gelegd met de voeten in een verhoogde positie. Als de patiënt een epipen (adrenalinepen) bij zich heeft, moet deze onmiddellijk in de dij worden toegediend. De begeleider moet de patiënt geruststellen en zorgen dat hulpdiensten worden ingeschakeld.
Ziekenhuisbehandeling
Bij ernstige ademhalingsproblemen is het belangrijk om de luchtwegen vrij te maken en zuurstof toe te dienen. In het ziekenhuis volgt de arts nauwlettend de bloeddruk. Epinefrine (adrenaline) wordt intramusculair (in de spier van de dij) toegediend en zo nodig elke vijf minuten herhaald. Ook wordt intraveneus (via een ader) antihistaminica toegediend om de allergische reactie te bestrijden. Daarnaast kan de arts intraveneus hydrocortison (corticosteroïden) geven. Als de lage bloeddruk aanhoudt, kan intraveneuze vochttoediening noodzakelijk zijn. Bij ernstige hypoxie (zuurstoftekort in de weefsels) kan beademing nodig zijn, bijvoorbeeld door het plaatsen van een buisje in de neus of mond. Als dit niet mogelijk is, kan een tracheostomie vereist zijn. Dit is een chirurgische ingreep waarbij een buisje rechtstreeks in de luchtpijp wordt geplaatst.
Prognose van anafylactische reactie
Anno augustus 2024 is anafylaxie nog steeds een zeldzame aandoening. De meeste patiënten herstellen volledig bij tijdige behandeling. Echter, zonder snelle herkenning en behandeling kan anafylaxie fataal zijn. Ongeveer één procent van de patiënten met anafylaxie overlijdt aan de gevolgen hiervan. Patiënten die eerder een anafylactische reactie hebben gehad, lopen een verhoogd risico op een nieuwe reactie. Daarnaast neemt het risico op anafylaxie toe bij personen met een positieve familiegeschiedenis van anafylaxie of astma (chronische ontsteking van de luchtwegen) en bij ouderen.Complicaties van anafylaxie
Anafylaxie kan, indien niet tijdig behandeld, leiden tot ernstige complicaties die levensbedreigend kunnen zijn. De belangrijkste complicaties zijn:Ademhalingsstilstand
Anafylaxie kan leiden tot volledige obstructie van de luchtwegen, wat resulteert in ademhalingsstilstand.
Cardiovasculaire collaps
De bloeddruk kan zo sterk dalen dat het hart onvoldoende bloed kan rondpompen, wat leidt tot cardiovasculaire collaps en mogelijk hartstilstand.
Hypoxie
Door ademhalingsproblemen en een dalende bloeddruk kan het lichaam niet genoeg zuurstof krijgen, wat leidt tot hypoxie. Dit kan hersenschade of orgaanfalen veroorzaken.
Hersenbeschadiging
Langdurige hypoxie kan onherstelbare hersenschade veroorzaken door een gebrek aan zuurstoftoevoer naar de hersenen.
Nierfalen
Anafylaxie kan de bloedtoevoer naar de nieren verminderen, wat kan leiden tot acuut nierfalen.
Multiple orgaanfalen
In ernstige gevallen kan anafylaxie leiden tot multiple orgaanfalen, waarbij meerdere vitale organen falen als gevolg van de verstoorde bloedcirculatie en zuurstofvoorziening.
Preventie van anafylactische shock
Preventie van anafylaxie is voornamelijk gericht op het vermijden van bekende triggers en het correct beheren van allergieën. Het naleven van een strikt allergievrij beleid en het dragen van een epinefrine-auto-injector zijn belangrijke stappen om het risico op anafylaxie te verkleinen.Vermijden van triggers
Het vermijden van bekende allergenen, zoals specifieke voedingsmiddelen, insectenbeten of medicijnen, is de primaire preventieve maatregel tegen anafylaxie. Patiënten moeten zorgvuldig hun dieet en omgeving monitoren om contact met allergenen te voorkomen.
Gebruik van epinefrine-auto-injector
Patiënten die risico lopen op anafylaxie moeten een epinefrine-auto-injector bij zich dragen. Het snel toedienen van epinefrine kan de symptomen snel verlichten en voorkomen dat de aandoening verergert. Regelmatige training in het gebruik van de injecteur is essentieel voor patiënten en hun familieleden.
Praktische tips voor het omgaan met anafylaxie
Anafylaxie is een ernstige, levensbedreigende allergische reactie die snel kan optreden na blootstelling aan een allergeen. Het is belangrijk om snel te handelen om de risico's te beperken. Hier volgen enkele praktische tips.Ken de symptomen van anafylaxie
Het is essentieel om de tekenen van anafylaxie snel te herkennen. Symptomen kunnen onder andere zijn: moeite met ademhalen, een opgezwollen keel, duizeligheid, een versnelde hartslag en jeuk of uitslag. Als je deze symptomen bij jezelf of iemand anders opmerkt, zoek dan onmiddellijk medische hulp.Draag altijd een adrenaline auto-injector bij je
Als je een verhoogd risico hebt op anafylaxie, zorg dan dat je altijd een adrenaline-injector (epinefrine auto-injector) bij je hebt. Deze injectie kan helpen om de allergische reactie snel te verlichten totdat professionele hulp beschikbaar is.Wees bewust van de allergieën
Het is belangrijk om te weten welke stoffen of voedingsmiddelen jouw allergieën veroorzaken. Dit kan helpen om blootstelling aan de veroorzaker van de anafylaxie te vermijden. Houd een lijst bij van je bekende allergieën en deel deze informatie met mensen die dicht bij je staan, zoals vrienden, familie en collega's.Vermijd bekende triggers
Zodra je weet welke stoffen of voedingsmiddelen je allergische reacties uitlokken, is het belangrijk om ze zoveel mogelijk te vermijden. Dit kan ook betekenen dat je moet letten op verborgen ingrediënten in voedsel en producten. Lees etiketten zorgvuldig en vraag in restaurants altijd naar de ingrediënten van je maaltijd.Zoek medische hulp bij de eerste tekenen
Als je vermoedt dat je een anafylactische reactie ervaart, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Het is essentieel dat je behandeld wordt door een arts die mogelijk aanvullende behandelingen kan geven, zoals het toedienen van zuurstof of andere medicijnen.Leer hoe je EHBO kunt toepassen
Leer de basisprincipes van EHBO, zodat je in staat bent om snel te handelen als iemand een anafylactische reactie heeft. Dit kan het verschil maken bij het redden van een leven. Zorg ervoor dat je weet hoe je een adrenaline-injector gebruikt en hoe je eerste hulp kunt bieden totdat professionele hulp arriveert.Controleer je medicatiegebruik
Sommige medicijnen kunnen allergische reacties verergeren of de kans op een anafylactische reactie verhogen. Raadpleeg je arts over de medicijnen die je gebruikt en bespreek mogelijke alternatieven als je bekend bent met allergieën of gevoeligheden voor bepaalde stoffen.Informatie delen met anderen
Als je aan anafylaxie lijdt, is het belangrijk om je situatie duidelijk te maken aan anderen, zoals familieleden, vrienden of collega's. Zorg ervoor dat ze weten wat ze moeten doen in geval van een anafylactische reactie, inclusief hoe ze de adrenaline-injector moeten gebruiken.Regelmatig allergieën laten testen
Als je vermoedt dat je nieuwe allergieën hebt ontwikkeld of als je de oorzaak van je reacties niet kent, overleg dan met je arts over allergietests. Het identificeren van nieuwe allergenen kan je helpen om je risico op anafylaxie te verminderen. Allergieën kunnen veranderen naarmate je ouder wordt, dus het is belangrijk om op de hoogte te blijven van je gezondheid.Houd je omgeving allergievrij
Zorg ervoor dat je thuis, op het werk en in andere vaak bezochte omgevingen een allergievrije ruimte creëert. Dit kan inhouden dat je ervoor zorgt dat allergenen zoals pinda's, insecten of bepaalde medicijnen niet in de buurt komen.Wees voorbereid op noodsituaties
Het is belangrijk om voorbereid te zijn op noodsituaties door een actieplan te hebben in geval van anafylaxie. Dit plan moet duidelijk maken wie je moet bellen, waar je een adrenaline-injector kunt vinden en hoe je jezelf of anderen kunt helpen bij het beheren van de reactie.Door deze tips te volgen, kun je het risico op ernstige reacties door anafylaxie verminderen en snel handelen als dat nodig is. Vergeet niet om altijd je arts te raadplegen over de beste manier om je allergieën te beheren en te behandelen.
