Anafylaxie: Ernstige allergische reactie

Anafylaxie (anafylactische reactie / anafylactische shock) is de medische term voor een ernstige allergische reactie. Een anafylactische reactie is vaak het gevolg van een allergie voor voedsel, insectenbeten of bepaalde medicijnen, maar andere risicofactoren zijn eveneens bekend. Diverse problemen aan het ademhalingsstelsel, het hart, de huid, de keel, mond en neus komen tot stand. Het is belangrijk om bij tekenen van een ernstige allergische reactie meteen contact op te zoeken met een arts. De patiënt heeft ook eerste zorgen nodig om de anafylactische reactie te bestrijden. De prognose is meestal goed, maar onbehandeld leidt anafylaxie soms snel tot de dood.

• Terminologie
• Oorzaken van ernstige allergische reactie
• Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel
• Symptomen
• Behandeling van acute anafylaxie
• Preventie anafylactische shock
• Prognose van anafylactische reactie

Terminologie

De termen ‘anafylaxie’ en ‘anafylactische shock’ gebruiken artsen vaak om dezelfde situatie aan te duiden, namelijk een ernstige allergische reactie. Een anafylactische schok komt tot uiting wanneer de bloeddruk zo laag daalt dat de cellen (en organen) niet voldoende zuurstof krijgen (hypoxie). Een anafylactische shock is een schok die resulteert uit anafylaxie.

Oorzaken van ernstige allergische reactie

Anafylaxie treedt op wanneer het immuunsysteem (vecht tegen een infectie) overdreven reageert op een ongevaarlijke stof, zoals bijvoorbeeld gifstoffen, medicatie of voedsel. Deze anafylactische reactie treedt niet altijd meteen op maar ontwikkelt zich mogelijk geleidelijk.

Risicofactoren: Medicatie, stoffen en voedsel

Een anafylactische reactie treedt vaak op na het eten van voedsel, door het oplopen van gifstoffen in het lichaam of als bijwerking van medicijnen. Bij kinderen is de meest voorkomende oorzaak voedsel. Voor volwassenen is de belangrijkste oorzaak medicatie.

Medicatie
Een anafylactische reactie treedt soms op als bijwerking van medicatiegebruik zoals antisera (gebruikt bij een vaccinatie tegen tetanus, difterie), anesthetica (verdovingsmiddelen), dextran, anticonvulsiva (tegen aanvallen), niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) zoals ibuprofen en aspirine en sommige antibiotica.

Stoffen

Door een steek van wespen, bijen, horzels of brandmieren krijgt een patiënt mogelijk anafylaxie. Verder is een anafylactische reactie mogelijk bij contact met stuifmeel of latex (dit bevindt zich in ziekenhuishandschoenen, spuiten, kleefband, ballonnen, condooms en rubberen banden). Ook het inademen van latex veroorzaakt mogelijk reeds een reactie. Verder reageren sommige mensen ernstig allergisch op contrastmiddelen. Dit zijn speciale kleurstoffen die de arts inzet bij bepaalde beeldvormende onderzoeken waarbij de arts normaal gezien een contrastmiddel injecteert in een ader zodat hij op een scan beter bepaalde lichaamsdelen kan beoordelen.

Voedsel

Bij het consumeren van bepaalde voedingsmiddelen ontstaat mogelijk anafylaxie. Sommige mensen zijn zo gevoelig dat zelfs de geur van het voedsel een reactie veroorzaakt. Een aantal patiënten is bovendien allergisch voor bepaalde conserveermiddelen in voedsel. Volgende voedingsstoffen veroorzaken mogelijk een anafylactische reactie:

• ei
• groenten en fruit: citrusvruchten, mango, aardbeien, tomaat (zelden)
• noten: pinda's, walnoten, hazelnoten, cashewnoten, pistachenoten, pijnboompitten en amandelen
• sojasaus
• tarwe
• vis, schelpdieren, garnalen, kreeft
• zuivelproducten, melk

Symptomen

Anafylaxie is zeldzaam en veroorzaakt een gevarieerd klinisch beeld. De eerste symptomen zijn vaak vrij onschuldig en starten tien minuten tot één uur na blootstelling aan de uitlokkende stof: tintelingen, warmte en jeuk. De daaropvolgende effecten op het vaatstelsel resulteren in vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten) en oedeem (zwelling). Binnen ongeveer dertig minuten verschijnen meer ernstige tekenen aan het ademhalingsstelsel, het hart, de huid, de mond en keel en neus. Daarnaast zijn ook algemene klachten mogelijk, die vaak ook verschijnen als gevolg van een lage bloeddruk.

Ademhaling en longen

• ademhalingsproblemen
• bronchospasmen (samentrekking van de spieren binnen de bekleding van de luchtwegen wat gepaard gaat met ademnood)
• een luchtwegobstructie (verstopping van de luchtwegen)
• een zwelling van het strottenhoofd
• hoesten
• kortademigheid
• pijn, jeuk of een drukkend gevoel op de borst
• wheezing (piepend geluid bij de uitademing)

Hart

• een hartinfarct
• een snelle hartslag (tachycardie)
• een verlies van bewustzijn
• een zwakke pols
• flauwvallen
• hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• hartritmestoornissen
• hypotensie (een verlaagde bloeddruk)

Huid

• blozen
• een bleke huidskleur (pallor)
• een gezwollen huid
• een huiduitslag met jeukende bultjes (netelroos)
• een jeukende huid
• een klamme huid
• een rode huid

Keel, mond en neus

• een hese stem
• een loopneus
• een stijf gevoel of brokgevoel in de keel
• een verstopte neus
• gezwollen keel of jeukende keel
• gezwollen lippen of jeukende lippen of jeukende tong
• niezen
• slikproblemen

Algemeen

• braken
• diarree
• duizeligheid
• een algemeen ziek gevoel
• krampen
• misselijkheid
• verwardheid
• zwakte

Ongeveer twintig procent van de patiënten krijgt binnen de twaalf uur na de eerste anafylactische reactie opnieuw een anafylactische reactie. Dit is gekend als een 'bifasische anafylaxie'.

Behandeling van acute anafylaxie

EHBO

Onmiddellijke medische hulp is nodig bij een ernstige allergische reactie. Eerst moet indien mogelijk het allergeen (uitlokkende stof) van de ernstige allergische reactie worden verwijderd. De begeleider moet de patiënt daarna op de rug leggen met de voeten in een hogere positie. Indien de patiënt een epipen (adrenalinepen) bij zich heeft, moet de begeleider dit toedienen in de dij. Verder stelt de begeleider de patiënt gerust.

Ziekenhuis

Bij ernstige ademhalingsproblemen is het belangrijk om de luchtwegen vrij te maken en zuurstof toe te dienen. In het ziekenhuis volgt de arts de bloeddruk op. De arts injecteert in de spier (van de dij) epinefrine (adrenaline) en herhaalt dit elke vijf minuten als de schok aanhoudt. Ook geeft de arts intraveneus (via een ader) langzaam antihistaminica; medicijnen die een allergische reactie tegengaan. Ook dient de arts intraveneus hydrocortison (corticosteroïden) toe. Houdt de lage bloeddruk aan, dan is intraveneuze vochttoediening nodig. Bij ernstige hypoxie (tekort aan zuurstof in de weefsels) is soms beademing nodig. Dit is mogelijk door het plaatsen van een buisje in de neus of mond. Lukt dit niet, dan is een tracheostomie noodzakelijk. Bij deze chirurgische ingreep plaatst de arts rechtstreeks in de luchtpijp een buisje.

Preventie anafylactische shock

Een vroege herkenning en behandeling zijn essentieel voor de behandeling van anafylaxie. De beste behandeling bestaat eigenlijk uit de preventie van anafylaxie. Het is namelijk belangrijk om uitlokkende voedingsmiddelen te vermijden, en dan vooral noten en schelpdieren. Verder is het soms nodig om patiënten te leren om zelf adrenaline (epinefrine) toe te dienen en de patiënt zelf volle spuiten mee te laten nemen. De inhoud van de spuit vervalt na ongeveer één jaar dus de patiënt moet dan steeds een recente spuit op zak hebben.

Prognose van anafylactische reactie

Anafylaxie is zeldzaam. De meeste patiënten herstellen, maar soms leidt de ziekte zonder snelle herkenning en behandeling tot de dood. Ongeveer één procent van de patiënten met anafylaxie komt hieraan te overlijden. Verder zijn patiënten die eerder reeds een anafylactische reactie gehad hebben, vatbaarder voor een nieuwe anafylactische reactie. Het risico op anafylaxie stijgt eveneens bij een positieve familiegeschiedenis van anafylaxie of astma (chronische ontsteking van luchtwegen in de longen) alsook bij een oudere leeftijd.