Duizeligheid en vertigo: Oorzaken van duizelig gevoel

Duizeligheid is een term die verwijst naar zowel een gevoel van "licht in het hoofd" (symptoom) als naar vertigo (een aandoening waarbij duizeligheid een belangrijk symptoom is). Duizeligheid kan verschillende oorzaken en vormen aannemen. De symptomen, die variëren van mild tot ernstig, kunnen in aanvallen optreden of continu aanwezig zijn. Ze kunnen geleidelijk of plotseling beginnen en kunnen van korte duur zijn of aanhouden. Hoewel duizeligheid vaak vanzelf verdwijnt, is in sommige gevallen medische behandeling noodzakelijk. De arts zal hierbij rekening houden met de ernst en het aantal bijkomende klachten en een behandeling voorstellen die kan bestaan uit medicijnen, therapieën, veranderingen in levensstijl, of zelfs een operatie.

• Epidemiologie
• Sensorisch systeem voor evenwicht
• Oorzaken
• Verstoring van het sensorisch systeem
• Vestibulaire vertigo
• Soorten en verschillen van duizelig zijn
• Licht in het hoofd
• Vertigo
• BPPV (Benigne paroxysmale positieduizeligheid)
• Verband met bloeddruk en cardiovasculaire aandoeningen
• Onderliggende neurologische aandoeningen
• Geassocieerde symptomen met duizeligheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Tips bij vertigo of licht gevoel in het hoofd

Epidemiologie

Duizeligheid is een veelvoorkomend probleem. Ongeveer 30% van de mensen boven de 40 jaar heeft ooit een vorm van duizeligheid ervaren. Bij mensen van 65 jaar en ouder stijgt dit percentage tot 80%. Anno augustus 2024 blijft duizeligheid een belangrijke oorzaak van doktersbezoeken en een van de belangrijkste redenen voor valongevallen bij ouderen.

Sensorisch systeem voor evenwicht

Vertigo treedt op wanneer er sprake is van een conflict tussen de signalen die naar de hersenen worden gestuurd door verschillende evenwichts- en positiewaarnemingssystemen van het lichaam. De hersenen gebruiken informatie uit vier sensorische systemen om evenwicht en oriëntatie in de omgeving te behouden.

Evenwichtsorgaan (labyrint)
Een deel van het binnenoor, bekend als het labyrint, bevat gespecialiseerde cellen die bewegingen en veranderingen in de positie van het lichaam detecteren. Schade aan of ziekten van het binnenoor kunnen leiden tot verkeerde signalen naar de hersenen. Als deze signalen niet overeenkomen met die van andere evenwichts- en positiewaarnemingssystemen, kan vertigo optreden.

Gevoelszenuwen
Gevoelszenuwen in de gewrichten geven de hersenen informatie over de positie van de benen, de armen en de romp. Hierdoor kan het lichaam automatisch kleine aanpassingen maken om het evenwicht te behouden (proprioceptie).

Gezichtsvermogen
Het gezichtsvermogen levert informatie over de positie en beweging van het lichaam ten opzichte van de omgeving. Dit is een cruciaal onderdeel van het evenwichtsmechanisme. Bij oculaire vertigo kan duizeligheid ontstaan door bijvoorbeeld diplopie (dubbelzien) of astigmatisme (wazig zien door een brekingsfout in het oog).

Huiddruk
Druk op de huid geeft de hersenen informatie over de positie en beweging van het lichaam in relatie tot de zwaartekracht.

Oorzaken

Verstoring van het sensorisch systeem

Een verstoring in de centrale coördinatie van het gehele sensorische systeem kan duizeligheid veroorzaken. Dit gebeurt bij de volgende aandoeningen:

• Arteriosclerose (slagaderverkalking)
• Hersentumor
• Psychogene aandoeningen zoals:
• Paniekstoornis
• Agorafobie
• Claustrofobie (irrationele angst voor afgesloten ruimtes)
• Psychasthenie en neurovegetatieve dystonie
Encefalitis (hersenvliesontsteking)
Hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel)
Na een hersenschudding

Vestibulaire vertigo

Vestibulaire vertigo ontstaat wanneer één van de sensorische systemen, meestal het evenwichtsorgaan, verstoord is. Wanneer de informatie van het linker- en rechterorgaan niet overeenkomt door ziekte of schade, kan vertigo ontstaan. Oorzaken van vestibulaire vertigo kunnen algemeen, reflectorisch of specifiek gerelateerd aan het evenwichtsorgaan zelf zijn.

Algemeen
Algemene oorzaken van vestibulaire vertigo zijn onder andere:

• Allergieën
• Slechte bloedvoorziening door:
• Anemie
• Beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen)
• Hypertensie (verhoogde bloeddruk)
• Hypotensie (lage bloeddruk)
• Vaatkrampen
Hyperventilatie
Infectieziekten
Migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
Uitdroging
Vergiftigingen (door bijvoorbeeld kinine, salicylaten, alcohol, nicotine, streptomycine, of koolstofmonoxide)
Vitaminetekorten, met name een vitamine B12-tekort

Reflectorisch
Reflectorische evenwichtsstoornissen zijn het gevolg van reflexproblemen. Deze vorm van duizeligheid kan optreden bij:

• Zwangerschap
• Maagproblemen
• Prikkeling van de achterste zenuwwortels bij nekaandoeningen

Evenwichtsorgaan
Wanneer schade optreedt in het labyrint of nabij de nervus vestibularis, kan de patiënt duizeligheid ervaren:

• Bloedingen
• Brughoektumor (tumor in het middenoor, achter het trommelvlies)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Gezwellen
• Herpes zoster (gordelroos)
• Hydrops (overmatige vochtophoping in het binnenoor)
• Labyrintitis (ontsteking van het binnenoor)
• Meningitis (hersenvliesontsteking, vaak gepaard met hoofdpijn en een stijve nek)
• Multiple sclerose
• Otitis media (middenoorontsteking)
• Verwondingen
• Ziekte van Ménière (duizeligheid, oorsuizen en gehoorverlies)

Soorten en verschillen van duizelig zijn

Duizeligheid kan zowel een licht gevoel in het hoofd (symptoom) zijn als de aandoening vertigo. Bij vertigo voelt de patiënt zich alsof de omgeving om hem heen beweegt of draait. Duizeligheid is een algemene term voor een gevoel van disbalans, terwijl vertigo specifiek de illusie van beweging beschrijft.

Licht in het hoofd

Patiënten die zich licht in het hoofd voelen, ervaren soms een gevoel van flauwvallen. Meestal verdwijnen deze symptomen spontaan of zijn ze eenvoudig te behandelen. Soms is een licht gevoel in het hoofd echter een symptoom van een ander probleem, zoals een ooraandoening of een bewegingsstoornis. Ook kan het veroorzaakt worden door problemen met medicatie.

Vertigo

Vertigo is een evenwichtsstoornis waarbij patiënten het gevoel hebben dat zijzelf of de omgeving beweegt of draait. Vertigo begint vaak plotseling, vooral na het draaien van het hoofd. De symptomen houden enkele seconden tot minuten aan en worden vaak uitgelokt door specifieke bewegingen, zoals het draaien in bed of het omhoogkijken naar een object boven het hoofd. Bij ernstige gevallen van vertigo kunnen misselijkheid, braken, zweten, hoofdpijn en concentratieproblemen optreden. In sommige gevallen kunnen deze klachten dagen of weken aanhouden.

BPPV (Benigne paroxysmale positieduizeligheid)

Benigne paroxysmale positieduizeligheid (BPPV) is een veelvoorkomende oorzaak van duizeligheid, vooral bij ouderen. Het wordt veroorzaakt door kleine kristallen in het evenwichtsorgaan die de haarcellen in het binnenoor stimuleren. Deze kristallen, ook wel otolieten genoemd, komen normaal gesproken voor in de utriculus, een met vloeistof gevuld deel van het binnenoor. Wanneer ze in een ander deel van het evenwichtsorgaan terechtkomen, kunnen ze de haarcellen stimuleren en duizeligheid veroorzaken. De duizeligheid bij BPPV wordt vaak uitgelokt door specifieke bewegingen, zoals het draaien van het hoofd of het liggen in bed.

BPPV is niet levensbedreigend en kan in de meeste gevallen worden behandeld met eenvoudige manoeuvres, zoals de Epley-manoeuvre. Deze manoeuvre verplaatst de otolieten naar een ander deel van het binnenoor waar ze geen duizeligheid veroorzaken. In sommige gevallen is BPPV echter een symptoom van een ernstigere aandoening, zoals een hersenbloeding of een tumor.

Verband met bloeddruk en cardiovasculaire aandoeningen

Duizeligheid kan worden veroorzaakt door een lage bloeddruk (hypotensie) of een hoge bloeddruk (hypertensie). Wanneer de bloeddruk plotseling daalt, kan dit leiden tot een vermindering van de bloedtoevoer naar de hersenen, wat kan leiden tot duizeligheid of flauwvallen. Dit gebeurt vaak bij het opstaan uit een liggende of zittende positie. Hoge bloeddruk kan ook duizeligheid veroorzaken, vooral als het gepaard gaat met andere symptomen zoals hoofdpijn, wazig zien of misselijkheid. In sommige gevallen kan duizeligheid een teken zijn van een onderliggende cardiovasculaire aandoening, zoals een hartritmestoornis, hartfalen of een beroerte.

Onderliggende neurologische aandoeningen

Duizeligheid kan een symptoom zijn van een neurologische aandoening, zoals multiple sclerose, de ziekte van Parkinson of een beroerte. Bij multiple sclerose kan duizeligheid optreden als gevolg van schade aan het centrale zenuwstelsel. De ziekte van Parkinson kan leiden tot posturale instabiliteit en duizeligheid, vooral bij het opstaan of lopen. Een beroerte kan duizeligheid veroorzaken door schade aan het evenwichtscentrum in de hersenen of door een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen.

Geassocieerde symptomen met duizeligheid

Duizeligheid kan gepaard gaan met verschillende andere symptomen. Deze kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak van de duizeligheid. Veelvoorkomende geassocieerde symptomen zijn onder andere:

• Balans- en coördinatieproblemen
• Een gevoel van volheid in het oor
• Gehoorverlies
• Misselijkheid en overgeven
• Oorsuizen (tinnitus aurium)
• Problemen met het gezichtsvermogen, zoals het gevoel dat beelden verspringen of zich verplaatsen, wazig gezichtsvermogen, en abnormale oogbewegingen (nystagmus)

Diagnose en onderzoeken

Alarmtekens
Als duizeligheid gepaard gaat met een van de onderstaande alarmtekens, is het cruciaal om onmiddellijk medische hulp te zoeken. Dit kan wijzen op een ernstige onderliggende aandoening:

LISTzwakte
Aanhoudende symptomen die langer dan een week duren
Borstpijn
Problemen met communicatie
Duizeligheid na het innemen van nieuwe medicijnen
Een hoofdletsel
Een onregelmatige hartslag
Verlies van alertheid (bewustzijnsverlies)
Verandering in het gezichtsvermogen
Verandering in het spraakvermogen
Een zeer stijve nek
Epileptische aanvallen
Ernstige of aanhoudende hoofdpijn of migraine
Flauwvallen
Gehoorverlies
Koorts boven 38 °C
Kortademigheid
Nieuwe of verergerende symptomen
Onophoudelijk braken
Onvermogen om te lopen
Problemen met het verplaatsen van een arm of been
Regelmatige valongevallen of problemen bij het lopen
Verergerende symptomen

Vraaggesprek
Bij het stellen van de diagnose begint de arts meestal met een vraaggesprek. Dit omvat het vaststellen of de patiënt gedesoriënteerd is, of een licht gevoel in het hoofd of evenwichtsproblemen ervaart. De arts vraagt ook naar andere symptomen om een mogelijk onderliggend medisch probleem te identificeren. Het is belangrijk dat de patiënt informatie verstrekt over het tijdstip waarop de symptomen begonnen en de ernst van deze symptomen.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek inspecteert de arts het binnenoor, meet de bloeddruk, controleert op tekenen van uitdroging, en meet de bloedsuiker. Vervolgens wordt een algemeen lichamelijk onderzoek uitgevoerd om andere mogelijke oorzaken van duizeligheid uit te sluiten.

Diagnostisch onderzoek
Als de arts de oorzaak van de duizeligheid nog niet heeft kunnen vaststellen, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn. Afhankelijk van de symptomen kan dit onder andere een bloedonderzoek, een CT-scan of een MRI-scan omvatten. Het is ook mogelijk om evenwichtsproblemen te identificeren met behulp van elektronystagmografie of videonystagmografie.

Behandeling

Na het vaststellen van de (vermoedelijke) oorzaak van de duizeligheid, zal de arts een behandelingsplan opstellen. Dit richt zich doorgaans op de onderliggende aandoening. Voor de verlichting van symptomen zoals misselijkheid, braken en een licht gevoel in het hoofd kan de arts de volgende medicatie voorschrijven:

• Anti-angstmedicatie (indien de duizeligheid het gevolg is van paniekstoornissen of psychische problemen)
• Anticholinergica of antihistaminica (om duizeligheid te verminderen)
• Medicijnen voor migraine (als de duizeligheid samenhangt met migraine)

Bij sommige patiënten kan een teveel aan vloeistof in het binnenoor bijdragen aan de symptomen. In zulke gevallen kan het nuttig zijn om de vochtinname te beperken. De arts kan aanbevelen om een zoutarm dieet te volgen of diuretica (plastabletten) te gebruiken om het vochtgehalte in het lichaam te verminderen.

Tips bij vertigo of licht gevoel in het hoofd

Om verergering van de symptomen te voorkomen of om verlichting te bieden, kunnen de volgende tips nuttig zijn:

• Beperk alcoholconsumptie
• Overweeg alternatieve behandelingen zoals acupunctuur, acupressuur, en kruidensupplementen (raadpleeg altijd een arts voordat je nieuwe supplementen gaat gebruiken)
• Plaats antislipmatten en handgrepen in de buurt van het bad en toilet
• Eet een evenwichtige en gezonde voeding en vermijd overmatige maaltijden
• Vermijd fel licht, tv, en lezen tijdens een aanval
• Herstart activiteiten langzaam en verhoog ze geleidelijk bij verbetering
• Verwijder losse draden en kabels uit de looproute
• Verwijder losse kleedjes die een struikelgevaar kunnen vormen
• Installeer nachtverlichting om de veiligheid te verhogen
• Voer ontspanningstechnieken uit zoals yoga, tai chi, en meditatie
• Voorkom plotselinge bewegingen of veranderingen van positie
• Zorg voor regelmatige lichaamsbeweging
• Rust uit en sluit je ogen tijdens een aanval
• Stop met roken
• Zorg voor voldoende slaap
• Drink voldoende water om uitdroging te voorkomen, maar let op overmatige waterinname

Lees verder

• Goedaardige positionele duizeligheid door bewegen van hoofd
• Presyncope: Bijna flauwvallen (licht gevoel in het hoofd)
• Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn