Cholesteatoom: Tumor in middenoor achter het trommelvlies
Een cholesteatoom is een zeldzame, abnormale ophoping van huidcellen in het middenoor, achter het trommelvlies. Deze ophoping vormt een langzaam groeiende tumor die schade aanricht aan de diepere structuren van het oor, zoals de kleine botjes en organen die essentieel zijn voor gehoor en evenwicht. Gehoorverlies en afscheiding uit het oor zijn de belangrijkste symptomen van deze aandoening. Cholesteatomen zijn een relatief voorkomende oorzaak van blijvend, matig gehoorverlies bij zowel kinderen als volwassenen. Dankzij een vaak succesvolle operatie kan de chirurg de goedaardige tumor verwijderen. Toch zijn er enkele complicaties mogelijk en kan de tumor soms ook terugkeren in het andere oor.
Synoniemen van cholesteatoom
Een cholesteatoom is ook bekend onder de volgende synoniemen:
- Cholesteatoma
- Parelgezwel
Epidemiologie
Cholesteatoom is een aandoening die zich ontwikkelt in het middenoor en die vaak chronisch van aard is. Het kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder gehoorverlies en infecties die het gehoorsysteem kunnen beschadigen. De prevalentie van cholesteatoom verschilt per regio, maar het komt wereldwijd voor bij zowel kinderen als volwassenen. De aandoening wordt wereldwijd geschat op ongeveer 1 op de 1.000 mensen, waarbij een hoger aantal wordt waargenomen in geïndustrialiseerde landen. De incidentie van cholesteatoom is in de westerse wereld hoger dan in ontwikkelingslanden, wat deels te maken heeft met de verbetering van diagnostische technieken en de toegang tot medische zorg.
Leeftijd en geslacht
Cholesteatoom komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen. De aandoening wordt voornamelijk gezien bij volwassenen tussen de 30 en 50 jaar, maar kan ook op latere leeftijd optreden. Kinderen ontwikkelen vaak aangeboren cholesteatomen, terwijl volwassenen vaker de verworven vorm van cholesteatoom ontwikkelen. Er is geen significant verschil in prevalentie tussen mannen en vrouwen, hoewel sommige studies wijzen op een licht verhoogd risico voor mannen.
Oorzaken en risicofactoren
De aandoening kan worden veroorzaakt door terugkerende otitis media (middenoorontstekingen), waarbij het trommelvlies beschadigd raakt. Dit leidt tot de ophoping van huidcellen die zich in het middenoor verzamelen, wat de cholesteatoomvorming mogelijk maakt. Andere risicofactoren zijn een verstoorde functie van de buis van Eustachius en erfelijke aanleg. Het verworven cholesteatoom komt vooral voor bij mensen met een voorgeschiedenis van frequente oorinfecties.
Geografische verschillen
De prevalentie van cholesteatoom varieert tussen verschillende geografische regio's. In ontwikkelde landen wordt het vaker gediagnosticeerd, wat kan liggen aan de betere gezondheidszorg en de toegang tot medische technologieën zoals geavanceerde beeldvorming. In ontwikkelingslanden komt cholesteatoom minder vaak voor, mogelijk door minder frequente medische controles en beperkte diagnostische mogelijkheden.
Mechanisme
Cholesteatoom ontstaat wanneer er een abnormale ophoping van huidcellen in het middenoor plaatsvindt. Dit wordt vaak veroorzaakt door chronische ontstekingen in het oor, zoals otitis media, die het trommelvlies aantasten en een opening in het middenoor creëren. Deze aandoening kan in de loop van de tijd leiden tot een cysteachtige massa die zich met keratine vult. Het mechanisme van cholesteatoom is complex en houdt in dat huidcellen, die normaal gesproken niet in het middenoor zouden moeten voorkomen, zich ophopen en daar blijven groeien.
Pathofysiologie van cholesteatoom
De ophoping van huidcellen in het middenoor leidt tot de vorming van een holte die gevuld wordt met keratine en ander huidafval. Deze holte drukt tegen omliggende structuren, zoals de gehoorbeentjes en het mastoïd, wat leidt tot ontstekingen en verdere schade aan de oorstructuren. De aandoening kan zich uitbreiden naar het binnenoor, wat ernstige gevolgen kan hebben, zoals gehoorverlies en zelfs duizeligheid.
Rol van infectie
Infecties van het middenoor spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van cholesteatoom. Bacteriële of virale infecties kunnen de normale werking van het trommelvlies verstoren, wat het mogelijk maakt dat huidcellen in het middenoor gaan ophopen. In sommige gevallen wordt de ontsteking in het middenoor niet goed behandeld, waardoor een chronische infectie ontstaat die het risico op cholesteatoom vergroot.
Gehoorbeschadiging door cholesteatoom
Het belangrijkste effect van cholesteatoom is gehoorverlies, veroorzaakt door schade aan de gehoorbeentjes. Naarmate de cholesteatoom zich uitbreidt, kan het de gehoorbeentjes verwoesten, wat de overdracht van geluid naar het binnenoor belemmert. Dit leidt vaak tot een progressief gehoorverlies, dat indien onbehandeld kan verergeren.
Oorzaken
Een cholesteatoom ontwikkelt zich wanneer een deel van het trommelvlies instort door een slechte functie van de buis van Eustachius. Deze dunne buis verbindt het middenoor met de achterkant van de neus en handhaaft de normale luchtdruk in het oor. Wanneer de buis van Eustachius niet goed functioneert, bijvoorbeeld door een
allergie, een
verkoudheid of
sinusitis, wordt de lucht in het middenoor geabsorbeerd, wat leidt tot een onderdruk in het oor. Normaal gesproken worden dode huidcellen uit het oor verwijderd, maar bij een instortend trommelvlies ontstaat een zakvormige ruimte waarin deze cellen zich ophopen en een cholesteatoom vormt. Cholesteatomen kunnen ook ontstaan na beschadiging van het trommelvlies door verwonding, terugkerende of chronische infecties, of ooroperaties. In zeldzame gevallen is een cholesteatoom aangeboren door een abnormale ontwikkeling van het oor.
Risicofactoren voor cholesteatoom
Slechte functie van de buis van Eustachius: Kan door allergieën, verkoudheden of sinusitis.
Chronische middenoorinfecties: Regelmatige infecties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van cholesteatomen.
Verwondingen of operaties aan het oor: Kan leiden tot beschadiging van het trommelvlies en bijdragen aan de vorming van cholesteatomen.
Risicogroepen
Er zijn verschillende risicogroepen die vatbaarder zijn voor het ontwikkelen van cholesteatoom. Patiënten met een voorgeschiedenis van frequente oorinfecties of aangeboren afwijkingen van het middenoor lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze aandoening.
Patiënten met chronische oorinfecties
Patiënten die regelmatig last hebben van otitis media of andere vormen van chronische oorinfecties, lopen een groter risico op het ontwikkelen van cholesteatoom. Chronische ontstekingen van het middenoor kunnen het trommelvlies beschadigen en de ophoping van huidcellen in het middenoor mogelijk maken, wat de ontwikkeling van cholesteatoom bevordert.
Erfelijke aanleg
Genetische factoren spelen een rol in de vatbaarheid voor cholesteatoom. Mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening hebben een verhoogd risico. Genetisch onderzoek kan nuttig zijn voor risicobeoordeling, hoewel de erfelijkheid van cholesteatoom complex is en niet altijd eenvoudig te traceren.
Aangeboren afwijkingen van het middenoor
Kinderen die geboren worden met afwijkingen van het middenoor, zoals een abnormale buis van Eustachius, hebben een verhoogd risico op cholesteatoom. Deze afwijkingen kunnen de afvoer van vocht uit het middenoor belemmeren, wat het ontstaan van infecties en uiteindelijk de vorming van cholesteatoom kan bevorderen.
Symptomen
Meestal is slechts één oor aangetast door een cholesteatoom. De twee meest voorkomende symptomen zijn:
- Pijnloze, stinkende oorafscheiding: Deze afscheiding, ook bekend als "otorree", komt uit het getroffen oor.
- Gehoorverlies: Een geleidelijk gehoorverlies in het aangetaste oor is een veelvoorkomend symptoom.
Andere symptomen kunnen zijn:
- Oorbloeding: In sommige gevallen kan er een oorbloeding optreden.
- Vol gevoel in het oor: Patiënten kunnen een gevoel van volheid ervaren.
- Pijn: Vooral 's nachts kan er pijn optreden in of achter het oor.
- Duizeligheid: Dit kan wijzen op ernstige complicaties en kan vertigo veroorzaken.
- Spierzwakte: Spierzwakte in het gezicht aan de kant van het getroffen oor kan voorkomen.
Alarmsymptomen
Cholesteatoom kan zich langzaam ontwikkelen, maar het vertoont verschillende alarmsymptomen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van de aandoening. Vroege detectie is cruciaal om ernstige gehoorschade of andere complicaties te voorkomen.
Gehoorverlies
Een van de belangrijkste symptomen van cholesteatoom is gehoorverlies, vaak beginnend als een mild verminderd gehoor. Dit wordt veroorzaakt door de ophoping van huidcellen die het trommelvlies aantasten en de gehoorbeentjes verstoort. Het gehoorverlies kan langzaam verergeren, vooral als de aandoening onbehandeld blijft.
Oorpijn en drukgevoel
Patiënten met cholesteatoom ervaren vaak oorpijn en een vol gevoel in het oor. De ophoping van keratine en huidafscheidingen kan druk uitoefenen op het middenoor, wat pijn veroorzaakt. Dit kan een continu of intermitterend symptoom zijn, afhankelijk van de grootte van de cholesteatoom.
Afscheiding uit het oor
Een abnormale afscheiding uit het oor, die vaak slecht ruikt, is een ander symptoom van cholesteatoom. Deze afscheiding kan worden veroorzaakt door een infectie of door de ophoping van keratine in het middenoor. In sommige gevallen kan het afscheidingsniveau toenemen wanneer de aandoening zich verder ontwikkelt.
Evenwichtsproblemen
In zeldzamere gevallen kunnen patiënten met cholesteatoom last krijgen van evenwichtsproblemen. Dit gebeurt wanneer de cholesteatoom zich naar het binnenoor uitbreidt en de functie van het evenwichtsorgaan verstoort. Duizeligheid en misselijkheid zijn veelvoorkomende symptomen die hiermee gepaard gaan.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De arts kan de diagnose cholesteatoom vermoeden op basis van een
otoscopie, waarbij het oor wordt onderzocht met een otoscoop. Dit instrument bevat een lichtje en vergrootglas om het oor goed te inspecteren. Als de arts een cholesteatoom vermoedt, zal hij de patiënt doorverwijzen naar een specialist, meestal een KNO-arts, voor verdere evaluatie.
Diagnostisch onderzoek
De arts zal aanvullende onderzoeken aanvragen, waaronder:
- Audiometrie: Gehooronderzoek om het gehoor te beoordelen.
- CT-scan: CT-scan van het oor om te zien welke delen zijn aangetast.
- MRI-scan: MRI-scan kan worden uitgevoerd, vooral als er een vermoeden is van betrokkenheid van de hersenen.
Differentiële diagnose
Andere aandoeningen met symptomen die lijken op een cholesteatoom zijn onder meer:
Behandeling
De behandeling van een cholesteatoom omvat meestal een operatie onder
volledige narcose. Tijdens de operatie verwijdert de chirurg de tumor en dode huidcellen. Soms moeten ook een aantal sponsachtige mastoïdeus botjes worden verwijderd en het gat in het trommelvlies worden hersteld. Na de operatie wordt het oor met een verband verpakt, dat na enkele weken wordt verwijderd. Mogelijke risico's van de operatie zijn gehoorverlies,
tinnitus aurium (oorsuizen) en
vertigo (duizeligheid). Over het algemeen wegen de voordelen van de operatie zwaarder dan de risico's. Na de operatie moet de patiënt het oor enkele weken droog houden, vermijden van
zwemmen en inspannende activiteiten, en geen
vliegtuigreis maken. De hechtingen worden enkele weken na de operatie verwijderd als ze niet oplosbaar zijn.
Prognose
Een cholesteatoom verdwijnt niet vanzelf en een operatie is noodzakelijk om het te verwijderen. De operatie is meestal succesvol, maar er is een mogelijkheid dat een cholesteatoom terugkeert in het andere oor. Regelmatige controlebezoeken zijn daarom belangrijk om de gezondheid van het oor te monitoren.
Complicaties
Een cholesteatoom kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:
- Oorontsteking: Mogelijke afscheiding uit het oor kan optreden.
- Permanent gehoorverlies: Gehoorverlies kan blijvend zijn, mogelijk tot doofheid.
- Schade aan de gezichtszenuw: Kan leiden tot zwakte in een zijde van het gezicht (aangezichtsverlamming).
- Tinnitus aurium: Oorsuizen.
- Vertigo: Duizeligheid.
- Zwelling van het binnenoor: Kan leiden tot verdere complicaties.
- Hersenabces: In zeer zeldzame gevallen kan een infectie zich verspreiden naar de hersenen en leiden tot een hersenabces.
- Meningitis: Ontsteking van de hersenvliezen met hoofdpijn, koorts en een stijve nek.
- Dood: Zeer zelden kan een cholesteatoom fataal zijn.
Preventie
Anno augustus 2024 zijn er geen specifieke preventieve maatregelen die volledig kunnen garanderen dat een cholesteatoom wordt voorkomen. Echter, er zijn wel enkele algemene richtlijnen die kunnen helpen om de kans op de ontwikkeling van een cholesteatoom te verminderen:
- Behandeling van oorinfecties: Zorg voor een tijdige en effectieve behandeling van oorinfecties om complicaties te voorkomen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van cholesteatoom.
- Gezondheidszorg bij verkoudheden en allergieën: Behandel verkoudheden en allergieën adequaat om een goede werking van de buis van Eustachius te ondersteunen en luchtveranderingen in het middenoor te minimaliseren.
- Regelmatige controle bij KNO-specialisten: Voor mensen met een geschiedenis van chronische middenoorontstekingen of oorproblemen, kunnen regelmatige controles bij een KNO-specialist helpen om problemen vroegtijdig op te sporen en te behandelen.
- Preventie van oortrauma: Vermijd situaties die kunnen leiden tot traumatische verwondingen aan het oor, zoals het gebruik van scherpe voorwerpen in de oren of onveilige omstandigheden die het risico op oorletsels verhogen.
Praktische tips voor het omgaan met een cholesteatoom: tumor in middenoor achter het trommelvlies
Zoek onmiddellijk medische hulp bij symptomen
Een cholesteatoom is een abnormale groei van huidcellen in het middenoor, vaak achter het trommelvlies. Als je symptomen zoals een verstopte of pijnlijke gehoorgang, afscheiding uit het oor, of verminderd gehoor opmerkt, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Vroege behandeling is belangrijk om complicaties te voorkomen.
Volg strikt de behandelingsaanwijzingen
Cholesteatoom kan vaak alleen worden behandeld met een operatie, waarbij de abnormale cellen worden verwijderd. Zorg ervoor dat je de instructies van je arts nauwkeurig opvolgt, inclusief het volgen van medicijnschema's of postoperatieve zorg. Dit helpt om complicaties te voorkomen en bevordert een snel herstel.
Zorg voor voldoende rust en herstel na een operatie
Na de operatie is het belangrijk om voldoende rust te nemen en zware fysieke activiteiten te vermijden om het genezingsproces te ondersteunen. Je arts kan specifieke instructies geven over het beperken van activiteiten zoals het tillen van zware voorwerpen of het oefenen van intensieve lichaamsbewegingen, vooral in de weken na de operatie.
Bescherm je oren tegen water
Water in je oor kan leiden tot infecties en vertraging van het herstel. Tijdens het herstel, vooral na een operatie, moet je ervoor zorgen dat je het getroffen oor beschermt tegen water. Gebruik oordoppen of watten met vaseline tijdens het douchen of zwemmen.
Houd de controleafspraken in de gaten
Na de behandeling van een cholesteatoom is het van groot belang om regelmatig controleafspraken bij je arts in te plannen. Dit zorgt ervoor dat je oren goed genezen en dat er geen hernieuwde groei van het cholesteatoom is. Het kan zijn dat je meerdere controleafspraken nodig hebt, afhankelijk van je herstel en het type behandeling.
Begrijp de mogelijke gevolgen voor het gehoor
Cholesteatoom kan leiden tot gehoorverlies, vooral als het niet tijdig wordt behandeld. Als je gehoorproblemen hebt, bespreek dan met je arts de mogelijkheden voor gehoorondersteuning, zoals hoortoestellen, en houd rekening met het feit dat je gehoor tijdelijk of permanent kan veranderen, afhankelijk van de omvang van het cholesteatoom en de behandeling.
Let op tekenen van infectie of complicaties
Na een behandeling voor cholesteatoom moet je alert blijven op tekenen van infectie, zoals pijn, roodheid of afscheiding uit het oor. Als deze symptomen zich voordoen, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Tijdige behandeling van infecties is cruciaal om verdere schade of complicaties te voorkomen.
Zorg ervoor dat al je zorgverleners, inclusief tandartsen, artsen of chirurgen, op de hoogte zijn van je cholesteatoom en eerdere behandelingen. Dit is belangrijk voor het plannen van toekomstige behandelingen en om eventuele interacties met andere gezondheidsproblemen te voorkomen.
Zorg voor je mentale en emotionele welzijn
Het omgaan met een chronische aandoening zoals een cholesteatoom kan emotioneel zwaar zijn. Zoek ondersteuning bij familie, vrienden of professionele hulpverleners om met de mentale en emotionele impact van de aandoening om te gaan. Het is normaal om je gefrustreerd of angstig te voelen, maar het is belangrijk om steun te zoeken wanneer dat nodig is.
Voorkom herhaling van cholesteatoomgroei
Het is belangrijk om de behandeling en nazorg nauwlettend te volgen om herhaling van cholesteatoomgroei te voorkomen. Dit kan betekenen dat je gedurende langere tijd op bepaalde gewoonten moet letten, zoals het vermijden van infecties of het niet in contact komen met water, afhankelijk van de aanbevelingen van je arts.