Braken (overgeven): Oorzaken, behandeling en preventie

Braken (emesis) duidt op het vrijwillig of onvrijwillig ledigen van de maag, waarbij de maag de druk moet overwinnen die normaal gesproken aanwezig is om voedsel en secreties in de maag te houden. Overgeven is een vervelend symptoom dat verband houdt met verschillende aandoeningen, infecties en omgevingsfactoren. Naast braken treedt ook vaak misselijkheid op. Patiënten die overgeven, moeten zorgen dat ze voldoende blijven drinken en ook genoeg rust nemen. Houden de klachten meer dan 24 uur aan, dan is het belangrijk om een arts te raadplegen. Ook wanneer diverse andere tekenen verschijnen in combinatie met het braken, is bezoek aan de arts of spoedeisende hulp noodzakelijk.

• Functie van overgeven
• Fasen van braken
• Misselijkheid
• Kokhalzen
• Braken
• Aandoeningen en overgeven
• Appendicitis
• Bewegingsziekte (reisziekte)
• Gastro-enteritis (buikgriep)
• Migraine
• Labyrintitis
• Spanning
• Voedselvergiftiging
• Zure reflux
• Zwangerschap
• Andere aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Alarmsymptomen
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Complicaties
• Preventie van braken

Functie van overgeven

Soms is braken een noodzakelijke lichamelijke functie die de patiënt uiteindelijk beschermt op de lange termijn. Patiënten braken bijvoorbeeld omdat ze te veel alcohol gedronken hebben dat een toxisch niveau bereikt in de bloedbaan. Het lichaam probeert op deze manier om terug te keren naar een niet-toxisch niveau. Een ander voorbeeld is dat het lichaam zichzelf ontdoet van een bacteriële infectie zoals E. coli door over te geven.

Fasen van braken

Overgeven treedt op in een reeks van drie gebeurtenissen.

Misselijkheid

Vooreerst heeft een patiënt een ongemakkelijk gevoel dat inluidt dat hij zal gaan overgeven. De precieze verwerking van dit gevoel door de hersenen is niet bekend anno november 2020, maar vrijwel alle patiënten die moeten overgeven, zijn eerst misselijk. Misselijkheid leidt echter niet altijd tot braken.

Kokhalzen

Wanneer de maag zich herhaaldelijk samentrekt, moet een patiënt kokhalzen (droog braken). Hierbij treden krampachtige ademhalingsbewegingen op met een gesloten glottis (ruimte tussen de stembanden in het strottenhoofd).

Braken

Eerst ademt de patiënt diep in. Dan sluit de glottis en opent het strottenhoofd de bovenste slokdarmsfincter (sluitspier van de slokdarm). Daarna trekt het diafragma (middenrif) samen om negatieve druk te creëren, waardoor de slokdarm wordt geopend. Vervolgens worden de buikspieren samengetrokken en wordt de druk in het maagsysteem versterkt. Dit maakt de doorgang vrij voor de inhoud van de maag om omhoog te worden geduwd door de geopende slokdarm en dan via de mond het lichaam kan verlaten.

Aandoeningen en overgeven

Appendicitis

Naast overgeven gaat appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm) mogelijk gepaard met buikpijn. Wanneer de pijn plotseling verergert en zich verspreidt over de buik, is dit een noodsituatie omdat de appendix dan mogelijk gescheurd is. Vaak is een operatie nodig om de appendix te verwijderen (appendectomie).

Bewegingsziekte (reisziekte)

Bij bewegingsziekte ontstaat een conflict binnen het balanssysteem. Het gevoel wordt geactiveerd wanneer er een verschil is tussen beweging die door het binnenoor wordt waargenomen en de beweging die de patiënt met de ogen ziet. Deze onbalans tussen hoe uw sensorische systeem de wereld om zich heen waarneemt leidt tot misselijkheid, wat vervolgens resulteert in braken. Dit veelvoorkomend verschijnsel treedt bijvoorbeeld op wanneer de patiënt zich op een boot op de zee bevindt. Het binnenoor detecteert beweging, maar de ogen zien de golven niet. Veel vrij verkrijgbare medicijnen zijn beschikbaar om de symptomen te verminderen. Koolzuurhoudende dranken en frisse lucht bieden eveneens een verlichting van bewegingsziekte.

Gastro-enteritis (buikgriep)

Buikgriep is niet veroorzaakt door een griepvirus zoals de naam doet vermoeden, maar is het gevolg van norovirussen. De verspreiding van het norovirus gebeurt via het eten van onvoldoende verhit rauw fruit, groenten en schaaldieren, of contact met een besmette patiënt. Misselijkheid en braken zijn de vaakst voorkomende tekenen. Normaal verdwijnt deze virale infectie na drie tot vijf dagen vanzelf. Veel water drinken is belangrijk om uitdroging te bestrijden. Cafeïne en alcohol moet de patiënt wel vermijden.

Migraine

Terugkerende perioden van braken in combinatie met intense, kloppende hoofdpijn aan meestal één zijde wijst mogelijk op migraine. Migraineaanvallen duren meestal enkele uren tot dagen. Standaard pijnstillers, zoals paracetamol en ibuprofen, houden de pijn soms onder controle. De huisarts schrijft soms ook medicatie voor tegen de misselijkheid en om het braken te helpen voorkomen.

Labyrintitis

Als het braken gepaard gaat met duizeligheid en een gevoel van ronddraaien, wijst dit mogelijk op een infectie van het binnenoor (labyrintitis). Labyrintitis houdt meestal enkele dagen aan en verbetert dan. De arts schrijft soms medicatie voor om de symptomen te verlichten.

Spanning

Intense emoties veroorzaken soms misselijkheid en braken. Sociale angst, faalangst, stressfactoren, angst, overmatige opwinding leiden mogelijk tot misselijkheid en overgeven. Het oefenen van diepe ademhalingsoefeningen en kalmeertechnieken verlicht de spanning.

Voedselvergiftiging

Een patiënt loopt een voedselvergiftiging op door het eten van slecht bewaard of rot voedsel. Veel voorkomende soorten bacteriën die leiden tot een voedselinfectie zijn E. coli, Listeria en Salmonella. Het lichaam ontdoet zichzelf binnen 48 uur meestal van de bacteriën. Braken is meestal het pad om de bacteriën uit het lichaam te elimineren. Vaak gaat dit symptoom gepaard met misselijkheid. Bij de meeste patiënten zijn de symptomen binnen de twee dagen verdwenen. In sommige gevallen is antibiotica nodig. Voldoende rust nemen en blijven drinken zijn aanbevolen bij een voedselinfectie.

Zure reflux

Zure reflux is een aandoening waarbij het spijsverteringsstelsel van het lichaam niet goed functioneert. De onderste slokdarmsfincter sluit niet wat er voor zorgt dat maagzuur en onverteerd voedsel zich door de slokdarm gaan verplaatsen. De zure smaak van maagzuur veroorzaakt misselijkheid en zelfs braken. Vaak verhelpen leefstijlveranderingen deze maagaandoening. Gefrituurd voedsel, citrus, gekruid voedsel, cafeïne, frisdrank en alcohol verzwakken de slokdarmsfincter en moet de patiënt vermijden of beperken. Verder moet de patiënt stoppen met roken, het hoofd optillen tijdens het slapen en niet gaan liggen na het eten. Antacida (soort maagzuurremmers) zorgen voor een onmiddellijke verlichting van de zuurterugvloeiing. Af en toe is een operatie nodig voor het behandelen van zure reflux.

Zwangerschap

Ochtendmisselijkheid, misselijkheid en braken zijn veelvoorkomende symptomen van een zwangerschap. Deze tekenen zijn het gevolg van de fysieke veranderingen die het lichaam ondergaat om een kind te ondersteunen. Gehydrateerd blijven (voldoende drinken) helpt om de misselijkheid te verminderen tijdens de zwangerschap.

Andere aandoeningen

Erg veel aandoeningen leiden tot braken waaronder onder andere:

• acute cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• een chronische darmaandoening zoals het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie) of de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• een darmobstructie (verstopping van de darmen met buikpijn en braken), wat mogelijk te wijten is aan tumor, een hernia of galstenen (harde afzettingen in galblaas met galkoliek)
• een eetstoornis zoals anorexia nervosa of boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• een hartaanval
• een hersenschudding
• een hersentumor
• een longinfectie
• een longontsteking
• een nierinfectie
• hoesten
• hoge koorts
• kanker
• meningitis (een hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• nierstenen
• sepsis (bloedvergiftiging)

Omgevingsfactoren

Enkele omgevingsfactoren leiden ook nog tot overgeven:

• bepaalde geneesmiddelen, zoals antibiotica en opioïde pijnstillers
• chemotherapie (medicatie voor de behandeling van kanker)
• de blootstelling aan chemische toxines
• overmatige alcoholinname
• radiotherapie
• te veel eten

Alarmsymptomen

Meestal is het voor één of enkele braaksessies niet nodig om een arts op te zoeken. In sommige gevallen is spoedhulp echter noodzakelijk. Dit geldt vooral levensbedreigende tekenen optreden in combinatie met het braken zoals:

• ademhalingsproblemen
• bloed braken
• diarree
• een ernstige bloeding
• een hoofdtrauma
• een snelle ademhaling
• een snelle pols
• een stijve nek
• een verlies van het gezichtsvermogen
• een verminderde reactiesnelheid
• ernstige hoofdpijn
• ernstige of aanhoudende buikpijn
• koorts hoger dan 39 °C
• loomheid
• pijn op de borst
• tekenen van uitdroging, zoals een gerimpelde huid, prikkelbaarheid, een zwakke pols of een verminderd bewustzijn
• verwardheid

Behandeling

Zelfzorg

In de meeste gevallen is een medische behandeling niet nodig en volstaan enkele zelfzorgmaatregelen. De patiënt eet kleinere, frequentere maaltijden. Hij moet bovendien heldere vloeistoffen drinken om gehydrateerd te blijven, maar hij drinkt kleine slokjes per keer. Vast voedsel moet de patiënt vermijden totdat het braken gestopt is. Verder vermijdt de patiënt die de maag irriteren, zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) of corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken).

Professionele medische zorg

Diverse anti-emetica (medicijnen tegen misselijkheid en braken) zijn beschikbaar om het overgeven te doen stoppen. De arts schrijft deze medicijnen enkel voor wanneer hij de oorzaak van het braken kent. Daarnaast behandelt hij het onderliggend probleem.

Complicaties

Aanhoudend braken leidt sneller tot ondervoeding en uitdrogingsverschijnselen. Verder krijgt de patiënt te maken met dunner, broos haar en broze nagels. Het tandglazuur is eveneens aangetast door het braaksel (tanderosie). Het maagzuur komt namelijk door oprispringen en braken in de mond terecht.

Preventie van braken

Misselijkheid en braken als gevolg van bewegingsziekte of stress kunnen het braakstadium voorkomen door volgende tips te volgen:

• alcohol, cafeïne en zure dranken zoals sinaasappelsap vermijden
• diepe ademhalingsoefeningen oefenen
• een koud drankje drinken
• fysieke activiteit vermijden
• gaan zitten of zich laten ondersteunen
• gemberbier drinken of gember eten (kalmeert de maag)
• kleine hoeveelheden suikerachtige vloeistof drinken (zoals frisdrank of vruchtensap)
• vettig en gekruid voedsel vermijden

Lees verder

• Kokhalzen: Oorzaken en behandelingen van 'droog braken'
• Fecaal braken: Oorzaken van overgeven van stoelgang via mond
• Projectielbraken: Explosief (heftig) braken
• Ochtendmisselijkheid: Braken en misselijk bij zwangerschap
• Gal overgeven: Milde en ernstige oorzaken van braken van gal