Ochtendmisselijkheid: Braken en misselijk bij zwangerschap

Voor de meeste vrouwen is ochtendmisselijkheid één van de eerste tekenen van een zwangerschap. Deze vervelende aandoening zorgt ervoor dat een zwangere vrouw vanaf de vierde à zesde zwangerschapsweek tot circa de veertiende of zestiende zwangerschapsweek moet braken en zich misselijk voelt. Gewone ochtendmisselijkheid brengt geen gezondheidsrisico voor de baby met zich mee, want de aandoening is een normaal onderdeel van de zwangerschap. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, verschijnen de symptomen zowel tijdens de dag als tijdens de nacht. Hormonale factoren zijn wellicht betrokken bij het verschijnen van ochtendmisselijkheid. Meestal verdwijnt de aandoening en ontstaan geen verdere complicaties, maar soms zijn de symptomen heel ernstig of zijn ze constant aanwezig, waardoor toch gezondheidsproblemen voor de moeder en baby ontstaan.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Bloedsuikerspiegel
• Hormonen
• IJzersupplementen
• Overgevoelig voor geuren
• Andere risicofactoren
• Symptomen: Misselijkheid en braken
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zwangere vrouw
• Medicatie en supplementen
• Voeding
• Huismiddeltjes
• Prognose bij zwangere vrouwen
• Complicaties van misselijk zijn en braken tijdens zwangerschap
• Geboorteafwijkingen
• Hyperemesis gravidarum
• Hypokaliëmie
• Slecht bijkomen in gewicht
• Uitdroging

Epidemiologie

Ochtendmisselijkheid komt veel voor en wordt vaak beschouwd als een normaal onderdeel van de vroege zwangerschap. Het treft naar schatting 70-80% van de zwangere vrouwen. Het begint meestal tussen de vierde en zesde zwangerschapsweek en kan tot de veertiende of zestiende week aanhouden. Er zijn aanwijzingen dat ochtendmisselijkheid vaker voorkomt bij vrouwen die voor het eerst zwanger zijn en bij vrouwen die een familiegeschiedenis van ochtendmisselijkheid hebben. Ook blijkt dat vrouwen die een meerlingzwangerschap hebben, vaker last hebben van ochtendmisselijkheid.

Oorzaken

Het is niet volledig bekend waarom ochtendmisselijkheid optreedt. Het is echter mogelijk een teken van een gezonde zwangerschap. Ochtendmisselijkheid wordt vaak geassocieerd met een lager risico op een miskraam. De symptomen kunnen erop wijzen dat de placenta de juiste hormonen aanmaakt voor de groeiende baby. De ochtendmisselijkheid verschijnt tijdens het eerste trimester van de zwangerschap.

Risicofactoren

Bloedsuikerspiegel

Door een daling van de bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) als gevolg van de energiebehoefte van de placenta, verhoogt de kans op het krijgen van ochtendmisselijkheid.

Hormonen

Wellicht spelen hormonale veranderingen een grote rol bij de totstandkoming van ochtendmisselijkheid.

Humaan choriongonadotrofine (hCG)

Het ontwikkelende embryo produceert eerst hCG voordat de placenta dit produceert. Wetenschappers vermoeden dat er een verband is tussen ochtendmisselijkheid en dit hormoon.

Oestrogeenspiegels

Een verhoogde circulatie van oestrogeen tijdens de zwangerschap veroorzaakt mogelijk ochtendmisselijkheid. Naar schatting is het oestrogeengehalte tijdens de zwangerschap tot honderd keer zo hoog als normaal.

Progesteron

Een vrouw die zwanger is, heeft verhoogde progesteronwaarden in het bloed. Wanneer meer van dit hormoon aanwezig is, zijn de baarmoeder of baarmoederspieren ontspannen om een vroegtijdige bevalling te voorkomen. Progesteron doet ook de darmen en de maag ontspannen, wat leidt tot overmatige maagzuren en gastro-oesofageale reflux (symptomen van brandend maagzuur), wat op zijn beurt leidt tot ochtendmisselijkheid.

IJzersupplementen

IJzersupplementen die de arts tijdens de zwangerschap voorschrijft, leiden soms tot misselijkheid.

Overgevoelig voor geuren

Tijdens de zwangerschap is een vrouw overgevoelig voor geurtjes die misselijkheidsepisodes stimuleren.

Andere risicofactoren

Andere risicofactoren zijn:

• een bewegingsziekte (reisziekte) (zoals bijvoorbeeld autoziek zijn)
• een eerste zwangerschap
• een geschiedenis van migrainehoofdpijn
• een geschiedenis van ziek zijn bij het gebruik van anticonceptiva die oestrogeen bevatten
• een meerlingenzwangerschap
• ernstige misselijkheid en braken tijdens een vorige zwangerschap
• familiale ochtendmisselijkheid
• maagreflux
• stress
• zwaarlijvigheid (BMI is dertig of meer)

Symptomen: Misselijkheid en braken

Ochtendmisselijkheid verschijnt 's nachts of overdag. Meestal starten de symptomen van misselijkheid en braken wanneer een vrouw in de zesde zwangerschapsweek zit, maar de aandoening is ook al mogelijk vanaf de vierde week van de zwangerschap. Ochtendmisselijkheid verergert vaak in de daarop volgende maanden. Sommige vrouwen ervaren bovendien duizeligheid of duizeligheid bij het opstaan (orthostatische hypotensie) en hoofdpijn.

Alarmsymptomen

Wanneer de ochtendmisselijkheid niet verbetert na het proberen van huismiddeltjes, is medisch advies nodig. Ook het overgeven van bloed of een koffiedik mengsel is een alarmteken. Medisch advies is bovendien nodig wanneer de zwangere vrouw meer dan één kilogram per week verliest. Ernstig en aanhoudend overgeven is een signaal dat een zwangere vrouw niet mag negeren. Dit leidt namelijk mogelijk tot uitdroging en ondervoeding. Donkere urine, geen voeding of vocht kunnen opnemen in het lichaam, buikpijn, koorts en gewichtsverlies zijn tot slot tekenen die vragen om een medische controle.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van ochtendmisselijkheid is meestal eenvoudig door de typische kenmerken (braken en misselijkheid) te identificeren. Als de arts vermoedt dat de vrouw lijdt aan de zwangerschapscomplicatie hyperemesis gravidarum, bestelt hij verschillende urineonderzoeken en bloedonderzoeken. Een echoscopie is soms nodig om het aantal foetussen te bevestigen. Dit onderzoek onthult bovendien eventuele onderliggende aandoeningen die mogelijk bijdragen aan misselijkheid en braken. Indien de ketonspiegels in de urine hoog zijn, wijst dit op ondervoeding van de moeder.

Behandeling van zwangere vrouw

Medicatie en supplementen

Het nemen van vitamine B6 (100 mg of minder per dag) verlicht de symptomen van ochtendmisselijkheid. Dit is de voorkeursbehandeling voor de aandoening alvorens de arts andere opties probeert. Wanneer dit vitaminesupplement niet helpt, zet de arts medicatie in. Hij schrijft namelijk anti-emetica (medicijnen tegen de misselijkheid en het braken) voor zodat de maag ook voldoende rust krijgt. Een arts schrijft bij ochtendmisselijkheid door het gebruik van ijzersupplementen best een langzamere afgiftevorm of een lagere dosering voor. De vrouw neemt de ijzersupplementen met sinaasappelsap of een andere drank met vitamine C om de absorptie te verhogen. Zwangere vrouwen met maagzuur bezoeken tot slot best de arts voor het krijgen van medicijnen zoals antacida (soort maagzuurremmers).

Voeding

Aanbevolen

Vrouwen eten regelmatig kleine hoeveelheden zodat de maag niet te leeg is. In principe is het zelfs het beste om te eten voordat honger aanwezig is. De vrouw mag opteren voor complexe koolhydraten of eiwitrijk voedsel, maar ze moet de maaltijd wel langzaam opeten. Volkorenproducten zijn zeer goede voedingsmiddelen omdat ze vezels bevatten. Dit helpt namelijk bij het verlichten van de symptomen van ochtendmisselijkheid. Kleine, frequente maaltijden bevorderen een goede spijsvertering en helpen bij het verminderen van ochtendmisselijkheid.

Te vermijden

Vrouwen vermijden best voedingsmiddelen die te vet, te gekruid of te zuur zijn, en het is aan te raden om alcohol, cafeïne en ongepasteuriseerde producten te vermijden. Het is belangrijk om niet te veel te eten en te drinken vlak voor het slapen. Dit kan namelijk misselijkheid tijdens de nacht veroorzaken. Vrouwen vermijden bovendien best voedingsmiddelen en geuren die in het verleden misselijkheid veroorzaakten.

Huismiddeltjes

Er zijn veel huismiddeltjes en zelfzorgstrategieën die vrouwen helpen bij ochtendmisselijkheid. Tot deze behoren het drinken van gemberthee, het eten van crackers, het aanbrengen van een acupressuurbandje om de polsen en het innemen van gember- of muntcapsules.

Prognose bij zwangere vrouwen

De helft van de zwangere vrouwen met misselijkheid en braken heeft na ongeveer veertien tot zestien weken een volledige verlichting van de klachten. Bij andere vrouwen houden de symptomen van ochtendmisselijkheid nog een maand langer aan voordat de symptomen wegebben. Soms komt ochtendmisselijkheid echter terug tijdens de zwangerschap, of anders komt en gaat deze aandoening gedurende de gehele zwangerschap (bij meerlingenzwangerschappen ervaart de vrouw vaak tijdens de gehele zwangerschap symptomen). De hoeveelheid ochtendmisselijkheid gedurende één zwangerschap voorspelt tot slot niet hoe de zwangere vrouw zich zal voelen bij toekomstige zwangerschappen.

Complicaties van misselijk zijn en braken tijdens zwangerschap

Geboorteafwijkingen

Ernstig, langdurig braken verhoogt het risico op een vroeggeboorte, een laag geboortegewicht of een kleiner dan normaal gestalte bij de geboorte. Dit komt met name voor bij de ernstige vorm van ochtendmisselijkheid: hyperemesis gravidarum.

Hyperemesis gravidarum

Wanneer de misselijkheid en het braken zeer ernstig zijn, is mogelijk sprake van hyperemesis gravidarum. Vrouwen met ernstige ochtendmisselijkheid raadplegen bijgevolg best een arts.

Hypokaliëmie

Een laag kaliumgehalte in het bloed (hypokaliëmie) is een mogelijke complicatie van ochtendmisselijkheid.

Slecht bijkomen in gewicht

Door de misselijkheid en het braken komt een vrouw mogelijk niet goed bij in gewicht in het eerste zwangerschapstrimester. Meestal verdwijnt ochtendmisselijkheid echter na enkele maanden. Is dit niet het geval of is de vrouw niet in staat om een goede, gezonde en evenwichtige voeding te nuttigen door de aanwezige symptomen van ochtendmisselijkheid, dan moet ze misschien prenatale vitaminen nemen. Op deze manier krijgt het lichaam de nodige voedingsstoffen binnen.

Uitdroging

Langdurige ochtendmisselijkheid is vaak heel vervelend voor de aanstaande moeder. De vrouw moet er zeker op letten om voldoende te blijven drinken want braken en misselijkheid leiden mogelijk tot uitdrogingsverschijnselen. Bij ernstige ochtendmisselijkheid is een ziekenhuisopname vereist zodat de vrouw vloeistoffen via een infuus (in een ader) ontvangt.

Lees verder

• Braken (overgeven): Oorzaken, behandeling en preventie
• Misselijkheid: Oorzaken en behandeling van misselijk gevoel