Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen

Ondervoeding is de lichamelijke toestand die ontstaat wanneer het lichaam onvoldoende of overmatig onevenwichtige voedingsstoffen binnenkrijgt. Het is belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te consumeren. Op deze manier voorkomt de patiënt de meeste vormen van ondervoeding. Ondervoeding vindt plaats als het BMI (body mass index) kleiner is dan 18,5. Bij ziektegerelateerde ondervoeding is sprake wanneer de patiënt onbedoeld gewichtsverlies vertoont van meer dan 10% in de laatste 6 maanden of meer dan 5% in de laatste maand.

• Synoniemen ondervoeding
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen aandoening
• Milde ondervoeding
• Ernstige ondervoeding
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen ondervoeding

Ondervoeding is ook gekend onder deze synoniemen:

• malnutritie
• ontoereikende nutritie (voeding)

Epidemiologie aandoening

Wereldwijd komt ondervoeding voor, vooral onder kinderen in ontwikkelingslanden. In ontwikkelingslanden zijn ongeveer 110-150 miljoen kinderen getroffen door dwerggroei als gevolg van ondervoeding. De World Health Organization meldt dat ondervoeding de grootste bedreiging is voor de volksgezondheid wereldwijd. Maar liefst 30% van de wereldbevolking lijdt aan een vorm van ondervoeding. Vaak is ondervoeding de oorzaak van een ziekte, al draagt een ziekte mogelijk ook bij aan ondervoeding. Ondervoeding en honger komen tot slot vaker voor bij armoede, natuurrampen, oorlog en politieke problemen. Dit geldt niet enkel voor ontwikkelingslanden.

Oorzaken

Vele verschillende oorzaken resulteren in ondervoeding. Enkele oorzaken zijn onder meer:

• Bepaalde lichamelijke aandoeningen waardoor een patiënt niet kan eten, geen voedsel kan verteren of geen voedingsstoffen uit voedsel kan absorberen. Dit komt o.a. voor bij spijsverteringsstoornissen, neuromusculaire aandoeningen en aangeboren hartafwijkingen. Bepaalde medische problemen of aandoeningen zijn gerelateerd aan ondervoeding met name alcoholisme, beriberi (thiaminetekort (vitamine B1) met hart- of zenuwschade), een scheurbuik (vitamine C-tekort met bloedingen, zwakte en bloedarmoede), malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen), megaloblastische anemie (bloedarmoede), mucoviscidose, pellagra (vorm van ondervoeding met tekort aan niacine), rachitis (botaandoening door een tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat) en spina bifida (open rug).
• Bepaalde geestelijke aandoeningen waardoor een patiënt geen eten kan halen of bereiden.
• Een eetstoornis bij bijvoorbeeld een depressie, boulimie, eetbuien of anorexia nervosa.
• Een overmatige en daardoor onevenwichtige consumptie van voedingsstoffen. Eiwitten, fruit en groenten, koolhydraten en vetten zijn nodig voor een gezonde en evenwichtige voeding in combinatie met minstens 1,2 liter vocht per dag.
• Een slechte voeding die onvoldoende energie en bouwstoffen bevat.
• Een tekort (deficiëntie) aan ijzer, calcium of een vitamine in de voeding. Deze omvatten een tekort aan vitamine A, vitamine B1 (thiamine), vitamine B2 (riboflavine), vitamine B6 (pyridoxine), vitamine B9 (folacine), vitamine E en vitamine K.
• [B]Hongersnood als gevolg van niet beschikbaar voedsel, zoals bijvoorbeeld bij kwashiorkor.
• Mobiliteitsproblemen waarbij ze het eten niet kunnen gaan halen of omdat de voorbereiding van het halen van de voeding te zwaar is.

Risicofactoren

Enkele groepen lopen een hoger risico op ondervoeding. Hiertoe behoren:

• Ouderen die zijn opgenomen in het ziekenhuis of een rust- en verzorgingstehuis
• Patiënten die herstellende zijn van een ernstige ziekte of aandoening
• Patiënten die leven in een sociaal isolement
• Patiënten met chronische eetstoornissen, zoals boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag) of anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• Patiënten met een laag inkomen (arme mensen)

Bron: Overgenomen van http://www.medicalnewstoday.com/articles/179316.php

Symptomen aandoening

Milde ondervoeding

Soms is ondervoeding zeer mild en dan heeft de patiënt geen symptomen. In andere gevallen is dit zeer ernstig en veroorzaakt de ondervoeding mogelijk permanente schade aan het lichaam. De symptomen van ondervoeding variëren en zijn afhankelijk van de oorzaak. Vaak voorkomende symptomen zijn:

• aandachtsstoornissen
• ademhalingsproblemen
• angst
• een depressie
• onbedoeld gewichtsverlies
• duizeligheid
• prikkelbaarheid
• een ontwikkelingsachterstand
• een verminderde spiermassa
• een verminderde weefselmassa
• een verlies van vetweefsel
• vruchtbaarheidsproblemen
• vermoeidheid

Ernstige ondervoeding

Wanneer de ondervoeding ernstig is, ontstaat een dunne, droge, bleke, koude en onelastische huid. De ogen zijn gezonken (diepliggende ogen) en het gezicht “hol” door het verlies van gezichtsvet. Het haar is broos, dun en droog en valt hierdoor gemakkelijk uit. Leverfalen en hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart) evenals bewusteloosheid treden mogelijk ook op. Ingezonken fontanellen (bij de geboorte nog niet verbeende plekken van de schedel) komen tot slot voor bij zuigelingen

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van ondervoeding kunnen ernstig zijn en vereisen onmiddellijke medische aandacht. Deze symptomen kunnen wijzen op een ernstig tekort aan voedingsstoffen of op een onderliggende aandoening die snelle behandeling vereist. Enkele alarmsymptomen zijn:

• extreme vermoeidheid
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• herhaaldelijk flauwvallen
• ernstige diarree of braken
• frequente infecties
• problemen met bewustzijn of mentale helderheid

Diagnose en onderzoeken

Diagnose

De diagnose ondervoeding wordt gesteld door de arts op basis van een medisch onderzoek, klinische symptomen en de patiëntgeschiedenis. De arts zal kijken naar symptomen, gewichtsverlies, voedingstekorten en andere factoren die duiden op ondervoeding. De diagnose kan worden bevestigd met laboratoriumtests en andere diagnostische onderzoeken.

Onderzoeken
Bij onderzoeken kan de arts gebruik maken van de volgende methoden:

• Bloedonderzoeken om de niveaus van voedingsstoffen zoals ijzer, vitamine A en vitamine D te meten
• Lichaamsmetingen om te controleren op gewichtsverlies en veranderingen in vet- en spiermassa
• Onderzoeken van de voedingstoestand door vragenlijsten en voedingsanamnese
• Beeldvormend onderzoek zoals een echografie of CT-scan om organen en weefsels te beoordelen

Behandeling

Voedingsbehandeling

De behandeling van ondervoeding richt zich primair op het verbeteren van de voedingstoestand. Dit omvat:

• Het verstrekken van evenwichtige maaltijden en voedingssupplementen
• Het aanpassen van het dieet op basis van de specifieke voedingsbehoeften en tekorten
• Het monitoren van de voortgang en het aanpassen van de behandeling indien nodig
• Het bieden van educatie en ondersteuning bij het bereiden van gezonde maaltijden en het verbeteren van eetgewoonten

Medische behandeling

In sommige gevallen is medische behandeling noodzakelijk om de oorzaak van ondervoeding te verhelpen. Dit kan inhouden:

• Behandeling van onderliggende ziekten of aandoeningen die bijdragen aan de ondervoeding
• Medische interventies zoals enterale voeding (voeding via een sonde) of parenterale voeding (voeding via intraveneuze toediening)
• Psychologische of psychiatrische behandeling voor eetstoornissen of mentale gezondheidsproblemen

Prognose

De prognose van ondervoeding is afhankelijk van de ernst van de aandoening, de onderliggende oorzaak en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart. Bij vroege detectie en behandeling kunnen veel van de complicaties van ondervoeding worden voorkomen of verholpen. Bij ernstige gevallen van ondervoeding kan er sprake zijn van blijvende schade aan organen en weefsels, evenals een verhoogd risico op overlijden.

Complicaties

Ondervoeding kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Verhoogd risico op infecties en ziekten door een verzwakt immuunsysteem
• Langzaam herstel van wonden en verwondingen
• Spierzwakte en verlies van functionele capaciteiten
• Hormonale onbalansen en voortplantingsproblemen
• Mentale en cognitieve problemen, zoals geheugenverlies en concentratiestoornissen

Preventie

Preventie van ondervoeding omvat het waarborgen van een adequate en evenwichtige voeding. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Een gezond en evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamines en mineralen
• Regelmatige controles bij gezondheidsprofessionals voor risicogroepen
• Educatie over gezonde voeding en eetgewoonten
• Toegang tot voedsel en middelen voor mensen in nood of met een laag inkomen