Beriberi: Thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade

Beriberi is een deficiëntieaandoening waarbij het lichaam onvoldoende thiamine (vitamine B1) heeft. Dit komt vooral voor als een vorm van ondervoeding alsook bij alcoholmisbruik, maar kent nog andere mogelijke oorzaken. Vermoeidheid, kortademigheid en stijfheid van de benen zijn enkele symptomen van de ziekte. De ziekte tast afhankelijk van de vorm het hart of het zenuwstelsel aan. Hierdoor bestaat een grote variëteit van andere symptomen. Een bloed- en urineonderzoek zijn nodig voor het vaststellen van de aandoening. De arts zet een behandeling in met thiaminesupplementen. Vaak is deze behandeling zeer succesvol. Wanneer de diagnose en behandeling van beriberi pas in een laat stadium gebeuren, treden mogelijk levensbedreigende, onomkeerbare complicaties op.

• Belang van thiamine
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken: Tekort aan thiamine
• Vormen beriberi
• Symptomen: Droge vorm (zenuwschade) of natte vorm (hartschade)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met thiaminesupplementen
• Prognose thiaminetekort
• Complicaties tekort van vit. B1
• Preventie ziekte

Belang van thiamine

Thiamine speelt een belangrijke rol in de suikerstofwisseling en is eveneens nodig voor de goede werking van de zenuwcellen. Vitamine B1 wordt opgenomen met volgende voedingsproducten:

• groenten (bladgroenten, bieten, aardappelen)
• melk en zuivelproducten
• sinaasappel- en tomatensap
• peulvruchten (linzen, sojabonen, noten, zaden)
• vlees / vis / gevogelte / eieren
• volkoren voedingsmiddelen

Een thiaminetekort (thiaminedeficiëntie) leidt tot aandoeningen van het perifere zenuwstelsel (polyneuritis; syndroom van Wernicke (droge beriberi), het centrale zenuwstelsel (Korsakov-psychose), hartdecompensatie (natte beriberi) en het maagdarmkanaal.

Epidemiologie aandoening

Deze aandoening komt vooral voor in Japan en Zuidoost-Azië. Betrouwbare prevalentie- en incidentiecijfers zijn niet gevonden in de medische literatuur.

Oorzaken: Tekort aan thiamine

Ondervoeding

In Japan en Zuidoost-Azië is beriberi vooral veroorzaakt door een tekort aan vitamine B in de rijst (hoofdvoedsel). Dit resulteert uit een te sterke afslijping waardoor het zilvervlies (waarin zich veel vitamine B1 bevindt) grotendeels verloren gaat. In ontwikkelde landen komt deze vorm van ondervoeding zelden voor omdat hier de voedingsmiddelen verrijkt zijn met vitaminen. Mensen die gezond eten, krijgen bijgevolg voldoende thiamine binnen.

Alcoholmisbruik
Beriberi komt vooral voor bij patiënten die alcohol misbruiken (alcoholmisbruik). Zwaar drinken leidt tot een slechte voeding. Te veel alcohol maakt het moeilijker voor het lichaam om thiamine te absorberen en op te slaan.

Genetisch

Sommige patiënten hebben een genetische aandoening waardoor ze niet in staat zijn om thiamine te absorberen uit voedingsmiddelen. De symptomen treden veelal op bij volwassenen en treden geleidelijk op. Artsen vinden het moeilijk om deze aandoening te diagnosticeren als de aandoening niet het gevolg is van alcoholmisbruik (wat het vaakst voorkomt in ontwikkelde landen).

Medicijnen en medische behandelingen

Antacida, beter bekend als maagzuurremmers, zijn medicijnen die bij sommige patiënten leiden tot beriberi. Ook hoge doses diuretica (vocht afdrijvende geneesmiddelen (plaspillen)) verhogen het risico op beriberi. Daarnaast leiden dialyse en maagomleidingschirurgie (waarbij de patiënt niet meer calorieën per dag kan innemen) of parenterale voeding (voeding langs een andere weg dan de spijsbuis) bij sommige patiënten tot thiaminetekort. Bepaalde patiënten die chemotherapie krijgen, ontwikkelen tot slot folaatdeficiëntie, hetgeen resulteert in een tekort aan thiamine.

Andere aandoeningen

Chronische darmaandoeningen, coeliakie (maag- en darmproblemen na het eten van gluten) en tropische spruw (darmaandoening in tropische gebieden) zijn tevens risicofactoren voor het ontwikkelen van beriberi.

Vormen beriberi

Beriberi valt in te delen in twee types.

• Droge beriberi en Wernicke-Korsakov-syndroom: Deze vorm van beriberi is eveneens gekend als atrofische of paralytische beriberi en tast het zenuwstelsel aan.
• Natte beriberi: De natte vorm tast het cardiovasculaire systeem aan (hart en bloedvaten). Daarom is dit eveneens gekend als de hydropische of cardiale vorm.

Symptomen: Droge vorm (zenuwschade) of natte vorm (hartschade)

De patiënt ervaart in het begin vermoeidheid, stijfheid van de benen, hoofdpijn, slapeloosheid, anorexie, kortademigheid en kuitpijnen. Daarna ontwikkelt de patiënt de droge of de natte vorm.

Droge vorm

Bij de droge vorm vermagert de patiënt en ontwikkelt hij (een combinatie van) volgende symptomen:

• (spier)pijn
• braken
• een verlies van de spierfunctie of verlamming van de onderbenen
• een verlies van gevoel in de handen en voeten
• mentale verwardheid
• moeilijkheden bij het lopen (ataxie)
• snelle, onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
• spraakproblemen
• tintelingen

Natte vorm

Ontwikkelt de patiënt de natte vorm, dan ontstaan volgende symptomen:

• bloedarmoede (anemie)
• een achteruitgang van de skeletspieren
• een verhoogde hartslag (tachycardie)
• een verwijding van de spierarteriolen (kleine slagaders in de spieren)
• een waterophoping in de hartspiercellen
• hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• kortademigheid (vooral bij het ontwaken en bij inspanning)
• vochtophopingen in de weefsels (oedemen), waardoor vooral een zwelling van de onderbenen en longproblemen ontstaan

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een lichamelijk onderzoek bemerkt de arts mogelijk ademhalingsproblemen met duidelijk zichtbare nekaderen, een hoge hartslag (tachycardie), een vergroot hart (cardiomegalie), een vochtophoping in de longen (longoedeem) en een zwelling in beide onderbenen. Deze symptomen wijzen op congestief hartfalen. Een neurologisch onderzoek onthult tekens van een gewijzigd looppatroon, coördinatieproblemen, verminderde reflexen en afhangende oogleden (ptosis).

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een bloedonderzoek uit om de hoeveelheid thiamine te meten. Ook een urineonderzoek is belangrijk om te bepalen hoeveel thiamine via de urine verdwijnt.

Differentiële diagnose

Beriberi kent een lange lijst van aandoeningen die een gelijkaardig klinisch beeld bezitten:

• alcoholische cardiomyopathie
• alcoholische hepatitis (leverontsteking)
• alcoholische ketoacidose (opbouw van ketonen in het bloed door overmatig alcoholgebruik)
• alcoholische vette lever
• alcoholisme
• anemie (bloedarmoede)
• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• california encefalitis (hersenontsteking)
• Campylobacter-infecties
• cardiomyopathie
• cardiomyopathie bij diabetische hart- en vaatziekten
• cardiomyopathie secundair aan andere etiologie
• delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie) (tremens)
• dementie door humaan immunodeficiëntievirus (een hiv-infectie)
• depressie
• dermatomyositis (auto-immuunaandoening met huiduitslag en spierproblemen)
• diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes mellitus)
• een scheurbuik (vitamine C-tekort met bloedingen, zwakte en bloedarmoede)
• Enterobacter infecties
• enterovirussen (virale infecties met griepachtige symptomen)
• foliumzuurdeficiëntie
• hartfalen
• hepatische encefalopathie (hersenaandoening door leverziekte)
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• hypertensieve encefalopathie
• hyperthyreoïdie (overmatig actieve schildklier)
• ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen)
• leverfalen
• metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• myocardiet
• polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
• schizofreniforme stoornis
• uremische encefalopathie
• waanstoornis
• Wernick-Korsakov syndroom
• zenuwbeknelling syndromen

Behandeling met thiaminesupplementen

De patiënt krijgt thiaminesupplementen via een injectie of via de mond (oraal). Soms krijgt de patiënt ook nog andere vitaminen. De arts voert mogelijk na enige tijd opnieuw een bloedonderzoek uit om te kijken of de thiaminesupplementen effectief zijn.

Prognose thiaminetekort

Beriberi leidt onbehandeld vaak tot de dood, maar dankzij een behandeling verbeteren de symptomen van de ziekte snel. Meestal is de hartschade om te keren, en herstelt de patiënt volledig. Acuut hartfalen heeft echter een minder gunstige prognose. De neurologische problemen (schade aan zenuwstelsel) is eveneens omkeerbaar indien een tijdige behandeling gebeurt. Indien dit niet gebeurt, blijven sommige symptomen zoals geheugenverlies aanwezig, zelfs met een behandeling.

Complicaties tekort van vit. B1

Mogelijke complicaties van beriberi zijn:

• coma
• congestief hartfalen
• de dood
• psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)

Preventie ziekte

Het eten van een gezonde en evenwichtige voeding die rijk is aan thiamine en andere vitaminen voorkomt beriberi. Moeders die borstvoeding geven moeten zelf voldoende voedingsstoffen bezitten want anders geven ze beriberi mogelijk door aan het kind. Zware drinkers krijgen het advies om te stoppen met drinken of in ieder geval het drinken te beperken. Vitamine B is voor hen nodig zodat het lichaam thiamine goed absorbeert en bewaart.