Beriberi: Thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade

Beriberi is een aandoening die ontstaat door een tekort aan thiamine (vitamine B1) in het lichaam. Deze ziekte kan voortkomen uit ondervoeding, alcoholmisbruik, of andere factoren. Symptomen van beriberi omvatten vermoeidheid, kortademigheid en stijfheid van de benen. Afhankelijk van de vorm van de ziekte kan beriberi het hart of het zenuwstelsel aantasten, wat leidt tot een breed scala aan symptomen. Een diagnose wordt gesteld via bloed- en urineonderzoek, en de behandeling bestaat meestal uit thiaminesupplementen. Met een tijdige behandeling kunnen de symptomen vaak aanzienlijk verbeteren, hoewel vertraagde diagnose en behandeling kunnen leiden tot ernstige, soms onomkeerbare complicaties.

• Het belang van thiamine
• Epidemiologie van beriberi
• Oorzaken: Tekort aan thiamine
• Vormen van beriberi
• Symptomen: Droge en natte vorm
• Diagnose en onderzoek
• Behandeling met thiaminesupplementen
• Prognose
• Complicaties van thiaminetekort
• Preventie van beriberi

Het belang van thiamine

Thiamine speelt een cruciale rol in de stofwisseling van suiker en is essentieel voor de goede werking van zenuwcellen. Vitamine B1 komt voor in de volgende voedingsmiddelen:

• groenten (bladgroenten, bieten, aardappelen)
• melk en zuivelproducten
• sinaasappel- en tomatensap
• peulvruchten (linzen, sojabonen, noten, zaden)
• vlees, vis, gevogelte, en eieren
• volkoren voedingsmiddelen

Een tekort aan thiamine kan leiden tot aandoeningen van het perifere zenuwstelsel (zoals polyneuritis en het syndroom van Wernicke, een vorm van droge beriberi), het centrale zenuwstelsel (zoals de Korsakov-psychose), hartproblemen (zoals natte beriberi), en maagdarmklachten.

Epidemiologie van beriberi

Beriberi komt voornamelijk voor in Japan en Zuidoost-Azië, waar de aandoening traditioneel vaker voorkomt door de voeding. In ontwikkelde landen is het minder gebruikelijk, vooral door de verrijking van voedingsmiddelen met vitamines. Betrouwbare prevalentie- en incidentiecijfers zijn echter moeilijk te vinden in de medische literatuur.

Oorzaken: Tekort aan thiamine

Ondervoeding

In Japan en Zuidoost-Azië is beriberi vaak het gevolg van een tekort aan vitamine B1 door eenzijdige voeding, zoals het consumeren van sterk gepolijste rijst. Deze rijst wordt vaak ontdaan van het zilvervlies, waar veel thiamine in aanwezig is. In ontwikkelde landen komt deze vorm van ondervoeding minder voor omdat voedingsmiddelen doorgaans worden verrijkt met vitamines. Mensen met een evenwichtig voedingspatroon krijgen doorgaans voldoende thiamine binnen.

Alcoholmisbruik
Beriberi komt vaak voor bij mensen die zwaar alcohol drinken. Overmatig alcoholgebruik leidt tot een slechte voedingstoestand en vermindert de opname en opslag van thiamine in het lichaam. Dit verhoogt het risico op het ontwikkelen van beriberi.

Genetische factoren

Sommige mensen hebben een genetische aanleg die hen belemmert in het opnemen van thiamine uit voedsel. De symptomen van deze genetische aandoening verschijnen vaak geleidelijk bij volwassenen. De diagnose kan lastig zijn, vooral als de aandoening niet wordt veroorzaakt door alcoholmisbruik, wat vaker voorkomt in ontwikkelde landen.

Medicijnen en medische behandelingen

Sommige medicijnen, zoals antacida (maagzuurremmers), en hoge doses diuretica (plaspillen), kunnen bijdragen aan beriberi. Ook medische procedures zoals dialyse, maagomleidingschirurgie (die de calorie-inname beperkt), of parenterale voeding kunnen leiden tot thiaminetekort. Chemotherapie kan ook een tekort aan folaat veroorzaken, wat uiteindelijk kan leiden tot een tekort aan thiamine.

Andere aandoeningen

Chronische darmaandoeningen, coeliakie (glutenintolerantie) en tropische spruw (darmaandoening in tropische gebieden) verhogen eveneens het risico op het ontwikkelen van beriberi.

Vormen van beriberi

Beriberi wordt doorgaans onderverdeeld in twee hoofdtypen:

• Droge beriberi en Wernicke-Korsakov-Syndroom: Deze vorm, ook wel atrofische of paralytische beriberi genoemd, beïnvloedt het zenuwstelsel.
• Natte beriberi: Deze vorm tast het cardiovasculaire systeem aan en wordt ook wel hydropische of cardiale beriberi genoemd.

Symptomen: Droge en natte vorm

De initiële symptomen van beriberi omvatten vaak vermoeidheid, stijfheid van de benen, hoofdpijn, slapeloosheid, anorexie, kortademigheid, en kuitpijn. Vervolgens ontwikkelt de patiënt either de droge of de natte vorm van de ziekte.

Droge vorm

Bij de droge vorm kunnen de volgende symptomen optreden:
LISTpijn
braken
verlies van spierfunctie of verlamming van de onderbenen
verlies van gevoel in de handen en voeten
mentale verwardheid
moeilijkheden met lopen (ataxie)
snelle, onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
spraakproblemen
tintelingen

Natte vorm

De natte vorm wordt gekenmerkt door:

• bloedarmoede (anemie)
• afname van skeletspiermassa
• verhoogde hartslag (tachycardie)
• verwijding van de spierarteriolen (kleine slagaders in de spieren)
• waterophoping in de hartspiercellen
• hartfalen (inefficiëntie van de bloedcirculatie)
• kortademigheid (vooral bij opstaan en inspanning)
• vochtophoping in de weefsels (oedemen), met name zwelling van de onderbenen en ademhalingsproblemen

Diagnose en onderzoek

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek kan de arts tekenen van ademhalingsproblemen, zichtbare nekaderen, een hoge hartslag (tachycardie), vergroot hart (cardiomegalie), vochtophoping in de longen (longoedeem) en zwelling in beide onderbenen opmerken. Deze symptomen kunnen wijzen op congestief hartfalen. Een neurologisch onderzoek kan aanwijzingen geven van coördinatieproblemen, verminderde reflexen, en afhangende oogleden (ptosis).

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een bloedonderzoek uit om de thiamineniveaus te meten, en een urineonderzoek om te bepalen hoeveel thiamine via de urine verloren gaat.

Differentiële diagnose

Beriberi moet worden onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen:

• alcoholische cardiomyopathie
• alcoholische hepatitis (leverontsteking)
• alcoholische ketoacidose (opbouw van ketonen in het bloed door overmatig alcoholgebruik)
• alcoholische vette lever
• alcoholisme
• anemie (bloedarmoede)
• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessieve gedachten over voeding en gewicht, met fysieke en psychische symptomen)
• california encefalitis (hersenontsteking)
• Campylobacter-infecties
• cardiomyopathie
• cardiomyopathie bij diabetische hart- en vaatziekten
• cardiomyopathie secundair aan andere oorzaken
• [ARTIKEL=179457]delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie) (tremens)
• dementie door humaan immunodeficiëntievirus (hiv)
• depressie
• dermatomyositis (auto-immuunaandoening met huiduitslag en spierproblemen)
• diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes mellitus)
• scheurbuik (vitamine C-tekort met bloedingen, zwakte en bloedarmoede)
• Enterobacter-infecties
• enterovirussen (virale infecties met griepachtige symptomen)
• foliumzuurdeficiëntie
• hartfalen
• hepatische encefalopathie (hersenaandoening door leverziekte)
• prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• hypertensieve encefalopathie
• hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• ileus (gestoorde darmbewegingen en verstopping van darmen)
• leverfalen
• metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• myocarditis
• polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
• schizofreniforme stoornis
• uremische encefalopathie
• waanstoornis
• Wernicke-Korsakov-syndroom
• zenuwbeknelling syndromen

Behandeling met thiaminesupplementen

De behandeling van beriberi omvat het toedienen van thiaminesupplementen, hetzij via injectie, hetzij oraal. Soms worden ook andere vitaminen voorgeschreven. Na verloop van tijd kan de arts een opvolgingsbloedonderzoek uitvoeren om de effectiviteit van de behandeling te evalueren.

Prognose

Beriberi kan, als het onbehandeld blijft, leiden tot ernstige gezondheidsproblemen en zelfs de dood. Met tijdige behandeling verbeteren de symptomen doorgaans snel. Hartschade kan vaak worden omgekeerd, en de meeste patiënten herstellen volledig. Echter, acuut hartfalen heeft een minder gunstige prognose. Neurologische schade kan eveneens omkeerbaar zijn bij tijdige behandeling, hoewel sommige symptomen zoals geheugenverlies mogelijk blijvend zijn, zelfs na behandeling.

Complicaties van thiaminetekort

Mogelijke complicaties van beriberi zijn:

• coma
• congestief hartfalen
• de dood
• psychose (verlies van realiteitsbesef, wanen en hallucinaties)

Preventie van beriberi

Een gezonde en evenwichtige voeding die rijk is aan thiamine en andere vitaminen kan beriberi helpen voorkomen. Moeders die borstvoeding geven moeten ervoor zorgen dat ze zelf voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen om te voorkomen dat ze beriberi doorgeven aan hun kind. Personen die zwaar drinken wordt aangeraden te stoppen of hun alcoholconsumptie te beperken. Het is belangrijk dat zij voldoende vitamine B1 binnenkrijgen om de opname en opslag van thiamine in hun lichaam te ondersteunen.