Beriberi: Thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade
Beriberi is een aandoening die ontstaat door een tekort aan thiamine (vitamine B1) in het lichaam. Deze ziekte kan voortkomen uit ondervoeding, alcoholmisbruik, of andere factoren. Symptomen van beriberi omvatten vermoeidheid, kortademigheid en stijfheid van de benen. Afhankelijk van de vorm van de ziekte kan beriberi het hart of het zenuwstelsel aantasten, wat leidt tot een breed scala aan symptomen. Een diagnose wordt gesteld via bloed- en urineonderzoek, en de behandeling bestaat meestal uit thiaminesupplementen. Met een tijdige behandeling kunnen de symptomen vaak aanzienlijk verbeteren, hoewel vertraagde diagnose en behandeling kunnen leiden tot ernstige, soms onomkeerbare complicaties.- Het belang van thiamine
- Epidemiologie van beriberi
- Prevalentie wereldwijd
- Epidemiologie in specifieke bevolkingsgroepen
- Regionale verschillen
- Mechanisme
- Rol van thiamine in het metabolisme
- Effecten op het zenuwstelsel
- Effecten op het hart
- Oorzaken: Tekort aan thiamine
- Vormen van beriberi
- Risicofactoren
- Slecht voedingspatroon
- Alcoholisme
- Malabsorptie en medische aandoeningen
- Risicogroepen
- Ouderen
- Zwangere vrouwen
- Patiënten met chronische ziekten
- Symptomen: Droge en natte vorm
- Alarmsymptomen
- Neurologische symptomen
- Hartproblemen
- Algemene symptomen
- Diagnose en onderzoek
- Behandeling met thiaminesupplementen
- Prognose
- Complicaties van thiaminetekort
- Preventie van beriberi
- Praktische tips voor het leven met beriberi
- Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamine B1
- Gebruik thiamine-supplementen volgens het advies van je arts
- Monitor hart- en ademhalingsgezondheid
- Beperk de inname van alcohol
- Houd je energie op peil met kleine, frequente maaltijden
- Raadpleeg je arts voor verdere opvolging
- Misvattingen rond beriberi
- Beriberi komt alleen voor bij mensen die extreem slecht eten
- Beriberi is een zeldzame ziekte in de moderne tijd
- Beriberi komt alleen voor in tropische landen
- Beriberi is een gevolg van alleen onvoldoende voedselinname
- Alle vormen van beriberi hebben dezelfde symptomen
- Beriberi is altijd direct te genezen met vitamine B1-supplementen
- Beriberi is geen probleem voor mensen die een gevarieerd dieet volgen
Het belang van thiamine
Thiamine speelt een cruciale rol in de stofwisseling van suiker en is essentieel voor de goede werking van zenuwcellen. Vitamine B1 komt voor in de volgende voedingsmiddelen:- groenten (bladgroenten, bieten, aardappelen)
- melk en zuivelproducten
- sinaasappel- en tomatensap
- peulvruchten (linzen, sojabonen, noten, zaden)
- vlees, vis, gevogelte, en eieren
- volkoren voedingsmiddelen
Een tekort aan thiamine kan leiden tot aandoeningen van het perifere zenuwstelsel (zoals polyneuritis en het syndroom van Wernicke, een vorm van droge beriberi), het centrale zenuwstelsel (zoals de Korsakov-psychose), hartproblemen (zoals natte beriberi), en maagdarmklachten.
Epidemiologie van beriberi
Beriberi, veroorzaakt door thiaminetekort (vitamine B1), is een aandoening die wereldwijd voorkomt, hoewel de prevalentie varieert afhankelijk van de regio en de mate van toegang tot een gevarieerd en evenwichtig voedingspatroon. De aandoening kan zich uiten in hart- of zenuwschade, wat kan leiden tot ernstige complicaties als het niet op tijd wordt behandeld.Prevalentie wereldwijd
In ontwikkelingslanden komt beriberi vaker voor, vooral in gebieden waar het dieet voornamelijk uit witte rijst bestaat, wat leidt tot een tekort aan thiamine. In ontwikkelde landen komt het zelden voor, tenzij er specifieke risicofactoren aanwezig zijn, zoals alcoholisme of bepaalde medische aandoeningen die de opname van thiamine verstoren.Epidemiologie in specifieke bevolkingsgroepen
Beriberi is vaker te vinden bij bepaalde risicogroepen, zoals ouderen, alcoholisten, en mensen met malabsorptieproblemen. In sommige gevallen wordt het gezien bij zwangere vrouwen, waarbij het risico op thiaminetekort toeneemt door verhoogde behoefte aan deze vitamine.Regionale verschillen
In Aziatische landen, waar de consumptie van witte rijst groot is, komt beriberi vaker voor. In sommige delen van Afrika wordt beriberi ook gerapporteerd, vooral in gebieden waar onvoldoende diversificatie van het dieet plaatsvindt.Mechanisme
Thiamine speelt een cruciale rol in het metabolisme, voornamelijk in de omzetting van koolhydraten naar energie. Wanneer er een tekort aan thiamine is, worden de enzymen die betrokken zijn bij deze processen niet goed geproduceerd, wat leidt tot ernstige schade aan het zenuwstelsel en het hart.Rol van thiamine in het metabolisme
Thiamine is een co-enzym in de afbraak van koolhydraten en de productie van energie. Het is essentieel voor de werking van het pentosefosfaatpad, een metabool pad dat belangrijk is voor de energievoorziening van cellen, met name in het zenuwstelsel en het hart.Effecten op het zenuwstelsel
Een tekort aan thiamine leidt tot een afname van de energieproductie in zenuwcellen, wat resulteert in neurologische schade. Dit kan leiden tot symptomen zoals geheugenverlies, spierslapte en in ernstige gevallen paralytische symptomen.Effecten op het hart
Bij een tekort aan thiamine wordt de energieproductie in hartcellen aangetast, wat kan leiden tot beriberi-gerelateerde hartproblemen, zoals cardiomyopathie, verhoogde hartslag en zwelling van de benen. In ernstige gevallen kan dit leiden tot hartfalen.Oorzaken: Tekort aan thiamine
OndervoedingIn Japan en Zuidoost-Azië is beriberi vaak het gevolg van een tekort aan vitamine B1 door eenzijdige voeding, zoals het consumeren van sterk gepolijste rijst. Deze rijst wordt vaak ontdaan van het zilvervlies, waar veel thiamine in aanwezig is. In ontwikkelde landen komt deze vorm van ondervoeding minder voor omdat voedingsmiddelen doorgaans worden verrijkt met vitamines. Mensen met een evenwichtig voedingspatroon krijgen doorgaans voldoende thiamine binnen.
Alcoholmisbruik kan leiden tot beriberi / Bron: Jarmoluk, PixabayBeriberi komt vaak voor bij mensen die zwaar alcohol drinken. Overmatig alcoholgebruik leidt tot een slechte voedingstoestand en vermindert de opname en opslag van thiamine in het lichaam. Dit verhoogt het risico op het ontwikkelen van beriberi.
Genetische factoren
Sommige mensen hebben een genetische aanleg die hen belemmert in het opnemen van thiamine uit voedsel. De symptomen van deze genetische aandoening verschijnen vaak geleidelijk bij volwassenen. De diagnose kan lastig zijn, vooral als de aandoening niet wordt veroorzaakt door alcoholmisbruik, wat vaker voorkomt in ontwikkelde landen.
Medicijnen en medische behandelingen
Sommige medicijnen, zoals antacida (maagzuurremmers), en hoge doses diuretica (plaspillen), kunnen bijdragen aan beriberi. Ook medische procedures zoals dialyse, maagomleidingschirurgie (die de calorie-inname beperkt), of parenterale voeding kunnen leiden tot thiaminetekort. Chemotherapie kan ook een tekort aan folaat veroorzaken, wat uiteindelijk kan leiden tot een tekort aan thiamine.
Andere aandoeningen
Chronische darmaandoeningen, coeliakie (glutenintolerantie) en tropische spruw (darmaandoening in tropische gebieden) verhogen eveneens het risico op het ontwikkelen van beriberi.
Vormen van beriberi
Beriberi wordt doorgaans onderverdeeld in twee hoofdtypen:- Droge beriberi en Wernicke-Korsakov-Syndroom: Deze vorm, ook wel atrofische of paralytische beriberi genoemd, beïnvloedt het zenuwstelsel.
- Natte beriberi: Deze vorm tast het cardiovasculaire systeem aan en wordt ook wel hydropische of cardiale beriberi genoemd.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die het ontstaan van beriberi bevorderen, voornamelijk gerelateerd aan voeding, medische aandoeningen en alcoholgebruik.Slecht voedingspatroon
Een dieet dat voornamelijk bestaat uit geraffineerde granen, zoals witte rijst, zonder voldoende bronnen van thiamine (zoals vlees, vis, volkorenproducten en peulvruchten), verhoogt het risico op thiaminetekort en daarmee op beriberi.Alcoholisme
Alcoholisme is een belangrijke risicofactor voor beriberi, omdat chronisch alcoholgebruik de opname van thiamine in de darmen vermindert en de opslag in de lever verstoort. Alcoholisten hebben vaak een verminderde voedingsinname, wat het risico op een tekort vergroot.Malabsorptie en medische aandoeningen
Aandoeningen zoals coeliakie, de ziekte van Crohn of andere malabsorptiesyndromen kunnen de opname van thiamine verstoren, wat het risico op beriberi verhoogt. Ook bij patiënten die ondervoed zijn of extreme diëten volgen, is er een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze aandoening.Risicogroepen
Bepaalde bevolkingsgroepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van beriberi, vooral als er sprake is van risicofactoren zoals slechte voeding, alcoholisme of bepaalde medische aandoeningen.Ouderen
Ouderen kunnen een verhoogd risico op thiaminetekort hebben, vooral als ze een eenzijdig voedingspatroon volgen, een verminderde eetlust hebben of lijden aan aandoeningen die de opname van voedingsstoffen beïnvloeden. Daarnaast kunnen ouderen een verminderde opslagcapaciteit van thiamine in de lever hebben.Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen hebben een verhoogde behoefte aan thiamine, omdat hun metabolisme verhoogd is. Bij een onvoldoende inname van thiamine kan het risico op beriberi toenemen, wat kan leiden tot complicaties voor zowel de moeder als de baby.Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten of nierziekten, kunnen een verhoogd risico lopen op thiaminetekort door de invloed van de ziekte op de opname of het metabolisme van thiamine.Symptomen: Droge en natte vorm
De initiële symptomen van beriberi omvatten vaak vermoeidheid, stijfheid van de benen, hoofdpijn, slapeloosheid, anorexie, kortademigheid, en kuitpijn. Vervolgens ontwikkelt de patiënt either de droge of de natte vorm van de ziekte.Droge vorm
Bij de droge vorm kunnen de volgende symptomen optreden:
LISTpijn
braken
verlies van spierfunctie of verlamming van de onderbenen
verlies van gevoel in de handen en voeten
mentale verwardheid
moeilijkheden met lopen (ataxie)
snelle, onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
spraakproblemen
tintelingen[/LIST]
Natte vorm
De natte vorm wordt gekenmerkt door:
- bloedarmoede (anemie)
- afname van skeletspiermassa
- verhoogde hartslag (tachycardie)
- verwijding van de spierarteriolen (kleine slagaders in de spieren)
- waterophoping in de hartspiercellen
- hartfalen (inefficiëntie van de bloedcirculatie)
- kortademigheid (vooral bij opstaan en inspanning)
- vochtophoping in de weefsels (oedemen), met name zwelling van de onderbenen en ademhalingsproblemen
Alarmsymptomen
Beriberi kan zich manifesteren met een breed scala aan symptomen die zowel het zenuwstelsel als het hart aantasten. Vroege herkenning van symptomen is essentieel voor het voorkomen van ernstige schade.Neurologische symptomen
De neurologische symptomen van beriberi kunnen variëren van milde gevoelloosheid en tintelingen in de handen en voeten tot ernstige verlamming. Het syndroom van Wernicke-Korsakoff is een bekende neurologische complicatie van thiaminetekort, gekarakteriseerd door geheugenverlies, verwardheid en oogproblemen.Hartproblemen
Bij beriberi kunnen hartgerelateerde symptomen optreden, waaronder hartkloppingen, zwelling van de benen (oedeem), kortademigheid en in ernstige gevallen hartfalen. Cardiomyopathie is een mogelijke complicatie van het tekort aan thiamine.Algemene symptomen
Naast de specifieke neurologische en hartgerelateerde symptomen, kunnen patiënten met beriberi ook last hebben van algemene symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies, prikkelbaarheid en spierzwakte.Diagnose en onderzoek
Lichamelijk onderzoekBij lichamelijk onderzoek kan de arts tekenen van ademhalingsproblemen, zichtbare nekaderen, een hoge hartslag (tachycardie), vergroot hart (cardiomegalie), vochtophoping in de longen (longoedeem) en zwelling in beide onderbenen opmerken. Deze symptomen kunnen wijzen op congestief hartfalen. Een neurologisch onderzoek kan aanwijzingen geven van coördinatieproblemen, verminderde reflexen, en afhangende oogleden (ptosis).
Diagnostisch onderzoek
De arts voert een bloedonderzoek uit om de thiamineniveaus te meten, en een urineonderzoek om te bepalen hoeveel thiamine via de urine verloren gaat.
Differentiële diagnose
Beriberi moet worden onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen:
- alcoholische cardiomyopathie
- alcoholische hepatitis (leverontsteking)
- alcoholische ketoacidose (opbouw van ketonen in het bloed door overmatig alcoholgebruik)
- alcoholische vette lever
- alcoholisme
- anemie (bloedarmoede)
- anorexia nervosa (eetstoornis met obsessieve gedachten over voeding en gewicht, met fysieke en psychische symptomen)
- california encefalitis (hersenontsteking)
- Campylobacter-infecties
- cardiomyopathie
- cardiomyopathie bij diabetische hart- en vaatziekten
- cardiomyopathie secundair aan andere oorzaken
- [ARTIKEL=179457]delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie) (tremens)
- dementie door humaan immunodeficiëntievirus (hiv)
- depressie
- dermatomyositis (auto-immuunaandoening met huiduitslag en spierproblemen)
- diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes mellitus)
- scheurbuik (vitamine C-tekort met bloedingen, zwakte en bloedarmoede)
- Enterobacter-infecties
- enterovirussen (virale infecties met griepachtige symptomen)
- foliumzuurdeficiëntie
- hartfalen
- hepatische encefalopathie (hersenaandoening door leverziekte)
- prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
- hypertensieve encefalopathie
- hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
- ileus (gestoorde darmbewegingen en verstopping van darmen)
- leverfalen
- metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
- myocarditis
- polymyositis (auto-immuunaandoening met spierzwakte)
- schizofreniforme stoornis
- uremische encefalopathie
- waanstoornis
- Wernicke-Korsakov-syndroom
- zenuwbeknelling syndromen
