Beriberi: een ziekte door gebrek aan vitamine B1

Beriberi is een aandoening die ontstaat bij een gebrek aan voeding die vitamine B1 bevat. In landen waar de voeding met name uit geslepen rijst bestaat komt deze aandoening het meeste voor. Gepelde rijst bevat deze vitamine nauwelijks waardoor de kans op ondervoeding groot is. In de westerse landen kan het ook voorkomen bij chronisch alcoholisten. De ziekte kan zich uiten in neurologische problemen of hartaandoeningen. De ziekte kwam vroeger vaker voor. Wat houdt beriberi nu precies in?

Geschiedenis

Beriberi wordt veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1, ook wel thiamine genoemd. De basis voor het onderzoek naar deze ziekte werd gelegd aan het einde van de 19e eeuw door de Nederlandse arts Christiaan Eijkman. Hij ontdekte dat vogels die met gepelde rijst werden gevoerd verschijnselen van beriberi vertoonden en dat ze konden genezen als ze ook de rijstpellen te eten kregen. De naam beriberi komt uit het Singalees vandaan, de belangrijkste taal in Sri Lanka, en betekent: “ernstige zwakte”. In het jaar 1912 werd door de Poolse biochemist Casimir Funk de anti-beriberifactor van rijst geïsoleerd en enkele jaren daarna werd de chemische formule van de vitamine B1 benoemd.

Hoe je beriberi krijgt

Deze ziekte komt met name voor waar de voeding voor een groot deel uit geslepen rijst bestaat. De rijstpellen die ontbreken bevatten vitamine B1. Hierdoor ontstaat er een tekort aan deze vitamine. In Azië waar veel rijst wordt gegeten kwam met name tot de 19e eeuw deze ziekte erg veel voor. In de westerse wereld komt deze ziekte vooral voor bij chronisch alcoholisten die door hun alcoholgebruik in combinatie met ondervoeding een verstoorde opname en opslag van deze vitamine krijgen. Verder kan er beriberi ontstaan bij mensen die een maagverkleinende operatie hebben ondergaan waarbij het spijsverteringskanaal is omgelegd, bij nierdialyse patiënten of bij patiënten die voeding buiten het maagdarmkanaal om krijgen (parenterale voeding). Rauwe vis en schaaldieren bevatten veel enzymen dat de vitamine B1 afbreekt. Daarom kwam deze ziekte vroeger veel voor bij zeelieden.

Symptomen

Er bestaan twee vormen voor deze ziekte:

• Natte beriberi (cardiovasculair systeem)
• Droge beriberi (neurologisch systeem)

Natte beriberi
Deze vorm van beriberi beschadigt het cardiovasculaire (hart en bloedvaten) systeem. Er ontstaat door de verzwakking van de kleine bloedvaten oedemen (vochtophopingen). De symptomen die hier bijpassen zijn:

• Oedemen (vochtophopingen)
• Kortademigheid
• Hart: versneld of afwijkend ritme, vergroot hart
• Lage onderdruk bloeddruk
• Weinig urineproductie

Droge beriberi
Bij deze vorm van beriberi ontstaan er neurologische aandoeningen wat kan leiden tot verlamming. Meestal vindt er een symmetrische uitval plaats. Vaak is er sprake van een opklimmend patroon, waarbij eerst de benen zijn aangetast, gevolgd door de armen en vervolgens het gebied rondom de mond. Indien de nervus vagus (zenuwbaan) wordt aangetast, kan de stem verloren gaan. Daarnaast kunnen allerlei problemen ontstaan i.v.m. het slecht functioneren van de hersenen zoals: desoriëntatie, oogbewegingsstoornissen, psychiatrische stoornissen en uiteindelijk zelfs coma en de dood.

Acute en chronische vorm

Patiënten die aan deze ziekte lijden kunnen een combinatie van zowel de droge of natte beriberi hebben. Naast de twee genoemde vormen van beriberi kan er een onderscheid gemaakt worden in een acute en chronische vorm. De acute vorm wordt “Shoshin-beriberi” genoemd. “Shoshin” is het Japanse woord voor een plotselinge collaps (hartzwakte) of beschadigd hart. De patiënt kan binnen 48 uur overlijden aan longoedeem en low-output hartfalen. De chronische vorm de volgende fasen: perifere vasodilatatie (hartfalen als gevolg van daling van de weerstand in de bloedvaten), stijging hartminuutvolume en onvoldoende compensatie voor het drukverlies, verminderde nierfunctie en een overvulling van de weefsels waardoor er oedemen kunnen ontstaan.

Diagnose

De diagnose van beriberi kan worden gesteld door de vitamine B1 te bepalen in het bloed. Deze bloedconcentratie weerspiegelt de weefselconcentratie van deze vitamine. Bijna alle thiamine (= vitamine B1) bevindt zich in de rode bloedcellen.Indien de bloedconcentratie minder dan 90 nmol/L is, is er sprake van een tekort. Een vertraging op het EEG kan eventueel een aanwijzing zijn op droge beriberi.

Behandeling en prognose

Om deze ziekte te behandelen wordt er vitamine B1 toegediend door middel van een injectie of in de vorm van een tablet. Daarnaast is het belangrijk om te weten wat de oorzaak is van het tekort aan thiamine zodat niet alleen de symptomen maar ook de oorzaak aangepakt kan worden. Patiënten met natte beriberi die behandeld zijn kunnen al vrij snel, al soms binnen enkele uren verbetering vertonen. Volledig herstel volgt meestal binnen twee weken. Droge beriberi reageert minder snel op behandeling waarbij herstel niet altijd volledig plaats vindt.

Lees verder

• Vitamines op een rij: waarvoor hebben we ze nodig
• Vitaminen die goed zijn voor je hersenen
• Vitamine B6 tekort door anticonceptiepil
• Vitamine B13 (orootzuur) en het effect op de gezondheid
• Vitamine B15 (pangaminezuur)