Anorexia nervosa: Eetstoornis met verstoord lichaamsbeeld

Anorexia nervosa: Eetstoornis met verstoord lichaamsbeeld Anorexia nervosa (anorexia mentalis, anorexia) is een eetstoornis waarbij patiënten een abnormaal laag lichaamsgewicht hebben, daarnaast een intense angst hebben om in gewicht bij te komen en bovendien een verstoord lichaamsbeeld hebben van het lichaamsgewicht. Om een gewichtstoename te beperken, gaan de patiënten vaak erg ver. Dit leidt tot milde tot soms levensbedreigende mentale en fysieke complicaties. Anorexia is een psychische aandoening waarbij patiënten op een ongezonde manier trachten om om te gaan met emotionele problemen. Diverse risicofactoren zijn bekend voor de eetstoornis. Vele mogelijke (combinaties van) behandelingen bestaan, waarbij het resultaat wisselend is. Niettemin slagen veel patiënten erin om weer terug te keren naar gezonde eetgewoonten, een gezond gewicht en een beter lichaams- en zelfbeeld.

Epidemiologie van psychische aandoening

Circa 19 per 100.000 meisjes en vrouwen tussen de 12 en 34 jaar kampt met de eetstoornis, maar jongere kinderen en oudere patiënten lijden ook aan de ziekte. Vermoedelijk lijden ongeveer 1% van de schoolgaande meisjes en universiteitsstudenten aan anorexia nervosa. Novarum.nl, een behandelcentrum voor eetstoornissen in Nederland meldt dat er circa 5.600 patiënten met de ziekte zijn in Nederland, en dat er jaarlijks zo’n 1.300 patiënten (vooral jonge vrouwen) bijkomen. De aandoening komt veel minder vaak voor bij mannen (verhouding 1:10).

Oorzaken van anorexia nervosa

De exacte oorzaken van anorexia nervosa zijn niet bekend. Wel zijn diverse risicofactoren gekend.

Risicofactoren

Vaak maar zeker niet altijd is het starten van een dieet de aanleiding tot anorexia nervosa. Maar ook andere uitlokkende factoren spelen mee, zoals pestgedrag, een verhuizing, de scheiding van de ouders, …). Heel veel andere risicofactoren zijn bekend voor de eetstoornis.
  • Familiale factoren: Familieleden van patiënten met anorexia nervosa zijn over het algemeen overbeschermend, en zijn niet goed in staat om oplossingen te zoeken voor conflicten.
  • Genetische factoren: Zes tot tien procent van de broers en zussen van de getroffen meisjes en vrouwen lijden aan anorexia nervosa. Daarnaast zijn sommige mensen van nature meer kwetsbaar voor het ontwikkelen van de aandoening, omdat dit is meegegeven via de genen.
  • Hormonale factoren
  • Media: Mooie, magere mensen krijgen veel aandacht en ze zijn het ideaalbeeld voor veel jonge vrouwen. De media speelt dan ook een rol bij het tonen van gevaarlijk dunne vrouwen, al is dit slechts één van de vele factoren.
  • Psychologische factoren: Anorexia nervosa wordt vaak gezien als een ontsnapping aan de emotionele problemen van de adolescentie en een terugval in de kindertijd. Patiënten met anorexia nervosa hebben in het vroege leven vaak voedingsproblemen of angststoornissen gehad. Perfectionisme en een laag zelfbeeld zijn veel voorkomende antecedenten. Studies suggereren dat overlevenden van seksueel of ander misbruik in de kindertijd een groter risico lopen op het ontwikkelen van een eetstoornis - meestal anorexia nervosa - in de adolescentie.
  • Sociale en culturele factoren: Anorexia komt vaker voor bij mensen uit hogere sociale klassen, verwesterde gezinnen en bij bepaalde beroepsgroepen (bijvoorbeeld atleten, acteurs, modellen, balletdansers en verpleegsters) en in samenlevingen waar een culturele waarde wordt toegekend aan slank zijn.

Symptomen

Voeding

De patiënt eet over het algemeen weinig, want hij heeft angst voor een gewichtstoename. De patiënt is wel geobsedeerd door voedsel en wil dit zo sterk mogelijk beperken, en eet dan zeer kleine hoeveelheden, meestal van alleen één bepaald voedingsmiddel, en verder telt hij calorieën. Vette of calorierijke voedingsproducten vermijdt de patiënt. Vaak liegt hij tegenover anderen over de hoeveelheid voedsel die hij gegeten heeft. Bovendien heeft de patiënt heel veel honger, maar ontkent hij dat hij honger heeft. Indien anderen hem motiveren om te eten, weigert hij dit. Sommige patiënten met anorexia nervosa lijden bovendien aan boulimie, waarbij ze eerst erg veel gaan eten (vreetbuien), gevolgd door een extreem dieet, overmatige lichaamsbeweging, zelfopgewekt braken of het misbruik van laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie), diuretica (plaspillen) of klysma's. Zij verlaten na het eten gewoonlijk meteen de tafel om te gaan braken.

Gewicht

Het gewicht is extreem laag in verhouding tot de lengte. Voor de patiënt is het gewicht een obsessie; hij weegt zichzelf namelijk herhaaldelijk, of anders kijkt hij heel vaak in de spiegel om het lichaam te controleren op mogelijke tekenen van ‘dikte’. Hij sport bijvoorbeeld overmatig of gebruikt laxeermiddelen om niet in gewicht aan te komen. De patiënt heeft voorts een intense angst om in gewicht aan te komen. De patiënt streeft namelijk naar dunheid en wil geen gezond gewicht verkrijgen. Hij ontkent bovendien de ernst van het lage lichaamsgewicht.

Psychisch

Patiënten met anorexia nervosa hebben een verstoord zelfbeeld en lichaamsbeeld, hetgeen een groter geheel is dan zichzelf te dik vinden. Veel patiënten met anorexia nervosa zien zichzelf namelijk wel als te dik, en voelen zich ook te dik, ook als ze duidelijk te mager zijn voor hun gestalte. Een mager uiterlijk hebben is overigens geen standaard kenmerk van anorexia nervosa. Zo kan een vrouw die te zwaar is geweest, nu op een normaal gewicht zijn, maar zichzelf nog steeds te dik vinden. Dit kenmerk hangt samen met het ‘verwrongen’ lichaams- en zelfbeeld van de patiënt. Naast het feit dat patiënten met anorexia zichzelf ‘te dik vinden en voelen’, brengt het foute lichaams- en zelfbeeld nog andere symptomen met zich mee. Patiënten kampen namelijk met depressieve buien, prikkelbaarheid, een gebrek aan emotie, een verminderde interesse in seks, gedachten over zelfmoord en/of sociale isolatie. Patiënten zijn daarnaast vaak perfectiegericht, denken obsessief, zijn gevoelig voor beloning en straf, zijn emotioneel instabiel en overgevoelig en zijn volhardend in hun gedachten.

Fysiek

Andere fysieke (en psychische) complicaties treden ook op (zie complicaties).

Diagnostische criteria

De belangrijkste klinische criteria voor de diagnose zijn:
  • amenorroe (het uitblijven van de menstruatie) bij vrouwen
  • een lichaamsgewicht dat meer dan 15% onder het standaardgewicht ligt, of een body mass index (BMI) van minder dan 17,5
  • een morbide angst voor vetheid
  • een vervorming van het lichaamsbeeld zodat de patiënt zichzelf beschouwt als te dik terwijl hij dat in werkelijkheid niet is
  • het gewichtsverlies zelf is het gevolg van het braken, sporten, het vermijden van eten, of het nemen van eetlustremmers

Behandeling

Een multidisciplinaire behandeling is nodig bij de aandoening. Hierbij werken gedragstherapeutisch medewerkers, een huisarts, psychiaters, psychologen, psychomotore therapeuten, psychotherapeuten en voedingsdeskundigen samen. De behandeling van de soms hardnekkige ziekte is niet altijd eenvoudig en soms zijn vele combinaties of nieuwe pogingen van behandelingen nodig om het gewenste resultaat te bekomen. Zowel de fysieke als mentale problemen moeten in gelijke mate worden aangepakt.

Poliklinische behandeling

De behandeling van anorexia nervosa gebeurt veelal poliklinisch. Een poliklinische behandeling bestaat uit cognitieve gedrags- of interpersoonlijke psychotherapieën. Een goede therapeutische relatie is van vitaal belang. Zowel individuele gesprekken als groepssessies behoren tot de mogelijkheden. Gezinstherapie is effectiever dan individuele psychotherapie bij adolescenten en patiënten die nog thuis wonen maar is minder effectief bij patiënten die het huis verlaten hebben. De medicamenteuze behandeling heeft slechts beperkt succes. Soms zijn vitamine- en mineralensupplementen noodzakelijk.

Ziekenhuisopname

Wanneer sprake is van ernstig gewichtsverlies dat gepaard gaat met duidelijke cardiovasculaire symptomen en/of elektrolytenstoornissen en vitaminetekorten, is een ziekenhuisopname onvermijdelijk. Dit moet mogelijk in eerste instantie op een medische afdeling plaatsvinden. Soms is het gewichtsverlies van de patiënt zo ernstig is dat het levensbedreigend is. Als de patiënt niet kan worden overgehaald om naar het ziekenhuis te gaan, moet mogelijk een verplichte opname worden gebruikt. Interne behandelingsdoelen omvatten:
  • de eliminatie van laxeermiddelen en/of braken
  • het aanbieden van een gezonde en evenwichtige voeding, gericht op het aankomen van een gewicht van 0,5 tot 1 kg per week
  • het herstel van het gewicht tot een niveau tussen het ideale lichaamsgewicht en het ideale gewicht van de patiënt
  • het leggen van een therapeutische relatie met zowel de patiënt als zijn of haar familie

Leven met anorexia

Anorexia is moeilijk voor alle betrokkenen. Leven met een patiënt met anorexia nervosa is soms erg moeilijk en verwarrend. Voor mensen die de complexiteit van de aandoening niet begrijpen, lijkt het gedrag van de lijder zelfzuchtig en manipulatief. Het is vaak moeilijk om te begrijpen dat eetstoornissen een teken zijn van diepe ontevredenheid en ellende.

Prognose

De aandoening kent een fluctuerende koers, met plotselinge verergeringen s en gedeeltelijke remissies (verbeteringen). Circa twee derde van de patiënten behoudt een normaal gewicht. Het resterende een derde deel van de patiënten is opgesplitst tussen patiënten met een matig ondergewicht en patiënten met een ernstig ondergewicht. Prognostische factoren voor een slecht resultaat zijn:
  • een lange initiële ziekte
  • een oudere leeftijd bij aanvang
  • eetbuien en het gebruik van laxeermiddelen
  • ernstig gewichtsverlies
  • moeilijkheden in relaties
  • persoonlijkheidsmoeilijkheden

Complicaties

Zowel fysieke als mentale complicaties komen voor bij anorexia nervosa.

Fysieke complicaties

De fysieke gevolgen van anorexia omvatten:

Bij patiënten die ook braken en overgeven of bij laxeermiddelen gebruiken, komen tevens bijkomende symptomen voor zoals:

Mentale complicaties

Veelal lijden patiënten ook nog aan andere psychische stoornissen zoals

Zelfmoord komt voor bij 2-5% van de patiënten met chronische anorexia nervosa. Het sterftecijfer per jaar is 0,5% voor alle oorzaken. Ze komen te overlijden door zelfdoding of door hun slechte fysieke toestand. Daardoor is anorexia nervosa één van de meest dodelijke psychiatrische ziekten.

Preventie van eetstoornis

Een zekere manier om anorexia nervosa te voorkomen, bestaat niet. Eerstelijnsartsen zoals kinderartsen, huisartsen en internisten verkeren in een goede positie om tekens van anorexia nervosa tijdig te identificeren en de ontwikkeling van een volledige ziekte te voorkomen. Tijdens een standaard medisch onderzoek kunnen ze bijvoorbeeld aan de patiënt vragen stellen over de eetgewoonten en de tevredenheid van het uiterlijk. Verder is het verstandig om bij tekenen van anorexia nervosa bij een vriend(in) of familielid te gaan praten met deze persoon. Misschien is het niet mogelijk om de eetstoornis op deze manier te voorkomen, maar is het wel mogelijk om informatie mee te geven over een gezonder gedrag en behandelingsopties.

Lees verder

© 2017 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Anorexia bij jongerenAnorexia bij jongerenAnorexia is een eetstoornis die veel voorkomt onder jongeren. Vooral jonge vrouwen in de leeftijd van 14-18 jaar zijn er…
Eetstoornis NAOEetstoornis NAODe eetstoornis NAO (niet anders omschreven) is de diagnose die gesteld wordt als patiënten niet aan alle criteria van ee…
Anorexia NervosaAnorexia NervosaAnorexia Nervosa, een verwoestende ziekte die vele slachtoffers heeft gemaakt, maakt, en zal maken. Wat is het precies,…

Ademgeur van aceton: Fruitige adem, vaak door diabetesAdemgeur van aceton: Fruitige adem, vaak door diabetesWanneer mensen sterk ruikend voedsel gegeten hebben, ruikt de adem naar dit voedsel. Ook wanneer mensen een slechte mond…
Reutelende ademhaling: oorzaak reutelende geluiden & hoestenReutelende ademhaling: oorzaak reutelende geluiden & hoestenReutelende ademhaling of een reutelend geluid in de longen zijn abnormale geluiden die door een stethoscoop tijdens een…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 7 november 2017:
  • Anorexia Nervosa patiënten voelen zich letterlijk dikker, http://www.breinwijzer.be/studio-brein/anorexia-nervosa-patienten-voelen-zich-letterlijk-dikker/
  • Anorexia nervosa, boek: Clinical Medicine, Door: Parveen Kumar, Michael Clark, Uitgever: Elsevier, ISBN: 9780702029936, blz. 1219-1220
  • Anorexia nervosa, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anorexia/symptoms-causes/syc-20353591
  • Anorexia nervosa: symptomen, feiten en fabels, https://www.famme.nl/anorexia/
  • Anorexia, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=anorexia+nervosa+sexual+abuse
  • Can Violence cause Eating Disorders?, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26417791
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010)
  • Emotion dysregulation and anorexia nervosa: an exploration of the role of childhood abuse., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=anorexia+nervosa+sexual+abuse
  • Feiten & cijfers over anorexia, https://www.novarum.nl/eetproblemen/anorexia/feiten-cijfers-anorexia/
  • Introduction to Anorexia Nervosa, https://psychcentral.com/disorders/eating-disorders/introduction-to-anorexia-nervosa/
  • KNOW THE SIGNS What is anorexia nervosa and what are the signs, symptoms and treatment?, https://www.thesun.co.uk/fabulous/2013250/anorexia-nervosa-signs-symptoms-treatment/
  • Living with Anorexia Nervosa, https://psychcentral.com/disorders/eating-disorders/living-with-anorexia-nervosa/
  • Wat is anorexia?, https://www.novarum.nl/eetproblemen/anorexia/
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 16-02-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 14
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.