Kwashiorkor: Hongeroedeem met opgezette buik

Kwashiorkor is een vorm van ondervoeding die zich vooral voordoet in de derde wereld. Bij deze aandoening neemt de patiënt onvoldoende eiwitten in de voeding op. Hierdoor heeft hij een kenmerkende opgezette en vooruitstekende buik (hongeroedeem), een gebrek aan eetlust, vetdiarree, oedemen, leververgroting, een vertraagde groei en typische huidafwijkingen. Het is hierbij van belang om de patiënt na de diagnose zo snel mogelijk te behandelen met koolhydraten en eiwitten. De voedingsopname bouwt de patiënt hierbij zeer langzaam op. De patiënt herstelt vrij goed van deze aandoening, al zijn blijvende complicaties mogelijk.

• Synoniemen kwashiorkor
• Epidemiologie en oorzaken aandoening: Tekort aan eiwitten in voeding
• Symptomen: Hongeroedeem met opgezette en vooruitstekende buik
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vitaminen en mineralen
• Prognose is beter bij snelle behandeling
• Complicaties ondervoeding

Synoniemen kwashiorkor

Kwashiorkor is ook gekend onder deze synoniemen

• Eiwit ondervoeding
• Eiwit-calorie ondervoeding
• Kwaadaardige ondervoeding

Epidemiologie en oorzaken aandoening: Tekort aan eiwitten in voeding

Deze aandoening presenteert zich voornamelijk in zeer arme ontwikkelingslanden, waar patiënten hongersnood lijden, waar beperkte voedselvoorziening is en waar weinig of geen onderwijsmogelijkheden zijn. Patiënten hebben namelijk geen voorlichting gekregen over een gezonde en evenwichtige voeding. Kwashiokor is met name aanwezig in Afrika ten zuiden van de Sahara en in andere ontwikkelingslanden. Verder verschijnt deze vorm van ondervoeding vaak tijdens een droogte of een andere natuurramp, of tijdens politieke onrust. Hierdoor ontstaat een gebrek aan voedsel dat resulteert in ondervoeding, waarbij de patiënt onvoldoende eiwitten opneemt in de voeding. Meestal zijn kinderen aangetast, al is de ziekte bij iedereen mogelijk. Ook heeft de ziekte een voorkeur voor patiënten met een donkere huidskleur. Kwashiorkor komt slechts zelden voor in ontwikkelde landen. Als dit toch voorvalt, dan is hierbij veelal sprake van ernstige verwaarlozing of kindermishandeling.

Symptomen: Hongeroedeem met opgezette en vooruitstekende buik

Mentaal

De patiënt is apathisch (lusteloos, onverschillig). Tevens lijdt hij aan lethargie (slaapzucht). Prikkelbaarheid en vermoeidheid zijn andere symptomen.

Fysiek

Hongeroedeem
Een primair fysiek symptoom van deze ziekte is hongeroedeem, ook gekend als hypoproteïnemisch oedeem (vochtophoping door een tekort van eiwitten). Bij hongeroedeem heeft de patiënt een opgezette, vooruitstekende buik die gevuld is met vocht (medische term = ascites). De patiënt oogt verder uitgehongerd, al zijn naast de buik ook de enkels en voeten gezwollen (oedeem), en vaak ook nog het gezicht (moonface = vollemaansgelaat). Oedeem treedt op omdat vocht uit de bloedvaten lekt.

Andere fysieke symptomen
Volgende andere fysieke symptomen zijn mogelijk bij de patiënt: vetdiarree, geribbelde of gebarsten nagels (nagelafwijkingen), een huiduitslag (dermatitis), meer en ernstige infecties als gevolg van een beschadigd immuunsysteem, oedeem (vochtophoping), onvoldoende gewicht waardoor groeien onmogelijk is, shock (laat stadium), rode, ontstoken plekken op de huid (huidafwijkingen), die verkleuren en/of verschilferen, veranderingen in het textuur of de kleur van het haar (broos, droog en dun haar dat roodachtig geel of wit is) en een verlies van spiermassa.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Wanneer de arts de patiënt onderzoekt, bemerkt hij een vergrote lever (hepatomegalie) en oedeem (zwelling) op. Verder bemerkt hij de typische vooruitstekende en opgezette buik van de patiënt. De arts voert voorts een groeimeting uit en hij berekent het BMI van de patiënt.

Diagnostisch onderzoek

Een volledig bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig voor het bevestigen van de diagnose. Eventueel is een huidbiopsie vereist.

Differentiële diagnose

Actinische prurigo (huiduitslag door blootstelling aan zon) lijkt op kwashiorkor maar is dit niet.

Behandeling: Vitaminen en mineralen

De arts bekijkt eerst de ernst van de aandoening bij de patiënt en stemt hierop een behandeling af. Wanneer de patiënt bijvoorbeeld in shock verkeert, herstelt hij onmiddellijk het bloedvolume en probeert hij de bloeddruk normaal te krijgen. Kwashiorkor verbetert voorts aanzienlijk wanneer de patiënt meer calorieën en eiwitten (koolhydraten, eenvoudige suikers en vetten) inneemt. Dit geldt echter enkel als de diagnose en behandeling snel gebeurt. Vitaminen en mineralen zijn verder van essentieel belang. Voedsel innemen na een lange tijd van honger geeft soms problemen, omdat de patiënt plots een toevloed van calorieën binnenkrijgt. Daarom is het belangrijk om het eten zo langzaam mogelijk terug op te starten. De arts start eerst met het geven van koolhydraten en daarna met eiwitten. Lactose-intolerantie (symptomen bij het consumeren van melk en zuivelproducten) komt tot slot veel voor bij ondervoede kinderen. Supplementen van het enzym lactase zijn dan nodig zodat de patiënt in staat is om zuivelproducten te consumeren.

Prognose is beter bij snelle behandeling

Een snelle behandeling verbetert over het algemeen de resultaten. Wel blijft een groeiachterstand vaak aanwezig. Wanneer de diagnose en behandeling van kwashiorkor laattijdig gebeurt, verbetert de gezondheid eveneens. Niettemin heeft het kind vaak permanent fysieke en mentale problemen. Een patiënt komt veelal te overlijden aan de aandoening indien de behandeling niet of niet op tijd gebeurt.

Complicaties ondervoeding

Complicaties van kwashiorkor zijn coma, een permanente mentale en fysieke handicap en een schok. Onbehandelde kwashiorkor leidt tot de dood.

Lees verder

• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken
• Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen