Kwashiorkor: Hongeroedeem met opgezette buik

Kwashiorkor is een ernstige vorm van ondervoeding die vooral voorkomt in ontwikkelingslanden. Deze aandoening ontstaat door een chronisch tekort aan eiwitten in de voeding. Kenmerkend voor kwashiorkor zijn een opgezette en vooruitstekende buik (hongeroedeem), een gebrek aan eetlust, vetdiarree, oedemen, leververgroting, vertraagde groei en specifieke huidafwijkingen. Het is cruciaal om de patiënt na de diagnose onmiddellijk te behandelen met een combinatie van koolhydraten en eiwitten. De voedingsinname moet langzaam worden opgebouwd. Met een tijdige en adequate behandeling kan de patiënt goed herstellen, hoewel blijvende complicaties mogelijk zijn.

• Synoniemen van Kwashiorkor
• Epidemiologie en oorzaken: Tekort aan eiwitten in de voeding
• Symptomen: Hongeroedeem met opgezette en vooruitstekende buik
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vitaminen, mineralen en langzame herintroductie van voeding
• Prognose: Snelle behandeling verbetert uitkomsten
• Complicaties van ondervoeding
• Preventie en educatie

Synoniemen van Kwashiorkor

Kwashiorkor is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Eiwit-energieondervoeding
• Eiwit-calorieondervoeding
• Kwaadaardige ondervoeding

Epidemiologie en oorzaken: Tekort aan eiwitten in de voeding

Kwashiorkor komt voornamelijk voor in arme ontwikkelingslanden, waar mensen lijden onder voedseltekorten door hongersnoden, beperkte voedselvoorziening en gebrek aan onderwijsmogelijkheden. In deze regio's is vaak onvoldoende kennis aanwezig over gezonde en evenwichtige voeding. De aandoening is vooral te vinden in Afrika ten zuiden van de Sahara, maar komt ook voor in andere ontwikkelingslanden. Kwashiorkor wordt vaak verergerd door droogte, natuurrampen of politieke instabiliteit, wat leidt tot voedseltekorten en daardoor ondervoeding. Hoewel het meestal kinderen betreft, kan de ziekte ook volwassenen treffen. In ontwikkelde landen komt kwashiorkor zelden voor en wordt het vaak in verband gebracht met ernstige verwaarlozing of kindermishandeling.

Symptomen: Hongeroedeem met opgezette en vooruitstekende buik

Mentale symptomen

De patiënt vertoont vaak apathie (lusteloosheid en onverschilligheid). Ook kunnen symptomen zoals lethargie (slaapzucht), prikkelbaarheid en vermoeidheid optreden.

Fysieke Symptomen

Hongeroedeem
Een van de belangrijkste fysieke symptomen van kwashiorkor is hongeroedeem, ook wel hypoproteïnemisch oedeem genoemd. Dit wordt veroorzaakt door vochtophoping door een tekort aan eiwitten. Het hongeroedeem leidt tot een opgezette, vooruitstekende buik vol vocht (medische term = ascites). De patiënt kan verder ook tekenen van uitputting vertonen, met gezwollen enkels, voeten en vaak ook het gezicht (moonface of vollemaansgelaat). Het oedeem ontstaat doordat vocht uit de bloedvaten lekt.

Andere fysieke symptomen
Andere mogelijke fysieke symptomen bij kwashiorkor zijn: vetdiarree, geribbelde of gebarsten nagels (nagelafwijkingen), een huiduitslag (dermatitis), verhoogde frequentie en ernst van infecties door een verzwakt immuunsysteem, oedeem (vochtophoping), onvoldoende gewichtstoename wat groei bemoeilijkt, shock (in een later stadium), rode, ontstoken huidplekken die verkleuren of vervormen, veranderingen in de textuur of kleur van het haar (broos, droog en dun haar dat roodachtig, geel of wit kan zijn), en verlies van spiermassa.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij lichamelijk onderzoek zal de arts vaak een vergrote lever (hepatomegalie) en oedeem (zwelling) opmerken. De arts zal ook letten op de kenmerkende opgezette buik van de patiënt. Groeimetingen en het berekenen van de BMI zijn ook gebruikelijke stappen.

Diagnostisch onderzoek

Een compleet bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig om de diagnose te bevestigen. Soms is een huidbiopsie vereist voor verdere evaluatie.

Differentiële diagnose

Actinische prurigo (huiduitslag door blootstelling aan zonlicht) kan symptomen vertonen die lijken op kwashiorkor, maar het is een andere aandoening.

Behandeling: Vitaminen, mineralen en langzame herintroductie van voeding

De behandeling begint met het beoordelen van de ernst van de aandoening. Indien de patiënt in shock verkeert, wordt onmiddellijk het bloedvolume hersteld en de bloeddruk genormaliseerd. Het herstel van kwashiorkor vereist een verhoogde inname van calorieën en eiwitten (koolhydraten, eenvoudige suikers en vetten). Dit moet echter geleidelijk gebeuren om complicaties te voorkomen. Vitaminen en mineralen zijn essentieel voor herstel. Na een periode van honger kan de inname van voedsel soms leiden tot problemen door de plotselinge toename van calorieën. Daarom is een langzame herintroductie van voedsel noodzakelijk, te beginnen met koolhydraten en later met eiwitten. Lactose-intolerantie komt vaak voor bij ondervoede kinderen, dus supplementen van het enzym lactase kunnen nodig zijn om zuivelproducten te consumeren.

Prognose: Snelle behandeling verbetert uitkomsten

Een snelle behandeling kan de resultaten aanzienlijk verbeteren. Ondanks dit blijven groeiachterstanden vaak bestaan. Wanneer de diagnose en behandeling vertraagd worden, kunnen patiënten alsnog herstellen, maar vaak met blijvende fysieke en mentale gevolgen. Zonder behandeling of bij vertraagde behandeling kan de aandoening leiden tot overlijden.

Complicaties van ondervoeding

Complicaties van kwashiorkor omvatten coma, permanente mentale en fysieke handicaps, en shock. Zonder adequate behandeling kan kwashiorkor fataal zijn.

Preventie en educatie

Preventie van kwashiorkor kan door middel van educatie over gezonde voeding en het verbeteren van voedselvoorzieningen. Het bevorderen van kennis over evenwichtige voeding en tijdige medische interventie speelt een cruciale rol in het voorkomen van deze aandoening.

Lees verder

• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken
• Ondervoeding: Onvoldoende of onevenwichtige voedingsstoffen