Apathie: Gebrek aan motivatie in het leven

Apathie verwijst naar een toestand van lusteloosheid en ongevoeligheid voor externe indrukken. Personen die apathisch zijn, vertonen vaak een gebrek aan interesse in activiteiten en interacties met anderen, wat hun dagelijks leven kan beïnvloeden, waaronder hun beroepsleven, relaties en algehele levenskwaliteit. Het is normaal om af en toe ongemotiveerd of ongeïnteresseerd te zijn in het dagelijks leven, wat wordt aangeduid als situationele apathie. Deze is meestal tijdelijk en geen reden tot bezorgdheid. Apathie wordt echter zorgwekkender wanneer iemand bijvoorbeeld ongeïnteresseerd raakt in de behandeling van chronische aandoeningen zoals diabetes of psychische aandoeningen. Apathie kan een symptoom zijn van verschillende neurologische, psychiatrische en andere aandoeningen, en kan ook door medicatie worden veroorzaakt. Behandeling en therapie kunnen vaak helpen om dit symptoom te verbeteren.

• Oorzaken van apathie
• Aandoeningen
• Medicatie
• Spontane apathie
• Symptomen: Gebrek aan motivatie en veranderingen in gedrag en emoties
• Apathie versus depressie
• Criteria voor de diagnose van apathie
• Motivatie
• Gedrags- en emotionele veranderingen
• Negatieve invloed op het leven
• Geen andere onderliggende aandoeningen
• Behandeling
• Zelfzorg
• Medicatie
• Psychotherapie
• Nieuwere behandelingen

Oorzaken van apathie

Aandoeningen

Apathie kan optreden als symptoom van verschillende psychiatrische, neurologische en andere aandoeningen. Enkele voorbeelden zijn:

• Hoogteziekte (te snel naar grote hoogte begeven)
• Algemene vermoeidheid
• Anorexia nervosa (eetstoornis gekenmerkt door obsessie met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld, en zowel fysieke als psychische symptomen)
• Autismespectrumstoornis (problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• Borderline persoonlijkheidsstoornis
• De ziekte van Alzheimer (vorm van dementie gekenmerkt door progressief geheugenverlies)
• De ziekte van Chagas
• De ziekte van Creutzfeldt-Jakob (progressieve hersenaandoening)
• De ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen die betrekking hebben op gedrag, beweging en geheugen)
• De ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met symptomen zoals verlies van beweging, coördinatieproblemen en tremoren)
• De ziekte van Pick
• De ziekte van Tay-Sachs
• Dysthymie: Dit is een milde chronische vorm van depressie, gekenmerkt door een aanhoudend gebrek aan interesse in dagelijkse activiteiten, met symptomen zoals eet- en slaapstoornissen, vermoeidheid, laag zelfbeeld, concentratieproblemen, besluiteloosheid, en een gevoel van hopeloosheid. Synoniemen zijn onder andere 'aanhoudende depressieve stoornis', 'depressieve neurose' en 'neurotische depressie'.
• Een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat zowel mentale als lichamelijke symptomen kan veroorzaken)
• Bipolaire stoornis (psychische aandoening gekenmerkt door stemmingswisselingen met periodes van ARTIKEL=189641manie (verhoogde stemming) en depressie (verlaagde stemming))
• Een depressie
• Intracerebrale bloeding (bloeding in de hersenen)
• Tekort aan vitamine D
• Traumatisch hersenletsel
• Encefalitis (hersenontsteking)
• Frontotemporale dementie
• Hart- en vaataandoeningen: door vernauwing van de slagaders kan de bloedtoevoer naar hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor emotionele regulatie worden verminderd.
• Het Asperger-syndroom (problemen met sociale communicatie)
• Het CADASIL-syndroom (hersenaandoening gekenmerkt door beroertes en migraine)
• Het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en ernstige vermoeidheid)
• Het Wernicke-Korsakov-syndroom (hersenschade met afwijkingen in oogbewegingen, coördinatie en cognitieve functies)
• Hypothyreoïdie (onderactieve schildklier)
• Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Kwashiorkor (hongeroedeem, gekenmerkt door een opgezette buik)
• Meningeale tuberculose
• Postpartum depressie
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS: een angststoornis gekenmerkt door extreme emotionele reacties op traumatische gebeurtenissen)
• Progressieve supranucleaire verlamming
• Schizofrenie (aandoening gekenmerkt door waanideeën en hallucinaties)
• Slaapproblemen
• Vasculaire dementie (problemen met denken, spreken en plannen)

Medicatie

Het gebruik van bepaalde medicaties kan apathie veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn opiaten zoals opium en morfine.

Spontane apathie

Apathie kan ook spontaan optreden zonder een onderliggende medische aandoening. Dit komt vaak voor bij tieners en is meestal tijdelijk, zonder dat behandeling nodig is. Langdurige apathie bij kinderen en jongeren kan echter zorgwekkend zijn en vereisen aandacht.

Symptomen: Gebrek aan motivatie en veranderingen in gedrag en emoties

Personen met apathie vertonen vaak een gebrek aan passie en motivatie. Apathie beïnvloedt hun gedrag en vermogen om dagelijkse taken uit te voeren. Kenmerken zijn onder andere:

• Een gebrek aan motivatie om doelen te bereiken.
• Weinig energie en verminderde emoties.
• Onverschilligheid ten opzichte van activiteiten en gebeurtenissen die normaal gesproken interesse zouden wekken.
• Ongeïnteresseerdheid in persoonlijke problemen en zorgen.
• Onveranderde gezichtsuitdrukkingen en een gebrek aan emotionele respons.
• Meer tijd doorbrengen met eenzame activiteiten.

Deze symptomen kunnen negatieve gevolgen hebben voor persoonlijke relaties en werkprestaties.

Apathie versus depressie

Hoewel apathie en depressie enkele overeenkomsten vertonen, zoals desinteresse in activiteiten, zijn ze verschillend. Depressie omvat ook gevoelens van hopeloosheid, schuld en soms suïcidale gedachten, die niet aanwezig zijn bij apathie. Apathie ontbreekt deze emotionele componenten.

Criteria voor de diagnose van apathie

Artsen gebruiken vier criteria om apathie te diagnosticeren, waarbij elk criterium gedurende minstens vier weken moet worden waargenomen:

Motivatie

Verminderde motivatie die niet in overeenstemming is met leeftijd, cultuur of gezondheidstoestand.

Gedrags- en emotionele veranderingen

Veranderingen in gedrag die deelname aan gesprekken en dagelijkse taken bemoeilijken.
Verlies van interesse in nieuws, diepere taken of sociale evenementen.

Negatieve invloed op het leven

Gedragsveranderingen hebben een negatieve invloed op professioneel leven, persoonlijke relaties of andere levensaspecten.

Geen andere onderliggende aandoeningen

Gedragsveranderingen zijn niet het gevolg van lichamelijke handicaps, drugsmisbruik, of veranderingen in bewustzijnsniveau.

Behandeling

Behandeling van apathie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Vaak kan spontane apathie bij adolescenten verbeteren met een positieve houding en steun vanuit de omgeving en/of professionals. Voor apathie veroorzaakt door specifieke aandoeningen zijn gerichte behandelingen nodig.

Zelfzorg

Personen met apathie kunnen profiteren van een ondersteunend netwerk van vrienden en familie om weer interesse in hun omgeving te krijgen.

Medicatie

Medicatie kan worden voorgeschreven op basis van de onderliggende oorzaak van apathie. Voorbeelden zijn:

• Apathie zonder duidelijke oorzaak: psychostimulantia
• De ziekte van Alzheimer: medicijnen tegen dementie
• De ziekte van Parkinson: dopamine-agonisten
• Een beroerte: middelen die de cerebrale circulatie en metabolisme bevorderen
• Een depressie: antidepressiva
• Schizofrenie: antipsychotica

Psychotherapie

Psychotherapie kan patiënten helpen een positievere kijk op het leven te ontwikkelen. Vaak is een combinatie van medicatie en psychotherapie effectiever dan enkel medicatie of psychotherapie alleen.

Nieuwere behandelingen

Recentere behandelingen omvatten craniale elektrotherapie-stimulatie, wat nuttig kan zijn voor patiënten die apathie ervaren na traumatisch hersenletsel dat de frontale kwab heeft aangetast. Deze pijnloze behandeling omvat het toepassen van een korte elektrische stroom met een laag voltage op het voorhoofd om de hersenactiviteit te stimuleren. Een andere mogelijke therapie is cognitieve stimulatietherapie, die vooral nuttig kan zijn voor patiënten met de ziekte van Alzheimer.