Vetdiarree (steatorree): Vettige, stinkende ontlasting

Steatorree (steatorroe) staat voor ‘vet in de ontlasting’, soms ook aangeduid als ‘vetdiarree’. Vet in de ontlasting veroorzaakt grote, schuimige, drijvende, vettige en stinkende ontlasting door een hoog vetgehalte. Het vet in de ontlasting is het resultaat van onverteerde voedingsstoffen (eiwitten, vezels en zouten). Daarnaast bevat de ontlasting slijm, dode cellen of andere afvalstoffen die het lichaam uitscheidt. Vetdiarree kent een tijdelijke of meer chronische oorzaak. De behandeling hangt af van de oorzaak, maar voedingsaanpassingen, rust, vitaminesupplementen en medicijnen verlichten de meeste symptomen van vetdiarree. De arts behandelt vanzelfsprekend ook de onderliggende oorzaak van vetdiarree.

• Oorzaken van losse, stinkende ontlasting
• Vetabsorptie
• Risicofactoren van vetdiarree
• Meestal door voeding
• Aandoeningen en medische behandelingen
• Medicatie
• Symptomen: Vettige, stinkende ontlasting
• Ontlasting
• Andere klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van steatorree
• Milde vetdiarree
• Ernstige vetdiarree

Oorzaken van losse, stinkende ontlasting

Vetdiarree komt veelal tot uiting als gevolg van volgende oorzaken:

• een versnelde darmpassage (ziekte of stress leidt tot een snellere voedselpassage door de darmen)
• een verstoorde vetopname door de dunne darmwand
• een verstoorde vetvertering (door een tekort aan galvloeistof of alvleeskliersap; deze zijn beiden nodig voor de vertering van vet)
• een verwijdering van een groot deel van de dunne darm

Vetabsorptie

De vetabsorptie is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder gal. De productie van gal gebeurt in de lever en de opslag van gal is mogelijk in de galblaas. De absorptie van vet hangt ook af van pancreaslipasen (enzymen die vet afbreken) en de normale darmfunctie. Wanneer gal ontbreekt, is vaak sprake van een verstopping van de galwegen. Dit resulteert in een lichtgekleurde vette stoelgang en geelzucht (icterus). De afwezigheid van pancreaslipasen komt niet vaak voor, maar verschijnt door een zieke pancreas, mucoviscidose of een aangeboren afwijking. Verder zijn ontstekingsaandoeningen van de binnenkant van de darmen mogelijk de oorzaak van vetdiarree. Tot slot is de vetabsorptie mogelijk aangetast door de chirurgische verwijdering van een deel van de darmen.

Risicofactoren van vetdiarree

Meestal door voeding

Steatorree is vloeit veelal voort uit de voedingsinname, waarbij mensen te veel vet, vezels of kaliumoxalaat consumeren. Sommige voedingsmiddelen die erg rijk zijn aan onverteerbare of moeilijk verteerbare vetten en vezels liggen wellicht aan de basis van steatorree. Veel voorkomende voedingsmiddelen en dranken waarvan bekend is dat ze vetdiarree veroorzaken, zijn onder andere:

• kokos- en palmpitolie
• kunstmatige vetten
• naturopathische of etherische oliën
• noten, vooral hele noten waarvan de schil intact is
• overmatig alcoholgebruik
• vetrijke vis, zoals escolar
• volkoren producten

Aandoeningen en medische behandelingen

Ernstige of langdurige symptomen van steatorree wijzen mogelijk in de richting van een medische aandoening, zoals malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen), een enzymtekort of een maag- en darmaandoening.

Auto-immuunaandoeningen
Bij volgende auto-immuunziekten verschijnt vetdiarre:

• reumatoïde artritis: ontsteking van gewrichten en organen (zelden)
• systemische lupus erythematosus: auto-immuunaandoening (zelden)

Galwegen, galblaas en pancreas
Wanneer een aandoening optreedt aan de galwegen, de galblaas of het pancreas, komt mogelijk een vettige ontlasting tot stand. De vetvertering verloopt bij deze spijsverteringsproblemen namelijk niet goed. Dit gebeurt bij volgende aandoeningen:

• alvleeskliercysten
• alvleesklierkanker
• cholestase: galstuwing door vernauwing van galwegen
• galblaaskanker
• galstenen
• het Zollinger-Ellison syndroom (te veel zuurafgifte door de maag)
• mucoviscidose: taaislijmziekte met verstopping van organen
• pancreasinsufficiëntie (spijsverteringsaandoening waarbij de alvleesklier onvoldoende enzymen produceert)
• pancreatitis: alvleesklierontsteking
• primaire biliaire cholangitis: schade aan galwegen in lever

Maag en darmen
Vetdiarree resulteert mogelijk uit maag- en darmziekten of een operatie, waardoor de absorptie van voedingsstoffen verstoord is (malabsorptie):

• bestralingsenteritis: schade aan darmen door radiotherapie
• blinde lis-syndroom: darmaandoening met symptomen aan buik
• coeliakie: maag- en darmproblemen door eten van gluten
• colitis ulcerosa: ontsteking van de dikke darm en het rectum
• de ziekte van Whipple: infectie met symptomen aan maag en darmen
• een bacteriële overgroei in dunne darm
• een darmletsel of schade aan de darmen
• een infectie door Clostridium difficile
• een maag-bypass-operatie
• giardia: infectie van dunne darm met diarree en buikkrampen
• het Bassen-Kornzweig syndroom (abetalipoproteïnemie): aandoening waarbij patiënten vetten niet kunnen absorberen
• het kortedarmsyndroom: ziekte waarbij patiënten voedingsstoffen slecht kunnen opnemen; hierbij gebeurt een versnelde darmpassage
• lactose-intolerantie (symptomen bij het consumeren van melk en zuivelproducten)
• tropische spruw: darmaandoening in tropische gebieden
• ziekte van Crohn: aandoening met diarree en buikpijn

Vetmetabolisme
Patiënten met de ziekte van Gaucher (ophoping van vetten in organen) en de ziekte van Tay-Sachs (ernstige stofwisselingsziekte) presenteren zich eveneens mogelijk met vetdiarree.

Andere ziekten
Bij volgende andere ziekten is steatorree ook mogelijk:

• amyloïdose: afzettingen van amyloïde in weefsels en organen
• candidiasis: schimmelinfectie met symptomen aan het bloed, de geslachtsorganen, de huid (luieruitslag), de mond en keel en de nagels.
• congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• diabetes mellitus: suikerziekte
• een hiv-infectie
• hypoparathyreoïdie: te traag werkende bijschildklier
• intestinale lymfangiëctasieën: verwijding van de lymfevaten in organen
• Kwashiorkor: hongeroedeem met opgezette buik
• leverschade of leverfalen
• lymfomen (kanker van lymfocyten) of lymfeschade
• nierschade of nierfalen

Medicatie

Diverse medicijnen zijn verantwoordelijk voor het overmatig veel vet in de ontlasting:

• het overmatig gebruik van laxeermiddelen
• medicatie voor de behandeling van nierkanker, leverkanker en alvleesklierkanker
• medicatie voor de behandeling van overgewicht (hierbij treden absorptieproblemen op)
• sommige diabetesmedicijnen
• statines (cholesterolverlagende geneesmiddelen)

Symptomen: Vettige, stinkende ontlasting

Bij steatorree ervaart een patiënt een losse, maar omvangrijke ontlasting met veel vet en een merkbare olieafscheiding. Milde of tijdelijke gevallen van steatorree veroorzaken mild ongemak, maar ernstige klachten zijn mogelijk.

Ontlasting

Typerend aan vetdiarree is de stinkende, brijige, plakkerige ontlasting die gevuld is met vet. Diverse ontlastingsafwijkingen komen mogelijk voor bij vetdiarree zoals bijvoorbeeld:

• chronische losse, zware, stinkende, met vet gevulde ontlasting
• diarree of losse of dunne ontlasting die groter is dan normaal
• drijvende ontlasting
• kleur: bloederige ontlasting, lichtgekleurde ontlasting, vaak lichtbruin (lichtbruine ontlasting), groene ontlasting, oranje ontlasting, gele ontlasting, teerachtige of zwarte ontlasting
• moeilijk weg te spoelen ontlasting
• ontlasting die bedekt is met een dikke, vettige laag
• schuimende, schuimige of met slijm opgevulde ontlasting

Andere klachten

Vaak komen ook nog andere tekenen voor; deze zijn afhankelijk van de etiologie:

• algemene uitputting / vermoeidheid
• anemie (bloedarmoede)
• botpijn
• brandend maagzuur en indigestie (maagklachten na het eten of drinken)
• buikpijn, krampen, opgeblazen gevoel en winderigheid
• een verminderde groeisnelheid bij kinderen
• geelzucht
• gewichtsverlies
• gewrichtspijn
• huidaandoeningen
• jeuk
• koorts
• neurologische tekenen
• ondervoeding en uitdroging (deze zijn het gevolg van ernstige of chronische gevallen van vetdiarree
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• problemen met het gezichtsvermogen
• rommelingen in de maag
• spierpijn
• spierzwakte
• winderigheid

Diagnose en onderzoeken

Meestal diagnosticeert een arts steatorree door de patiënt te bevragen naar de symptomen, zijn medische geschiedenis na te lopen en door het testen van de ontlasting op het vetgehalte. Voor het bepalen van het vetgehalte in de ontlasting, is de ontlasting van 72 uur nodig. Normaal gezien bevat de ontlasting 0 tot 4 gram vet per 100 gram ontlasting. Wanneer dit getal hoger is, ontstaat plakkerige en vette ontlasting. Is steatorree aanwezig, dan zet de arts verdere onderzoeken in om de oorzaak te achterhalen.

Behandeling van steatorree

De behandeling voor steatorree hangt af van de oorzaak en de ernst van de symptomen. Vak moet de patiënt extra vitaminen innemen daar een tekort aan calcium (hypocalciëmie) en andere vitaminetekorten tot stand komen. Een andere, minder vettige voeding is bij veel patiënten met vetdiarree aanbevolen; hiervoor is voedingsadvies van een voedingsdeskundige nodig. Daarnaast mag een patiënt enkel deze voedingsaanpassingen doorvoeren wanneer hij zeker is dat hij lijdt aan steatorree.

Milde vetdiarree

Patiënten met milde vetdiarree genezen vaak met rust en basiszorg. Huismiddeltjes voor het behandelen en voorkomen van vettige ontlasting omvatten:

• de inname van kaliumoxalaat verminderen of beperken
• meer in vet oplosbare vitaminen innemen door het nemen van voedingssupplementen, zoals vitamine A, D, E en K
• meer vitamine B12, foliumzuur, ijzer, magnesium en calcium innemen via de voeding
• minder vet via de voeding innemen
• minder voedingsvezels innemen
• stoppen met roken of roken verminderen
• stoppen of verminderen van alcoholgebruik
• voldoende blijven drinken om uitdroging te voorkomen
• vrij verkrijgbare medicijnen nemen zoals antacida (soort maagzuurremmers), of medicijnen tegen een opgeblazen gevoel en winderigheid
• vrij verkrijgbare middelen tegen diarree innemen, waaronder loperamide (imodium) en bismutsubsalicylaat (Kaopectate, Pepto-Bismol)

Ernstige vetdiarree

Bij ernstige of chronische steatorree is een medische behandeling vereist. De arts behandelt zowel vetdiarree als de onderliggende oorzaak van de vettige, plakkerige en stinkende ontlasting. Medicijnen die inzetbaar zijn voor de behandeling en preventie van een vette ontlasting zijn:

• intraveneuze vloeistoffen (vochttoediening via een ader) om de elektrolytenbalans te herstellen en uitdroging te stoppen
• medicijnen tegen diarree
• pancreasenzymvervangingstherapie (PERT)
• protonpompremmers (medicijnen die het maagzuur verminderen)

Lees verder

• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Drijvende ontlasting: Oorzaken van stoelgang die drijft
• Ontlastingsonderzoek: Onderzoek van stoelgangsmonster
• Witte diarree: Oorzaken van wit gekleurde losse ontlasting
• Explosieve diarree: Oorzaken en behandeling ernstige diarree