Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling

Diarree (buikloop) is een symptoom gekenmerkt door frequente, brijachtige tot waterdunne ontlasting. Het kan worden onderverdeeld in drie hoofdtypen: exsudatieve, osmotische en secretoire diarree, elk met verschillende oorzaken en behandelingsopties. Soms kan diarree worden veroorzaakt door een ziekte of infectie, maar ook medicijnen en medische behandelingen kunnen acute of chronische buikloop veroorzaken. In sommige gevallen kan de patiënt zelf klachten van diarree veroorzaken. Bij langdurige of ernstige diarree is het belangrijk om een arts te raadplegen om de oorzaak te achterhalen. Diarree kan snel leiden tot vochtverlies, wat kan resulteren in uitdroging. Het is dan ook essentieel om voldoende vocht in te nemen bij diarree.

• Exsudatieve diarree
• Osmotische diarree
• Secretoire diarree
• Infecties
• Aandoeningen
• Medische behandelingen
• Medicijnen
• Zelf veroorzaakte diarree
• Misbruik van laxeermiddelen
• Verdunningsdiarree
• Acute diarree
• Oorzaken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Chronische diarree
• Antibiotica-geassocieerde diarree (pseudomembraneuze colitis)
• Galzuurmalabsorptie
• Diarree bij patiënten met een HIV-infectie
• Diagnose van buikloop
• Zelfzorg en preventie

Exsudatieve diarree

Exsudatieve diarree wordt vaak veroorzaakt door inflammatoire darmaandoeningen, bepaalde kankervormen, en tuberculose. Dit type diarree wordt gekenmerkt door zwelling of ontsteking van het darmslijmvlies, wat kan leiden tot de vorming van zweren. Hierdoor komt er eiwit, bloed, slijm en ander vocht vrij, wat de ontlasting vergroot en een sterke ontlastingsdrang en frequente stoelgang veroorzaakt. Veelvoorkomende oorzaken zijn onder andere:

• Inflammatoire darmaandoeningen: Ziekten zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn.
• Kankervormen: Dikkedarmkanker (lymfoom en adenocarcinoom).
• Tuberculose: Gastro-intestinale tuberculose.

Osmotische diarree

Osmotische diarree ontstaat doordat water in de darm wordt vastgehouden door de ophoping van niet-absorbeerbare stoffen. Dit kan gebeuren door het gebruik van suikervervangers zoals sorbitol en mannitol, die de absorptie vertragen en een snelle darmbeweging veroorzaken. De belangrijkste oorzaken zijn:

• Algemene malabsorptie: Slechte opname van voedingsstoffen, zoals zink.
• Niet-Absorbeerbare stoffen: Laxeermiddelen, zoals magnesiumsulfaat of magnesiumbevattend zuur.
• Specifieke absorptiestoornissen: Voorbeelden zijn disaccharidase-deficiëntie of glucose-galactose malabsorptie.

Het volume diarree dat door deze mechanismen wordt geproduceerd, wordt vaak verminderd door de absorptie van vloeistof door het ileum (de laatste sectie van de dunne darm) en het colon (de dikke darm). De diarree stopt meestal wanneer de patiënt stopt met het eten van de malabsorptieve stof.

Secretoire diarree

Secretoire diarree wordt gekenmerkt door een actieve afscheiding van vloeistof en elektrolyten in de darm, samen met een verminderde absorptie. Dit type diarree kan ontstaan door infecties, aandoeningen, medische behandelingen en het gebruik van bepaalde medicijnen. Enkele veelvoorkomende oorzaken zijn:

Infecties

Infecties kunnen secretoire diarree veroorzaken door de productie van toxinen of door directe infectie van de darm. Enkele voorbeelden zijn:

• Bacteriën:
• Bacillus cereus
• Campylobacter jejuni
• Clostridium perfringens, botulinum, difficile
• Enterotoxinen zoals cholera en E. coli-thermolabiele of thermostabiele toxinen, C. difficile
• Escherichia coli
• Gastro-intestinale tuberculose
• Salmonella spp.
• Shigella
• Staphylococcus enterocolitis
• Parasieten:
• Amoebische dysenterie (Entamoeba histolytica)
• Giardia intestinalis
• Schistosomiasis
• Schimmels:
• Histoplasmose
• Virussen:
• Het rotavirus

Aandoeningen

Enkele aandoeningen kunnen secretoire diarree veroorzaken:

• Kanker: Carcinoom van de dikke darm (dikkedarmkanker).
• Diabetische autonome neuropathie: Neuropathie veroorzaakt door diabetes.
• Divertikelziekte: Uitstulpingen in de darmen.
• Tekort aan vitamine K: Vitamine K-tekort.
• Fecale impactie: Vastzittende droge en harde ontlasting met overloopdiarree.
• Glucagonoom: Tumor van de pancreas met verhoogde glucagonspiegels.
• Galzouten of vetzuren: Na ileale resectie of galzuur malabsorptie.
• Gastro-intestinaal lymfoom: Lymfoom in het maag-darmkanaal.
• Carcinoïd syndroom: Afwijkende serotonineproductie.
• Hormonale invloeden: Diabetes mellitus, hyperthyreoïdie, vasoactief darmpeptide bij het Verner-Morrison syndroom.
• Inflammatoire darmaandoeningen: Colitis ulcerosa en ziekte van Crohn.
• Ischemische colitis: Darminfarct.
• Malabsorptie: Medullair carcinoom en prikkelbaredarmsyndroom.
• Zollinger-Ellison syndroom: Te veel zuurafgifte door de maag.
• Ziekte van Behçet: Ontstekingsziekte die diarree kan veroorzaken.

Medische behandelingen

Bepaalde medische behandelingen kunnen secretoire diarree veroorzaken:

• Chirurgische behandelingen:
• Darmresectie (chirurgische verwijdering van een deel van de darm)
• Gastrectomie (chirurgische verwijdering van de maag)
• Vagotomie: Chirurgie waarbij de tiende hersenzenuw (Nervus Vagus) geheel of gedeeltelijk wordt doorgesneden om zuurproductie door de maag te verminderen
• Stralingsbehandelingen:
• Stralingsproctitis of colitis veroorzaakt door radiotherapie

Medicijnen

Het gebruik van bepaalde medicijnen kan leiden tot secretoire diarree:

• Antacida: Maagzuurremmers.
• Chemotherapie: Chemotherapie.
• Laxeermiddelen: Bijvoorbeeld docusaatnatrium en andere laxativa.
• Metformine: Een geneesmiddel voor diabetes type 2.
• Statines: Cholesterolverlagende geneesmiddelen.

Zelf veroorzaakte diarree

Zelf veroorzaakte diarree, ook wel kunstmatige diarree genoemd, komt voor bij een klein percentage van de patiënten die met diarree worden verwezen naar gastro-enterologieafdelingen in ziekenhuizen.

Misbruik van laxeermiddelen

Oorzaken
Misbruik van laxeermiddelen komt vaak voor bij vrouwen die langdurig hoge doses laxeermiddelen gebruiken. Dit kan leiden tot chronische diarree, wat vaak resulteert in uitgebreide onderzoeken bij chronische diarree. Deze aandoening wordt ook gezien bij eetstoornissen, zoals boulimie (kenmerkend door oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag) en anorexia nervosa (een eetstoornis gekenmerkt door obsessie met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld, en zowel fysieke als psychische symptomen).

Symptomen
De diarree bij misbruik van laxeermiddelen wordt vaak geassocieerd met buikkrampen. Dit is een direct gevolg van de laxeermiddelen, die zowel het vochtgehalte van de ontlasting als de gastro-intestinale motiliteit verhogen. Gewichtsverlies en algemene lusteloosheid zijn andere veelvoorkomende klachten.

Diagnose en onderzoeken
De diarree is vaak van hoog volume (> 1 liter per dag) en patiënten vertonen vaak een laag serumkalium. Een sigmoïdoscopie kan pigment op de slijmvliesbekleding aantonen, wat bekend staat als 'melanosis coli'. Histologisch onderzoek van een rectale biopsie kan macrofagen met pigment aantonen bij patiënten die laxeermiddelen met anthraquinon gebruiken (zoals senna). Melanosis coli kan ook optreden bij patiënten die regelmatig laxeermiddelen gebruiken in normale doses. Bij ernstige gevallen kan een bariumklysma (radiografisch onderzoek van de dikke darm en het rectum) een verwijdde dikke darm en andere afwijkingen tonen. Fenolftaleïne laxeermiddelen kunnen worden opgespoord door een alkali, zoals natriumhydroxide, op de ontlasting aan te brengen, wat een roze kleur vertoont. Magnesiumhoudende laxeermiddelen leiden tot verhoogde magnesiumgehaltes in het bloed (hypermagnesiëmie). Door vochtverlies door diarree kan er ook een verlaagd kaliumgehalte in het bloed worden waargenomen (hypokaliëmie). In de urine kunnen anthraquinonen worden gemeten.

Behandeling
Het behandelen van laxeermiddelmisbruik is complex, vooral omdat veel patiënten dit stiekem doen. Het doorzoeken van de ziekenhuiskamer en bezittingen van de patiënt voor laxeermiddelen kan een ethisch dilemma vormen, aangezien dit de privacy van de patiënt kan schenden. Desondanks kan dit noodzakelijk zijn om een juiste diagnose te stellen en snel een adequate therapie te starten. Patiënten met deze aandoening hebben vaak behoefte aan psychiatrische hulp. In sommige gevallen kan het veiliger zijn om de patiënt niet direct met de diagnose te confronteren.

Verdunningsdiarree

Verdunningsdiarree ontstaat wanneer patiënten opzettelijk hun ontlasting verdunnen met urine of kraanwater. Dit kan bijvoorbeeld voorkomen bij het syndroom van Münchhausen (Münchhausensyndroom), een psychische stoornis behorende tot de nagebootste stoornissen, waarbij de patiënt zichzelf letsel toebrengt of overdreven ziektebeelden simuleert, mogelijk met de bedoeling neurotische angst te onderdrukken. De diagnose kan worden gesteld door de ontlastingsosmolaliteit en elektrolytconcentraties te meten om de fecale osmolaire kloof te berekenen. Het meten van het creatine-afzettingsvermogen kan helpen om te bevestigen of de ontlasting is verdund met urine. Een snel onderzoek van de ontlasting is cruciaal om onnodige invasieve onderzoeken te vermijden. Ook bij deze aandoening is psychiatrische hulp noodzakelijk.

Acute diarree

Oorzaken

Acute diarree, die plotseling begint, komt zeer vaak voor en is meestal kortstondig. Het vereist doorgaans geen uitgebreid onderzoek of medische behandeling. Deze vorm van diarree kan ontstaan door het eten van besmet voedsel of door bacteriën in de voeding, maar diarree veroorzaakt door virussen kan ook 24-48 uur aanhouden. Reizigersdiarree, die optreedt bij mensen die buiten hun eigen land reizen, vooral naar ontwikkelingslanden, duurt meestal twee tot vijf dagen.

Symptomen

Klinische kenmerken van acute diarree zijn koorts, buikpijn, en braken. In ernstige gevallen kan uitdroging (dehydratie) optreden, wat vooral riskant is voor zeer jonge en oudere mensen.

Diagnose en onderzoeken

Onderzoeken zijn noodzakelijk als de diarree langer dan één week aanhoudt. De arts moet tot drie ontlastingsstalen naar het laboratorium sturen voor cultuur en onderzoek naar eicellen, cysten, en parasieten. Als de oorzaak nog niet duidelijk is, kan de arts een sigmoïdoscopie (onderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) en een rectale biopsie (verwijdering en microscopisch onderzoek van een stukje weefsel uit het rectum) uitvoeren. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan kunnen ook worden ingezet om de oorzaak te achterhalen.

Behandeling

Behandeling van acute diarree omvat vaak orale vochttoediening en elektrolytvervanging. Speciale orale rehydratatieoplossingen (zoals natriumchloride en glucosepoeder) zijn beschikbaar voor ernstige gevallen, vooral bij zuigelingen. Medicijnen tegen diarree (anti-diarreïca) kunnen nuttig zijn bij het verlichten van symptomen, zoals codeïnefosfaat (30 mg vier keer per dag) of loperamide (2 mg drie keer per dag). Afhankelijk van het veroorzakende organisme kan de arts antibiotica voorschrijven.

Chronische diarree

Wanneer diarree langer dan vier weken aanhoudt, spreekt men van chronische diarree. Dit vereist een uitgebreid onderzoek. De patiënt ondergaat meestal een sigmoïdoscopie en rectale biopsie. De aanvullende onderzoeken hangen af van het klinische beeld, zoals bloedige diarree of steatorree (vetdiarree).

Antibiotica-geassocieerde diarree (pseudomembraneuze colitis)

Pseudomembraneuze colitis ontstaat na gebruik van antibiotica en kan optreden binnen enkele dagen tot zes weken na het beëindigen van de medicatie. Het veroorzakende pathogeen is Clostridium difficile.

Galzuurmalabsorptie

Oorzaken
Galzuurmalabsorptie is een vaak ondergediagnosticeerde oorzaak van chronische diarree. Veel patiënten met deze aandoening hebben het prikkelbaredarmsyndroom. Galzuurdiarree treedt op wanneer het terminale ileum (het laatste stuk van de dunne darm) galzuren niet adequaat herabsorbeert. Verhoogde concentraties galzuren, met name dihydroxy-galzuren zoals deoxycholaat en chenodeoxycholaat, leiden tot diarree door verminderde absorptie van water en elektrolyten. Dit veroorzaakt vochtafscheiding en verhoogde colonmotiliteit (beweging van de dikke darm).

Mogelijke oorzaken van galzuurmalabsorptie zijn:

• Idiopathische of primaire galzuurmalabsorptie (structureel normaal ileum)
• Ileale resectie
• Ileale ziekte, bijvoorbeeld actieve of inactieve ziekte van Crohn
• Postinfectieve gastro-enteritis
• Chronische pancreatitis (alvleesklierontsteking)
• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• Diabetische diarree
• Geneesmiddelen (zoals colchicine en metformine)
• Microscopische inflammatoire colitis
• Post-cholecystectomie diarree (na chirurgische verwijdering van de galblaas)
• Post-vagotomie diarree
• Snelle kleine darmpassage, bijvoorbeeld functionele diarree
• Taaislijmziekte

Galzuurmalabsorptie komt niet alleen voor bij patiënten met chronische diarree van onbekende oorzaak, maar ook bij patiënten met diarree die niet reageren op standaardtherapieën (bijvoorbeeld patiënten met de ziekte van Crohn die het terminale ileum aantast of microscopische inflammatoire colitis).

Diagnose en onderzoeken
De diagnose wordt gesteld met behulp van de SeHCAT-test (galzuurresorptietest). De arts dient een radioactief gemerkt galzout toe via een capsule, waarna een CT-scan van de buik wordt gemaakt. Na zeven dagen volgt een tweede scan om het percentage retentie van het galzout te meten; een retentie van <19% is abnormaal.

Behandeling
De behandeling bestaat uit het gebruik van colestyramine, een galzuurbindend hars. De beste resultaten worden vaak behaald bij patiënten met een SeHCAT-retentie van <5%.

Diarree bij patiënten met een HIV-infectie

Chronische diarree is een veelvoorkomend symptoom bij een HIV-infectie. De rol van HIV bij de ontwikkeling van diarree is echter vaak onduidelijk. Het meest voorkomende pathogeen bij HIV-patiënten is Cryptosporidium, gevolgd door Isospora belli en microsporidia. De oorzaak van diarree is vaak moeilijk vast te stellen en de behandeling is meestal symptomatisch.

Diagnose van buikloop

Diarree is een veelvoorkomend klinisch probleem zonder een uniforme definitie. Bij het onderzoeken van diarree moet de arts een onderscheid maken tussen organische oorzaken (stoornissen met stoelgangsgewichten > 250 g per dag bij een aantoonbare lichamelijke afwijking) en functionele oorzaken (geen aantoonbaar lichamelijk probleem in de buik). Een plotselinge toename van de darmfrequentie, vergezeld van krampachtige buikpijn en koorts, wijst vaak op een besmettelijke oorzaak. Ontlasting met een bloederige kleur duidt meestal op een ontstekingsbasis. Bleke ontlasting die drijft en vaak gepaard gaat met verlies van eetlust en gewichtsverlies, kan wijzen op steatorree. Nachtelijke stoelgang en de drang om dringend te ontlasten, wijzen vaak op een organische oorzaak. Frequent, vaak gevormde ontlasting heeft meestal een functionele oorzaak.

Zelfzorg en preventie

Hoewel niet alle gevallen van diarree te voorkomen zijn, zijn er enkele maatregelen die kunnen helpen om de kans op diarree te verminderen of de ernst ervan te verlichten:

• Goede hygiëne: Zorg voor goede handhygiëne en vermijd het consumeren van ongecontroleerd voedsel en water om infecties te voorkomen.
• Gezond dieet: Eet een gebalanceerd dieet dat rijk is aan vezels en vermijd voedingsmiddelen die bekend staan om diarree te veroorzaken.
• Vochtinname: Drink voldoende water en orale rehydratieoplossingen om uitdroging te voorkomen, vooral bij diarree.
• Medicijngebruik: Wees voorzichtig met het gebruik van medicijnen die diarree kunnen veroorzaken en volg de instructies van je arts.
• Regelmatige controle: Raadpleeg je arts bij langdurige of ernstige diarree om onderliggende aandoeningen tijdig te identificeren en te behandelen.

Lees verder

• Explosieve diarree: Oorzaken en behandeling ernstige diarree
• Chronische diarree: Oorzaken van aanhoudende losse stoelgang
• Witte diarree: Oorzaken van wit gekleurde losse ontlasting
• Loperamide (Imodium): Medicijn voor behandeling van diarree
• Brandende diarree: Oorzaken van branderig gevoel bij diarree