Laxeermiddel: Soorten laxeermiddelen bij obstipatie en tips

Een laxeermiddel is een medicijn dat de stoelgang vergemakkelijkt, meestal gebruikt voor de behandeling van constipatie. Er zijn diverse soorten laxeermiddelen verkrijgbaar bij de apotheek, elk met een unieke werking, voordelen, nadelen en mogelijke bijwerkingen. Vaak kan constipatie verminderd worden door voedingsaanpassingen en voldoende beweging. Als laxeermiddelen nodig zijn, is het belangrijk om voldoende te drinken en ze niet overmatig te gebruiken. Misbruik van laxeermiddelen komt voor bij sommige eetstoornissen en kan ernstige gezondheidscomplicaties veroorzaken.

• Synoniemen van laxeermiddelen
• Wat zijn laxeermiddelen?
• Indicaties voor laxeermiddelen: Harde ontlasting (constipatie)
• Contra-indicaties voor het gebruik van laxeermiddelen
• Wat is constipatie?
• Functie van laxeermiddelen
• Soorten laxeermiddelen
• Bulkvormende laxeermiddelen (vezels)
• Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen
• Prokinetische laxeermiddelen
• Smeermiddelen
• Stimulerende laxeermiddelen
• Verzachtende laxeermiddelen (emollientia)
• Zoutlaxeermiddelen
• Mechanisme van laxeermiddelen
• Gebruik van laxeermiddelen tijdens de zwangerschap en borstvoeding
• Laxeermiddelen en eetstoornissen
• Waarschuwingen bij het gebruik van laxeermiddelen
• Bijwerkingen
• Laxeermiddelen veilig en spaarzaam gebruiken
• Misbruik van laxeermiddelen
• Alternatieven voor laxeermiddelengebruik

Synoniemen van laxeermiddelen

Een laxeermiddel is ook bekend als:

• laxantia (meervoud)
• laxatief
• purgans
• purgeermiddel

Wat zijn laxeermiddelen?

Laxeermiddelen, ook wel bekend als laxantia, zijn stoffen die speciaal zijn ontwikkeld om de ontlasting te vergemakkelijken en de stoelgang te bevorderen. Ze zijn vooral nuttig voor mensen die last hebben van constipatie, een veelvoorkomende aandoening waarbij de frequentie van de stoelgang vermindert en de ontlasting hard en moeilijk door te geven is. Constipatie kan verschillende oorzaken hebben, waaronder voedingspatroon levensstijl, en medische aandoeningen, en laxeermiddelen bieden vaak een effectieve oplossing voor deze problemen.

Laxeermiddelen zijn verkrijgbaar in verschillende vormen, waaronder tabletten, capsules, poeders, en vloeistoffen. Ze kunnen zowel farmaceutische als natuurlijke oorsprong hebben en zijn ontworpen om op verschillende manieren te werken in het lichaam. Door hun veelzijdigheid zijn laxeermiddelen niet alleen populair bij mensen die lijden aan constipatie, maar ook bij diegenen die andere spijsverteringsproblemen ervaren, zoals diverticulitis of anale fissuren.

Indicaties voor laxeermiddelen: Harde ontlasting (constipatie)

Een laxeermiddel is nuttig bij obstipatie, herkenbaar aan:

• moeten persen tijdens de ontlasting
• een gevoel van obstructie (verstopping) of onvolledige stoelgang
• harde ontlasting
• minder dan drie stoelgangen per week

Moeten persen tijdens de ontlasting
Bij obstipatie ervaren veel mensen de noodzaak om te persen tijdens de ontlasting. Dit kan leiden tot ongemak en frustratie, vooral wanneer de ontlasting moeilijk en pijnlijk is. Het langdurig persen kan niet alleen de ervaring van stoelgang onaangenaam maken, maar kan ook leiden tot andere complicaties, zoals anale fissuren of aambeien. Het gebruik van laxeermiddelen kan de consistentie van de ontlasting verbeteren, waardoor de druk op de darmen vermindert en het proces van ontlasting vergemakkelijkt wordt.

Gevoel van obstructie (verstopping) of onvolledige stoelgang
Een veelvoorkomend symptoom van constipatie is een aanhoudend gevoel van obstructie of dat de stoelgang niet volledig is. Dit kan leiden tot een constant gevoel van ongemak en de drang om vaker naar het toilet te gaan zonder dat dit effectief is. De ervaring van een onvolledige stoelgang kan psychologisch belastend zijn en kan angst of stress veroorzaken bij de patiënt. Laxeermiddelen kunnen helpen om deze obstructie te verlichten en de frequentie en volledigheid van de stoelgang te verbeteren.

Harde ontlasting
Harde ontlasting is een belangrijk kenmerk van constipatie en kan pijnlijk zijn om uit te drijven. Wanneer de ontlasting te hard is, kan dit leiden tot scheuren in de anus, wat extra ongemak en complicaties met zich meebrengt. Het gebruik van laxeermiddelen kan helpen de ontlasting zachter te maken, waardoor de stoelgang minder pijnlijk wordt en het risico op letsel in het anale gebied vermindert. Dit kan vooral nuttig zijn voor mensen die herhaaldelijk problemen met harde ontlasting ervaren.

Minder dan drie stoelgangen per week
Een persoon die minder dan drie keer per week ontlast, wordt vaak als constipatie beschouwd. Dit is een belangrijke indicator dat er een probleem is met de spijsvertering of de darmfunctie. De frequentie van stoelgang kan variëren, afhankelijk van verschillende factoren zoals voedingspatroon hydratatie en lichamelijke activiteit. Wanneer de frequentie van stoelgang vermindert, kan dit leiden tot ongemak en andere gezondheidsproblemen. Laxeermiddelen kunnen een effectieve manier zijn om de stoelgang te normaliseren en het welzijn van de patiënt te bevorderen.

Contra-indicaties voor het gebruik van laxeermiddelen

Het gebruik van laxeermiddelen is in sommige gevallen af te raden, bijvoorbeeld bij:

• patiënten met inflammatoire darmziekten zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn
• patiënten met nieraandoeningen of leveraandoeningen
• zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven

Wat is constipatie?

Van constipatie is sprake wanneer ontlasting hard wordt, wat het moeilijk of pijnlijk maakt om deze uit te drijven. Constipatie veroorzaakt buikkrampen en een opgeblazen of ziek gevoel. Er zijn twee soorten obstipatie:

• Primaire constipatie: Trage darmbewegingen door een anatomisch probleem, vaak door onvoldoende vezelopname of te weinig vochtinname.
• Secundaire constipatie: Deze vorm is geassocieerd met stofwisselingsziekten zoals diabetes, neurologische aandoeningen zoals beroerte of de ziekte van Parkinson, bindweefselaandoeningen of eetstoornissen.

Bovendien kunnen verschillende medicijnen obstipatie veroorzaken, waaronder:

• anticholinergica
• antidepressiva
• antipsychotica
• bismut
• calciumantagonisten
• ijzer
• maagzuurremmers
• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• opioïden
• sympathicomimetica

Functie van laxeermiddelen

Laxeermiddelen bevatten stoffen die de darmbewegingen, het volume en de frequentie van de ontlasting verhogen, wat tijdelijke verlichting biedt bij verstopping. Misbruik van laxeermiddelen kan echter leiden tot chronische obstipatie. Een gezond voedingspatroon met veel fruit, groenten, volkorenproducten, regelmatige lichaamsbeweging en dagelijks minstens acht glazen water drinken kan bij de meeste mensen constipatie voorkomen.

Soorten laxeermiddelen

Er zijn verschillende soorten laxeermiddelen beschikbaar in de vorm van pillen, tabletten, poeders, vloeistoffen, zetpillen en klysma's. Elk type laxeermiddel heeft specifieke voordelen en mogelijke bijwerkingen. Hoewel zetpillen en klysma's misschien minder prettig in gebruik zijn dan pillen, werken ze vaak sneller om symptomen te verlichten.

Bulkvormende laxeermiddelen (vezels)

Werking
Vezels, van nature aanwezig in fruit, groenten en volle granen, zijn de basis van bulkvormende laxeermiddelen. Ze verhogen het watergehalte en het volume van de ontlasting, waardoor deze sneller door de dikke darm beweegt.

Inname
Bij het gebruik van vezelsupplementen is het essentieel om voldoende water te drinken om het risico op winderigheid en obstipatie te beperken. De werking begint meestal na 12-24 uur, maar kan soms pas na twee of drie dagen merkbaar zijn. Een plotselinge toename van vezelinname kan leiden tot buikkrampen, een opgeblazen gevoel of winderigheid. Het is daarom belangrijk om de vezelinname geleidelijk te verhogen.

Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen

Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen trekken vocht uit omliggende weefsels naar de darm, waardoor de ontlasting zachter wordt en gemakkelijker kan worden uitgeperst. Veel water drinken is noodzakelijk om deze middelen effectief te laten werken. Ze werken meestal binnen twee tot drie dagen.

Prokinetische laxeermiddelen

Prokinetische laxeermiddelen verhogen de hoeveelheid water in de darmen en stimuleren de stoelgangsbewegingen. Deze middelen worden gebruikt voor de behandeling van chronische idiopathische constipatie. Kinderen onder de zes jaar mogen dit type laxeermiddel niet gebruiken. Hoewel deze middelen effectief zijn, kunnen ze diarree veroorzaken, wat vooral bij jonge kinderen tot uitdroging kan leiden. Tekenen van uitdroging zijn onder andere duizeligheid, hoofdpijn en donkere urine.

Smeermiddelen

Smeermiddelen maken de ontlasting glad en voegen een gladde laag toe aan de darmwanden, waardoor uitgedroogde ontlasting wordt voorkomen. Deze middelen zijn alleen geschikt voor kortdurend gebruik, omdat langdurig gebruik de opname van vetoplosbare vitaminen kan verstoren en de opname van medicijnen kan verminderen.

Stimulerende laxeermiddelen

Stimulerende laxeermiddelen zorgen voor snelle verlichting van constipatie door de darmwand te stimuleren, waardoor de ontlasting sneller door de dikke darm beweegt. Ze werken meestal binnen 6-12 uur. Pruimen zijn ook een effectief natuurlijk stimulerend middel. Regelmatig gebruik van deze laxeermiddelen wordt echter afgeraden omdat het kan leiden tot afhankelijkheid en het natuurlijke vermogen van het lichaam om zich te ontlasten kan verminderen. Mogelijke bijwerkingen zijn krampen en diarree.

Verzachtende laxeermiddelen (emollientia)

Emollientia, ook bekend als ontlastingsverzachters, bevatten stoffen die de ontlasting verzachten. Deze middelen zijn meestal pas na een week effectief en worden vaak voorgeschreven aan mensen die herstellen van een operatie, vrouwen na de bevalling of mensen met aambeien.

Zoutlaxeermiddelen

Zoutlaxeermiddelen worden gebruikt om de darm leeg te maken, meestal vóór een chirurgische ingreep. Deze middelen zijn vaak beschikbaar als klysma's.

Mechanisme van laxeermiddelen

Osmotische laxeermiddelen
Osmotische laxeermiddelen werken door water in de darmen vast te houden, wat de ontlasting zachter maakt en het volume vergroot. Hierdoor wordt de darmwand gestimuleerd om samentrekkingen te veroorzaken, wat de passage van ontlasting bevordert. Voorbeelden van osmotische laxeermiddelen zijn lactulose en magnesiumhydroxide. Deze middelen zijn vaak effectief voor patiënten die last hebben van obstipatie als gevolg van een traag werkende darm. De werking kan echter enkele uren tot een dag duren, waardoor ze meer geschikt zijn voor langdurig gebruik onder medische controle.

Stimulerende laxeermiddelen
Stimulerende laxeermiddelen, zoals bisacodyl en senna, bevorderen darmbewegingen door direct de zenuwen in de darmwand te stimuleren. Deze laxeermiddelen versnellen de darmtransit door de spieractiviteit te verhogen, wat leidt tot een snellere en intensievere ontlasting. Stimulerende laxeermiddelen worden meestal gebruikt voor kortdurend gebruik vanwege het risico op afhankelijkheid en mogelijk verlies van darmfunctie bij langdurig gebruik.

Bulkvormende laxeermiddelen
Bulkvormende laxeermiddelen, zoals psyllium en methylcellulose, absorberen water in de darm, waardoor het volume van de ontlasting toeneemt. Deze middelen vergroten de massa van de ontlasting, wat de natuurlijke peristaltische beweging van de darm stimuleert. Omdat bulkvormende laxeermiddelen de ontlasting zachter maken zonder de darmwand te irriteren, worden ze vaak beschouwd als een mildere en langdurig veilige optie voor patiënten met chronische obstipatie.

Verminderende absorptie van water (emollientia)
Emollientia, zoals natriumdocusaat, werken door de oppervlaktespanning van de ontlasting te verlagen, waardoor water makkelijker kan worden opgenomen en de ontlasting zachter wordt. Deze laxeermiddelen hebben een milder effect en worden vaak aanbevolen voor patiënten die door bijvoorbeeld medische aandoeningen of operaties een zachte ontlasting nodig hebben. Emollientia hebben doorgaans een langzamer werkend effect, wat ze meer geschikt maakt voor langdurig en preventief gebruik.

Laxeermiddelen op basis van olie
Laxeermiddelen op basis van minerale oliën, zoals vloeibare paraffine, werken door de ontlasting te smeren en zo de darmdoorvoer te vergemakkelijken. Deze middelen worden minder vaak aanbevolen vanwege hun potentieel om de opname van in vet oplosbare vitamines te verstoren bij langdurig gebruik. Ze worden soms gebruikt als laatste optie bij patiënten met specifieke medische aandoeningen waarbij de darmwerking gestimuleerd moet worden zonder directe inwerking op de darmspieren.

Gebruik van laxeermiddelen tijdens de zwangerschap en borstvoeding

Zwangere vrouwen moeten voorzichtig zijn met het gebruik van laxeermiddelen. Enkele veilige opties tijdens de zwangerschap zijn laxeermiddelen die stoffen bevatten zoals ispaghula husk, fylliumzaad, sterculiagom of zetmeelderivaten. Olieachtige laxeermiddelen en zoutlaxeermiddelen moeten worden vermeden. Het gebruik van stimulerende laxeermiddelen wordt ook afgeraden tijdens de zwangerschap. Borstvoedende vrouwen kunnen meestal veilige laxeermiddelen gebruiken die niet in de moedermelk worden uitgescheiden. Raadpleeg echter altijd een arts voordat je laxeermiddelen gebruikt tijdens de zwangerschap of borstvoeding.

Laxeermiddelen en eetstoornissen

Bij sommige eetstoornissen, zoals boulimia nervosa, worden laxeermiddelen misbruikt om gewichtstoename te voorkomen. Dit kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, waaronder elektrolytenonevenwichtigheden, uitdroging, hartritmestoornissen en zelfs de dood. Als je een eetstoornis hebt of vermoedt dat iemand anders dit probleem heeft, zoek dan zo snel mogelijk professionele hulp.

Waarschuwingen bij het gebruik van laxeermiddelen

Het is belangrijk om de juiste dosering van een laxeermiddel in te nemen, omdat verkeerd gebruik kan leiden tot complicaties zoals uitdroging, diarree en afhankelijkheid. Volg altijd de aanwijzingen van je arts of apotheker op en vermijd langdurig gebruik van laxeermiddelen.

Bijwerkingen

Bijwerkingen van laxeermiddelen kunnen onder andere buikkrampen, een opgeblazen gevoel, winderigheid en uitdroging zijn. Hoewel ernstige bijwerkingen zeldzaam zijn, kunnen ze optreden bij overmatig of langdurig gebruik. Langdurig gebruik van laxeermiddelen kan diarree, fecale incontinentie (ongewild verlies van stoelgang) en een darmobstructie veroorzaken, waarbij de ontlasting groot en droog wordt. Bovendien kan langdurig gebruik leiden tot elektrolytenstoornissen, doordat het gehalte aan zouten en mineralen in het lichaam uit balans raakt. Sommige laxeermiddelen kunnen ook interacties aangaan met andere medicijnen die een persoon gebruikt; het is daarom essentieel om altijd een arts te raadplegen voordat je met laxantia begint.

Laxeermiddelen veilig en spaarzaam gebruiken

Het is cruciaal om eerst vezels te proberen als behandeling voor constipatie voordat je overgaat op laxeermiddelen. Voldoende vochtinname is belangrijk bij het gebruik van laxeermiddelen, omdat sommige van deze middelen het vermogen van het lichaam om vitamine D en calcium te absorberen kunnen verminderen. Overmatig gebruik van laxeermiddelen moet worden vermeden en moet altijd in overleg met een arts worden gedaan, vooral bij chronische obstipatie. Aanhoudende constipatie kan wijzen op onderliggende aandoeningen zoals darmkanker, diabetes mellitus (suikerziekte) of hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier). De arts zal een medische anamnese afnemen, een lichamelijk onderzoek uitvoeren, en mogelijk aanvullend laboratoriumonderzoek en beeldvormend onderzoek verrichten om de oorzaak en de beste behandeling voor de constipatie vast te stellen.

Misbruik van laxeermiddelen

Sommige mensen maken misbruik van laxeermiddelen om af te vallen, vooral bij eetstoornissen zoals anorexia nervosa en boulimie (oncontroleerbare eetbuien en compenserend gedrag). Dit leidt vaak tot vochtverlies zonder significante vermindering van vetmassa of calorieën. Misbruik van laxeermiddelen kan diverse complicaties veroorzaken, zoals:

• Aandoeningen: Chronisch gebruik van laxeermiddelen kan leiden tot dikkedarmontsteking, het prikkelbaredarmsyndroom en leverschade. Het langdurig gebruik kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van darmkanker.
• Afhankelijkheid: Het gebruik van laxeermiddelen kan leiden tot tolerantie, waarbij de dikke darm minder goed reageert op de gebruikelijke doses, wat betekent dat steeds hogere doses nodig zijn.
• Darmschade: Overmatig gebruik kan leiden tot uitrekking van de dikke darm en verzwakking van de darmwand, wat het risico op darmproblemen vergroot.
• Elektrolyten- en mineralenstoornissen: Vooral kaliumstoornissen kunnen optreden. Kalium is essentieel voor de werking van zenuwen en spieren, inclusief de spieren van de dikke darm en het hart. Onevenwichtigheden in kalium kunnen deze organen ernstig aantasten.
• Ernstige uitdroging: Dit kan leiden tot symptomen zoals tremoren (beving), zwakte, wazig zien, nierbeschadiging en in extreme gevallen zelfs de dood.

Een lichamelijke en psychologische behandeling is vaak nodig voor mensen die willen stoppen met het misbruik van laxeermiddelen. Professionele hulp kan helpen bij zowel de fysieke als emotionele aspecten van het herstel.

Alternatieven voor laxeermiddelengebruik

Er zijn verschillende natuurlijke alternatieven en veranderingen in levensstijl die de stoelgang kunnen verbeteren en obstipatie kunnen verlichten of voorkomen:

• Verhoog de dagelijkse vezelinname door meer fruit, groenten en volle granen te eten.
• Voeg vezelrijke vulstoffen, zoals zemelen, toe aan je voeding.
• Drink voldoende water om de ontlasting zacht te houden en de darmfunctie te bevorderen.
• Zorg voor regelmatige lichaamsbeweging, wat de darmmotiliteit bevordert en constipatie kan helpen voorkomen.

Door deze alternatieven toe te passen, kun je vaak de noodzaak voor laxeermiddelen verminderen en een gezonde spijsvertering ondersteunen.

Lees verder

• Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping
• Laxeermiddeloverdosis: Bijwerkingen van overmatig gebruik