Laxeermiddel: Soorten laxeermiddelen bij obstipatie en tips

Een laxeermiddel is een soort medicijn waardoor een persoon zich beter kan ontlasten. Meestal gebruiken mensen laxeermiddelen voor de behandeling van constipatie. Veel verschillende soorten laxeermiddelen zijn beschikbaar bij de apotheker. Deze hebben een unieke werking met voordelen maar ook nadelen en bijwerkingen. Vaak helpen enkele voedingsaanpassingen in combinatie met voldoende beweging om de obstipatie te verminderen. Zijn laxeermiddelen toch nodig, dan moeten mensen steeds voldoende blijven drinken en ook mogen ze niet overmatig gebruik maken van laxeermiddelen. Het misbruik van laxeermiddelen gebeurt bij een aantal eetstoornissen en veroorzaakt diverse gezondheidscomplicaties.

• Synoniemen van laxeermiddelen
• Indicatie van laxeermiddel: Harde ontlasting (constipatie)
• Tegenindicatie van laxeermiddelgebruik
• Wat is obstipatie (obstipatie)?
• Functie van laxantia
• Soorten laxeermiddelen
• Bulkvormende laxeermiddelen (vezels)
• Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen
• Prokinetische laxeermiddelen
• Smeermiddelen
• Stimulerende laxeermiddelen
• Verzachtende laxeermiddelen (emollientia)
• Zoutlaxeermiddelen
• Bijwerkingen
• Laxeermiddelen veilig en spaarzaam gebruiken
• Misbruik van laxeermiddelen
• Alternatieven voor laxeermiddelengebruik

Synoniemen van laxeermiddelen

Een laxeermiddel is ook nog gekend als

• laxantia (meervoud)
• laxatief
• purgans
• purgeermiddel

Indicatie van laxeermiddel: Harde ontlasting (constipatie)

Een laxeermiddel is nuttig bij obstipatie. Dit is voor mensen:

• die druk moeten zetten tijdens het maken van een stoelgang
• met een gevoel van een obstructie (verstopping) of onvolledig stoelgangsverlies
• met harde ontlasting
• met minder dan drie stoelgangen per week

Tegenindicatie van laxeermiddelgebruik

In sommige gevallen is het nemen van laxeermiddelen afgeraden namelijk bij:

• patiënten met een inflammatoire darmziekte zoals colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) of de ziekte van Crohn (chronische aandoening met diarree en buikpijn)
• patiënten met nieraandoeningen of leveraandoeningen
• zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven

Wat is obstipatie (obstipatie)?

Van constipatie is sprake wanneer ontlasting hard wordt, waardoor deze moeilijk of pijnlijk is om uit te drijven. Constipatie veroorzaakt buikkrampen en veroorzaakt een opgeblazen of ziek gevoel. Twee soorten obstipatie zijn bekend:

• Primaire constipatie: Hierbij gebeuren trage darmbewegingen door een anatomisch probleem. Dit is te wijten aan onvoldoende vezelopname of onvoldoende vloeistoffen drinken.
• Secundaire constipatie: Secundaire constipatie is geassocieerd met een stofwisselingsziekte zoals diabetes, neurologische aandoeningen (beroerte, de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, v en bevingen), multiple sclerose), bindweefselaandoeningen of eetstoornissen.

Daarnaast veroorzaken diverse medicijnen obstipatie zoals:

• anticholinergica (medicatie die de spierbewegingen remt)
• antidepressiva
• antipsychotica
• bismut
• calciumantagonisten (medicatie bij hart- en vaataandoeningen)
• ijzer
• maagzuurremmers
• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• opioïden (krachtige pijnstillers)
• sympathicomimetica

Functie van laxantia

Laxeermiddelen bevatten chemicaliën die de beweeglijkheid, het volume en de frequentie van de ontlasting verhogen, waardoor een tijdelijke verstopping wordt verlicht. Het misbruik van laxeermiddelen veroorzaakt echter wel problemen, zoals chronische obstipatie. Een gezonde voeding met vers fruit, groenten en volkorenproducten, regelmatige lichaamsbeweging en dagelijks minstens acht kopjes water drinken voorkomt constipatie bij de meeste mensen.

Soorten laxeermiddelen

Verschillende soorten laxeermiddelen zijn beschikbaar in pillen, tabletten, poeders of korrels, vloeistoffen, zetpillen en klysma's. Elk type laxeermiddel heeft specifieke voordelen en mogelijke bijwerkingen. Hoewel het gebruik van een zetpil of klysma in het rectum niet zo gemakkelijk (of aangenaam) is als het doorslikken van een pil, werken deze handmatig ingevoegde (of gespoten) laxeermiddelen vaak veel sneller om de symptomen te verlichten.

Bulkvormende laxeermiddelen (vezels)

Werking
Vezels zijn van nature te vinden in fruit, groenten en volle granen (vooral tarwezemelen). Vezelsupplementen bevatten tarwe- of haverzemelen, ispaghula-schil, methylcellulose en sterculia. Deze zet de arts in voor een normale maar langzame obstipatie. Vezels verhogen het watergehalte en het volume van de ontlasting, waardoor deze snel door de dikke darm kunnen worden verplaatst.

Inname
Bij het nemen van vezelsupplementen, is het essentieel om voldoende water te drinken zo het risico op winderigheid en een mogelijke obstructie te beperken. Ze werken meestal na 12-24 uur, maar soms merken mensen pas na twee of drie dagen de effect van het vezelsupplement. Wanneer mensen plots meer vezels innemen, krijgen ze abrupt te maken met buikkrampen, een opgeblazen gevoel of winderigheid. Het is belangrijk om de vezelinname geleidelijk te verhogen. Vezels verminderen de absorptie van sommige geneesmiddelen door het lichaam. Het is bijgevolg nodig om de medicijnen altijd ten minste één uur vóór of twee uur na de vezelinname in te nemen.

Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen

Osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen bevatten vochtmakende middelen die vloeistof uit de omringende weefsels halen en in de darm plaatsen. Meer water in de darm resulteert in een zachtere ontlasting die mensen gemakkelijker kunnen uitdrijven. Veel water drinken is een vereiste wanneer mensen osmotische en hyperosmolaire laxeermiddelen nemen. Enkel bij het drinken van veel water is het laxeermiddel namelijk effectief. Daarnaast vermindert hierdoor de kans op winderigheid en buikkrampen. Meestal werkt dit middel na twee à drie dagen.

Prokinetische laxeermiddelen

Dit type laxeermiddel verandert de consistentie van de ontlasting door de hoeveelheid water in de binnenkant van de darmen te verhogen alsook om de stoelgangsbewegingen te verhogen. De arts zet prokinetische laxeermiddelen in voor de behandeling van chronische idiopathische constipatie (langdurige verstopping zonder bekende oorzaak). Personen jonger dan zes jaar mogen dit laxeermiddel niet innemen. Het laxeermiddel is zeer effectief om een regelmatige darmfunctie te krijgen, maar hierdoor verhoogt wel de kans op diarree. Daarom mogen jonge mensen dit niet nemen omdat ze dan snel uitdrogen. Bekende tekenen van uitdroging zijn duizeligheid, hoofdpijn en donkerdere urine.

Smeermiddelen

Smeermiddelen maken de ontlasting glad. De mineraalolie in deze producten voegt een gladde laag toe aan de darmwanden en voorkomt uitgedroogde ontlasting. Deze zeer effectieve middelen zijn enkel inzetbaar voor korte termijn voor obstipatie. Op langere termijn is de mineraalolie in staat om vetoplosbare vitaminen uit de darm op te nemen. Bovendien worden voorgeschreven medicijnen niet meer volledig geabsorbeerd in het lichaam. Medicijnen en supplementen mag de persoon niet innemen op de dag hij mineraalolie gebruikt.

Stimulerende laxeermiddelen

Een snelle verlichting van constipatie is mogelijk dankzij stimulerende laxeermiddelen. Hierbij wordt de bekleding van de darm gestimuleerd. De ontlasting gaat hierdoor sneller door de dikke darm. Stimulerende laxeermiddelen bevochtigen tevens een stoelgang. Meestal zijn ze effectief binnen 6-12 uur. Pruimen (gedroogde pruimen) zijn eveneens effectief stimulerende middelen. Het dagelijks of regelmatig gebruiken van stimulerende laxeermiddelen is geen goed idee. Hierdoor vermindert namelijk het natuurlijk vermogen van het lichaam om zich te ontlasten, waardoor een afhankelijkheid voor deze laxeermiddelen ontstaat. Mogelijke bijwerkingen van stimulerende laxeermiddelen zijn krampen en diarree.

Verzachtende laxeermiddelen (emollientia)

Emollientia, ook gekend als ‘ontlastingsverzachters’ of ‘emulgerende laxeermiddelen’, bevatten stoffen die de ontlasting nat maken en verzachten. Deze middelen zijn meestal pas na minimaal een week effectief. Vaak schrijft de arts deze middelen voor voor mensen die herstellen van een operatie, vrouwen die net zijn bevallen of personen met aambeien (gezwollen aderen in de anus met rectale bloedingen).

Zoutlaxeermiddelen

Zoutlaxeermiddelen zet de arts in wanneer er geen verstopping in de darmen is. Vaak zijn deze middelen verkrijgbaar via klysma's. Hiermee is het mogelijk om de darm leeg te maken, wat nodig is vóór invasieve ingrepen of operaties.

Bijwerkingen

Buikkrampen, een opgeblazen gevoel, winderigheid en uitdroging zijn bekende bijwerkingen van laxeermiddelen. Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam. Overmatig of langdurig gebruik van laxeermiddelen veroorzaakt mogelijk echter diarree, fecale incontinentie (ongewild verlies van stoelgang) of een darmobstructie, waarbij ontlasting groot en droog wordt. Het langdurig gebruik zorgt tevens voor elektrolytenstoornissen omdat het gehalte aan zouten en mineralen in het lichaam uit balans raakt. Verder interageren sommige laxeermiddelen met andere medicijnen die een persoon gebruikt; het is daarom nodig om eerst een arts te raadplegen alvorens te starten met laxantia.

Laxeermiddelen veilig en spaarzaam gebruiken

Het is essentieel om eerst vezels te gebruiken en dan pas over te stappen naar laxeermiddelen. Daarnaast moeten mensen steeds voldoende vocht drinken bij het gebruik van laxeermiddelen. Sommige laxeermiddelen verminderen het vermogen van het lichaam om vitamine D en calcium te absorberen. Het is daarom nodig om niet te veel gebruik te maken van laxeermiddelen en het gebruik steeds te overleggen met de arts, zeker wanneer sprake is van chronische obstipatie. Aanhoudende constipatie wijst namelijk mogelijk in de richting van darmkanker, diabetes mellitus (suikerziekte) of hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier). De arts zal dan na een medische geschiedenis, een lichamelijk onderzoek uitvoeren, en voorts een laboratoriumonderzoek en eventueel beeldvormend onderzoek uitvoeren om de exacte oorzaak en oplossing voor de constipatie te bepalen.

Misbruik van laxeermiddelen

Sommige mensen nemen laxeermiddelen frequent en herhaaldelijk om de verkeerde redenen, namelijk met als doel om af te vallen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de eetstoornissen anorexia nervosa of boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag). Ze verliezen hierdoor vocht, maar geen gewicht, vetgehalte of calorieën. Het misbruik van laxerende middelen veroorzaakt diverse complicaties zoals:

• aandoeningen: Een dikkedarmontsteking, het prikkelbaredarmsyndroom en leverschade gaan gepaard met het misgebruik van laxeermiddelen. Een chronisch misbruik draagt bij aan de totstandkoming van darmkanker.
• afhankelijkheid: Mogelijk stopt de dikke darm met reageren op de gebruikelijke doses, wat betekent dat een toenemend aantal doses nodig zijn.
• darmschade: De dikke darm geraakt uitgerekt en de spierwand is door overmatig laxeermiddelengebruik dun en slap.
• elektrolyten- en mineralenstoornissen (vooral name kalium): Kalium is nodig voor een correcte werking van zenuwen en spieren, ook van de dikke darm en het hart. Deze organen zijn aangetast bij onevenwichtigheden.
• ernstige uitdroging: Ernstige dehydratie leidt tot tremoren (bevingen), zwakte, wazig zien en nierbeschadiging, en in extreme gevallen tot de dood.

Vaak is een lichamelijke en psychische behandeling nodig voor mensen die willen stoppen met het misbruik van laxeermiddelen.

Alternatieven voor laxeermiddelengebruik

Enkele natuurlijke alternatieven en wijzigingen in de levensstijl verbeteren de doorgang van stoelgang en verlichten of voorkomen bijgevolg de klachten van obstipatie.

• een verhoging van de dagelijkse inname van vezels
• het toevoegen van vulstoffen, zoals zemelen, aan een voeding
• meer water drinken
• regelmatige lichaamsbeweging

Lees verder

• Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping
• Laxeermiddeloverdosis: Bijwerkingen van overmatig gebruik