Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie

Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie Antipsychotica zijn enkel op doktersvoorschrift verkrijgbare geneesmiddelen die de arts voornamelijk inzet voor de behandeling van schizofrenie of manie veroorzaakt door een bipolaire stoornis. Maar ook voor een ernstige depressie en ernstige angst valt dit medicijn in te zetten. De medicatie is beschikbaar in twee hoofdtypen: atypische (nieuwere) antipsychotica en oudere antipsychotica. Beide types zijn even effectief. Bijwerkingen komen vaak voor door het gebruik van antipsychotica. De arts weegt steeds de effectiviteit van het geneesmiddel af met de vertoonde bijwerkingen en probeert zo nodig een ander geneesmiddel. Daarom is een regelmatig medisch onderzoek nodig waarbij de arts de patiënt controleert op bijwerkingen. De aandoening genezen is niet mogelijk maar de symptomen verlichten wel, wat de kwaliteit van leven van patiënten verhoogt.

Synoniemen antipsychoticum

Een antipsychotium is eveneens gekend onder deze synoniemen:
  • Major tranquillizer
  • Neurolepticum
  • Psychofarmacon

Indicatie medicatie tegen manie of schizofrenie

Antipsychotica zijn een groep geneesmiddelen die hoofdzakelijk te gebruiken zijn bij aandoeningen van de geestelijke gezondheid (psychotische ziektebeelden) zoals de behandeling van schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties), sterke agitatie, pathologische angst, psychosen (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) of manie (extreme energie veroorzaakt door een bipolaire stoornis of een andere stemmingsstoornis). Daarnaast zet de arts deze medicatie in voor de behandeling van ernstige depressie en ernstige angst.

Schizofrenie

Een zeer verouderde verklaring van schizofrenie is dat een patiënt met deze aandoening een gespleten persoonlijkheid heeft. Een meer uitgebreide en recente verklaring van deze aandoening valt te lezen in DSM-IV. DSM staat voor "diagnostic and statistical manual (of mental disorders)". Samengevat is dit een diagnostische handleiding van de American psychiatric association (APA) waarin psychische stoornis te vinden zijn op grond van beschrijvende kenmerken in plaats van op basis van theorieën over oorzaken. DSM-IV meldt dat schizofrenie een ernstige stoornis is die niet het gevolg is van het gebruik van een middel of een lichamelijke aandoening. De symptomen treden geleidelijk op. Positieve symptomen omvatten wanen, hallucinaties, en onsamenhangende spraak. Negatieve symptomen van deze ziekte betreffen een ernstig chaotisch of katatoon gedrag, voorts een affectieve vervlakking, gebrek aan initiatief en activiteit en gedachte- en spraakarmoede. Daarnaast treden tekorten op in de zelfverzorging, in het beroep of in het sociaal verkeer. Tijdens een psychotische fase treden stemmingsstoornissen kortstondig of niet op.

Manie

Manie is een stemmingsstoornis, gekenmerkt door een te opgewekte stemming, bewegingsdrang, spreekdrang, almachtgevoelens, verminderde slaapbehoefte, prikkelbaarheid, vermeerdering van sociale en soms seksuele contacten, gemakkelijk afleidbare aandacht, ideeënvlucht enzovoort.

Tegenindicatie medicijnen

Antipsychotica zijn doorgaans niet aanbevolen voor patiënten die in een coma liggen of een tumor op de bijnier (feochromocytoom) hebben.

Soorten en voorbeelden antipsychotica

Soorten

Oudere (typische) antipsychotica zijn gekend als "eerste generatie antipsychotica". Nieuwere of atypische antipsychotica zijn ook gekend als "tweede generatie antipsychotica". Deze medicijnen komen voor in verschillende merknamen. De arts schrijft beide soorten voor. Deze veroorzaken allen mogelijke bijwerkingen.

Voorbeelden eerste en tweede generatie antipsychotica

Zowel de eerste als tweede generatie bevatten medicijnen die via een gewone injectie, via een depotinjectie als via een orale vorm te gebruiken zijn.

Eerste generatie
  • Benperidol
  • Flufenazine decanoaat
  • Flupentixol en Flupentixol decanoaat
  • Haloperidol en Haloperidol decanoaat
  • Levomepromazine
  • Pericyazine
  • Perphenazine
  • Pimozide
  • Pipotiazine palmitaat
  • Prochlorperazine
  • Promazine
  • Sulpiride
  • Trifluoperazine
  • Zuclopentixol en Zuclopentixol decanoaat en Zuclopentixol dihydrochloride

Tweede generatie
  • Amisulpride
  • Aripiprazole
  • Asenapine
  • Clozapine
  • Lurasidone
  • Olanzapine en olanzapinepamoaat monohydraat
  • Paliperidone en paliperidonpalmitaat
  • Quetiapine
  • Risperidon
  • Ziprasidon

Werking geneesmiddel

Antipsychotica verandert de werking van bepaalde stoffen in de hersenen, met name dopamine, serotonine, noradrenaline en acetylcholine. Deze chemicaliën hebben effect op het veranderen van het gedrag, de stemming en de emoties. De geneesmiddelen werken vooral in op dopamine, een neurotransmitter (boodschapperstof: chemische stof die als overbrenger van de zenuwprikkel dient). Dankzij de medicatie zijn een aantal psychische problemen te voorkomen of onderdrukken:
  • Een denkstoornis
  • Extreme stemmingswisselingen die geassocieerd zijn met een bipolaire stoornis (psychische ziekte: stemmingsstoornis met (hypo)manische (hoge) en depressieve (lage) perioden)
  • Hallucinaties (zoals het horen van stemmen)
  • Waanideeën (ideeën die niet gebaseerd zijn op de werkelijkheid)

Keuze van antipsychoticum

Bij de keuze van het juiste type antipsychoticum gaat de arts grondig te werk. Hij kijkt naar het soort psychisch probleem, de symptomen en de ernst hiervan die de patiënt ervaart, alsook wat de huidige gezondheidstoestand is van de patiënt. Daarnaast zijn er verschillen tussen de verschillende antipsychotica. Sommige hebben een meer sederende werking dan andere. Het is echter moeilijk om op voorhand in te schatten hoe goed een bepaald antipsychoticum zal werken voor de patiënt. Soms schrijft de arts daarom een ander middel voor. Buiten clozapine, dat beter werkt dan alle andere antipsychotica, werken alle medicijnen (eerste en tweede generatie) op dezelfde manier, en ook veroorzaken ze bijwerkingen. Dit geldt ook voor clozapine.

Vormen en gebruik van de geneesmiddelen

Antipsychotica zijn beschikbaar als tabletten, capsules, in vloeibare vorm en als langwerkende injecties. In sommige gevallen is namelijk een injectie van een langwerkend antipsychoticum (depotinjectie = depotpreparaat) nodig. Het geneesmiddel komt hierbij langzaam vrij in het lichaam. Als onderhoudsbehandeling krijgt de patiënt iedere twee tot vier weken een depotinjectie. Dit is bedoeld om recidieven (herhalingen van de symptomen) te voorkomen. Het belangrijkste voordeel van depotinjecties is dat de patiënt de dagelijkse inname van tabletten niet kan vergeten. De keuze van de vorm is afhankelijk van verschillende factoren.

Duur van de behandeling

Bij sommige patiënten die antipsychotica nemen, is een behandeling van enkele weken nodig, terwijl anderen bijvoorbeeld voor langere tijd deze medicatie gebruiken, zelfs als de symptomen na enige tijd toch verbeteren (zoals bijvoorbeeld bij schizofrenie). Dat voorkomt een terugval, of beperkt het aantal en de ernst van de aanvallen. Bij sommige patiënten verdwijnen de symptomen bij schizofrenie volledig, en dan probeert de arts mogelijk om de medicatie af te bouwen na één tot twee jaar. Dit overlegt de patiënt echter steevast met de arts en probeert hij nooit zelf uit. Bij het gebruik van antipsychotica nemen voorts symptomen af binnen de paar dagen, maar soms ook binnen de paar weken of maanden. Veel patiënten zien verbetering rond de zesde week van de behandeling.

Stoppen met de medicatie

Stoppen met een antipsychoticum gebeurt steeds op doktersadvies. Hij bepaalt of het in de situatie van de patiënt is toegestaan om te stoppen en hoe het stoppen met het geneesmiddel best gebeurt. Meestal bouwt de patiënt langzaam af gedurende enkele weken. Plots stoppen met het nemen van antipsychotica zorgt vaak voor een onwel gevoel bij de patiënt. Daarom adviseert de arts meestal om eerst de dosis te verlagen en te kijken wat het effect is van de lagere dosis op de symptomen.

Gebruik met andere medicatie

Antipsychotica veroorzaken mogelijk ongewenste effecten wanneer de patiënt deze inneemt met andere medicijnen. Daarom informeert de patiënt de arts steevast over zijn medicatiegebruik, maar ook over het gebruik van vitaminesupplementen, mineralen en kruiden en vrij verkrijgbare medicijnen. Daarnaast is het belangrijk dat de arts een idee heeft over de mogelijke omvang van het gebruik van alcohol want veelal gaat dit niet samen. Sommige antipsychotica verstoren ook de werking van antihypertensiva (medicatie voor de behandeling van een hoge bloeddruk), anticonvulsiva (medicatie voor de behandeling van epilepsie) en medicijnen voor de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen). Andere antipsychotica versterken de effecten van alcohol en hebben effect op het gebruik van andere medicatie zoals antihistaminica, antidepressiva, barbituraten (oudere klasse van geneesmiddelen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken), slaappillen, pijnstillers en narcotica.

Bijwerkingen van geneesmiddelen

Het is voor de arts steeds zoeken naar de balans tussen de werkzaamheid van een goed antipsychoticum en de bijwerkingen die hierbij mogelijk optreden bij de patiënt. De verschillende antipsychotica hebben ook diverse bijwerkingen. Het gebeurt dat een patiënt door één geneesmiddel één of meer bijwerkingen heeft en anderen dit niet ervaren. De arts test daarom vaak enkele geneesmiddelen uit bij de patiënt alvorens de juiste keuze gemaakt is van een medicijn dat het minste bijwerkingen oplevert maar toch het meest effectief is bij het verlichten van de symptomen. Volgende lijst bevat de belangrijkste bijwerkingen die zich soms voordoen bij het gebruik van antipsychotica. Meestal zijn de symptomen mild. Voorkomende bijwerkingen zijn onder meer:
  • Angst
  • Blozen: Deze bijwerking stopt vaak wanneer het lichaam gewend is aan de medicatie.
  • Een droge mond (xerostomie): Deze bijwerking stopt vaak wanneer het lichaam gewend is aan de medicatie.
  • gewichtstoename: Hierdoor verhoogt het risico op het ontwikkelen van diabetes mellitus (suikerziekte) en hartproblemen op langere termijn. Dit blijkt met name een probleem met het gebruik van de atypische (nieuwe) antipsychotica (clozapine en olanzapine).
  • Obstipatie: Deze bijwerking stopt vaak wanneer het lichaam gewend is aan de medicatie.
  • Jeuk: Jeukende voeten of jeuk op andere plaatsen komt voor.
  • Slaperigheid (sedatie): Soms wijst dit op een te hoge dosis; een lagere optie is mogelijk een optie.
  • Wazig gezichtsvermogen: Deze bijwerking stopt vaak wanneer het lichaam gewend is aan de medicatie.
  • Bewegingsstoornissen. Deze omvatten:
    • Acathisie: Rusteloosheid van de benen, onvermogen om te blijven zitten.
    • Dystonie: Hierbij ontstaat een stoornis in de spierspanning waardoor de patiënt abnormale bewegingen van het gezicht en lichaam maakt.
    • Parkinsonisme (sommige symptomen van de ziekte van Parkinson en andere neurologische symptomen): Beven en spierstijfheid zijn mogelijke symptomen die de patiënt hierbij ervaart. Deze lijken sterk op de symptomen die optreden bij patiënten met de ziekte van Parkinson.
    • Tardieve dyskinesie (TD): Dit is een bewegingsstoornis die optreedt als de patiënt antipsychotica al jarenlang inneemt. Dit resulteert in ritmische, onwillekeurige bewegingen. Deze omvatten lipsmakken en draaibewegingen met de tong, en ook de armen en benen zijn mogelijk getroffen. Ongeveer één op de vijf patiënten die een behandeling krijgen met klassieke antipsychotica uiteindelijk TD.
  • Maligne neurolepticasyndroom (ernstige reactie op antipsychotica)

Atypische (nieuwe) antipsychotica veroorzaken doorgaans minder bewegingsstoornissen dan de typische antipsychotica. Deze verminderde incidentie van bewegingsstoornissen is de voornaamste reden waarom een ​​atypisch antipsychoticum vaak gebruikt is bij een eerstelijnsbehandeling. Het gebruik van atypische medicatie brengt echter ook risico's met zich mee. Zo ontstaat snel een gewichtstoename. Nieuwe antipsychotica zijn echter wel in te zetten wanneer bewegingsstoornissen optreden door het gebruik van een ander antipsychoticum.

Werkzaamheid geneesmiddel

Bij ongeveer 80% van de patiënten verbeteren de symptomen door het gebruik van de geneesmiddelen. Anderen ervaren nog steeds klachten. Daarom gebruiken veel patiënten deze medicatie langdurig, zelfs als ze zich goed voelen. Zo komen de symptomen niet terug. Bij sommige patiënten die langdurig medicatie gebruiken, komen de symptomen echter toch terug. Meestal heeft het medicijn ongeveer twee à zes weken nodig alvorens een verlichting van de symptomen optreedt. De arts bouwt bij de meeste patiënten de dosis van het geneesmiddel geleidelijk op om de neveneffecten (zoals gewichtstoename) te voorkomen.

Medische opvolging bij het gebruik van een antipsychoticum

De arts controleert de patiënt regelmatig op bijwerkingen. Een bloedonderzoek is vaak nodig voordat de arts een behandeling opstart en ook in de eerste drie of vier maanden van de behandeling. Zo bekijkt hij het aantal bloedcellen van de patiënt, de lever- en nierfunctie, de hoeveelheid lipiden (vetten) in het bloed en ook of de patiënt lijdt aan diabetes (suikerziekte). Daarna is een jaarlijks bloedonderzoek nodig, al is een bloedonderzoek bij sommige patiënten vaker vereist. De bloedspiegel van prolactine (een hormoon) meet de arts eveneens vóór het begin van de behandeling, zes maanden later en daarna elk jaar. Bij het gebruik van antipsychotica heeft de patiënt soms een teveel van dit hormoon, wat leidt tot grotere borsten en de productie van moedermelk. Patiënten die clozapine gebruiken, krijgen de eerste zes maanden tweewekelijkse bloedonderzoeken, omdat dit medicijn een aantal mogelijk ernstige bijwerkingen heeft, vooral op het aantal bloedcellen. Ook wenst de arts voor en enkele weken na de behandeling het gewicht en de bloeddruk te kennen, wat hij daarna jaarlijks herhaalt.

Lees verder

© 2016 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Antipsychotica: soorten en werkingAntipsychotica: soorten en werkingAntipsychotica zijn medicijnen die psychotische verschijnselen kunnen onderdrukken. Bij een psychose wordt onderscheid g…
De gevaarlijke bijwerkingen van antipsychoticaDe gevaarlijke bijwerkingen van antipsychoticaAntipsychotica zijn medicijnen die gebruikt worden bij mensen met psychosen. Zoals elk medicijn hebben antipsychotica oo…
Latuda: medicijn bij schizofrenie en bipolaire depressieLatuda: medicijn bij schizofrenie en bipolaire depressieLatuda is een medicijn dat wordt verstrekt bij schizofrenie en bij bipolaire depressie. Dit middel wordt in diverse land…
Medicamenteuze behandeling van schizofrenieMedicamenteuze behandeling van schizofrenieSchizofrenie is een aandoening die veel onbegrip en soms zelfs angst bij de omgeving oproept. Schizofrenie staat met nam…

Spasmolytica: Krampstillende medicatie bij spastische darmenSpasmolytica: Krampstillende medicatie bij spastische darmenSpasmolytica zijn vrijwel enkel op doktersvoorschrift verkrijgbare geneesmiddelen die de arts inzet om symptomen zoals p…
Anthelmintica: Worm dodende medicijnen (ontwormingsmiddelen)Anthelmintica: Worm dodende medicijnen (ontwormingsmiddelen)Wormen zijn parasieten die het lichaam binnendringen en daar in staat zijn om allerlei organen aan te tasten wanneer ze…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: OpenClipartVectors, Pixabay
  • Antipsychotic Medications (cont.), http://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=26299&page=2, geraadpleegd op 26 juni 2016
  • Antipsychotic Medications, http://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=26299, geraadpleegd op 26 juni 2016
  • Antipsychotic Medicines, http://patient.info/health/antipsychotic-medicines, geraadpleegd op 26 juni 2016
  • Antipsychotica, https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren-volgens-boek/inleidingen/inl-antipsychotica, geraadpleegd op 26 juni 2016
  • Antipsychotics, http://www.mind.org.uk/information-support/drugs-and-treatments/antipsychotics/the-different-types-of-antipsychotics/#.V3A38PmLQ_U, geraadpleegd op 26 juni 2016
  • Mental Health Medications, http://www.nimh.nih.gov/health/topics/mental-health-medications/index.shtml, geraadpleegd op 26 juni 2016
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 06-05-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 7
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.