Psychotische stoornissen: Soorten, symptomen en behandeling

Psychotische stoornissen zijn een groep van ernstige psychische aandoeningen waarbij een patiënt abnormaal denkt en vreemde percepties heeft. Door de gewijzigde realiteitszin weten patiënten niet goed wat echt is en wat niet. Patiënten met dit soort aandoeningen zien, horen, ruiken, smaken of voelen soms dingen die niet bestaan (hallucinaties) of ze geloven soms zaken die niet waar zijn (wanen). Meestal bestaat de behandeling uit een combinatie van medicatie en psychotherapie. De vooruitzichten van behandelde patiënten met psychotische stoornissen zijn doorgaans goed al leidt een snelle behandeling doorgaans wel tot betere resultaten.

• Oorzaken en risicofactoren van een psychotische stoornis
• Geassocieerde symptomen: Wanen en hallucinaties
• Soorten psychotische stoornissen
• Door stof veroorzaakte psychotische stoornis
• Gedeelde psychotische stoornis
• Kortdurende psychotische stoornis
• Parafrenie
• Schizoaffectieve stoornis
• Schizofrenie
• Schizofreniforme stoornis
• Stoornis door een medische aandoening
• Waanstoornis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose

Oorzaken en risicofactoren van een psychotische stoornis

Wetenschappers weten anno oktober 2020 niet precies wat de oorzaken zijn van psychotische stoornissen, maar wel zijn een aantal theorieën gekend. Virussen, problemen met de werking van bepaalde hersencircuits, extreme stress, een trauma en sommige vormen van drugsmisbruik spelen mogelijk een rol. Verder krijgen patiënten ook sneller te maken met een psychotische stoornis wanneer een familielid lijdt aan dergelijke aandoening, waardoor erfelijke factoren mogelijk gedeeltelijk een rol kunnen spelen.

Geassocieerde symptomen: Wanen en hallucinaties

Patiënten met een psychotische stoornis hebben niet altijd dezelfde symptomen en ze veranderen soms ook in de loop van de tijd bij dezelfde patiënt. Hallucinaties en wanen zijn vaak aanwezig bij patiënten met een psychotische stoornis. Een patiënt die hallucineert, ziet, hoort of voelt zaken die niet bestaan. Wanen zijn valse overtuigingen die aanhouden nadat anderen hebben aangegeven dat ze vals zijn.

Patiënten met een psychotische stoornis hebben het hierdoor moeilijk om:

• activiteiten te ondernemen
• correcte bewegingen te maken (soms treden vertraagde of ongewone bewegingen op)
• de realiteit te begrijpen
• een stabiele stemming te hebben (mogelijk treden stemmingswisselingen of andere stemmingsverschijnselen op, zoals een depressie of manie)
• effectief te communiceren
• emotioneel te reageren (patiënten reageren vaak koud en zijn afstandelijk)
• goede beslissingen te nemen
• helder te denken
• relaties op het school, thuis of op het werk te behouden
• samenhangend en georganiseerd te spreken
• voor zichzelf te zorgen (persoonlijke hygiëne)
• zich correct te gedragen

Vaak is het dagelijks leven aangetast. Dit heeft invloed op sociale, werk-, en schoolprestaties en andere relaties met anderen.

Soorten psychotische stoornissen

Door stof veroorzaakte psychotische stoornis

Door het opstarten of stopzetten van bepaalde stoffen ontstaat soms een door stof veroorzaakte psychotische stoornis. Een patiënt kampt dan met hallucinaties, wanen en/of een verwarde spraak. Stoffen die dit mogelijk veroorzaken, zijn onder meer:

• alcohol
• amfetaminen
• cocaïne
• LSD
• marihuana
• opioïden
• PCP
• sedativa

De symptomen verdwijnen bij het stopzetten van de stof of als bij het terugtrekken van dit middel. De aandoening keert mogelijk terug wanneer patiënten opnieuw deze stof gaan gebruiken.

Gedeelde psychotische stoornis

Een gedeelde psychotische stoornis (folie à deux) is een zeldzame aandoening waarbij twee mensen in een relatie hetzelfde onware geloof hebben. Een moeder en zoon denken bijvoorbeeld beiden dat ze op het punt staan ontvoerd te worden door buitenaardse wezens.

Kortdurende psychotische stoornis

Wanneer iemand lijdt aan een kortdurende psychotische stoornis, krijgt deze plotseling symptomen zoals hallucinaties en wanen. Mogelijke uitlokkende factoren zijn een bevalling en extreme stress zoals een ongeluk of de dood van een geliefde. Meestal verdwijnen de symptomen spontaan binnen één maand. Bij sommige patiënten verandert een kortdurende psychotische stoornis wel naar schizofrenie of een schizoaffectieve stoornis.

Parafrenie

Deze aandoening heeft symptomen die lijken op schizofrenie. De symptomen starten laat in het leven, wanneer patiënten een oudere leeftijd hebben.

Schizoaffectieve stoornis

Schizofrenie in combinatie met een stemmingsstoornis (manie of een depressie) leidt tot een schizoaffectieve stoornis. Waanideeën en hallucinaties zijn kenmerkend bij schizofrenie, terwijl ook stemmingsproblemen tot stand komen, zoals een depressie en manie. Patiënten met een depressie voelen zich vaak verdrietig en waardeloos. Patiënten met manische periodes hebben snelle gedachten, zijn zeer energiek en zijn soms extreem gelukkig. Antidepressiva en antipsychotica zijn inzetbare medicijnen. Daarnaast beveelt de arts psychotherapie aan.

Schizofrenie

Patiënten met schizofrenie lijden aan hallucinaties: ze proeven dingen in de mond die er niet zijn in het echt, ze ruiken dingen die er niet echt zijn, ze zien dingen die niet echt aanwezig zijn (visuele hallucinaties), ze voelen zaken die er niet zijn (tactiele hallucinaties) of ze horen stemmen die er niet echt zijn (auditieve hallucinaties). Sommige patiënten lijden bovendien aan wanen; ze zijn dan sterk overtuigd over dingen die niet waar zijn. Deze symptomen houden langer dan zes maanden aan. Werk, school en relaties zijn hierdoor getroffen.

Schizofreniforme stoornis

Een schizofreniforme stoornis heeft dezelfde symptomen als schizofrenie, maar de tekenen zijn tijdelijk. De hallucinaties en wanen duren één à zes maanden, hoewel de symptomen later soms terugkeren. Deze aandoening komt veel minder vaak voor dan schizofrenie. De ziekte treft meestal tieners en jongvolwassenen.

Stoornis door een medische aandoening

De patiënt lijdt mogelijk ook aan een medische aandoening die de hersenfunctie aantast en daardoor tekenen van een psychotische stoornis met zich meebrengen. Dit gebeurt bij:

• de ziekte van Alzheimer en andere soorten dementie
• een beroerte
• een herseninfectie
• een hersentumor
• een hoofdletsel
• een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• hiv of aids
• lupus
• multiple sclerose
• syfilis
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)

Waanstoornis

Patiënten met wanen hebben een vals realiteitsgevoel over één of meer overtuigingen. Ze denken bijvoorbeeld dat een vriend van een moordplan beraamt, de partner bedriegt of een beroemdheid verliefd is op hem of haar. Deze valse overtuigingen tasten het dagelijkse leven aan. Patiënten hebben bijvoorbeeld angst om het huis te verlaten omdat ze bang zijn om vermoord te worden. De wanen moeten minstens één maand aanhouden alvorens de arts de diagnose kan stellen.

Alarmsymptomen

De eerste symptomen van psychotische stoornissen zijn soms moeilijk te herkennen. Mogelijk weet de patiënt niet dat hij hieraan lijdt. Volgende tekenen zijn alarmsignalen:

• afstand nemen van dierbaren en meer tijd alleen doorbrengen
• concentratieproblemen of niet helder kunnen denken
• dingen horen, zien, voelen, smaken of ruiken die niet aanwezig zijn bij anderen
• gestopte zelfzorg
• vreemde nieuwe overtuigingen die niet om te keren zijn door anderen
• wantrouwigheid naar mensen in de omgeving

Diagnose en onderzoeken

De arts heeft een medische en psychiatrische geschiedenis nodig van de patiënt. Daarnaast is een kort lichamelijk onderzoek, een bloedonderzoek en/of beeldvormend onderzoek van de hersenen nodig om andere oorzaken (lichamelijke ziekte of drugsgebruik) uit te sluiten. Een psychiater of psycholoog gebruikt speciale interview- en beoordelingshulpmiddelen om een psychotische stoornis te diagnosticeren.

Behandeling

Een snelle behandeling is nodig om de kansen op een goede prognose te verhogen. Meestal adviseert de arts een combinatie van medicatie en psychotherapie. Antipsychotica verlichten hallucinaties en wanen. De arts schrijft antidepressiva voor wanneer ook symptomen van een depressie aanwezig zijn, zoals wanhoop en verdriet. Een therapeut helpt de patiënt om gedachten en gedrag te begrijpen en leert de patiënt gezondere manieren om om te gaan met problemen.

Prognose

Elke patiënt reageert anders op de behandeling. Sommige patiënten herstellen snel terwijl bij anderen de symptomen pas na vele weken of maanden verminderen. De duur van de behandeling is ook verschillend. Zo zullen sommige patiënten na een bepaalde tijd kunnen afbouwen met medicatie en therapie, terwijl anderen levenslang medicatie nodig hebben. De arts probeert in het laatste geval wel de laagst mogelijke effectieve dosis voor te schrijven zodat de patiënt zo weinig last heeft van bijwerkingen.

Lees verder

• Schizoaffectieve stoornis: Psychische aandoening
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie