Psychotische stoornissen: Soorten, symptomen en behandeling

Psychotische stoornissen vormen een groep van ernstige psychische aandoeningen waarbij patiënten abnormale denkprocessen en vreemde percepties ervaren. Deze stoornissen verstoren de realiteitszin, waardoor patiënten moeite hebben om te onderscheiden wat echt is en wat niet. Mensen met psychotische stoornissen kunnen hallucinaties ervaren, waarbij ze dingen zien, horen, ruiken, proeven of voelen die niet werkelijk bestaan, of wanen ontwikkelen, waarbij ze vastlopen in onjuiste overtuigingen die niet door anderen kunnen worden bevestigd. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van medicatie en psychotherapie. De vooruitzichten voor patiënten met psychotische stoornissen zijn doorgaans goed, vooral als de behandeling snel wordt gestart.

• Oorzaken en risicofactoren van psychotische stoornissen
• Geassocieerde symptomen: Wanen en hallucinaties
• Soorten psychotische stoornissen
• Door stoffen veroorzaakte psychotische stoornis
• Gedeelde psychotische stoornis
• Kortdurende psychotische stoornis
• Parafrenie
• Schizoaffectieve stoornis
• Schizofrenie
• Schizofreniforme stoornis
• Stoornis door een medische aandoening
• Waanstoornis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose

Oorzaken en risicofactoren van psychotische stoornissen

Wetenschappers hebben anno augustus 2024 nog niet volledig vastgesteld wat de exacte oorzaken van psychotische stoornissen zijn. Er zijn echter verschillende theorieën over mogelijke oorzaken. Onderzoek suggereert dat virussen, problemen met bepaalde hersencircuits, extreme stress, trauma en sommige vormen van drugsmisbruik mogelijk een rol spelen. Erfelijkheid kan ook een rol spelen; patiënten hebben een verhoogd risico als er familieleden zijn met psychotische stoornissen.

Geassocieerde symptomen: Wanen en hallucinaties

De symptomen van psychotische stoornissen kunnen variëren tussen patiënten en zelfs veranderen bij dezelfde persoon in de loop van de tijd. Veelvoorkomende symptomen zijn hallucinaties en wanen. Hallucinaties omvatten het ervaren van dingen die niet echt zijn, zoals geluiden, beelden of gevoelens. Wanen zijn hardnekkige valse overtuigingen die blijven bestaan ondanks bewijs van het tegendeel.

Patiënten met psychotische stoornissen kunnen moeite hebben met:

• Het ondernemen van dagelijkse activiteiten
• Het maken van correcte en gecoördineerde bewegingen (soms kunnen er vertraagde of ongebruikelijke bewegingen optreden)
• Het begrijpen van de realiteit
• Het handhaven van een stabiele stemming, met mogelijke stemmingswisselingen zoals depressie of manie
• Effectieve communicatie
• Emotionele reacties (patiënten kunnen vaak koud en afstandelijk overkomen)
• Het nemen van weloverwogen beslissingen
• Helder denken
• Relaties onderhouden op school, thuis of op het werk
• Samenhangend en georganiseerd spreken
• Voor zichzelf zorgen (zoals persoonlijke hygiëne)
• Zich correct gedragen

Deze symptomen kunnen het dagelijks leven aanzienlijk beïnvloeden, wat leidt tot problemen op sociaal, werk- en schoolgebied, evenals in andere persoonlijke relaties.

Soorten psychotische stoornissen

Door stoffen veroorzaakte psychotische stoornis

Sommige psychotische stoornissen ontstaan door het gebruik of de stopzetting van bepaalde stoffen. Dit kan hallucinaties, wanen en/of verwarde spraak veroorzaken. Stoffen die deze symptomen kunnen veroorzaken zijn onder andere:

• Alcohol
• Amfetaminen
• Cocaïne
• LSD
• Marihuana
• Opioïden
• PCP
• Sedativa

De symptomen verdwijnen vaak na het stoppen van het gebruik van de stof. Echter, hernieuwd gebruik kan de symptomen weer laten terugkeren.

Gedeelde psychotische stoornis

Een gedeelde psychotische stoornis, of folie à deux, is een zeldzame aandoening waarbij twee mensen in een relatie dezelfde onware overtuigingen delen. Bijvoorbeeld, een moeder en haar zoon kunnen gezamenlijk geloven dat zij worden achtervolgd door buitenaardse wezens.

Kortdurende psychotische stoornis

Een kortdurende psychotische stoornis wordt gekenmerkt door plotselinge symptomen zoals hallucinaties en wanen. Uitlokkende factoren kunnen onder andere een bevalling of extreme stress zijn, zoals een ongeluk of het verlies van een geliefde. Meestal verdwijnen de symptomen binnen één maand spontaan, hoewel sommige gevallen kunnen evolueren naar schizofrenie of een schizoaffectieve stoornis.

Parafrenie

Parafrenie vertoont symptomen die vergelijkbaar zijn met schizofrenie, maar begint vaak op latere leeftijd. De aandoening wordt gekenmerkt door complexe en vaak bizarre wanen.

Schizoaffectieve stoornis

Een schizoaffectieve stoornis is een combinatie van schizofrenie en een stemmingsstoornis, zoals manie of depressie. Patiënten vertonen zowel wanen en hallucinaties als stemmingsproblemen. Antidepressiva en antipsychotica zijn vaak voorgeschreven medicaties, naast psychotherapie, om de symptomen te beheersen.

Schizofrenie

Bij schizofrenie ervaren patiënten hallucinaties van verschillende aard, zoals auditieve, visuele of tactiele hallucinaties, evenals wanen. De symptomen duren vaak langer dan zes maanden en hebben een grote impact op werk, school en sociale relaties.

Schizofreniforme stoornis

Een schizofreniforme stoornis vertoont de symptomen van schizofrenie, maar de symptomen zijn tijdelijk en duren meestal één tot zes maanden. Het komt vaker voor bij jongeren en kan soms terugkeren.

Stoornis door een medische aandoening

Psychotische symptomen kunnen ook voortkomen uit medische aandoeningen die de hersenfunctie beïnvloeden, zoals:

• De ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie
• Een beroerte
• Een herseninfectie
• Een hersentumor
• Hoofdletsel
• Een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• Hiv of aids
• Lupus
• Multiple sclerose
• Syfilis
• De ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)

Waanstoornis

Bij een waanstoornis heeft de patiënt één of meerdere valse overtuigingen die het dagelijks leven beïnvloeden. Voorbeelden zijn het geloven dat iemand een moordplan beraamt, dat een partner bedriegt, of dat een beroemdheid verliefd is op hen. De wanen moeten minstens één maand aanhouden om gediagnosticeerd te worden.

Alarmsymptomen

De vroege symptomen van psychotische stoornissen kunnen moeilijk te herkennen zijn. Patiënten zijn zich vaak niet bewust van hun aandoening. Alarmsignalen zijn onder andere:

• Afstand nemen van dierbaren en zich meer alleen opstellen
• Concentratieproblemen of moeite met helder denken
• Ervaringen van dingen die niet aanwezig zijn bij anderen, zoals geluiden of beelden
• Het verwaarlozen van zelfzorg
• Het ontwikkelen van vreemde overtuigingen die niet door anderen kunnen worden weerlegd
• Wantrouwen naar mensen in de omgeving

Diagnose en onderzoeken

Voor een diagnose van een psychotische stoornis is een uitgebreide medische en psychiatrische anamnese noodzakelijk. Dit kan worden aangevuld met een kort lichamelijk onderzoek, een bloedonderzoek en/of beeldvormend onderzoek van de hersenen om lichamelijke oorzaken of drugsgebruik uit te sluiten. Psychologen of psychiaters gebruiken specifieke interview- en beoordelingshulpmiddelen om een psychotische stoornis te diagnosticeren.

Behandeling

Een snelle behandeling verhoogt de kans op een goede prognose. Meestal bestaat de behandeling uit een combinatie van medicatie en psychotherapie. Antipsychotica worden gebruikt om hallucinaties en wanen te verminderen. Bij aanwezigheid van depressieve symptomen worden ook antidepressiva voorgeschreven. Psychotherapie helpt patiënten om gedachten en gedrag te begrijpen en leert hen gezondere manieren om met problemen om te gaan.

Prognose

De respons op behandeling varieert per patiënt. Sommigen herstellen snel, terwijl anderen langdurige behandeling nodig hebben. De duur van de behandeling kan variëren; sommige patiënten kunnen na verloop van tijd afbouwen met medicatie en therapie, terwijl anderen levenslang medicatie nodig hebben. Artsen proberen in het laatste geval de laagst mogelijke effectieve dosis voor te schrijven om bijwerkingen te minimaliseren.

Lees verder

• Schizoaffectieve stoornis: Psychische aandoening
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie