Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)

De ziekte van Alzheimer is een vorm van dementie, een ziekte waarbij de geheugenfunctie achteruitgaat. 60 tot 80% van de patiënten met dementie heeft de ziekte van Alzheimer. Bij deze ziekte is het geheugen, het denken en het gedrag aangetast. Verdwalen op bekende routes, items op een verkeerde plaats leggen en een verlies van sociale vaardigheden zijn beginsymptomen. In een later stadium is het niet meer mogelijk om voor zichzelf te zorgen, anderen te herkennen of een gesprek te voeren. De ziekte is onomkeerbaar en progressief waardoor de patiënt uiteindelijk komt te overlijden binnen een aantal jaar nadat de diagnose gesteld is. Zorg en ondersteuning aan zowel de patiënt als diens omgeving is noodzakelijk bij de ziekte van Alzheimer. De ziekte van Alzheimer is vernoemd naar Dr. Alois Alzheimer die de aandoening voor het eerst beschreef in 1906.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Types hersenaandoening
• Symptomen: Van mild naar zeer ernstig geheugenverlies
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

De ziekte van Alzheimer komt wereldwijd voor en is de meest voorkomende oorzaak van dementie bij ouderen. Naar schatting lijden meer dan 50 miljoen mensen wereldwijd aan dementie, waarbij de ziekte van Alzheimer verantwoordelijk is voor 60 tot 80% van de gevallen. De prevalentie van de ziekte neemt toe met de leeftijd, waarbij het risico aanzienlijk stijgt bij mensen ouder dan 65 jaar. In Nederland alleen al lijden ongeveer 300.000 mensen aan de ziekte van Alzheimer, en dit aantal zal naar verwachting stijgen naarmate de bevolking veroudert.

Oorzaken

De exacte oorzaak van de ziekte van Alzheimer is niet volledig bekend. Er zijn echter enkele belangrijke factoren en veranderingen in de hersenen die bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte. Bij de ziekte van Alzheimer zijn er abnormale ophopingen van amyloïde-beta-eiwitten die plaques vormen in de hersenen, evenals een opeenhoping van tau-eiwitten die neurofibrillaire knopen vormen. Deze veranderingen verstoren de normale hersenfunctie en leiden tot de afbraak van hersencellen. De hersenschors, verantwoordelijk voor geheugen en andere cognitieve functies, gaat hierbij achteruit.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren zijn bekend voor de ziekte van Alzheimer:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een familielid (broer, zus of ouder) met de ziekte van Alzheimer
• een geschiedenis van een hoofdtrauma
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een laag opleidings- en beroepsniveau
• een oudere leeftijd: Het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer is echter geen deel van het normale verouderingsproces.
• genetische factoren
• hart- en bloedvatproblemen als gevolg van een hoog cholesterolgehalte
• het syndroom van Down
• slaapstoornissen
• vrouwelijk geslacht
• zwaarlijvigheid

Types hersenaandoening

De ziekte van Alzheimer is onverdeeld in twee types.

Vroege start

De symptomen verschijnen voor de leeftijd van zestig jaar. Dit type komt veel minder vaak voor dan de latere verschijningsvorm. De symptomen verergeren snel. Bepaalde genen zijn reeds geïdentificeerd want deze vorm komt wel in families voor.

Late start

Dit is de meest voorkomende vorm die vooral optreedt bij zestigplussers. Deze vorm komt ook in families voor.

Symptomen: Van mild naar zeer ernstig geheugenverlies

Bij de ziekte van Alzheimer treden vooral neurologische en mentale problemen op zoals problemen met de cognitieve vaardigheden, de perceptie, het emotioneel gedrag of de persoonlijkheid, het geheugen en het taalvermogen.

Vroege symptomen

Het begin van de ziekte is geleidelijk. Het eerste symptoom van de ziekte van Alzheimer is meestal vergeetachtigheid. Als gevolg van de vergrijzing ontstaat normale vergeetachtigheid, maar daarboven komen problemen met het denken en het geheugen die niet interfereren met de dagelijkse activiteiten. Vaak zijn patiënten zich bewust van de vergeetachtigheid (geheugenverlies). Het duurt bijvoorbeeld langer om moeilijkere activiteiten uit te voeren. De vergeetachtigheid uit zich tevens in het vergeten van recente gebeurtenissen of conversaties. Problemen oplossen en meer dan één taak tegelijk uitvoeren is tevens moeilijk.

Andere vroege symptomen van de ziekte van Alzheimer zijn:

• het verlies van interesse in activiteiten
• items op een foute plaats leggen
• moeilijkheden met taken waarbij denkvermogen nodig is (zoals spelen van spelletjes, omgaan met geld, nieuwe informatie leren, …)
• taalproblemen (moeite met het onthouden van namen van bekende voorwerpen)
• veranderingen in de persoonlijkheid en verlies van sociale vaardigheden
• verdwalen op bekende routes

Latere symptomen

Mentale symptomen

Als de ziekte van Alzheimer verergert, zijn de symptomen duidelijk en is het moeilijk om nog voor zichzelf te zorgen. Zo ontwikkelt een patiënt bijvoorbeeld volgende symptomen:

• een slecht beoordelingsvermogen en het verlies van het vermogen om gevaren te herkennen
• geen familieleden meer herkennen
• hallucinaties en gewelddadig gedrag
• het gebruik van het verkeerde woord, het fout uitspreken van woorden, of het spreken in verwarrende zinnen
• het vergeten van de gebeurtenissen in de levensgeschiedenis en het verliezen van zelfbewustzijn
• het vergeten van informatie over actuele gebeurtenissen
• problemen met basistaken, zoals het bereiden van maaltijden en eten, het kiezen van de juiste kleding en zich aankleden, baden, en autorijden
• problemen met het begrijpen van taal
• problemen met lezen of schrijven
• terugtrekken uit sociale contacten
• verandering in het slaappatroon (vaak ’s nachts wakker)
• verwardheid (desoriëntatie in tijd, plaats en persoon)
• wanen, depressie en agitatie (rusteloosheid)

Lichamelijke symptomen

Andere lichamelijke symptomen die gepaard gaan met de ziekte van Alzheimer zijn:

• een gebrek aan gezichtsuitdrukkingen
• een metaalachtige smaak in de mond
• functionele incontinentie (toilet niet kunnen bereiken of plasdrang niet herkennen)
• gebrek aan controle over de blaas en darmen en een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen)
• gewichtsverlies
• huidinfecties
• kreunen
• nachtelijk plassen (nycturie)
• slikproblemen (wat soms leidt tot aspiratiepneumonie: longontsteking door het inademen van vreemde stoffen)
• toegenomen slaap
• toevallen

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van de ziekte van Alzheimer zijn onder meer:

• aanhoudend geheugenverlies dat de dagelijkse activiteiten beïnvloedt
• moeilijkheden met het uitvoeren van bekende taken
• veranderingen in de stemming of persoonlijkheid
• problemen met ruimtelijk en temporeel inzicht
• problemen met het vinden van woorden en taalproblemen

Diagnose en onderzoeken

Een ervaren arts stelt de diagnose van de ziekte van Alzheimer aan de hand van een grondig lichamelijk en neurologisch onderzoek, een grondig vraaggesprek over de medische geschiedenis en symptomen van de patiënt en een mentale functietest. De arts voert een CT-scan, MRI-scan en/of PET-scan van de hersenen uit om andere oorzaken van dementie uit te sluiten. De arts kan ook bloedonderzoeken aanvragen om andere mogelijke oorzaken van de symptomen uit te sluiten, zoals vitamine- of hormoontekorten. In sommige gevallen kan een hersenvochtanalyse worden uitgevoerd om andere ziekten uit te sluiten. Het stellen van de diagnose gebeurt vaak door het uitsluiten van andere aandoeningen en het vaststellen van een progressieve achteruitgang in de cognitieve functies.

Behandeling

Er is momenteel geen genezing voor de ziekte van Alzheimer. Behandelingen zijn gericht op het verlichten van symptomen, het verbeteren van de kwaliteit van leven en het vertragen van de voortgang van de ziekte. De behandeling kan bestaan uit:

• medicatie zoals cholinesteraseremmers (bijvoorbeeld donepezil, rivastigmine, of galantamine) om de cognitieve functies te verbeteren
• memantine, een medicijn dat kan helpen bij matige tot ernstige vormen van de ziekte van Alzheimer
• antidepressiva en antipsychotica voor het behandelen van gedragsproblemen en stemmingsstoornissen
• het aanbieden van cognitieve en gedragsmatige therapieën om de hersenfunctie te behouden en gedragsproblemen te verminderen
• zorg- en ondersteuningsdiensten zoals verpleeghuizen en thuiszorg om de patiënt en diens familie te ondersteunen

Prognose

De ziekte van Alzheimer is een progressieve aandoening. De snelheid waarmee de symptomen verergeren varieert van persoon tot persoon. De gemiddelde levensverwachting na de diagnose is ongeveer 4 tot 8 jaar, maar sommige mensen kunnen langer leven, afhankelijk van hun algemene gezondheid, de snelheid van ziekteprogressie en de kwaliteit van zorg die ze ontvangen.

Complicaties

Complicaties van de ziekte van Alzheimer kunnen onder meer zijn:

• problemen met eten en slikken, wat kan leiden tot ondervoeding en longontsteking
• problemen met mobiliteit, wat kan leiden tot valpartijen
• toenemende afhankelijkheid van anderen voor dagelijkse activiteiten
• ernstige gedragsproblemen zoals agressie of agressie
• psychische problemen zoals depressie en angststoornissen

Preventie

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om de ziekte van Alzheimer te voorkomen, zijn er enkele strategieën die kunnen helpen het risico te verlagen:

• het handhaven van een gezonde levensstijl door regelmatige lichaamsbeweging en een gezond dieet
• het stimuleren van de hersenen door mentale oefeningen, zoals het oplossen van puzzels en lezen
• het vermijden van risicofactoren zoals roken en overmatig alcoholgebruik
• het beheersen van andere gezondheidsproblemen zoals hoge bloeddruk en diabetes
• het bevorderen van een sociaal actieve levensstijl en het onderhouden van sociale contacten

Lees verder

• Hersenatrofie (cerebrale atrofie): Krimpen van hersenen
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips
• Geheugenverlies: Oorzaken van verlies van geheugenfunctie