Geheugenverlies: Oorzaken van verlies van geheugenfunctie

Het geheugen is een plaats waar mensen informatie opslaan, bewaren en terughalen. Wanneer er schade optreedt aan het deel van de hersenen dat deze functies uitvoert, treedt mogelijk geheugenverlies op. Geheugenverlies is een symptoom waarbij een patiënt een abnormaal niveau van vergeetachtigheid en onvermogen ervaart om gebeurtenissen uit het verleden op te roepen en/of om nieuwe gebeurtenissen te onthouden. Dit is meestal een gevolg van schade aan de hersenen door een ziekte, letsel of overmatige emotionele stress, maar ook omgevingsfactoren spelen een rol. Geheugenverlies is tijdelijk of permanent. Sommige oorzaken van een verlies van de geheugenfunctie zijn om te keren of verbeteren na verloop van tijd, terwijl andere oorzaken permanent zijn en mogelijk verergeren. De behandeling van geheugenverlies hangt af van de oorzaak van geheugenverlies.

• Normale veroudering
• Aandoeningen en geheugenverlies
• Dementie
• Psychische problemen en emotionele stoornissen
• Verwonding aan hersenen
• Voedingstekorten en vitaminetekorten
• Andere aandoeningen
• Medische behandelingen
• Omgevingsfactoren en verminderde geheugenwerking
• Alcoholisme
• Drugsmisbruik
• Medicatie
• Roken
• Geassocieerde symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verlies van geheugenfunctie
• Tips voor de zorg thuis bij geheugenproblemen

Normale veroudering

De normale veroudering veroorzaakt mogelijk enige vergeetachtigheid. Het is normaal om wat moeite te hebben met het leren van nieuw materiaal of meer tijd nodig te hebben om dit te onthouden. Maar een normale veroudering leidt niet tot dramatisch geheugenverlies. Dergelijk geheugenverlies is te wijten aan andere ziekten.

Aandoeningen en geheugenverlies

Veel hersengebieden helpen bij het maken en ophalen van herinneringen. Een probleem op één van deze gebieden leidt tot geheugenverlies. Diverse aandoeningen leiden mogelijk tot geheugenverlies.

Dementie

Bij dementie ontstaat progressief verlies van het geheugen. Dementie tast ook het denken, de taal, het beoordelingsvermogen en het gedrag aan waardoor problemen met de dagelijkse activiteiten ontstaan. Veel voorkomende vormen van dementie geassocieerd met geheugenverlies zijn:

• de ziekte van Alzheimer: De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak van dementie. De ziekte van Alzheimer kenmerkt zich door een voortschrijdend verlies van hersencellen en andere hersenafwijkingen.
• de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (gekkekoeienziekte)
• frontotemporale dementie
• Lewy-body-dementie (problemen met denken, slapen en humeur)
• normale druk hydrocefalie
• progressieve supranucleaire verlamming
• vasculaire dementie (problemen met denken, praten en plannen)

Psychische problemen en emotionele stoornissen

Soms treedt geheugenverlies op in combinatie met psychische problemen, zoals:

• een bipolaire stoornis
• een delirium (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie)
• een depressie
• een grote, traumatische of stressvolle gebeurtenis
• het posttraumatisch stresssyndroom
• schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties)

Depressie en stress
Patiënten met een depressie hebben concentratiestoornissen en geheugenproblemen. Stress en angst belemmeren eveneens de concentratie. Wanneer een patiënt gespannen is en de geest overmatig wordt gestimuleerd of wordt afgeleid, is het herinneringsvermogen getroffen. Stress veroorzaakt door een emotioneel trauma leidt eveneens tot geheugenverlies.

Verwonding aan hersenen

Geheugenverlies is het gevolg van een nieuwe verwonding aan de hersenen, die het gevolg is van of aanwezig is na:

• een ernstige herseninfectie (encefalitis) of een infectie rond de hersenen (meningitis)
• een hersenschudding
• een hersentumor
• een hoofdtrauma
• een tijdelijke mondiale amnesie (plotseling, tijdelijk geheugenverlies) van onduidelijke oorzaak
• een transient ischemic attack (TIA) of een beroerte
• epileptische aanvallen
• hydrocefalie (waterhoofd: vochtophoping in de hersenen)
• onvoldoende zuurstoftoevoer naar de hersenen na een te lang gestopte hartfunctie of ademhaling

Beroerte
Een beroerte treedt op wanneer de bloedtoevoer naar de hersenen gestopt is als gevolg van een verstopping van een bloedvat naar de hersenen of een lekkage van een bloedvat in de hersenen. Een beroerte veroorzaakt vaak geheugenverlies op korte termijn. Een patiënt die een beroerte heeft gehad, heeft misschien levendige herinneringen aan gebeurtenissen uit de kindertijd, maar herinnert zich niet wat hij heeft gegeten tijdens de lunch.

Hoofdletsel
Een zware slag op het hoofd, bijvoorbeeld door een valpartij of een auto-ongeluk, zorgt voor schade aan de hersenen, hetgeen leidt tot geheugenverlies op korte of lange termijn. Het geheugen verbetert mogelijk geleidelijk na verloop van tijd.

Voedingstekorten en vitaminetekorten

Een gezonde en evenwichtige voeding, inclusief hoogwaardige eiwitten en vetten, is belangrijk voor een goede hersenfunctie. Door voedingstekorten en vitaminetekorten ontstaan sneller problemen met het geheugen. Een tekort aan vitamine B1 of een tekort aan vitamine B12 leidt tot geheugenverlies.

Andere aandoeningen

Andere aandoeningen die resulteren in een verlies van de geheugenfunctie zijn onder andere:

• cardiovasculaire aandoeningen: acuut myocardiaal infarct (hartinfarct), aritmie (onregelmatige hartslag), congestief hartfalen
• een ziekte die resulteert in het verlies van of schade aan hersenweefsel of zenuwcellen, zoals de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen), de ziekte van Huntington of multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• infecties die de hersenen treffen zoals de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet), tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), syfilis of hiv / aids
• schildklieraandoeningen: een overactieve schildklier en een te traag werkende schildklier
• slaapapneu
• uitdroging

Medische behandelingen

Bij een grote operatie zoals hersenchirurgie ontstaat soms schade aan de hersenen met geheugenproblemen tot gevolg. Ook door elektroconvulsietherapie (ECT: behandeling van een ernstige depressie en psychische aandoeningen) ontstaat een verlies van de geheugenfunctie, al is dit meestal maar op korte termijn. Tot slot veroorzaakt een kankerbehandeling, soms geheugenproblemen. Dit geldt voor bijvoorbeeld radiotherapie van de hersenen, een beenmergtransplantatie of chemotherapie.

Omgevingsfactoren en verminderde geheugenwerking

Enkele omgevingsfactoren veroorzaken sneller geheugenproblemen?

Alcoholisme

Chronisch alcoholmisbruik vermindert de mentale vermogens. Alcohol veroorzaakt eveneens geheugenproblemen door een interactie met medicijnen.

Drugsmisbruik

Drugs wijzigen chemische stoffen in de hersenen, waardoor het moeilijk is om herinneringen op te roepen. Dit gebeurt vooral bij amfetaminen, marihuana en cocaïne.

Medicatie

Een aantal voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen beschadigen soms het geheugen of veroorzaken geheugenverlies. Mogelijke boosdoeners zijn:

• anti-angstmedicatie
• antidepressiva
• antihistaminica (geneesmiddelen voor de behandeling van een allergische reactie)
• barbituraten (medicijnen die het zenuwstelsel onderdrukken)
• hypnotica
• kalmerende middelen
• pijnstillers die na een operatie worden gegeven
• slaappillen
• spierverslappers

Roken

Roken schaadt het geheugen doordat de hoeveelheid zuurstof in de hersenen hierdoor vermindert. Rokers vinden het moeilijker om een naam op een gezicht te plakken dan niet-rokers.

Geassocieerde symptomen

Er zijn veel verschillende soorten mild tot ernstig geheugenverlies, waaronder anterograde (onvermogen om nieuwe herinneringen te leren) of retrograde (oude herinneringen vergeten). Verder is het verlies van de geheugenfunctie volledig of gedeeltelijk. De geheugenproblemen treden geleidelijk of plots op. Soms ervaart een patiënt geheugenverlies als onderdeel van meer algemene problemen, zoals bij dementie waarbij een patiënt moeite heeft met geheugen, en met moeite heeft met spreken, lastig klussen kan uitvoeren en niet meer goed kan plannen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Geheugenverlies is het gevolg van veel mogelijke oorzaken. De arts moet bijgevolg een uitgebreide medische geschiedenis en een omschrijving van de symptomen verkrijgen. Hiervoor stelt hij eveneens vragen aan familieleden en vrienden die best meekomen naar de afspraak bij de arts.

Vragen over de medische geschiedenis kunnen zijn:

• factoren die geheugenverlies hebben veroorzaakt, zoals een hoofdletsel of een operatie
• het type geheugenverlies, zoals korte of lange termijn
• tijdspatroon, zoals hoe lang het geheugenverlies heeft geduurd en ook of het komt en gaat

Een lichamelijk onderzoek is eveneens nodig.

Diagnostisch onderzoek
De arts zet mogelijk diverse onderzoeken in om de oorzaak van geheugenverlies op te sporen:

• cognitieve testen (neuropsychologische / psychometrische testen)
• een bloedonderzoek: Dit onthult ziekten die geheugenverlies met zich meebrengen, zoals een tekort aan vitamine B12 of een schildklieraandoening
• een cerebrale angiografie (radiografisch beeld van de bloedvaten van de hersenen)
• een CT-scan of MRI-scan van het hoofd
• een EEG (hersenfilmpje)
• een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersenvocht)

Behandeling van verlies van geheugenfunctie

De behandeling voor geheugenverlies is afhankelijk van de oorzaak. In veel gevallen is het mogelijk om het verlies van de geheugenfunctie om te keren dankzij een succesvolle behandeling. Geheugenverlies door medicijnen verdwijnt bijvoorbeeld bij een verandering van de medicatie. Voedingssupplementen zijn nuttig tegen geheugenverlies veroorzaakt door een tekort aan voedingsstoffen en vitaminen. Leidt een depressie tot geheugenproblemen, dan behandelt de arts de depressie. Ergotherapie is nuttig bij patiënten die een beroerte gehad hebben, zodat ze weer leren hoe ze bepaalde taken moeten uitvoeren, zoals wandelen of de schoenen vastbinden. In sommige gevallen verbetert het geheugen na verloop van tijd. Verder behandelt de arts aandoeningen die leiden tot geheugenverlies. Medicijnen behandelen bijvoorbeeld geheugenproblemen veroorzaakt door de ziekte van Alzheimer.

Tips voor de zorg thuis bij geheugenproblemen

Een patiënt met geheugenverlies heeft veel steun nodig. Het helpt om de patiënt bekende objecten, muziek of foto's te laten zien of vertrouwde muziek af te spelen. Het is verder nuttig om belangrijke informatie op te (laten) schrijven, zoals wanneer de patiënt een belangrijke taak moet uitvoeren of medicijnen moet uitvoeren. Als een patiënt hulp nodig heeft bij alledaagse taken of als veiligheid of voeding een punt van zorg is, zijn voorzieningen voor extensieve zorg, zoals een verpleeghuis, een mogelijke optie.

Lees verder

• Hersentrauma: Hoofdletsel door trauma met veel symptomen
• Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)
• Frontotemporale dementie: Progressieve hersenaandoening
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Tijdelijk geheugenverlies: Aanval van desoriëntatie in tijd