Geheugenverlies: Oorzaken van verlies van geheugenfunctie

Het geheugen is het systeem in de hersenen waarmee mensen informatie opslaan, bewaren en terughalen. Wanneer er schade optreedt aan de hersenstructuren die verantwoordelijk zijn voor deze functies, kan geheugenverlies optreden. Geheugenverlies wordt gekarakteriseerd door een abnormaal niveau van vergeetachtigheid en een verminderd vermogen om zowel recente als oude gebeurtenissen te herinneren. Dit verlies kan tijdelijk of permanent zijn en varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Sommige oorzaken van geheugenverlies kunnen verbeteren of omkeren met verloop van tijd, terwijl andere permanent zijn en mogelijk verergeren. De behandeling van geheugenverlies is sterk afhankelijk van de specifieke oorzaak.

• Normale veroudering
• Aandoeningen en geheugenverlies
• Dementie
• Psychische problemen en emotionele stoornissen
• Verwonding aan de hersenen
• Voedingstekorten en vitaminetekorten
• Andere aandoeningen
• Medische behandelingen
• Omgevingsfactoren en verminderde geheugenwerking
• Alcoholisme
• Drugsmisbruik
• Medicatie
• Roken
• Geassocieerde symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van geheugenverlies
• Tips voor zorg thuis bij geheugenproblemen

Normale veroudering

Normale veroudering kan enige vergeetachtigheid met zich meebrengen. Het is gebruikelijk om meer tijd nodig te hebben om nieuw materiaal te leren of te onthouden. Dit type geheugenverlies is echter niet dramatisch en is niet te vergelijken met geheugenverlies dat wordt veroorzaakt door ziekten of aandoeningen.

Aandoeningen en geheugenverlies

Veel hersengebieden zijn betrokken bij het maken en ophalen van herinneringen. Problemen in deze gebieden kunnen leiden tot geheugenverlies. Diverse aandoeningen kunnen geheugenproblemen veroorzaken.

Dementie

Bij dementie treedt een progressief verlies van geheugen op, samen met verstoringen in denken, taal, beoordelingsvermogen en gedrag, wat problemen met dagelijkse activiteiten veroorzaakt. Veelvoorkomende vormen van dementie die met geheugenverlies gepaard gaan, zijn:

• de ziekte van Alzheimer: De meest voorkomende oorzaak van dementie, gekenmerkt door een geleidelijk verlies van hersencellen en andere hersenafwijkingen.
• de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (ook bekend als gekkekoeienziekte)
• frontotemporale dementie
• Lewy-body-dementie (geassocieerd met problemen met denken, slapen en humeur)
• normale druk hydrocefalie
• progressieve supranucleaire verlamming
• vasculaire dementie (problemen met denken, praten en plannen)

Psychische problemen en emotionele stoornissen

Geheugenverlies kan ook optreden in combinatie met psychische problemen, zoals:

• bipolaire stoornis
• delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie)
• depressie
• een grote, traumatische of stressvolle gebeurtenis
• posttraumatisch stresssyndroom (PTSS)
• schizofrenie (aandoening gekarakteriseerd door waanideeën en hallucinaties)

Depressie en stress
Patiënten met een depressie ervaren vaak concentratiestoornissen en geheugenproblemen. Stress en angst kunnen eveneens de concentratie belemmeren en het herinneringsvermogen aantasten. Emotionele trauma's kunnen ook leiden tot geheugenverlies.

Verwonding aan de hersenen

Geheugenverlies kan ontstaan door een nieuwe verwonding aan de hersenen, zoals na:

• een ernstige herseninfectie (encefalitis) of een infectie rond de hersenen (meningitis)
• hersenbeschadiging
• hersentumor
• hoofdtrauma
• tijdelijke globale amnesie (plotseling, tijdelijk geheugenverlies zonder duidelijke oorzaak)
• transient ischemic attack (TIA) of beroerte
• epileptische aanvallen
• hydrocefalie (waterhoofd: vochtophoping in de hersenen)
• onvoldoende zuurstoftoevoer naar de hersenen na een langdurige stopzetting van de hartfunctie of ademhaling

Beroerte
Een beroerte ontstaat wanneer de bloedtoevoer naar de hersenen wordt onderbroken door een verstopping of scheuring van een bloedvat. Dit kan leiden tot geheugenverlies, vaak van recente herinneringen. Een patiënt kan bijvoorbeeld levendige herinneringen aan de kindertijd hebben, maar moeite hebben met het herinneren van recente gebeurtenissen zoals wat er tijdens de lunch is gegeten.

Hoofdletsel
Een zware slag op het hoofd, bijvoorbeeld door een valpartij of een auto-ongeluk, kan leiden tot schade aan de hersenen en geheugenverlies veroorzaken op korte of lange termijn. Het geheugen kan soms geleidelijk verbeteren na verloop van tijd.

Voedingstekorten en vitaminetekorten

Een gezonde voeding, rijk aan hoogwaardige eiwitten en vetten, is cruciaal voor een goede hersenfunctie. Voedingstekorten en vitaminetekorten kunnen geheugenproblemen verergeren. Een tekort aan vitamine B1 of vitamine B12 kan leiden tot geheugenverlies.

Andere aandoeningen

Andere aandoeningen die geheugenverlies kunnen veroorzaken zijn onder andere:

• cardiovasculaire aandoeningen: acuut myocardiaal infarct (hartinfarct), aritmie (onregelmatige hartslag), congestief hartfalen
• aandoeningen die hersenweefsel of zenuwcellen aantasten, zoals de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen), de ziekte van Huntington, of multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• infecties die de hersenen aantasten zoals de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet), tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), syfilis, of hiv/aids
• schildklieraandoeningen: een overactieve schildklier of een trage schildklier
• slaapapneu
• uitdroging

Medische behandelingen

Bij een grote operatie, zoals hersenchirurgie, kan schade aan de hersenen optreden die geheugenproblemen tot gevolg heeft. Ook elektroconvulsietherapie (ECT) (behandeling van ernstige depressie en psychische aandoeningen) kan tijdelijk geheugenverlies veroorzaken. Bovendien kunnen kankerbehandelingen, zoals radiotherapie van de hersenen, beenmergtransplantaties, of chemotherapie, geheugenproblemen met zich meebrengen.

Omgevingsfactoren en verminderde geheugenwerking

Verschillende omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan geheugenproblemen.

Alcoholisme

Chronisch alcoholmisbruik kan de mentale vermogens aanzienlijk verminderen. Alcohol beïnvloedt ook de werking van medicijnen, wat geheugenproblemen kan verergeren.

Drugsmisbruik

Drugs kunnen de chemische balans in de hersenen verstoren, waardoor het moeilijk wordt om herinneringen op te roepen. Dit geldt met name voor amfetaminen, marihuana en cocaïne.

Medicatie

Sommige voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen kunnen geheugenproblemen veroorzaken of verergeren. Mogelijke schuldigen zijn:

• anti-angstmedicatie
• antidepressiva
• antihistaminica (medicijnen voor allergische reacties)
• barbituraten (middelen die het zenuwstelsel onderdrukken)
• hypnotica
• kalmerende middelen
• pijnstillers die na een operatie worden gegeven
• slaappillen
• spierverslappers

Roken

Roken schaadt het geheugen door het verminderen van de zuurstoftoevoer naar de hersenen. Rokers hebben vaak meer moeite om gezichten te herkennen dan niet-rokers.

Geassocieerde symptomen

Geheugenverlies kan variëren van mild tot ernstig en kan anterograde zijn (moeite met het leren van nieuwe herinneringen) of retrograde (vergeten van oude herinneringen). Het kan geleidelijk of plotseling optreden en volledig of gedeeltelijk zijn. Geheugenverlies kan ook deel uitmaken van bredere problemen zoals bij dementie, waarbij naast geheugenproblemen ook problemen met spraak, dagelijkse activiteiten en planning optreden.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Geheugenverlies kan verschillende oorzaken hebben, dus een arts zal een uitgebreide medische geschiedenis verzamelen en de symptomen beschrijven. Het is nuttig om familieleden en vrienden mee te nemen naar het consult om een volledig beeld te krijgen.

Vragen over de medische geschiedenis kunnen zijn:

• factoren die geheugenverlies hebben veroorzaakt, zoals hoofdletsel of een operatie
• het type geheugenverlies, zoals kortetermijn- of langetermijngeheugenverlies
• tijdspatroon, zoals de duur van het geheugenverlies en of het fluctuaties vertoont

Een lichamelijk onderzoek is ook noodzakelijk.

Diagnostisch onderzoek
De arts kan verschillende onderzoeken aanvragen om de oorzaak van het geheugenverlies te achterhalen:

• cognitieve testen (neuropsychologische of psychometrische testen)
• bloedonderzoek: Dit kan ziekten onthullen die geheugenverlies veroorzaken, zoals een tekort aan vitamine B12 of schildklieraandoeningen
• cerebrale angiografie (radiografisch beeld van de bloedvaten van de hersenen)
• CT-scan of MRI-scan van het hoofd
• EEG (hersenfilmpje)
• lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersenvocht)

Behandeling van geheugenverlies

De behandeling van geheugenverlies is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. In veel gevallen kan het geheugenverlies worden verbeterd of hersteld door het aanpakken van de oorzaak. Bij geheugenverlies door medicijnen kan een wijziging van de medicatie leiden tot verbetering. Voedingssupplementen kunnen nuttig zijn bij geheugenverlies door voedingstekorten of vitaminen. Indien een depressie de oorzaak is, zal de behandeling gericht zijn op de depressie zelf. Ergotherapie kan helpen bij het herstel na een beroerte, door het leren van dagelijkse taken zoals wandelen of het vastbinden van schoenen. In sommige gevallen kan het geheugen na verloop van tijd verbeteren. De arts zal ook aandoeningen behandelen die geheugenverlies veroorzaken. Medicijnen kunnen helpen bij geheugenproblemen door de ziekte van Alzheimer.

Tips voor zorg thuis bij geheugenproblemen

Een patiënt met geheugenverlies heeft veel steun nodig. Het kan nuttig zijn om bekende objecten, muziek of foto's te gebruiken om herinneringen op te roepen. Belangrijke informatie kan worden opgeschreven om te helpen bij het onthouden van taken of medicatie-instructies. Indien hulp nodig is bij dagelijkse activiteiten of er zorgen zijn over veiligheid of voeding, kunnen voorzieningen voor uitgebreide zorg, zoals een verpleeghuis, een geschikte optie zijn.

Lees verder

• Hersentrauma: Hoofdletsel door trauma met veel symptomen
• Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)
• Frontotemporale dementie: Progressieve hersenaandoening
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Tijdelijk geheugenverlies: Aanval van desoriëntatie in tijd