Beenmergtransplantatie (stamceltransplantatie): De procedure

Beenmergtransplantatie (stamceltransplantatie): De procedure Beenmerg is het zachte, sponsachtige weefsel in de botten. Het beenmerg produceert bloedstamcellen. Stamcellen zijn onrijpe cellen in het beenmerg die vorm geven aan de verschillende bloedcellen: rode bloedcellen (vervoeren zuurstof door het lichaam), witte bloedcellen (bestrijden infecties) en bloedplaatjes (houden bloeding onder controle). Een beenmergtransplantatie (stamceltherapie, stamceltransplantatie) is een procedure waarbij de arts beschadigd of vernietigd beenmerg vervangt door gezonde beenmergstamcellen. Deze ingrijpende procedure veroorzaakt meestal kortstondige symptomen zoals koorts en misselijkheid, maar soms ontstaan ernstigere complicaties zoals infecties en transplantaatfalen. Een uitgebreide fysieke en emotionele begeleiding van de patiënt is tot slot noodzakelijk.

Indicatie van procedure

Een stamceltransplantatie vervangt het beenmerg dat ofwel niet goed werkt of is vernietigd door chemotherapie of radiotherapie. Artsen zijn van mening dat de witte bloedcellen van de donor alle resterende kankercellen bij veel kankersoorten kunnen aanvallen. Dit is vergelijkbaar met wanneer witte cellen bacteriën of virussen aanvallen bij het bestrijden van een infectie.

De arts adviseert een beenmergtransplantatie indien de patiënt lijdt aan:
  • bepaalde kankers zoals:
  • een ziekte die de productie van beenmergcellen aantast zoals:
    • aplastische anemie: het beenmerg stopt met het aanmaken van nieuwe bloedcellen door beenmergfalen
    • congenitale neutropenie: erfelijke aangeboren aandoening die terugkerende infecties veroorzaakt
    • ernstige ziektes van het immuunsysteem
    • sikkelcelanemie: erfelijke bloedziekte met misvormde rode bloedcellen
    • thalassemie: erfelijke bloedziekte waarbij het lichaam een abnormale vorm van hemoglobine produceert (hemoglobine is een integraal onderdeel van rode bloedcellen)

Voor de beenmergtransplantatie

Gesprek met arts

De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis en voert een lichamelijk onderzoek uit. Daarna volgen veel testen voordat de behandeling begint. De arts bespreekt niet alleen de procedure, symptomen en mogelijke complicaties van een stamceltherapie, maar hij vertelt ook over de emotionele stress die hiermee gepaard gaat. Voor de transplantatie plaatst de arts één of twee katheters in een bloedvat in de nek of armen. Met dit buisje ontvangt de patiënt de behandelingen, de vloeistoffen en soms ook voeding. Hiermee gebeurt ook een bloedafname.

Chemotherapie en/of radiotherapie

Vóór de transplantatie krijgt de patiënt mogelijk chemotherapie en/of radiotherapie. Dit is mogelijk op twee manieren.

Ablatieve (myeloablatieve) behandeling
De arts geeft hooggedoseerde chemotherapie en/of radiotherapie om alle kankercellen te doden. Deze therapie doodt ook het gezonde beenmerg dat overblijft, en laat nieuwe stamcellen groeien in het beenmerg.

Verlaagde intensiteitsbehandeling (mini-transplantatie)
De arts dient lagere doses chemotherapie en radiotherapie toe vóór een transplantatie. Hierdoor zijn ook ouderen en patiënten met andere aandoening in staat om een transplantatie te ondergaan.

Soorten beenmergtransplantaties

Autologe beenmergtransplantatie

De arts verwijdert stamcellen voordat de patiënt een hoge dosis chemotherapie of radiotherapie krijgt. De stamcellen worden opgeslagen in een vriezer. Na een hoge dosis chemotherapie of radiotherapie worden de stamcellen terug in het lichaam geplaatst om normale bloedcellen aan te maken.

Allogene beenmergtransplantatie

De arts verwijdert stamcellen van een andere patiënt (donor). Meestal moeten de genen van de donor tenminste gedeeltelijk overeenkomen met de genen van de patiënt. Hiervoor gebeuren speciale testen. Een broer of zus is waarschijnlijk een goede match. Soms zijn ouders, kinderen en andere familieleden ook goede matches. Via een beenmergregister vinden artsen ook mogelijke matches; deze personen zijn geen familie van de patiënt.

Transplantatie met navelstrengbloed

Een transplantatie met navelstrengbloed is een soort allogene transplantatie. De arts verwijdert stamcellen direct na de geboorte uit de navelstreng van een pasgeboren baby. De stamcellen worden vervolgens ingevroren en bewaard totdat ze nodig zijn voor een transplantatie. Navelstrengbloedcellen zijn erg onvolgroeid, dus er is minder behoefte aan een perfecte matching. Door het kleinere aantal stamcellen, duurt het veel langer om het bloed te laten herstellen.

Stamcellen krijgen van donor

De arts verkrijgt donorstamcellen op twee mogelijke manieren.

Stamceloogst

Deze kleine ingreep gebeurt onder algemene anesthesie waarbij de donor tijdens de procedure slaapt en pijnvrij is. De arts verwijdert het beenmerg uit de achterkant van beide heupbeenderen. De hoeveelheid verwijderd merg is afhankelijk van het gewicht van de patiënt die dit nodig heeft.

Leukaferese

Eerst krijgt de donor een aantal dagen injecties (groeibevorderaars) zodat de stamcellen uit het beenmerg in het bloed terechtkomen. Tijdens leukaferese wordt het bloed via een intraveneuze lijn uit de donor verwijderd. Het deel van de witte bloedcellen dat stamcellen bevat, wordt vervolgens gescheiden in een machine en verwijderd om later aan de ontvanger te kunnen gegeven. De rode bloedcellen worden teruggegeven aan de donor.

Procedure

Een stamceltransplantatie gebeurt meestal nadat chemotherapie en radiotherapie voltooid is of zijn. De stamcellen worden meestal in de bloedbaan afgeleverd via een centrale veneuze katheter (soort buisje). Het proces is vergelijkbaar met het krijgen van een bloedtransfusie. De stamcellen reizen door het bloed in het beenmerg. Meestal is er geen operatie nodig.

Hoofdpijn is één van de mogelijke bijwerkingen van een stamceltransplantatie / Bron: Geralt, PixabayHoofdpijn is één van de mogelijke bijwerkingen van een stamceltransplantatie / Bron: Geralt, Pixabay

Symptomen en bijwerkingen

Een stamceltransplantatie veroorzaakt de volgende mogelijke symptomen die meestal kortstondig aanwezig zijn:

Na de stamcelprocedure

Een stamceltransplantatie gebeurt in een ziekenhuis. Meestal blijft de patiënt in een speciale beenmergtransplantatie-eenheid zodat de kans op het krijgen van een infectie beperkt is. Mogelijk gebeurt een autologe of allogene transplantatie geheel of gedeeltelijk poliklinisch. Dit betekent dat de patiënt niet moet overnachten in het ziekenhuis. De totale ziekenhuisduur is afhankelijk van de hoeveelheid gekregen chemotherapie of radiotherapie, het type transplantatie en de geldende procedures van het ziekenhuis.

In het ziekenhuis worden het bloedbeeld en de vitale functies nauwlettend in de gaten houden. De patiënt ontvangt tevens geneesmiddelen om de graft-versus-host-ziekte te voorkomen. Om infecties te voorkomen of behandelen, zet de arts ook medicijnen in zoals antibiotica, antischimmelmiddelen en antivirale geneesmiddelen. De patiënt heeft voorts veel bloedtransfusies nodig. De patiënt krijgt via een ader voeding totdat hij weer kan eten via de mond en alle maagbijwerkingen en zweertjes in de mond zijn verdwenen.

Prognose van ontvangen van nieuwe stamcellen

De prognose is afhankelijk van:
  • de aanwezige ziekte of kankersoort
  • de algemene gezondheid
  • de leeftijd
  • eventuele complicaties
  • het type beenmergtransplantatie
  • het type en de dosering van chemotherapie of radiotherapie vóór de transplantatie
  • hoe goed de cellen van de donor overeenkomen met deze van de patiënt

Een stamceltransplantatie geneest de ziekte geheel of gedeeltelijk. Als de transplantatie een succes is, kan de patiënt de meeste dagelijkse activiteiten hervatten wanneer hij zich hier klaar voor voelt. Meestal duurt het maximaal één jaar om volledig te herstellen, afhankelijk van de complicaties die optreden.

Complicaties van stamceltransplantatie

Mogelijke complicaties van een beenmergtransplantatie zijn afhankelijk van enkele factoren:
  • chemotherapie of radiotherapie gekregen vóór de beenmergtransplantatie en de doseringen van dergelijke behandelingen
  • de algehele gezondheid van de patiënt
  • de leeftijd van de patiënt
  • de match met de donor
  • de ziekte waarvoor de patiënt wordt behandeld
  • het type beenmergtransplantatie (autoloog, allogeen of navelstrengbloed)

Mogelijke complicaties van een beenmergtransplantatie zijn:

Af en toe leiden complicaties of het falen van de beenmergtransplantatie tot de dood.

Lees verder

© 2019 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Stamceldonatie kan tegenwoordig ook via het bloedBij patiënten met een kwaadaardige ziekte aan het beenmerg, zoals leukemie is de aanmaak van gezonde bloedstamcellen ver…
Stamceldonor worden? Zo werkt hetStamceldonor worden? Zo werkt hetVoor patiënten met een ernstige bloedziekte zoals bijvoorbeeld leukemie kan een stamceltransplantatie levensreddend zijn…
Wat houdt een tandem stamceltransplantatie bij chemokuur in?Wat houdt een tandem stamceltransplantatie bij chemokuur in?Kanker is een belangrijke doodsoorzaak in ons land en daardoor vorderen de ontwikkelingen qua behandelmethoden eveneens.…

Hyperreflexie: oorzaken en symptomen van verhoogde reflexenHyperreflexie: oorzaken en symptomen van verhoogde reflexenHyperreflexie wordt gedefinieerd als overactieve, overgevoelige c.q. verhoogde reflexen. Voorbeelden hiervan zijn onder…
ABO-incompatibiliteit: Reactie op incompatibele bloedgroepABO-incompatibiliteit: Reactie op incompatibele bloedgroepA, B, AB en O zijn de vier bloedgroepen. De typen zijn gebaseerd op kleine stoffen (moleculen) op het oppervlak van de b…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 4 februari 2019:
  • Bone marrow transplant, https://medlineplus.gov/ency/article/003009.htm
  • Bone Marrow Transplant, https://www.healthline.com/health/bone-marrow-transplant
  • Bone Marrow Transplantation in Children, https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=bone-marrow-transplantation-in-children-90-P03062
  • Coëlho, medisch zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Stamceltherapie – stamceltransplantatie, https://www.kanker.be/alles-over-kanker/behandelingen/stamceltherapie-stamceltransplantatie
  • Stem cell and bone marrow transplants, https://www.nhs.uk/conditions/stem-cell-transplant/
  • What is a bone marrow transplant?, https://bethematch.org/patients-and-families/about-transplant/what-is-a-bone-marrow-transplant-/
  • Afbeelding bron 1: Geralt, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 31-01-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 9
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.