Wat houdt een tandem stamceltransplantatie bij chemokuur in?

Kanker is een belangrijke doodsoorzaak in ons land en daardoor vorderen de ontwikkelingen qua behandelmethoden eveneens. Bij geconstateerde kanker worden vaak chemokuren toegepast, om zo de slechte cellen in het lichaam te vernietigen. Het houdt eveneens in dat het basismateriaal van bloedcellen oftewel de stamcellen worden uitgeschakeld. Afhankelijk van de kankersoort en zwaarte van de chemokuur kan het voorkomen dat er een stamceltransplantatie moet worden uitgevoerd. Wat houdt dit in en in hoeverre kan een tandem stamceltransplantatie na herhaaldelijke chemokuren kanker mogelijk beter bestrijden?

Tandem stamceltransplantatie

• Er is kanker geconstateerd
• Invloed van chemokuur behandeling
• Herintroductie van beenmergcellen
• Afwachtende houding voor compleet herstel
• Werkwijze binnen de tandem stamceltransplantatie
• Vermijden van DLI
• Toekomstvisie

Er is kanker geconstateerd

Het hebben van kanker is zeer ingrijpend. De vergankelijkheid komt daarmee direct om de hoek kijken, waarbij de persoon een onzekere toekomst heeft. Normaal zal de behandeling per direct worden opgestart, zodat de beste resultaten worden bereikt. Afhankelijk van de zwaarte van de ziekte, de leeftijd en fysieke sterkte wordt een combinatie van chemokuren, bestraling en andere medicatie toegepast. De ongewenste deeltjes dienen uit het lichaam te verwijderd door de kanker indien mogelijk eruit te snijden. Daarna wordt het lichaam met chemokuren gezuiverd. Pas daarna kan aan herstel worden gewerkt. Wat voor effect heeft een chemokuur op het lichaam, wat is stamceltransplantatie en hoe wordt dat gecombineerd binnen de tandem transplantatie?

Invloed van chemokuur behandeling

Praktisch alle kankersoorten worden behandeld met enige vorm van chemokuur in lichte of zware vorm. In hoeverre het binnen het behandelingstraject wordt toegepast, is afhankelijk van de ontwikkeling van de ziekte. Is er een verhoogd risico dat de kanker in sneltreinvaart door het lichaam verspreid, dan moet daar per ommegaande een halt aan toe worden geroepen. Daarnaast vormt het een handige manier om de bouwstenen van bloed te resetten. In het beenmerg wordt de basiscel van bloed oftewel de stamcellen afgebroken, zodat er met een schone lei wordt begonnen. Probleem is dat dit voor veel aspecten voor het leven drastische gevolgen heeft. Denk aan het verlies van vruchtbaarheid, tijdelijk verlies van haar, waarnaast de behandeling als zeer ingrijpend wordt bevonden. Omdat stamcellen compleet worden vernietigd is het de vraag of nieuw stamcellen spontaan weer tot bloei komen. Het is mogelijk, maar soms moet het een handje worden geholpen. Daartoe dient de transplantatie.

Herintroductie van beenmergcellen

Indien de bron van gezonde bloedcellen compleet is vernietigd, dan kunnen deze niet meer worden aangemaakt. Om ervoor te zorgen dat deze cellen weer actief worden, dient het opnieuw te worden geïntroduceerd. Daartoe bestaan twee methoden, waarbij eigen of donor cellen worden gebruikt.

Autogene stamceltransplantatie

Voordat de chemokuur in gang wordt gezet, worden gezonde beenmergcellen apart genomen. Deze kunnen als bron voor stamcelgroei worden gebruikt, nadat het weer in het beenmerg is aangebracht. Voordeel hiervan is dat de eigen stamcellen altijd door het eigen lichaam worden geaccepteerd. Let wel dat de afgenomen cellen worden gezuiverd van eventuele kankercellen, zodat er een ‘schone’ herintroductie plaatsvindt.

Allogene stamceltransplantatie

Een persoon met vergelijkbare lichaamseigenschappen kan stamcellen doneren. Denk aan een broer of familielid. Soms kan het ook een wildvreemde persoon zijn, echter de kans op het vinden van de juiste persoon is relatief klein. Het kan twee resultaten hebben. Of de geïntroduceerde cellen worden als lichaamsvreemd gezien, waarop het afweersysteem reageert door ze aan te vallen (graft-versus-host-disease) of de nieuwe cellen vallen juist kankercellen aan (graft-versus-tumor effect). Zeker dit laatste effect is waar men op hoopt.

Afwachtende houding voor compleet herstel

Indien herhaling (recidive) van kanker optreedt, dan zal het meestal qua ernst erger zijn. Deze omstandigheid moet te allen tijde worden vermeden. De behandeling is erop gestoeld om de verkeerde elementen met een kuur te verwijderen. De huidige praktijk leert dan men een chemokuur doet mogelijk aangevuld met bestraling, waarna men blijft afwachten tot het wel of niet terugkomt. Oftewel is de kuur te licht geweest, dan komt de patiënt direct in een levensgevaarlijk parket. Een verbeterde methode wordt momenteel onderzocht, waarbij de tandem stamceltransplantatie wordt ingezet. Het doel is om kankercellen voor altijd en definitief uit te schakelen. Hoe werkt dit?

Werkwijze binnen de tandem stamceltransplantatie

Indien de patiënt in een hoge stadiëring van de ziekte zit, is het noodzakelijk om rigoureus te werk te gaan. Is de persoon jong en kan men het fysiek aan, dan kan de tandem transplantatie mogelijk goede resultaten geven. Het doel is om herhaaldelijk het basis materiaal te vernietigen, waarna stamcellen worden geherintroduceerd. Hierdoor worden eventueel achtergebleven verkeerde cellen voor de tweede maal tegengewerkt, opdat het compleet wordt uitgeschakeld. Indien na de tweede maal wederom stamcellen worden getransplanteerd is er een verhoogde kans op totaal herstel, waarbij geen herhaling van de ziekte optreedt. In dit geval gaat het om zeer intensieve behandeling met de zwaarste categorie chemokuur om zekerheid omtrent uitschakeling van de slechte cellen te hebben. Tussen de twee behandelingen kan een paar weken tot maanden zitten, echter nooit meer dan een half jaar.

Vermijden van DLI

Indien een kankerpatiënt na behandeling de eerste tekenen van herstel heeft gehad, kan het voorkomen dat de kanker recivideert. Vaak kan dat omslagpunt binnen een bloedtest goed worden vastgesteld. Om dan te voorkomen dat de kanker hard toeslaat, wordt het immuunsysteem getriggerd met DLI oftewel donor lymfocyten infusie. In dat geval worden besmette lymfocyten geïnjecteerd met als doel dat de weerstand er tegen optreedt. Het zijn lichaamsvreemde stoffen, zodat de weerstand de verslechtering in het lichaam ook te lijf gaat. Deze methode van werken kan helpen, echter is feitelijk ‘mosterd na de maaltijd’. De oorspronkelijke chemokuur heeft onvoldoende zijn werk gedaan en dus moet DLI worden ingezet. De tandem methode kan ervoor zorgen dat deze stap uit de roulatie wordt gehaald, door extra stevig te kuren en daarna te concentreren op herhaaldelijke opbouw via transplantatie.

Toekomstvisie

Omdat deze manier van werken nog binnen studies wordt toegepast, is het nog niet compleet wetenschappelijk onderbouwd wat voor medische voordelen het heeft. Het doel van deze methode van behandelen is om herhaling compleet te voorkomen door meerdere keren de resetknop weer in te drukken. Het kan verhoogde zekerheid bieden, dat kankercellen in een later levensfase niet weer terugkeren. Indien het wetenschappelijk een juiste methode van werken is gebleken, zal deze behandelmethode voor zware kankergevallen in de nabije toekomst vaker worden ingezet.

Laat u informeren omtrent de mogelijkheden van deze methode van kankerbehandeling bij uw oncoloog of neem contact op met het UMCG.

Lees verder

• Teveel rode bloedcellen: polycythemia vera, stamcelstoornis
• Ziekte van Kahler: plasmacelkanker, botpijn, osteoporose
• Neoral medicatie bij orgaantransplantatie, auto-immuunziekte