Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis

Omdat het verouderingsproces het gezichtsvermogen, de kracht en het evenwicht kan aantasten, lopen 65-plussers een verhoogd risico op vallen. Valpartijen zijn echter geen normaal onderdeel van het ouder worden en zijn vaak te voorkomen. De meeste valpartijen gebeuren thuis. Een ernstige val resulteert mogelijk in gebroken botten, een verlies van mobiliteit en andere verwondingen. Dankzij eenvoudige wijzigingen in huis is het mogelijk om vallen en ongelukken te voorkomen en blijft het huis veilig. Een andere preventieve maatregel voor valongelukken is het regelmatig bezoeken van de arts. Ook bestaan enkele hulpmiddelen en aanpassingen in het kader van valpreventie.

• Valpartijen bij ouderen
• Oorzaken en risicofactoren van een val
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Algemene aanpassingen in huis voor preventie valongelukken
• Badkamer
• Keuken
• Slaapkamer
• Trappen
• Woonkamer
• Zelf aanpassen om een valincident te voorkomen
• Met een professional praten over vallen
• Medische onderzoeken door een arts
• Aanpassingen en hulpmiddelen door een ergo- en/of fysiotherapeut

Valpartijen bij ouderen

Valpartijen zijn een veel voorkomende angst bij ouderen. Het gevolg van een enkele val gaat veel verder dan de aanvankelijke pijn. Vallen vermindert vaak het algehele vermogen om te functioneren. Het vereist mogelijk een ziekenhuisopname, een operatie en langdurige zorg. Valpartijen leiden vaker tot sociaal isolement, gevoelens van hulpeloosheid en angst om weer te vallen.

De angst om te vallen heeft mogelijk een verwoestend effect op de kwaliteit van leven van een senior. Het is normaal om bang te worden door een zeer pijnlijke, onplezierige ervaring. Een persoon die gevallen is, gaat hierdoor sneller zijn of haar activiteiten beperken. Naarmate het lichaam zwakker wordt en minder wendbaar is met de leeftijd, creëert de angst voor vallen een domino-effect van een meer sedentaire levensstijl (te lang zitten) en spierzwakte. Dit zorgt er op zijn beurt juist voor meer valpartijen. Angst om te vallen is zelfs een gedefinieerd geriatrisch syndroom.

Oorzaken en risicofactoren van een val

Aandoeningen

Veel aandoeningen leiden mogelijk tot een val of verhogen het risico op een valincident:

• artritis (gewrichtsontsteking)
• coördinatie- en evenwichtsproblemen
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een bloeddruk die te veel daalt bij het opstaan of gaan zitten (orthostatische hypotensie)
• een chronische obstructieve longaandoening (COPD), een term om longaandoeningen te beschrijven, waaronder emfyseem (aandoening met kortademigheid en hoesten), chronische bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen) en ongevoelige (niet-reversibele) astma (chronische ontsteking van luchtwegen in de longen).
• een depressie
• een slechter gezichtsvermogen en gehoorvermogen en verminderde reflexen
• een vitamine D-tekort
• hart- en vaatziekten
• incontinentie van de darmen of de blaas: Zich haasten en frequent naar de badkamer gaan verhoogt het risico van een senior op valongelukken.
• nierfalen, een chronische nierziekte waarbij de nieren hun filtercapaciteit verliezen.
• osteoporose (heeft geen invloed op het valrisico, maar verhoogt wel het risico op een fractuur door een valpartij)
• problemen met de zenuwen, de voeten of de bloedvaten
• spierzwakte
• verwardheid bijvoorbeeld ontwaken in een onbekende omgeving
• ziekte van Parkinson, een neurodegeneratieve aandoening die de dopamine-producerende neuronen in de substantia nigra (een hersengebied) aantast

Omgevingsfactoren

Een valincident komt ook vaker tot stand door een aantal omgevingsfactoren:

• het dragen van onveilig en slecht schoeisel, zoals open schoenen of hoge hakken
• sommige geneesmiddelen: Bijwerkingen van sommige medicijnen leiden sneller tot verwardheid, duizeligheid, een daling van de bloeddruk of slaperigheid, waardoor mensen meer kans hebben om te vallen. Dit gebeurt vooral bij antidepressiva, antipsychotica, benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen), bloeddrukmedicatie, diuretica (plaspillen), ontstekingsremmers, opioïden (sterke pijnstillers)
• veiligheidsrisico's in huis of in een gemeenschapsomgeving.

Algemene aanpassingen in huis voor preventie valongelukken

Volgende algemene tips maken het huis veiliger voor ouderen:

• antislipstrips op tegels en houten vloeren plaatsen
• de vloer opruimen: rommel, kleine meubels, kledingstukken, elektrische snoeren, boeken, papieren, schoenen, … verwijderen
• gangen goed verlichten
• kiezen voor ergonomische banken en stoelen zodat mensen gemakkelijk kunnen gaan zitten en kunnen rechtstaan
• meubels rangschikken of verwijderen, zodat er voldoende ruimte is om te wandelen
• niet op een stoel of tafel gaan staan om iets te hoog te bereiken. Een grijpstok of hulp inschakelen is verstandig. Ook het gebruik van een opstapje is een mogelijkheid, maar deze moet goed en stevig staan en een leuning aan de bovenkant hebben.
• niet over net gepoetste vloeren lopen; deze zijn glad waardoor de kans op een valpartij verhoogt
• vaak gebruikte en essentiële voorwerpen neerleggen op een plaats waar ze gemakkelijk te bereiken zijn
• weten waar de hond, kat of ander huisdier zich bevindt bij het rechtstaan en gaan lopen door het huis

Badkamer

Het installeren van handgrepen is een goed idee voor het verminderen van valpartijen. Deze plaatst men langs de badkamermuur of in de buurt van het toilet alsook binnen en buiten het bad of de douche. Handgrepen geven extra steun. Verder plaatsen mensen best een antislipmat. Deze antislipmat ligt bij voorkeur in de buurt van de douche voor een veilige in- en uitstap. Verder zijn ook antislipmatjes voor de douche zelf beschikbaar. In de douche is een zeep- of shampoodispenser aangeraden. Voorover leunen verhoogt het risico op een valpartij. Daarom is het nuttig om een hervulbare houder of een rek aan de douchewand te monteren. Hierin kunnen dan de zeep, shampoo en andere producten geplaatst worden.

Keuken

Mensen bewaren voedsel- en voorraadartikelen op een gemakkelijk te bereiken hoogte (laag of middelhoog niveau). Is het toch nodig om een product uit een hogere kast te nemen, dan is het gebruik van een opstapje met een stabiele leuning essentieel. Als de keuken gladde tegels heeft, is het plaatsen van een antislip-vloerwas nodig om het risico op valongelukken te verlagen.

Slaapkamer

Een lamp in de buurt van het bed plaatsen is verstandig. Op deze manier kunnen mensen ’s nachts de kamer doorkruisen zonder over meubilair of andere voorwerpen in de kamer te struikelen of vallen. Voorts is het plaatsen van nachtlampjes in de kamer een goede tip. Hierdoor wordt het lopen naar en van het bed gemakkelijker en is dit goed verlicht. Het kan wel nuttig zijn om een zaklamp in handbereik te hebben voor het geval de stroom uitvalt. Ook het meenemen van een telefoon of gsm naar bed kan nuttig zijn om hulp in te kunnen roepen. De keuze van een bed is belangrijk; mensen moeten hier namelijk gemakkelijk in en uit kunnen stappen. Slapen op een bed dat te hoog of te laag is, levert soms problemen op om eruit te komen en resulteert af en toe in een val of letsel.

Trappen

Boven en onderaan de trap is het aanbevolen om lichtschakelaars te plaatsen. Door licht aan de boven- en onderkant van de trap te plaatsen, kunnen mensen de hele trap te zien en verkleint het risico op een ongeluk. Stevig vastzittende leuningen aan beide zijden van de trap zijn van primordiaal belang. Hierdoor behouden mensen hun balans en kunnen ze hiernaar grijpen om zich te redden bij een val. Antislipmatjes op houten treden verminderen de kans op valpartijen. Houten treden kunnen bijzonder glad zijn, en het plaatsen van deze antislipmatjes geeft meer houvast om veilig de trappen op en af te lopen. Mensen gaan voorts rustig de trap op of omlaag. Het dragen van geschikte antislipschoenen bij het traplopen is een ander nuttig advies. Het is tot slot van primordiaal belang dat alle defecte traptreden en trapmatjes te repareren.

Woonkamer

Door meubels goed te rangschikken, creëren mensen duidelijke looppaden. Ze gaan hierdoor minder snel struikelen en kunnen eenvoudiger navigeren door kamers. Alle apparaten en stroomkabels verwijderen mensen best van de looppaden. Ook ogen er geen aangesloten kabels onder kleden liggen. Het plaatsen van tapijten gebeurt verder best op marmeren, keramische of betonnen vloeren. Vloerbedekking is een extra bescherming wanneer een val in huis optreedt en helpt de ernst van een val te verminderen. De tapijten moeten wel stevig op de grond worden bevestigd zodat ze niet wegglijden.

Zelf aanpassen om een valincident te voorkomen

Door zelf enkele tips te volgen, verkleint het risico op vallen:

• antislipschoenen met rubberzolen, schoenen met lage hakken of veterschoenen met antislipzolen dragen die de voeten volledig ondersteunen (de zolen mogen niet te dun of te dik zijn, niet met sokken op trappen of vloeren lopen en geen schoenen en slippers met zachte zolen dragen)
• de hoeveelheid alcohol beperken (zelfs een kleine hoeveelheid alcohol tast het evenwicht en de reflexen aan; ouderen die alcohol drinken krijgen sneller te maken met heupfracturen)
• een gezond gewicht behouden (ondergewicht verhoogt het risico op botverlies en gebroken botten)
• een loophulpmiddel correct gebruiken en zorgen voor de juiste maat en vorm (met hulp van een arts, fysiotherapeut en/of ergotherapeut)
• langzaam rechtstaan (te snel opstaan leidt mogelijk tot een snelle bloeddrukdaling waardoor mensen wankel op de benen staan en sneller vallen)
• met een arts of apotheker praten over de bijwerkingen van elk geneesmiddel
• niet rennen in huis
• regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren: Dit is goed voor de gezondheid en flexibiliteit van de spieren, gewrichten, pezen en ligamenten. Milde activiteiten met een zwaar gewicht, zoals lopen of traplopen, kunnen het botverlies bij osteoporose vertragen.
• stoppen met roken (roken doet de botmassa afnemen = osteoporose) waardoor sneller botbreuken ontstaan
• voor voldoende slaap zorgen; slaperigheid vergroot de kans op valongelukken

Met een professional praten over vallen

Medische onderzoeken door een arts

Een senior heeft best jaarlijks een standaard screeningsonderzoek bij de arts. Hij vertelt dan ook eerlijk aan de arts wanneer, waar, hoe enzovoort hij al gevallen is, of dat hij misschien een bepaalde angst heeft om te vallen. Een arts informeert de patiënt over welke veranderingen de persoon kan aanbrengen om het risico op valpartijen te verkleinen. Verder controleert de arts de voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen regelmatig, met speciale aandacht voor opioïde pijnstillers, kalmerende middelen en antidepressiva. Sommige (combinaties van) geneesmiddelen beïnvloeden de balans en veroorzaken slaperigheid, duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd hetgeen sneller resulteert in een valongeluk. Een bloedonderzoek is nodig om bepaalde vitaminetekorten en andere problemen op te sporen. Verder controleert de arts het schoeisel en de voeten van de patiënt. Een jaarlijks gehooronderzoek en oogonderzoek zijn voorts aanbevolen.

Aanpassingen en hulpmiddelen door een ergo- en/of fysiotherapeut

Het is vaak mogelijk om een ergotherapeut, fysiotherapeut en/of verpleegkundige aan huis te laten komen. Deze zorgverleners beoordelen namelijk de veiligheid van het huis en adviseren de persoon over het aanbrengen van wijzigingen om toekomstige vallen te voorkomen. Loophulpmiddelen, zoals stokken en rollators, betekenen soms het verschil tussen veilig navigeren of een val ervaren. Een arts of fysiotherapeut beveelt het juiste hulpmiddel aan en zoekt de juiste pasvorm. Verder is het verstandig om een personenalarm-, of valdetectiesysteem te dragen (halsband, ketting, horloge, …) om hulp in te kunnen schakelen.

Lees verder

• Tips voor slechtziende senioren in thuisomgeving
• Slecht zien / horen en senior: Snel in gevaarlijke situaties