Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis

Omdat het verouderingsproces het gezichtsvermogen, de kracht en het evenwicht kan aantasten, lopen 65-plussers een verhoogd risico op vallen. Valpartijen zijn echter geen normaal onderdeel van het ouder worden en zijn vaak te voorkomen. De meeste valpartijen gebeuren thuis. Een ernstige val resulteert mogelijk in gebroken botten, een verlies van mobiliteit en andere verwondingen. Dankzij eenvoudige wijzigingen in huis is het mogelijk om vallen en ongelukken te voorkomen en blijft het huis veilig. Een andere preventieve maatregel voor valongelukken is het regelmatig bezoeken van de arts. Ook bestaan enkele hulpmiddelen en aanpassingen in het kader van valpreventie. Omdat het verouderingsproces het gezichtsvermogen, de kracht en het evenwicht kan aantasten, lopen 65-plussers een verhoogd risico op vallen. Valincidenten zijn echter geen normaal onderdeel van het ouder worden en zijn vaak te voorkomen. De meeste valpartijen gebeuren thuis. Een ernstige val kan leiden tot gebroken botten, verlies van mobiliteit en andere verwondingen. Met eenvoudige aanpassingen in de woning kunnen vallen en ongelukken worden voorkomen en blijft het huis veiliger. Regelmatige medische controles zijn ook belangrijk om valongelukken te voorkomen. Er zijn verschillende hulpmiddelen en aanpassingen die kunnen bijdragen aan valpreventie.

• Valpartijen bij ouderen
• Oorzaken en risicofactoren van een val
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Algemene aanpassingen in huis voor preventie van valongelukken
• Badkamer
• Keuken
• Slaapkamer
• Beveiliging van de slaapkamer
• Trappen
• Onderhoud en inspectie van trappen
• Woonkamer
• Veiligheid in de woonkamer
• Zelf aanpassen om een valincident te voorkomen
• Met een professional praten over vallen
• Medische onderzoeken door een arts
• Aanpassingen en hulpmiddelen door een ergo- en/of fysiotherapeut
• Nieuwe technologieën en hulpmiddelen voor valpreventie

Valpartijen bij ouderen

Valpartijen zijn een veel voorkomende angst bij ouderen. De gevolgen van een val kunnen veel verder gaan dan de initiële pijn. Een val kan het algehele functioneren van een persoon aanzienlijk verminderen, wat kan leiden tot ziekenhuisopname, operaties en langdurige zorg. Daarnaast kunnen valpartijen leiden tot sociaal isolement, gevoelens van hulpeloosheid en angst om opnieuw te vallen.

De angst om te vallen kan een verwoestend effect hebben op de kwaliteit van leven van ouderen. Deze angst is begrijpelijk, vooral na een pijnlijke en traumatische ervaring. Personen die eerder gevallen zijn, beperken vaak hun activiteiten uit angst om opnieuw te vallen. Naarmate het lichaam veroudert en de beweeglijkheid afneemt, kan deze angst leiden tot een sedentaire levensstijl (langdurig zitten) en spierzwakte, wat het risico op vallen verder vergroot. Angst om te vallen wordt zelfs erkend als een geriatrisch syndroom.

Oorzaken en risicofactoren van een val

Aandoeningen

Diverse aandoeningen kunnen bijdragen aan het risico van vallen of het verhogen van de kans op valincidenten:

• Artritis (gewrichtsontsteking)
• Coördinatie- en evenwichtsproblemen
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Een daling van de bloeddruk bij het opstaan of gaan zitten (orthostatische hypotensie)
• Chronische obstructieve longaandoening (COPD), waaronder emfyseem (aandoening met kortademigheid en hoesten), chronische bronchitis en astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen).
• Depressie
• Slechter gezichtsvermogen en gehoorvermogen, en verminderde reflexen
• Vitamine D-tekort
• Hart- en vaatziekten
• Incontinentie van de darmen of de blaas: Zich haasten en frequent naar de badkamer gaan verhoogt het risico op vallen.
• Nierfalen, een chronische nierziekte waarbij de nieren hun filtercapaciteit verliezen.
• Osteoporose (verhoogt niet het valrisico, maar wel het risico op fracturen bij een valpartij)
• Problemen met de zenuwen, voeten of de bloedvaten
• Spierzwakte
• Verwardheid, bijvoorbeeld ontwaken in een onbekende omgeving
• Ziekte van Parkinson, een neurodegeneratieve aandoening die de dopamine-producerende neuronen in de substantia nigra (een hersengebied) aantast

Omgevingsfactoren

Een val kan ook worden beïnvloed door omgevingsfactoren:

• Het dragen van onveilig en slecht schoeisel, zoals open schoenen of hoge hakken
• Sommige geneesmiddelen: Bijwerkingen van bepaalde medicijnen kunnen leiden tot verwardheid, duizeligheid, een daling van de bloeddruk of slaperigheid, wat het risico op vallen verhoogt. Dit gebeurt vaak bij antidepressiva, antipsychotica, benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen), bloeddrukmedicatie, diuretica (plaspillen), ontstekingsremmers en opioïden (sterke pijnstillers)
• Veiligheidsrisico's in huis of in gemeenschappelijke ruimtes

Algemene aanpassingen in huis voor preventie van valongelukken

Met de volgende algemene tips kan het huis veiliger worden gemaakt voor ouderen:

• Antislipstrips op tegels en houten vloeren plaatsen
• De vloer opruimen: Rommel, kleine meubels, kledingstukken, elektrische snoeren, boeken, papieren, schoenen, enzovoort, verwijderen
• Gangen goed verlichten
• Kiezen voor ergonomische banken en stoelen zodat mensen gemakkelijk kunnen gaan zitten en rechtstaan
• Meubels rangschikken of verwijderen om voldoende ruimte te creëren voor wandelen
• Niet op een stoel of tafel staan om iets te bereiken. Gebruik een grijpstok of vraag om hulp. Als een opstapje noodzakelijk is, zorg ervoor dat het stevig en veilig is met een leuning aan de bovenkant
• Niet over net gepoetste vloeren lopen; deze kunnen glad zijn en het risico op vallen verhogen
• Vaak gebruikte en essentiële voorwerpen op een gemakkelijk bereikbare plek neerleggen
• Altijd bewust zijn van de locatie van huisdieren zoals honden of katten bij het rechtstaan en lopen door het huis

Badkamer

Het installeren van handgrepen in de badkamer kan helpen om valpartijen te voorkomen. Deze handgrepen moeten worden geplaatst langs de badkamermuur, nabij het toilet, en binnen en buiten het bad of de douche. Handgrepen bieden extra steun. Een antislipmat in de buurt van de douche of het bad kan ook het risico op uitglijden verminderen. Antislipmatjes voor in de douche zelf zijn ook nuttig. Het is handig om een zeep- of shampoodispenser op een gemakkelijk bereikbare plek in de douche te monteren om te voorkomen dat men zich voorover buigt, wat het risico op vallen vergroot.

Keuken

Bewaar voedsel- en voorraadartikelen op een gemakkelijk bereikbare hoogte (laag of middelhoog niveau). Als het nodig is om een product uit een hogere kast te pakken, gebruik dan een opstapje met een stabiele leuning. Als de keuken gladde tegels heeft, kan het plaatsen van een antislip-vloerwas helpen om het risico op vallen te verminderen.

Slaapkamer

Het is verstandig om een lamp in de buurt van het bed te plaatsen, zodat mensen 's nachts de kamer kunnen doorkruisen zonder over meubels of andere voorwerpen te struikelen. Het plaatsen van nachtlampjes in de kamer is ook een goede tip. Hierdoor wordt het lopen naar en van het bed gemakkelijker en beter verlicht. Het kan nuttig zijn om een zaklamp binnen handbereik te hebben voor het geval de stroom uitvalt. Daarnaast kan het meenemen van een telefoon of gsm naar bed nuttig zijn om snel hulp in te roepen. De keuze van een bed is cruciaal; mensen moeten gemakkelijk in en uit bed kunnen stappen. Een bed dat te hoog of te laag is, kan problemen veroorzaken bij het opstaan en leiden tot vallen of letsel.

Beveiliging van de slaapkamer

Om de veiligheid in de slaapkamer te verhogen, kunnen de volgende maatregelen genomen worden:

• Een stevig nachtlampje met een automatische tijdschakelaar kan nuttig zijn voor als de stroom uitvalt, zodat er altijd wat verlichting is.
• Het bed moet op een hoogte worden geplaatst waarbij het gemakkelijk is om in en uit te stappen zonder onhandige bewegingen.
• Zorg ervoor dat de vloer vrij is van obstakels zoals losse tapijten of snoeren.
• Overweeg het gebruik van een antislipmat onder tapijten en vloerkleden om het risico op uitglijden te minimaliseren.

Trappen

Het is aanbevolen om boven en onderaan de trap lichtschakelaars te plaatsen. Hierdoor kunnen mensen de hele trap goed zien en wordt het risico op een ongeluk verkleind. Stevig vastzittende leuningen aan beide zijden van de trap zijn essentieel. Ze helpen mensen hun balans te bewaren en kunnen worden vastgehouden om een val te voorkomen. Antislipmatjes op houten treden verminderen de kans op valpartijen, aangezien houten treden bijzonder glad kunnen zijn. Deze matjes bieden extra grip bij het op- en aflopen van de trap. Het is belangrijk om rustig de trap op of af te gaan en geschikte antislipschoenen te dragen. Tot slot moet elke defecte traptrede of trapmat direct worden gerepareerd om gevaarlijke situaties te vermijden.

Onderhoud en inspectie van trappen

Om de veiligheid van trappen te waarborgen, is regelmatig onderhoud cruciaal:

• Controleer regelmatig of leuningen stevig vastzitten en reparaties uitvoeren indien nodig.
• Inspecteer de treden op slijtage of beschadigingen en vervang defecte onderdelen onmiddellijk.
• Bevestig antislipmatjes goed en vervang ze als ze versleten of losgekomen zijn.

Woonkamer

Door meubels goed te rangschikken, creëer je duidelijke looppaden. Dit vermindert de kans op struikelen en vergemakkelijkt het navigeren door de ruimte. Alle apparaten en stroomkabels moeten uit de looppaden worden verwijderd en er mogen geen kabels onder tapijten of vloerkleden liggen. Het plaatsen van tapijten op marmeren, keramische of betonnen vloeren kan extra bescherming bieden bij een val en de ernst van een val verminderen. Zorg ervoor dat de tapijten stevig op de grond zijn bevestigd om te voorkomen dat ze wegglijden.

Veiligheid in de woonkamer

Om valincidenten in de woonkamer te voorkomen, overweeg de volgende tips:

• Gebruik antislipmatten onder tapijten en zorg ervoor dat ze goed vastzitten.
• Houd looppaden vrij van obstakels zoals meubels en elektrische kabels.
• Plaats meubels op een manier die een vrije doorgang mogelijk maakt, zonder scherpe hoeken die kunnen leiden tot verwondingen bij een val.

Zelf aanpassen om een valincident te voorkomen

Door enkele eenvoudige aanpassingen te maken, kan het risico op vallen aanzienlijk worden verminderd:

• Draag antislipschoenen met rubberzolen, schoenen met lage hakken of veterschoenen met antislipzolen die de voeten goed ondersteunen. Vermijd schoenen met te dunne of te dikke zolen, loop niet op sokken op trappen of vloeren, en vermijd slippers met zachte zolen.
• Beperk de hoeveelheid alcohol die je drinkt. Zelfs een kleine hoeveelheid alcohol kan het evenwicht en de reflexen aantasten, wat het risico op heupfracturen verhoogt bij ouderen.
• Behoud een gezond gewicht. Ondergewicht verhoogt het risico op botverlies en gebroken botten.
• Gebruik een loophulpmiddel correct en zorg voor de juiste maat en vorm, met hulp van een arts, fysiotherapeut of ergotherapeut.
• Sta langzaam op uit een zittende of liggende positie. Te snel opstaan kan leiden tot een snelle bloeddrukdaling, wat kan resulteren in duizeligheid en vallen.
• Bespreek met een arts of apotheker de bijwerkingen van elk voorgeschreven geneesmiddel.
• Ren niet in huis; dit verhoogt het risico op vallen.
• Voer regelmatig lichaamsbeweging uit om de gezondheid en flexibiliteit van spieren, gewrichten, pezen en ligamenten te verbeteren. Milde activiteiten zoals wandelen of traplopen kunnen het botverlies bij osteoporose vertragen.
• Stop met roken, omdat roken de botmassa vermindert, wat het risico op botbreuken verhoogt.
• Zorg voor voldoende slaap, omdat slaperigheid de kans op valongelukken vergroot.

Met een professional praten over vallen

Medische onderzoeken door een arts

Het is aan te raden dat ouderen jaarlijks een standaard screeningsonderzoek bij hun arts ondergaan. Tijdens dit onderzoek moet de patiënt eerlijk verslag doen van eventuele valincidenten, de omstandigheden en angsten met betrekking tot vallen. De arts kan adviseren over veranderingen om het risico op valpartijen te verkleinen. Regelmatige controle van voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen is ook belangrijk, met speciale aandacht voor opioïde pijnstillers, kalmerende middelen en antidepressiva. Sommige (combinaties van) geneesmiddelen kunnen de balans beïnvloeden en leiden tot slaperigheid, duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd, wat het risico op vallen verhoogt. Een bloedonderzoek kan helpen bij het opsporen van vitaminetekorten en andere problemen. De arts zal ook het schoeisel en de voeten van de patiënt inspecteren. Jaarlijkse gehooronderzoeken en oogonderzoeken worden aanbevolen om problemen die het risico op vallen kunnen vergroten tijdig te identificeren.

Aanpassingen en hulpmiddelen door een ergo- en/of fysiotherapeut

Een ergotherapeut, fysiotherapeut of verpleegkundige kan aan huis komen om de veiligheid van de woning te beoordelen en aanbevelingen te doen om vallen te voorkomen. Ze kunnen adviseren over het gebruik van loophulpmiddelen zoals stokken en rollators, en zorgen voor de juiste maat en pasvorm van deze hulpmiddelen. Het is ook raadzaam om een personenalarm of valdetectiesysteem (zoals een halsband, ketting of horloge) te dragen, zodat snel hulp kan worden ingeschakeld in geval van een val.

Nieuwe technologieën en hulpmiddelen voor valpreventie

Er zijn diverse innovatieve hulpmiddelen en technologieën ontwikkeld om valincidenten te verminderen:

• Valdetectie- en alarmsystemen: Geavanceerde systemen kunnen automatisch een alarm afgeven bij detectie van een val en zorgen voor snelle hulpverlening.
• Slimme verlichtingssystemen: Verlichting die automatisch aan- of uitgaat bij beweging kan helpen om goed verlichte looppaden te waarborgen.
• Geavanceerde loophulpmiddelen: Nieuwe ontwerpen van rollators en stokken bieden extra stabiliteit en kunnen vaak worden aangepast aan de behoeften van de gebruiker.

Lees verder

• Tips voor slechtziende senioren in thuisomgeving
• Slecht zien / horen en senior: Snel in gevaarlijke situaties