Ziekte van Parkinson: Neurologische aandoening met bevingen

Bij de ziekte van Parkinson sterven om onbekende redenen bepaalde hersencellen af die de beweging en coördinatie reguleren. De neurologische aandoening leidt bijgevolg tot een breed en variabel patroon van motorische problemen zoals trillen (tremor) en problemen met lopen en bewegen, maar ook tot niet-motorische stoornissen zoals pijn en dementie. De progressieve ziekte is te behandelen met tal van medicijnen en soms chirurgie, met mogelijk ook diverse bijwerkingen. Daarnaast zijn allerlei tips voorhanden om het leven van patiënten met de ziekte te vergemakkelijken. De aandoening resulteert meestal na lange tijd in de dood. In 1817 beschreef de Engelse arts James Parkinson (1775–1824) deze aandoening voor het eerst in de medische literatuur.

• Synoniemen
• Epidemiologie van neurologische aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken van ziekte van Parkinson
• Sporadisch
• Familiegeschiedenis
• Risicofactoren
• Encephalitis lethargica
• Genetische factoren
• Nicotine
• Risicogroepen
• Symptomen: Verlies van beweging en coördinatie en bevingen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met medicatie
• Oudere behandelingen
• Levodopa
• Dopamine receptoragonisten
• Apomorfine
• Neuropsychiatrische aspecten
• Andere geneesmiddelen
• Chirurgische behandeling
• Ergotherapie, fysiotherapie en fysieke hulpmiddelen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met de ziekte van Parkinson
• Volg een op maat gemaakt medicatieplan
• Beweeg regelmatig en doe aan fysiotherapie
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon en hydratatie
• Beheer stress en mentale gezondheid actief
• Zorg voor een veilige leefomgeving
• Slaap goed en geef aandacht aan slaapproblemen
• Blijf sociaal actief en zoek ondersteuning
• Houd je cognitieve functies scherp
• Communiceer duidelijk en effectief
• Zorg voor regelmatig medische controle en opvolging
• Misvattingen rond ziekte van parkinson
• De ziekte van Parkinson treft alleen ouderen
• Tremoren zijn het enige symptoom van de ziekte van Parkinson
• Medicamenteuze behandeling kan de ziekte van Parkinson genezen
• Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen niet actief blijven
• Alle patiënten met Parkinson ontwikkelen dementie
• De ziekte van Parkinson is alleen een lichamelijke aandoening

Synoniemen

Bekende synoniemen voor de ziekte van Parkinson zijn:

• morbus parkinson
• paralysis agitans
• idiopathisch parkinsonisme

Epidemiologie van neurologische aandoening

De ziekte van Parkinson is wereldwijd een van de meest voorkomende neurodegeneratieve aandoeningen. In Nederland wordt de prevalentie van Parkinson geschat op ongeveer 1 op de 350 mensen, waarbij de ziekte vaker voorkomt bij ouderen. De gemiddelde leeftijd van onset ligt rond de 60 jaar, met een toenemende incidentie bij oudere leeftijdsgroepen. De ziekte komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met een man-vrouwverhouding van ongeveer 3:2. De prevalentie varieert sterk per regio, waarbij sommige studies aangeven dat de ziekte in bepaalde landen vaker voorkomt, mogelijk door omgevingsfactoren en genetische variaties.

Leeftijd en geslacht
De ziekte van Parkinson komt voornamelijk voor bij ouderen, met het hoogste aantal diagnoses in de leeftijdscategorie van 60 jaar en ouder. De incidentie stijgt met de leeftijd, waarbij meer dan 1% van de mensen boven de 60 jaar getroffen wordt. Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, wat suggereert dat er geslachtsgebonden factoren zijn die bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.

Geografische verschillen
Er is bewijs voor geografische variaties in de prevalentie van de ziekte van Parkinson. In sommige delen van de wereld, zoals Noord-Europa en Noord-Amerika, is de prevalentie relatief hoog, terwijl in Aziatische en Afrikaanse landen lagere prevalentie-cijfers worden gerapporteerd. Deze verschillen kunnen gedeeltelijk verklaard worden door genetische factoren, omgevingsomstandigheden en verschillen in de diagnose en medische rapportage.

Genetische factoren en erfelijkheid
Hoewel de ziekte van Parkinson over het algemeen als een sporadische aandoening wordt beschouwd, zijn er genetische vormen van de ziekte die verantwoordelijk kunnen zijn voor een klein percentage van de gevallen. Erfelijke mutaties, zoals die in het LRRK2-gen en het SNCA-gen, kunnen de kans op het ontwikkelen van de ziekte verhogen, vooral in gevallen van vroege onset.

Mechanisme

De ziekte van Parkinson wordt gekarakteriseerd door de progressieve degeneratie van dopamine-producerende neuronen in de substantia nigra, een structuur in de hersenen die betrokken is bij de coördinatie van beweging. Deze afname van dopamine heeft een directe invloed op de basale ganglia, een netwerk van hersenstructuren die essentieel zijn voor de motorische controle. Dit resulteert in de klassieke symptomen van de ziekte, zoals tremoren, stijfheid, bradykinesie (langzame bewegingen) en posturale instabiliteit.

Dopamine en de basale ganglia
Dopamine is een neurotransmitter die cruciaal is voor het reguleren van beweging. In de ziekte van Parkinson wordt een tekort aan dopamine veroorzaakt door de degeneratie van neuronen in de substantia nigra. Dit gebrek aan dopamine beïnvloedt de basale ganglia, die betrokken zijn bij de controle van motorische functies zoals bewegen, balans en coördinatie. Zonder voldoende dopamine kunnen motorische controlemechanismen niet goed functioneren, wat leidt tot de kenmerkende symptomen.

Alpha-synucleïne en Lewy-lichaampjes
Een ander belangrijk kenmerk van de ziekte van Parkinson is de aanwezigheid van Lewy-lichaampjes in de hersenen, die opgebouwd zijn uit de eiwitverbinding alpha-synucleïne. Deze abnormale eiwitophopingen kunnen leiden tot neuronale schade en zijn een kenmerkend patroon van de ziekte. De aanwezigheid van Lewy-lichaampjes wordt vaak gezien in de substantia nigra, maar kan ook in andere hersengebieden worden aangetroffen.

Inflammatie en oxidatieve stress
Oxidatieve stress en ontstekingsprocessen spelen een belangrijke rol in de ziekte van Parkinson. Verhoogde niveaus van vrije radicalen kunnen de neuronen beschadigen en bijdragen aan hun afbraak. Bovendien wordt chronische ontsteking geassocieerd met de progressie van de ziekte, waarbij het immuunsysteem een rol speelt in het verder beschadigen van hersencellen.

Oorzaken van ziekte van Parkinson

Sporadisch

De meeste gevallen van de ziekte van Parkinson zijn waarschijnlijk het gevolg van een complexe interactie van omgevings- en genetische factoren. Vaak ontstaat de ziekte sporadisch bij patiënten zonder duidelijke familiale geschiedenis. De oorzaak van deze sporadische gevallen blijft onduidelijk anno oktober 2020.

Familiegeschiedenis

Ongeveer 15 procent van de patiënten met de ziekte van Parkinson heeft een familiegeschiedenis van deze aandoening. Familiegevallen van Parkinson resulteren uit mutaties (wijzigingen) in het LRRK2-, PARK7-, PINK1-, PRKN- of SNCA-gen of door veranderingen in genen die niet zijn geïdentificeerd. Mutaties in sommige van deze genen spelen mogelijk ook een rol bij gevallen die sporadisch lijken (niet erfelijk).

Veranderingen in bepaalde genen, waaronder GBA en UCHL1, veroorzaken niet de ziekte van Parkinson, maar wijzigen het risico op het ontwikkelen van de aandoening in sommige families. Variaties in andere genen die niet zijn geïdentificeerd, dragen waarschijnlijk ook bij aan het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson.

Het is anno oktober 2020 niet helemaal duidelijk hoe genetische veranderingen de ziekte van Parkinson veroorzaken of het risico op het ontwikkelen van de aandoening beïnvloeden. Veel symptomen van de ziekte van Parkinson treden op wanneer zenuwcellen (neuronen) in de substantia nigra afsterven of verzwakt raken. Normaal gesproken produceren deze cellen de chemische boodschapper dopamine, die signalen naar de hersenen verzendt om soepele fysieke bewegingen te produceren. Wanneer deze dopamineproducerende neuronen beschadigd raken of afsterven, verzwakt de communicatie tussen de hersenen en de spieren. Uiteindelijk zijn de hersenen niet meer in staat om de spierbeweging te regulere.

Sommige genmutaties verstoren het celmechanisme dat ongewenste eiwitten in dopamineproducerende neuronen afbreekt. Hierdoor hopen niet-afgebroken eiwitten zich op, wat leidt tot beschadiging of dood van deze cellen. Andere mutaties tasten de functie van mitochondriën (energieproducerende celstructuren) aan. Mitochondriën maken als bijproduct van de energieproductie vrije radicalen (onstabiele moleculen) aan, die mogelijk schade toebrengen aan cellen. Cellen neutraliseren normaal gesproken de effecten van vrije radicalen voordat ze schade aanrichten, maar mutaties verstoren dit proces. Hierdoor hopen vrije radicalen zich op en tasten ze dopamineproducerende neuronen aan of worden ze gedood.

Bij de meeste patiënten met de ziekte van Parkinson verschijnen Lewy-bodies (eiwitafzettingen) genaamd in dode of stervende dopamineproducerende neuronen. (Als er geen Lewy-bodies aanwezig zijn, staat de aandoening soms bekend als 'parkinsonisme genoemd'. Het is anno oktober 2020 onduidelijk of Lewy-bodies een rol spelen bij het doden van zenuwcellen of dat ze deel uitmaken van de reactie van de cellen op de ziekte.

Risicofactoren

De relatief uniforme wereldwijde prevalentie wijst er op dat een omgevingsfactor wellicht niet verantwoordelijk is voor de totstandkoming van de aandoening.

Encephalitis lethargica

Overlevenden van een epidemie van encephalitis lethargica (slaapziekte) in de vroege twintigste eeuw ontwikkelden soms ernstig parkinsonisme (sommige symptomen van de ziekte van Parkinson en andere neurologische symptomen). De ziekte van Parkinson is echter vermoedelijk niet gerelateerd aan een infectieus agens.

Genetische factoren

De ziekte van Parkinson is veelal niet familiair, maar in sommige families start de ziekte van Parkinson vroeg. Mutaties (wijzigingen) in het parkinegen op chromosoom 6 zijn aanwezig bij families die lijden aan de autosomaal recessieve vorm van de ziekte van Parkinson en enkele jonge schijnbaar sporadische gevallen. Parkin-mutaties zijn waarschijnlijk verantwoordelijk voor de meeste patiënten met de ziekte van Parkinson waarbij de ziekte gestart is voor veertigjarige leeftijd. Mutaties van het a-synucleïne-gen en ubiquitine carboxyl-terminale hydrolase L1 (UCHL1), respectievelijk op chromosomen 2p13 en 4p14-16.3, zijn ook verantwoordelijk voor enkele van deze gevallen. De relevantie voor de veel voorkomende sporadische oudere patiënten met de ziekte van Parkinson blijft onduidelijk.

Nicotine

Verschillende epidemiologische studies bevestigen dat de ziekte van Parkinson minder snel voorkomt bij tabaksrokers dan bij levenslange niet-rokers. Het is echter niet de bedoeling dat mensen gaan roken om de neurologische aandoening te voorkomen; roken leidt namelijk tot tal van gezondheidsproblemen zoals bijvoorbeeld een rokershoest of longkanker.

Risicogroepen

Hoewel de ziekte van Parkinson meestal voorkomt bij ouderen, zijn er bepaalde groepen die een verhoogd risico lopen om de ziekte te ontwikkelen.

Ouderen
De grootste risicogroep voor de ziekte van Parkinson zijn ouderen. De incidentie van de ziekte neemt toe met de leeftijd, met het hoogste risico voor mensen ouder dan 60 jaar.

Mannen
Mannen hebben een hoger risico om Parkinson te ontwikkelen dan vrouwen. De reden voor dit verhoogde risico is nog niet volledig begrepen, maar hormonale en genetische factoren kunnen hierbij een rol spelen.

Mensen met een familiegeschiedenis
Mensen die een familielid hebben met de ziekte van Parkinson lopen een groter risico om de aandoening zelf te ontwikkelen. Dit duidt op een erfelijke component, vooral bij vroege onset vormen van de ziekte.

Symptomen: Verlies van beweging en coördinatie en bevingen

De ziekte van Parkinson resulteert in hoofdzakelijk twee grote hoeveelheden van symptomen. Enerzijds heeft de patiënt problemen met het bewegingsvermogen hetgeen resulteert in motorische problemen zoals trillen en stijve spieren. Anderzijds ervaart de patiënt met de progressieve neurologische aandoening niet-motorische symptomen, zoals pijn, een verlies van geur en dementie. Doordat de ziekte verergert, is het na verloop niet meer mogelijk om voor zichzelf te zorgen. Een grote variëteit aan klachten is mogelijk, maar patiënten krijgen niet altijd te maken met alle tekenen. Het is evenmin mogelijk om de ernst vooraf te voorspellen of hoe snel de ziekte zal evolueren. Zo is het mogelijk dat een patiënt bijvoorbeeld lichte bevingen ervaart maar wel ernstige dementie heeft. Een andere patiënt heeft grote bevingen maar heeft geen denk- of geheugenproblemen.

De ziekte kenmerkt zich door een combinatie van onder andere volgende tekenen:

• balans- en coördinatieproblemen (ataxie) en loopstoornissen
• bevende benen
• blikkrampen
• bradykinesie (langzame bewegingen en reflexen)
• constipatie
• een depressie
• een kleiner handschrift
• een lage bloeddruk bij het rechtstaan (orthostatische hypotensie)
• een maskergelaat (amimie)
• een gebogen houding
• een verlies van geur (hyposmie)
• een verhoogde talgafscheiding (‘zalfgezicht’)
• geheugenstoornissen
• het fenomeen van Wartenberg (tijdens het lopen worden de armen niet meebewogen)
• het tandradfenomeen (gevoel van ‘met horten en stoten’-weerstand tijdens passieve beweging van een gewricht)
• kinesia paradoxa (veel bewegen en veel praten bij sterke emoties)
• koude-intolerantie (sneller koud hebben) (soms)
• langzame tremor (bevingen) in de handen toenemend bij emotie met typische bewegingen van de vingers (vaak aan één zijde van het lichaam bijvoorbeeld in één hand)
• oogproblemen
• slaapproblemen
• smaakveranderingen zoals een metaalsmaak in de mond
• spraakstoornissen
• pijn
• propulsie (plotselinge versnelling van een voorwaartse beweging (met neiging tot vallen) of van de spraak, en niet kunnen stoppen ) en retropulsie (neiging om achterover te vallen)
• slikproblemen
• speekselvloed / kwijlen (ptyalisme)
• spierstijfheid (rigiditas), vooral van de armen en benen
• zwaar aanvoelende benen

Cognitieve veranderingen
Een cognitieve achteruitgang treedt mogelijk vroeg bij de aandoening op en is zelden afwezig in een gevorderd stadium. Een depressie, angst en vermoeidheid komen vaak voor.

Gastro-intestinale en andere symptomen
Patiënten met de ziekte van Parkinson krijgen te maken met constipatie (soms een vroeg symptoom), brandend maagzuur, slikproblemen en gewichtsverlies. Urineproblemen komen vaak voor, vooral bij mannen. De huid is vettig en patiënten transpireren overmatig (hyperhidrose) en ook tijdens de nacht (nachtzweten).

Houdings- en loopveranderingen
Bukken is kenmerkend bij patiënten met de aandoening. De gang wordt haastig (feestelijk) en schuifelend met een armzwaai. Het evenwicht verslechtert, maar toch behoudt het gangwerk. Vallen en kantelen als een vallende boom, komen vaak voor in latere stadia.

Spraak
De spraak is aanvankelijk monotoon en gaat over naar een bemoeilijkte spraak, wat het resultaat is van akinesie (bewegingloosheid), tremor (bevingen), neurogeen stotteren en rigiditeit (stijfheid) van de spieren. Uiteindelijk gaat de spraak verloren (anartrie).

Stijfheid
Spier- en gewrichtsstijfheid ontwikkelt zich tijdens het maken van bewegingen en is gelijk in de tegenovergestelde spiergroepen. Deze toename in spanning is meestal meer uitgesproken aan één zijde en aanwezig in de nek en axiale spieren (spieren rond de lengteas). De spier- en gewrichtsstijfheid is gemakkelijker te voelen wanneer een gewricht langzaam en voorzichtig wordt bewogen; de spanning neemt toe als de tegenovergestelde arm actief beweegt. Wanneer stijfheid optreedt in combinatie met tremor, ontstaat het tandradfenomeen.

Tremor
De karakteristieke 4-7 Hz tremor in rust (bewegingen tussen duim en wijsvinger in rust) neemt meestal af bij het bewegen. Tremor is in het begin vaak asymptomatisch.

Vertraging of verlies van beweging
Een vertraging van de beweging (bradykinesie) of een verlies van de beweging (akinesie) is een bijkomende beperking, die losstaat van de stijfheid. De patiënt heeft moeite met het initiëren van een beweging. Snelle fijne vingerbewegingen, zoals het bespelen van een piano, worden traag en trillerig. Door de beperkte gezichtsbewegingen ontstaat een maskerachtig gelaat dat doet denken aan neerslachtigheid. De frequentie van het spontaan oogknipperen neemt bovendien af wat resulteert in blikkrampen. De combinatie van tremor (bevingen), spierstijfheid en akinesie (onbeweeglijkheid) ontwikkelt zich langzaam, gedurende maanden of meerdere jaren, samen met veranderingen in houding. Vaak voorkomende symptomen zijn tremor en traagheid (bradykinesie). De ledematen en gewrichten voelen stijf en zijn pijnlijk. Fijne bewegingen worden geleidelijk moeilijker. De traagheid zorgt ervoor dat patiënten problemen ervaren om vanuit een stoel recht te staan of dat patiënten niet meer goed uit bed kunnen stappen. Familieleden merken vaak andere kenmerken op: traagheid en een onbewogen gezicht.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van de ziekte van Parkinson zijn signalen die kunnen wijzen op een verergering van de aandoening of op mogelijke complicaties. Het is belangrijk om deze symptomen tijdig te herkennen, zodat er snel op gepaste wijze kan worden gereageerd.

• Verergerende motorische symptomen: Toegenomen tremoren, stijfheid of een verslechtering van de bewegingen die niet meer adequaat reageren op medicatie kunnen wijzen op een verergering van de ziekte.
• Aanhoudende of verergerende gangproblemen: Als de patiënt moeite heeft met lopen, vaak valt of een veranderde gangpatroon vertoont, kan dit een teken zijn van een achteruitgang in de motorische functies.
• Ernstige cognitieve veranderingen: Het optreden van geheugenproblemen, verwarring of andere significante veranderingen in mentale functies kan duiden op een bijkomende dementie of verergering van de ziekte.
• Ernstige stemmingswisselingen: Plotselinge en ernstige veranderingen in stemming, zoals depressie of angst, kunnen wijzen op een verergering van de ziekte of een bijwerking van de medicatie.
• Onverklaarbare lichamelijke klachten: Nieuwe of onverklaarbare lichamelijke klachten, zoals extreme vermoeidheid of pijn, moeten worden onderzocht om andere oorzaken uit te sluiten.

Diagnose en onderzoeken

Voor het stellen van de diagnose kijkt de arts meestal naar het algehele uiterlijk. Een laboratoriumtest is namelijk niet voorhanden voor het stellen van de diagnose van de ziekte van Parkinson. Een standaard MRI-scan is in eerste instantie normaal. Omdat geen enkel bloedonderzoek, urineonderzoek of een scan uitsluitsel geeft over de diagnose, voert de arts een dopamine transporter scan (DAT-scan) uit. Dit beeldvormend onderzoek onthult abnormale resultaten, maar het is wel lastig om de ziekte van Parkinson te onderscheiden van andere akinetische-rigide syndromen (syndromen van bewegingloosheid-stijfheid), zoals de ziekte van Alzheimer, multi-infarctdementie, complicaties van een herhaald hoofdletsel en late effecten van ernstige hypoxie of CO-vergiftiging. Vertragingen komen tevens voor bij hypothyreoïdie (een vertraagde werking van de schildklier) en bij een depressie. De bevestiging van de diagnose gebeurt door een goede reactie van de patiënt op het medicijn ‘Levodopa’.

Behandeling met medicatie

De ziekte van Parkinson is niet te genezen maar een symptomatische en ondersteunende behandeling is wel mogelijk. De arts vermijdt het voorschrijven van geneesmiddelen totdat deze klinisch noodzakelijk zijn door de vertraagde ongewenste effecten. De medicijnen werken voor sommige patiënten beter dan voor anderen. Mogelijk moet de arts hierdoor experimenteren met het gekozen medicijn en/of de doses.

Oudere behandelingen

Oudere behandelingen zoals antimuscarinica, zoals bijvoorbeeld trihexyphenidyl (benzhexol), hielpen weinig en zorgden vaak voor verwardheid. Ze zijn nog wel inzetbaar bij ernstige bevingen.

Levodopa

De arts combineert levodopa met een aromatische aminozuurdecarboxylaseremmer - benserazide (co-beneldopa, zoals Madopar) of carbidopa (co-careldopa, zoals Sinemet). De decarboxylase-remmer vermindert perifere bijwerkingen, voornamelijk misselijkheid, van levodopa en zijn metabolieten. De behandeling met levodopa wordt geleidelijk verhoogd. De meerderheid van de patiënten met de ziekte van Parkinson ervaart aanvankelijk een aanzienlijke verbetering met levodopa.

Ongewenste effecten van levodopatherapie
Misselijkheid, braken en diarree zijn de meest voorkomende directe symptomen van een overdosis levodopa. Verwardheid, gevormde visuele pseudo-hallucinaties en chorea komen ook voor. Wel zijn er complexe problemen met langdurige therapie. Na enkele jaren wordt levodopa geleidelijk ineffectief, zelfs bij toenemende doses. Naarmate de behandeling voortschrijdt, ontwikkelen zich episodes van immobiliteit (bevriezing). Valpartijen komen vaak voor. Fluctuatie als reactie op levodopa komt ook naar voren, het effect ervan wordt in- en uitgeschakeld, waardoor bevriezing wordt afgewisseld met door het medicijn geïnduceerde dyskinesieën (moeilijke bewegingen), chorea (optreden van plotse, snelle, bruuske, onwillekeurige en ongecoördineerde bewegingen met grote reikwijdte) en dystonische bewegingen (bewegingsstoornis met spierkrampen en contracties). De werkingsduur van Levodopa vermindert, dyskinesieën worden enkele uren na een dosis prominent. De patiënt begint te lijden aan een chronische door levodopa geïnduceerde bewegingsstoornis. Levodopa verandert de natuurlijke progressie van de ziekte van Parkinson niet. Na ongeveer vijf jaar behandeling heeft ongeveer de helft van de patiënten met de ziekte van Parkinson last van milde tot ernstige ongewenste effecten van levodopa. De meer verontrustende problemen zijn vaak grotendeels onoplosbaar. De arts behandelt deze complicaties met:

• apomorfine door subcutane pomp
• catechol-O-methyltransferase (COMT)-remmers (entacapon en tolcapon) voorkomen de perifere afbraak van levodopa, waardoor de arts lagere doses kan gebruiken
• dopaminerge agonisten worden toegevoegd of vervangen levodopa.
• een verkorting van de interval tussen levodopa-doses en een verhoging van elke dosis
• monoamine oxidase B-remmers zijn inzetbaar om de fluctuaties aan het einde van de dosis met levodopa weg te werken.

Dopamine receptoragonisten

Dopamine-receptoragonisten zijn in het algemeen minder effectief dan levodopa bij de behandeling van symptomen, maar veroorzaken minder late ongewenste dyskinesieën. Er is variatie in de klinische praktijk tussen het gebruik van levodopa en dopamine receptoragonisten. Vaak gebruikt de arts eerst receptoragonisten (vóór levodopa) bij patiënten onder de 65 jaar, en zet hij levodopa in eerste instantie in voor oudere patiënten.

Apomorfine

Apomorfine is een medicijn dat schommelingen in reactie op levodopa oplost. Bekwame verpleging is nodig om patiënten en familieleden te trainen om met de pomp om te gaan. Braken is gebruikelijk. Hemolytische anemie is een ongewoon neveneffect.

Neuropsychiatrische aspecten

Cognitieve stoornissen en depressies komen vaak voor naarmate de ziekte van Parkinson vordert. SSRI's (selectieve serotonineheropnameremmers) zijn antidepressiva die de arts bij voorkeur voorschrijft voor de behandeling van een depressie. Tricyclische antidepressiva (bijvoorbeeld amitriptyline) hebben extrapiramidale bijwerkingen. Type A MAO-remmers (bijvoorbeeld fenelzine) zijn gecontraïndiceerd met levodopa. Alle antiparkinsongeneesmiddelen veroorzaken mogelijk visuele hallucinaties (zien van onechte beelden), vooral 's nachts, en verergeren de cognitieve stoornissen.

Andere geneesmiddelen

Antioxiderende verbindingen zoals vitamine C en E zijn mogelijke neuroprotectieve middelen worden soms ingezet, maar hun werking is niet effectief bewezen. Amantadine, oorspronkelijk op de markt gebracht als een antiviraal medicijn (middel dat werkt tegen een virale infectie), heeft af en toe een bescheiden effect op de ziekte van Parkinson. Rasagiline en Rivastigmine helpen bij cognitieve veranderingen en mogelijk bij de bewegingsstoornis.

Chirurgische behandeling

Neurochirurgie (chirurgie aan het hersengebied) biedt nog steeds effectieve, zij het tijdelijke verbetering van tremor en dyskinesie met minimale verlichting van bradykinesie. Deep brain stimulation wordt steeds vaker gebruikt, soms met een zeer grote verbetering.

Ergotherapie, fysiotherapie en fysieke hulpmiddelen

Ergotherapie
Ergotherapie lost bepaalde problemen op. Daarnaast krijgt de patiënt praktische hulp en begeleiding inzake:

• bad: antislipmat
• bestek: goede handgrepen zijn nuttig
• huis: valpartijen voorkomen door dingen te verwijderen waarover de patiënt kan struikelen, alle voorwerpen snel kunnen nemen zonder op een stoel te moeten staan of lang te moeten zoeken
• hulp: draadloze telefoon / gsm met grote en duidelijke knoppen, ketting of armband of ander systeem met noodknop
• kleding: geen ritsen, onhandige knopen en schoenen met veters
• leuningen: in de buurt van toilet, douche en bad
• schoenen: gemakkelijk te dragen schoenen met zachte zolen
• stoelen: hoge rechtopstaande stoelen in plaats van diepe, lage stoelen
• verlichting: een goede verlichting is nodig, vooral in gangen
• vloeren: vinyl is veiliger dan losse vloerkleden, de vloer moet gelijkmatig zijn

Daarnaast zijn zeker in een later stadium loophulpmiddelen (wandelstok, looprek, rollator, scooter, rolstoel, …) nuttig.

Fysiotherapie
Aangezien ook de lichaamshouding, loopgang en spieren aangetast zijn, krijgt de patiënt diverse oefeningen en trainingen om te werken aan de balans, het grijpen, de lichaamshouding, het reiken, het uithoudingsvermogen, ... Daarnaast leert de patiënt met oefeningen hoe hij zich uit het bed moet rollen, of hoe hij moet rechtstaan vanuit een zittende positie en weer kan gaan zitten.

Prognose

De ziekte van Parkinson verslechtert in de loop van de jaren, beginnend als milde symptomen die geleidelijk progressief zijn. Remissies zijn onbekend, behalve voor zeldzame, opmerkelijke kortstondige perioden. Deze treden op bij momenten van emotie, angst of opwinding, wanneer de patiënt gedurende seconden of minuten snel kan bewegen en praten. Terwijl bradykinesie en tremor verergeren, blijft de kracht normaal totdat de immobiliteit eveneens verergert en het beoordelen van de kracht bemoeilijkt is. De snelheid van de progressie is zeer variabel, met een goedaardige vorm die over meerdere decennia loopt. Meestal is het verloop meer dan 10-15 jaar, met de dood als gevolg van bronchopneumonie (ontsteking van luchtpijpvertakkingen en longen) met immobiliteit en cognitieve stoornissen.

Complicaties

De ziekte van Parkinson kan leiden tot verschillende complicaties die de kwaliteit van leven kunnen beïnvloeden en de behandeling kunnen bemoeilijken. Het is belangrijk om deze complicaties te herkennen en te beheren.

• Motorische complicaties: Deze omvatten dyskinesieën (onwillekeurige bewegingen), zoals spiertrekkingen of bewegingen die niet goed te controleren zijn, en motorische fluctuaties (variaties in bewegingsvermogen) die kunnen optreden als gevolg van fluctuaties in medicatieniveaus.
• Dementie en cognitieve stoornissen: Bij een aanzienlijk aantal patiënten met Parkinson kunnen cognitieve stoornissen en dementie optreden, wat invloed heeft op geheugen, probleemoplossend vermogen en andere cognitieve functies.
• Psychiatrische aandoeningen: Patiënten kunnen lijden aan depressie, angststoornissen of hallucinaties. Deze psychiatrische symptomen kunnen de behandelstrategie beïnvloeden en vereisen vaak specifieke therapieën.
• Autonome disfunctie: Problemen met het autonome zenuwstelsel kunnen leiden tot symptomen zoals orthostatische hypotensie (plotselinge bloeddrukdaling bij rechtstaan), overmatige speekselvloed, en problemen met de blaas- en darmfunctie.
• Slik- en ademhalingsproblemen: Naarmate de ziekte vordert, kunnen slikproblemen ontstaan die het risico op aspiratie (inademing van voedsel of vloeistoffen) en longinfecties verhogen. Ademhalingsproblemen kunnen ook optreden en invloed hebben op de algehele ademhalingsfunctie.

Preventie

Hoewel er geen manier is om de ziekte van Parkinson volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen helpen om het risico te verminderen of de ziekte in een vroeg stadium te detecteren. Preventieve strategieën kunnen het volgende omvatten:

• Gezonde levensstijl: Een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap kunnen bijdragen aan een betere algemene gezondheid en mogelijk het risico op neurologische aandoeningen verlagen.
• Bescherming tegen hoofdletsels: Het dragen van beschermende uitrusting tijdens activiteiten met een risico op hoofdletsel kan helpen om het risico op hersenletsel te verminderen, wat mogelijk geassocieerd kan worden met een verhoogd risico op Parkinson.
• Vroegtijdige medische controle: Regelmatige medische controles en evaluaties bij een neuroloog kunnen helpen bij de vroege detectie van symptomen en het tijdig starten van behandelingen om de voortgang van de ziekte te vertragen.
• Bevordering van cognitieve en motorische gezondheid: Activiteiten die de hersenen en motorische functies uitdagen, zoals cognitieve training, sociale interactie en fysieke oefeningen, kunnen helpen om de algehele gezondheid te bevorderen en mogelijk het risico op neurologische aandoeningen te verminderen.

Praktische tips voor het omgaan met de ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve aandoening die het centrale zenuwstelsel aantast, met symptomen zoals beven, stijfheid, traagheid van beweging en evenwichtsproblemen. Hoewel er momenteel geen genezing is, kunnen patiënten met de juiste zorg en benadering een goed leven leiden. Het beheren van Parkinson vereist een combinatie van medische zorg, fysiotherapie, voeding en aanpassingen in de dagelijkse routines.

Volg een op maat gemaakt medicatieplan

Het beheer van de ziekte van Parkinson begint vaak met medicatie die de symptomen helpt te beheersen, zoals medicatie voor het verbeteren van de motorische functies. Dopamine-precursors zoals levodopa zijn meestal het belangrijkste medicijn. Het is cruciaal om strikt het voorgeschreven medicatieplan te volgen en te zorgen voor regelmatig contact met je arts om de medicatie af te stemmen op de veranderende symptomen.

Beweeg regelmatig en doe aan fysiotherapie

Lichaamsbeweging is een belangrijk onderdeel van het beheer van de ziekte van Parkinson. Fysiotherapie kan helpen om de mobiliteit en flexibiliteit te behouden, en regelmatige oefeningen zoals wandelen, zwemmen of dansen kunnen de symptomen verlichten en het risico op complicaties verminderen. Het is belangrijk om oefeningen te doen die gericht zijn op het verbeteren van de balans en het versterken van de spieren.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon en hydratatie

Een gezond voedingspatroon speelt een belangrijke rol bij het beheren van de ziekte van Parkinson. Zorg voor een dieet rijk aan vezels, vitaminen en mineralen om constipatie, een veel voorkomend probleem bij Parkinson, te voorkomen. Houd ook rekening met de timing van je maaltijden in relatie tot de medicatie, aangezien sommige voedingsmiddelen de opname van levodopa kunnen beïnvloeden.

Beheer stress en mentale gezondheid actief

Parkinson kan niet alleen fysieke symptomen veroorzaken, maar ook mentale gezondheidsproblemen, zoals depressie of angst. Het is essentieel om stress te beheersen door ontspanningstechnieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen of mindfulness. Daarnaast kan psychotherapie helpen bij het verwerken van de emotionele en mentale uitdagingen die de ziekte met zich meebrengt. Zoek ondersteuning bij een therapeuten of een steungroep.

Zorg voor een veilige leefomgeving

Mensen met de ziekte van Parkinson lopen een verhoogd risico op vallen, vooral vanwege de stijfheid, tremoren en balansproblemen. Het is belangrijk om je woning aan te passen om een veilige omgeving te waarborgen. Verwijder obstakels, installeer handgrepen in de badkamer en zorg voor goed verlichte gangen en trappen. Een ergotherapeut kan je helpen bij het optimaliseren van je leefruimte.

Slaap goed en geef aandacht aan slaapproblemen

Slaapproblemen komen vaak voor bij Parkinson. Dit kan variëren van moeite met in slaap vallen tot frequente nachtmerries of onrustige slaap. Het is belangrijk om een goed slaapritme te behouden en een comfortabele slaapomgeving te creëren. Vermijd cafeïne en zware maaltijden vlak voor het slapen. In sommige gevallen kan je arts medicijnen of therapieën voorstellen om slaapproblemen te verlichten.

Blijf sociaal actief en zoek ondersteuning

Sociale interactie kan het welzijn van mensen met Parkinson bevorderen. Het deelnemen aan steungroepen, vrienden en familie bezoeken, of vrijwilligerswerk doen, kan helpen gevoelens van isolatie te verminderen. Het is belangrijk om regelmatig contact te onderhouden met anderen om de mentale en emotionele gezondheid te ondersteunen. Ook kunnen sociale activiteiten je motivatie voor beweging vergroten.

Houd je cognitieve functies scherp

De ziekte van Parkinson kan ook invloed hebben op cognitieve functies, zoals geheugen, concentratie en planning. Het is belangrijk om je geest actief te houden door het doen van geheugenspelletjes, puzzels, lezen of leren. Cognitieve therapie kan ook nuttig zijn voor het trainen van de hersenen en het behouden van de mentale scherpte.

Communiceer duidelijk en effectief

Mensen met Parkinson kunnen soms moeite hebben met spraak, omdat de spieren die nodig zijn voor spraak kunnen verzwakken. Het is belangrijk om duidelijk en rustig te praten. Fysiotherapeuten en logopedisten kunnen technieken aanleren die helpen bij het verbeteren van de spraak. Het gebruik van hulpmiddelen zoals spraaksoftware of een stemversterker kan ook nuttig zijn om de communicatie te vergemakkelijken.

Zorg voor regelmatig medische controle en opvolging

Regelmatige medische controle is essentieel om de ziekte van Parkinson goed te beheren. Dit omvat opvolging van de medicatie, het monitoren van symptomen en het beoordelen van mogelijke complicaties. Zorg ervoor dat je arts op de hoogte blijft van je gezondheidstoestand en bespreek veranderingen in je symptomen. Tijdige aanpassingen in je behandelingsplan kunnen bijdragen aan een betere levenskwaliteit.

Misvattingen rond ziekte van parkinson

De ziekte van Parkinson is een neurodegeneratieve aandoening die het zenuwstelsel beïnvloedt, met symptomen zoals tremoren, stijfheid, en traagheid van beweging. Er bestaan echter verschillende misvattingen die de publieke perceptie van deze aandoening vertroebelen. Het is belangrijk om deze misverstanden te verhelderen voor een beter begrip van de ziekte en de behandeling ervan.

De ziekte van Parkinson treft alleen ouderen

Hoewel de ziekte van Parkinson vaker voorkomt bij ouderen, kan deze aandoening mensen van alle leeftijden treffen. Er zijn gevallen van jongere patiënten die vroegtijdig symptomen van de ziekte ontwikkelen, wat bekendstaat als jeugdige Parkinson. Dit kan in sommige gevallen genetisch bepaald zijn, maar het kan ook voorkomen zonder duidelijke familiale geschiedenis.

Tremoren zijn het enige symptoom van de ziekte van Parkinson

Hoewel tremoren een van de meest herkenbare symptomen van de ziekte van Parkinson zijn, is dit niet het enige teken van de ziekte. Andere symptomen, zoals spierstijfheid, traagheid van beweging, en een verminderde gezichtsuitdrukking, kunnen ook wijzen op Parkinson. Sommige patiënten ervaren bovendien slaap-stoornissen of mentale gezondheid-problemen zoals depressie en angst.

Medicamenteuze behandeling kan de ziekte van Parkinson genezen

Er is momenteel geen genezing voor de ziekte van Parkinson. Medicatie, zoals levodopa, kan de symptomen effectief verlichten, maar het kan de progressie van de ziekte niet stoppen. De behandeling richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van leven en het beheersen van symptomen, maar het is belangrijk voor patiënten om regelmatig hun behandelingsplan met hun arts te evalueren.

Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen niet actief blijven

Veel mensen denken dat de ziekte van Parkinson leidt tot volledige immobiliteit, maar dat is een misvatting. Hoewel de ziekte de mobiliteit kan beïnvloeden, kunnen veel patiënten blijven bewegen en actief blijven, vooral met behulp van fysiotherapie en andere ondersteunende behandelingen. Regelmatige medicatie en lichaamsbeweging kunnen de symptomen verlichten en de functionaliteit verbeteren.

Alle patiënten met Parkinson ontwikkelen dementie

Hoewel dementie bij sommige mensen met de ziekte van Parkinson kan optreden, is dit niet het geval voor alle patiënten. In de vroege stadia van de ziekte hebben veel mensen een relatief normale cognitie. Naarmate de ziekte vordert, kan echter een vorm van dementie, bekend als parkinsonisme met dementie, zich ontwikkelen, maar dit is niet gegarandeerd voor iedereen.

De ziekte van Parkinson is alleen een lichamelijke aandoening

De ziekte van Parkinson heeft niet alleen fysieke gevolgen, maar kan ook mentale en emotionele symptomen veroorzaken. Patiënten kunnen last hebben van mentale gezondheidsproblemen zoals depressie, angst, en cognitieve achteruitgang. Psychosociale ondersteuning en therapie kunnen helpen bij het omgaan met deze aspecten van de ziekte.

Lees verder

• Parkinsonisme: Ziekte van Parkinson en bijkomende symptomen
• Ziekte van Parkinson: Complicaties neurologische aandoening
• Tremoren (bevingen): Typen en behandeling van trillingen