Vitamine B1: Functies, voedingsmiddelen, voordelen en tekort

Vitamine B1 (thiamine) is een belangrijk in water oplosbaar vitamine, net als andere vitaminen uit het vitamine B-complex. Thiamine is essentieel voor het glucosemetabolisme en speelt een cruciale rol in de werking van zenuwen, spieren en het hart. Deze vitamine is aanwezig in diverse voedingsmiddelen, zoals noten en zaden, biergist, eieren en verrijkte ontbijtgranen. Het is van groot belang voor een goede gezondheid, aangezien een tekort kan leiden tot aandoeningen zoals beriberi en het syndroom van Wernicke-Korsakoff. Het is daarom belangrijk om een evenwichtige, gevarieerde en gezonde voeding te consumeren om tekorten te voorkomen.

• Functies
• Hart
• Hersenen en centrale zenuwstelsel
• Spijsvertering
• Stress
• Andere lichaamsstructuren
• Voedingsmiddelen met thiamine
• Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
• Zuigelingen
• Kinderen
• Adolescenten en volwassenen
• Voordelen en medisch gebruik
• Vitamine B1-tekort
• Risicofactoren
• Symptomen van vitamine B1-tekort
• Bijwerkingen van teveel vitamine B1
• Interacties met andere middelen
• Nieuwste onderzoeken en ontwikkelingen

Functies

Hart

Vitamine B1 draagt bij aan de normale werking van het hart. Een adequate inname van vitamine B1 kan helpen om een goede hartgezondheid te behouden.

Hersenen en centrale zenuwstelsel

Vitamine B1 speelt een vitale rol in de hersenen en het centrale zenuwstelsel. De co-enzymvorm van vitamine B1, thiaminepyrofosfaat, is cruciaal voor de synthese van acetylcholine, een neurotransmitter die belangrijk is voor geheugen en cognitieve functies. Thiamine ondersteunt ook de herstelprocessen van zenuwweefsel en helpt bij het voorkomen van zenuwontstekingen (neuritis).

Spijsvertering

Vitamine B1 draagt op verschillende manieren bij aan een goede spijsvertering:

• Vitamine B1 ondersteunt de productie van zoutzuur (maagzuur), essentieel voor de afbraak en opname van voedingsstoffen.
• Het helpt de spiertonus in de darmen en maag te behouden, voorkomt constipatie en speelt een rol in het metabolisme van koolhydraten.
• Vitamine B1 voedt alle spijsverteringsorganen, bevordert de opname van voedingsstoffen en reguleert de eetlust.

Stress

B-vitaminen worden vaak aangeduid als ‘anti-stressvitaminen’, omdat ze het immuunsysteem ondersteunen en het lichaam helpen om met stress om te gaan.

Andere lichaamsstructuren

B-vitaminen zijn noodzakelijk voor de gezondheid van de lever, huid, haar en ogen.

Voedingsmiddelen met thiamine

Thiamine komt voor in:

• Biergist
• Blackstrap melasse (een voedzaam bijproduct van het raffineren van suikerriet)
• Forel en blauwvintonijn
• Gist
• Noten en zaden
• Ontbijtgranen
• Producten gemaakt met witte bloem of witte rijst kunnen verrijkt zijn met vitamine B1
• Tarwekiemen
• Verrijkte, versterkte en volkorenproducten zoals brood, ontbijtgranen, rijst, pasta en meel
• Vlees zoals biefstuk, lever, rundvlees en varkensvlees
• Volle granen
• Zuivelproducten, fruit en groenten: Hoewel deze voedingsmiddelen niet bijzonder rijk zijn aan thiamine in kleine hoeveelheden, kunnen ze, wanneer in grotere hoeveelheden gegeten, een belangrijke bron van thiamine vormen. Vooral peulvruchten, erwten, bloemkool, sinaasappels, aardappelen, asperges, boerenkool en eieren bevatten vitamine B1.

Het koken en verhitten van voedsel kan thiamine afbreken.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

Aangezien vitamine B1 niet in het lichaam wordt opgeslagen, moet het dagelijks via de voeding worden aangevuld. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid varieert afhankelijk van leeftijd, geslacht en levensomstandigheden zoals zwangerschap of borstvoeding. Volwassenen en zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, hebben doorgaans meer thiamine nodig dan jonge kinderen.

Zuigelingen

• 0 tot 6 maanden: 0,2 mg/dag
• 7 tot 12 maanden: 0,3 mg/dag

Kinderen

• 1 tot 3 jaar: 0,5 mg/dag
• 4 tot 8 jaar: 0,6 mg/dag
• 9 tot 13 jaar: 0,9 mg/dag

Adolescenten en volwassenen

• Jongens van 14 jaar en ouder: 1,2 mg/dag
• Meisjes van 14 tot 18 jaar: 1,0 mg/dag
• Vrouwen van 19 jaar en ouder: 1,1 mg/dag (1,4 mg/dag tijdens zwangerschap en borstvoeding)

De beste manier om de dagelijkse behoefte aan essentiële vitaminen te vervullen, is door een gevarieerde, evenwichtige en gezonde voeding te volgen.

Voordelen en medisch gebruik

Vitamine B1 speelt een rol bij het voorkomen van complicaties in het zenuwstelsel, de hersenen, de spieren, het hart, de maag en de darmen. Het is ook essentieel voor het reguleren van de elektrolytenbalans in spier- en zenuwcellen. Thiamine helpt tevens om ziekten zoals beriberi te voorkomen.

Patiënten met lage niveaus van vitamine B1 kunnen lijden aan een van de volgende aandoeningen:

• Aanhoudende diarree
• Aften (mondzweren)
• HIV
• Baarmoederhalskanker
• Colitis ulcerosa (chronische ontsteking van de dikke darm)
• Diabetische nefropathie (nierziekte bij patiënten met diabetes mellitus type 2)
• Diabetische pijn
• Hartziekten
• Verminderde eetlust
• Verzwakt immuunsysteem
• Het cerebellair syndroom, een aandoening die hersenschade veroorzaakt
• Oogaandoeningen zoals cataract en glaucoom
• Pellagra (een vorm van ondervoeding door een tekort aan niacine)
• Perifere neuritis (ontsteking van de zenuwen buiten de hersenen)
• Reisziekte
• Stress

Niet al deze toepassingen zijn definitief bevestigd door wetenschappelijk onderzoek anno augustus 2024.

Vitamine B1-tekort

Risicofactoren

Mensen met een slecht dieet, kanker, ochtendmisselijkheid tijdens de zwangerschap, bariatrische chirurgie (gewichtverliesoperatie) en hemodialyse lopen een verhoogd risico op thiaminetekort. Patiënten die lisdiuretica (type plaspillen) gebruiken, zijn ook vatbaar voor een tekort. Regelmatig alcoholgebruik kan leiden tot thiaminetekort doordat de opname van thiamine uit voedsel wordt belemmerd. Het syndroom van Wernicke-Korsakoff, dat vaak voorkomt bij chronisch alcoholmisbruik, is een ernstige aandoening die gepaard gaat met een tekort aan vitamine B1 en onbehandeld dodelijk kan zijn. Patiënten met deze aandoening en personen die stoppen met alcohol hebben vaak thiamine-injecties nodig om het herstel te ondersteunen. Andere aandoeningen, zoals HIV, kunnen de opname van voedingsstoffen verminderen en leiden tot vitamine B1-deficiëntie.

Symptomen van vitamine B1-tekort

Beriberi
Een tekort aan vitamine B1 kan leiden tot beriberi, een aandoening die zich kenmerkt door problemen met de perifere zenuwen en spieratrofie. Symptomen kunnen zijn: gewichtsverlies, zwakte, vermoeidheid en anorexia (verlies van eetlust). Mentale problemen zoals verwardheid, psychose en geheugenverlies op korte termijn kunnen ook optreden. Spierzwakte en cardiovasculaire symptomen zoals een vergroot hart (cardiomegalie) zijn eveneens mogelijk.

Syndroom van Wernicke-Korsakoff
Het syndroom van Wernicke-Korsakoff bestaat uit twee gerelateerde stoornissen. De ziekte van Wernicke beïnvloedt het zenuwstelsel, wat leidt tot visuele beperkingen, coördinatieproblemen en mentale achteruitgang. Indien onbehandeld kan dit overgaan in het Korsakoff-syndroom, waarbij blijvende schade aan de geheugenfuncties van de hersenen optreedt.

Bijwerkingen van teveel vitamine B1

Een teveel aan vitamine B1 leidt doorgaans niet tot ernstige complicaties, maar voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van supplementen. Het is aan te raden om altijd een arts te raadplegen voordat u supplementen gebruikt. Onjuiste zelfdiagnose kan namelijk leiden tot gemiste diagnoses en ongepaste behandelingen.

Interacties met andere middelen

Thee en koffie bevatten tannines die de absorptie van thiamine kunnen belemmeren. Sommige chemicaliën in rauwe schaaldieren en vissen kunnen thiamine afbreken, wat kan bijdragen aan een tekort bij grote consumptie. Koken kan deze chemicaliën vernietigen, maar ook de thiamine in het voedsel afbreken.

Nieuwste onderzoeken en ontwikkelingen

Recent onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten in de rol van vitamine B1 bij neurodegeneratieve aandoeningen. Studies suggereren dat een adequate inname van vitamine B1 kan bijdragen aan het behoud van cognitieve functies bij ouderdom en kan helpen bij het verminderen van het risico op aandoeningen zoals Alzheimer. Er wordt ook gekeken naar de effectiviteit van thiaminesupplementen bij de behandeling van chronische vermoeidheid en fibromyalgie.

Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar de interacties van vitamine B1 met andere vitamines en mineralen, zoals magnesium en vitamine B12, en hoe deze interacties de algehele gezondheid en ziektepreventie kunnen beïnvloeden.

Lees verder

• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname
• Beriberi: Thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade
• Vitamine B-complex: Voedingsbron, functie en tekort
• Vitamine B12-tekort: Symptomen & behandeling van deficiëntie