Vitamine B1: Functies, voedingsmiddelen, voordelen en tekort

Vitamine B1 (thiamine) is een belangrijk in water oplosbaar vitamine, net als andere vitaminen uit het vitamine B-complex. Thiamine is essentieel voor het glucosemetabolisme en speelt een cruciale rol in de werking van zenuwen, spieren en het hart. Deze vitamine is aanwezig in diverse voedingsmiddelen, zoals noten en zaden, biergist, eieren en verrijkte ontbijtgranen. Het is van groot belang voor een goede gezondheid, aangezien een tekort kan leiden tot aandoeningen zoals beriberi en het syndroom van Wernicke-Korsakoff. Het is daarom belangrijk om een evenwichtige, gevarieerde en gezonde voeding te consumeren om tekorten te voorkomen.

• Functies
• Hart
• Hersenen en centrale zenuwstelsel
• Spijsvertering
• Stress
• Andere lichaamsstructuren
• Vitamine B1 in sport en prestatieverbetering
• Voedingsmiddelen met thiamine
• Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
• Zuigelingen
• Kinderen
• Adolescenten en volwassenen
• Voordelen en medisch gebruik
• Vitamine B1-tekort
• Risicofactoren
• Symptomen van vitamine B1-tekort
• Bijwerkingen van teveel vitamine B1
• Interacties met andere middelen
• Nieuwste onderzoeken en ontwikkelingen
• Praktische tips voor het leven met vitamine B1-tekort
• Eet B1-rijke voedingsmiddelen
• Overweeg B1-supplementen bij een tekort
• Voorkom B1-tekort door een gebalanceerd dieet
• Vermijd overmatig alcoholgebruik
• Versterk je darmgezondheid voor betere opname van B1
• Zorg voor voldoende rust en slaap
• Raadpleeg een arts bij ernstige symptomen van B1-tekort
• Misvattingen rond vitamine B1
• Vitamine B1 is alleen belangrijk voor de hersenen
• Je krijgt altijd voldoende vitamine B1 via een evenwichtig voedingspatroon
• Vitamine B1-tekort is altijd direct zichtbaar
• Vitamine B1-supplementen lossen altijd snel problemen op
• Vitamine B1 is alleen belangrijk voor het metabolisme van koolhydraten
• Het nemen van te veel vitamine B1 is gevaarlijk
• Vitamine B1 is alleen nuttig voor de gezondheid van het zenuwstelsel

Functies

Hart

Vitamine B1 draagt bij aan de normale werking van het hart. Een adequate inname van vitamine B1 kan helpen om een goede hartgezondheid te behouden.

Hersenen en centrale zenuwstelsel

Vitamine B1 speelt een vitale rol in de hersenen en het centrale zenuwstelsel. De co-enzymvorm van vitamine B1, thiaminepyrofosfaat, is cruciaal voor de synthese van acetylcholine, een neurotransmitter die belangrijk is voor geheugen en cognitieve functies. Thiamine ondersteunt ook de herstelprocessen van zenuwweefsel en helpt bij het voorkomen van zenuwontstekingen (neuritis).

Spijsvertering

Vitamine B1 draagt op verschillende manieren bij aan een goede spijsvertering:

• Vitamine B1 ondersteunt de productie van zoutzuur (maagzuur), essentieel voor de afbraak en opname van voedingsstoffen.
• Het helpt de spiertonus in de darmen en maag te behouden, voorkomt constipatie en speelt een rol in het metabolisme van koolhydraten.
• Vitamine B1 voedt alle spijsverteringsorganen, bevordert de opname van voedingsstoffen en reguleert de eetlust.

Stress

B-vitaminen worden vaak aangeduid als ‘anti-stressvitaminen’, omdat ze het immuunsysteem ondersteunen en het lichaam helpen om met stress om te gaan.

Vitamine B1 en het zenuwstelsel onder stress
Bij stressvolle omstandigheden heeft het zenuwstelsel meer energie nodig om goed te functioneren. Vitamine B1 ondersteunt de productie van energie in zenuwcellen en helpt het lichaam zich aan te passen aan verhoogde stressniveaus.

Energieproductie en vermoeidheid
Een adequate inname van vitamine B1 is van cruciaal belang voor het verminderen van vermoeidheid. Het ondersteunt de energieproductie in cellen, wat helpt om het gevoel van vermoeidheid te verminderen en de algehele vitaliteit te verbeteren.

Vitamine B1 in de preventie van burn-out
Er is bewijs dat vitamine B1 een ondersteunende rol kan spelen in de preventie van burn-out, een aandoening die vaak wordt veroorzaakt door langdurige stress. Thiamine helpt het lichaam omgaan met de fysische en mentale belasting die kan leiden tot burn-out.

Andere lichaamsstructuren

B-vitaminen zijn noodzakelijk voor de gezondheid van de lever, huid, haar en ogen.

Vitamine B1 in sport en prestatieverbetering

Voor atleten en mensen die regelmatig intensieve fysieke activiteit ondernemen, speelt vitamine B1 een belangrijke rol in het optimaliseren van de sportprestaties. Het ondersteunt de energieproductie en helpt het herstel van spieren na inspanning.

Energieverbruik en prestaties
De rol van vitamine B1 in het omzetten van koolhydraten in energie is cruciaal voor fysieke prestaties. Een tekort aan thiamine kan de energieniveaus verminderen en de sportieve prestaties belemmeren.

Herstel na intensieve training
Vitamine B1 helpt het herstel van spieren na fysieke activiteit door de energieproductie in spiercellen te bevorderen. Dit versnelt het herstelproces en vermindert de kans op overbelasting of spierbeschadiging.

Voeding voor sporters
Sporters kunnen baat hebben bij een dieet dat rijk is aan vitamine B1, zoals volkoren granen, vlees en peulvruchten, om hun energieniveaus te ondersteunen en optimale prestaties te bereiken.

Voedingsmiddelen met thiamine

Er zijn veel voedingsmiddelen die een goede bron van vitamine B1 zijn. Dit vitamine wordt aangetroffen in zowel dierlijke als plantaardige producten, waardoor het gemakkelijk is om aan de dagelijkse behoefte te voldoen via een gevarieerd dieet.

Dierlijke bronnen van vitamine B1
Varkensvlees is een van de beste bronnen van vitamine B1. Andere dierlijke producten zoals eieren en lever bevatten ook aanzienlijke hoeveelheden thiamine, die gemakkelijk door het lichaam kunnen worden opgenomen.

Plantaardige bronnen van vitamine B1
Volkoren granen, rijst, en peulvruchten zoals bonen en linzen zijn uitstekende plantaardige bronnen van vitamine B1. Noten en zaden, zoals zonnebloempitten en sesamzaad, bevatten eveneens aanzienlijke hoeveelheden thiamine.

Verwerkte voedingsmiddelen en verrijking
Veel bewerkte voedingsmiddelen, zoals ontbijtgranen en brood, worden verrijkt met vitamine B1 om tekorten te voorkomen. Dit is vooral belangrijk voor mensen die moeite hebben om voldoende thiamine uit natuurlijke bronnen te halen.

Thiamine komt voor in:

• Biergist
• Blackstrap melasse (een voedzaam bijproduct van het raffineren van suikerriet)
• Forel en blauwvintonijn
• Gist
• Noten en zaden
• Ontbijtgranen
• Producten gemaakt met witte bloem of witte rijst kunnen verrijkt zijn met vitamine B1
• Tarwekiemen
• Verrijkte, versterkte en volkorenproducten zoals brood, ontbijtgranen, rijst, pasta en meel
• Vlees zoals biefstuk, lever, rundvlees en varkensvlees
• Volle granen
• Zuivelproducten, fruit en groenten: Hoewel deze voedingsmiddelen niet bijzonder rijk zijn aan thiamine in kleine hoeveelheden, kunnen ze, wanneer in grotere hoeveelheden gegeten, een belangrijke bron van thiamine vormen. Vooral peulvruchten, erwten, bloemkool, sinaasappels, aardappelen, asperges, boerenkool en eieren bevatten vitamine B1.

Het koken en verhitten van voedsel kan thiamine afbreken.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

Aangezien vitamine B1 niet in het lichaam wordt opgeslagen, moet het dagelijks via de voeding worden aangevuld. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid varieert afhankelijk van leeftijd, geslacht en levensomstandigheden zoals zwangerschap of borstvoeding. Volwassenen en zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven, hebben doorgaans meer thiamine nodig dan jonge kinderen.

Zuigelingen

• 0 tot 6 maanden: 0,2 mg/dag
• 7 tot 12 maanden: 0,3 mg/dag

Kinderen

• 1 tot 3 jaar: 0,5 mg/dag
• 4 tot 8 jaar: 0,6 mg/dag
• 9 tot 13 jaar: 0,9 mg/dag

Adolescenten en volwassenen

• Jongens van 14 jaar en ouder: 1,2 mg/dag
• Meisjes van 14 tot 18 jaar: 1,0 mg/dag
• Vrouwen van 19 jaar en ouder: 1,1 mg/dag (1,4 mg/dag tijdens zwangerschap en borstvoeding)

De beste manier om de dagelijkse behoefte aan essentiële vitaminen te vervullen, is door een gevarieerde, evenwichtige en gezonde voeding te volgen.

Voordelen en medisch gebruik

Vitamine B1 speelt een rol bij het voorkomen van complicaties in het zenuwstelsel, de hersenen, de spieren, het hart, de maag en de darmen. Het is ook essentieel voor het reguleren van de elektrolytenbalans in spier- en zenuwcellen. Thiamine helpt tevens om ziekten zoals beriberi te voorkomen.

Patiënten met lage niveaus van vitamine B1 kunnen lijden aan een van de volgende aandoeningen:

• Aanhoudende diarree
• Aften (mondzweren)
• HIV
• Baarmoederhalskanker
• Colitis ulcerosa (chronische ontsteking van de dikke darm)
• Diabetische nefropathie (nierziekte bij patiënten met diabetes mellitus type 2)
• Diabetische pijn
• Hartziekten
• Verminderde eetlust
• Verzwakt immuunsysteem
• Het cerebellair syndroom, een aandoening die hersenschade veroorzaakt
• Oogaandoeningen zoals cataract en glaucoom
• Pellagra (een vorm van ondervoeding door een tekort aan niacine)
• Perifere neuritis (ontsteking van de zenuwen buiten de hersenen)
• Reisziekte
• Stress

Niet al deze toepassingen zijn definitief bevestigd door wetenschappelijk onderzoek anno augustus 2024.

Vitamine B1-tekort

Risicofactoren

Mensen met een slecht dieet, kanker, ochtendmisselijkheid tijdens de zwangerschap, bariatrische chirurgie (gewichtverliesoperatie) en hemodialyse lopen een verhoogd risico op thiaminetekort. Patiënten die lisdiuretica (type plaspillen) gebruiken, zijn ook vatbaar voor een tekort. Regelmatig alcoholgebruik kan leiden tot thiaminetekort doordat de opname van thiamine uit voedsel wordt belemmerd. Het syndroom van Wernicke-Korsakoff, dat vaak voorkomt bij chronisch alcoholmisbruik, is een ernstige aandoening die gepaard gaat met een tekort aan vitamine B1 en onbehandeld dodelijk kan zijn. Patiënten met deze aandoening en personen die stoppen met alcohol hebben vaak thiamine-injecties nodig om het herstel te ondersteunen. Andere aandoeningen, zoals HIV, kunnen de opname van voedingsstoffen verminderen en leiden tot vitamine B1-deficiëntie.

Symptomen van vitamine B1-tekort

Beriberi
Een tekort aan vitamine B1 kan leiden tot beriberi, een aandoening die zich kenmerkt door problemen met de perifere zenuwen en spieratrofie. Symptomen kunnen zijn: gewichtsverlies, zwakte, vermoeidheid en anorexia (verlies van eetlust). Mentale problemen zoals verwardheid, psychose en geheugenverlies op korte termijn kunnen ook optreden. Spierzwakte en cardiovasculaire symptomen zoals een vergroot hart (cardiomegalie) zijn eveneens mogelijk.

Syndroom van Wernicke-Korsakoff
Het syndroom van Wernicke-Korsakoff bestaat uit twee gerelateerde stoornissen. De ziekte van Wernicke beïnvloedt het zenuwstelsel, wat leidt tot visuele beperkingen, coördinatieproblemen en mentale achteruitgang. Indien onbehandeld kan dit overgaan in het Korsakoff-syndroom, waarbij blijvende schade aan de geheugenfuncties van de hersenen optreedt.

Bijwerkingen van teveel vitamine B1

Een teveel aan vitamine B1 leidt doorgaans niet tot ernstige complicaties, maar voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van supplementen. Het is aan te raden om altijd een arts te raadplegen voordat u supplementen gebruikt. Onjuiste zelfdiagnose kan namelijk leiden tot gemiste diagnoses en ongepaste behandelingen.

Interacties met andere middelen

Thee en koffie bevatten tannines die de absorptie van thiamine kunnen belemmeren. Sommige chemicaliën in rauwe schaaldieren en vissen kunnen thiamine afbreken, wat kan bijdragen aan een tekort bij grote consumptie. Koken kan deze chemicaliën vernietigen, maar ook de thiamine in het voedsel afbreken.

Nieuwste onderzoeken en ontwikkelingen

Recent onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten in de rol van vitamine B1 bij neurodegeneratieve aandoeningen. Studies suggereren dat een adequate inname van vitamine B1 kan bijdragen aan het behoud van cognitieve functies bij ouderdom en kan helpen bij het verminderen van het risico op aandoeningen zoals Alzheimer. Er wordt ook gekeken naar de effectiviteit van thiaminesupplementen bij de behandeling van chronische vermoeidheid en fibromyalgie.

Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar de interacties van vitamine B1 met andere vitamines en mineralen, zoals magnesium en vitamine B12, en hoe deze interacties de algehele gezondheid en ziektepreventie kunnen beïnvloeden.

Praktische tips voor het leven met vitamine B1-tekort

Eet B1-rijke voedingsmiddelen

Vitamine B1, ook wel thiamine genoemd, is essentieel voor een goede werking van het zenuwstelsel en het metabolisme. Het wordt van nature aangetroffen in een breed scala aan voedingsmiddelen, zoals volkoren granen, peulvruchten, mager vlees, vis, en noten. Het is belangrijk om regelmatig deze B1-rijke voedingsmiddelen in je dieet op te nemen om het risico op een tekort te verkleinen. Als je gewend bent om geraffineerde producten te eten, zoals witbrood of witte rijst, probeer dan over te schakelen op volkoren varianten, die een hogere concentratie van vitamine B1 bevatten. Ook door dagelijks een portie bonen of linzen toe te voegen aan je maaltijden, kun je je B1-inname verhogen.

Overweeg B1-supplementen bij een tekort

Als je een tekort aan vitamine B1 hebt of als je risico loopt op een tekort (bijvoorbeeld bij overmatig alcoholgebruik, slechte voeding of bepaalde medische aandoeningen), kan het nuttig zijn om B1-supplementen te nemen. Deze supplementen zijn beschikbaar in verschillende vormen, waaronder tabletten, capsules en vloeistoffen. Het is belangrijk om een arts of diëtist te raadplegen voordat je supplementen gaat gebruiken, zodat je weet welke dosering geschikt is voor jouw situatie. In sommige gevallen kan de arts een hogere dosis B1 voorschrijven, bijvoorbeeld bij de behandeling van ziekten zoals beriberi, die het gevolg is van een ernstig B1-tekort.

Voorkom B1-tekort door een gebalanceerd dieet

Om te zorgen dat je voldoende vitamine B1 binnenkrijgt, is het belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon aan te houden dat een verscheidenheid aan voedingsstoffen biedt. Naast het eten van B1-rijke voedingsmiddelen, is het belangrijk om ook voldoende andere vitamines en mineralen binnen te krijgen. Een gevarieerd dieet met voldoende groenten, fruit, volle granen, en magere eiwitten zal niet alleen bijdragen aan je B1-inname, maar ook je algehele gezondheid ondersteunen. Vermijd extreme diëten of eetpatronen die voedingsstoffen uitsluiten, aangezien dit kan leiden tot tekorten aan verschillende vitamines, waaronder B1.

Vermijd overmatig alcoholgebruik

Een van de belangrijkste risicofactoren voor een B1-tekort is overmatig alcoholgebruik. Alcohol kan de opname van vitamine B1 in het lichaam verstoren en het verlies van B1 via de urine verhogen. Als je regelmatig alcohol drinkt, is het belangrijk om je B1-inname extra in de gaten te houden. Probeer je alcoholconsumptie te beperken en neem bij een verhoogd risico op B1-tekort aanvullende maatregelen om ervoor te zorgen dat je voldoende vitamine B1 binnenkrijgt. Het kan ook nuttig zijn om een arts te raadplegen over mogelijke aanvullende voedingsaanpassingen of supplementen.

Versterk je darmgezondheid voor betere opname van B1

Een gezonde darmflora speelt een belangrijke rol in de opname van voedingsstoffen, inclusief vitamine B1. Om de opname van B1 te bevorderen, is het belangrijk om goed voor je darmen te zorgen. Dit kan door het eten van vezelrijke voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, en volle granen, die bijdragen aan een gezonde spijsvertering. Daarnaast kunnen probiotica (zoals yoghurt of gefermenteerde voedingsmiddelen) helpen om de balans van goede bacteriën in je darmen te ondersteunen. Een gezonde darmflora vergroot de effectiviteit van de opname van vitamine B1 uit voedsel, wat kan helpen bij het voorkomen van tekorten.

Zorg voor voldoende rust en slaap

Hoewel vitamine B1 in de eerste plaats door je dieet wordt verkregen, heeft je algemene gezondheid ook invloed op de opname en het gebruik van deze vitamine in je lichaam. Voldoende slaap en rust zijn essentieel voor je immuunsysteem en algehele gezondheid. Het verbeteren van je slaaphygiëne en het zorgen voor voldoende rust kan je lichaam helpen om voedingsstoffen efficiënter te absorberen en te verwerken. Zorg ervoor dat je elke nacht tussen de zeven en negen uur slaap krijgt, zodat je lichaam voldoende tijd heeft om zichzelf te herstellen en vitamine B1 optimaal te gebruiken.

Raadpleeg een arts bij ernstige symptomen van B1-tekort

Als je symptomen van een ernstig B1-tekort ervaart, zoals vermoeidheid, verwarring, spierzwakte, geheugenproblemen, of veranderingen in je eetlust, is het belangrijk om medische hulp in te schakelen. Vitamine B1-tekort kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals beriberi of Wernicke-Korsakoff-syndroom, die specifieke medische behandelingen vereisen. Een arts kan je helpen bij het stellen van een diagnose en het bepalen van de beste behandeling, die vaak bestaat uit hoge doses vitamine B1 via injecties of orale supplementen. Het is belangrijk om dit niet zelf te behandelen zonder medisch advies, omdat een vitamine B1-tekort tijdig moet worden aangepakt om complicaties te voorkomen.

Misvattingen rond vitamine B1

Vitamine B1, ook wel thiamine genoemd, speelt een cruciale rol in het metabolisme en de werking van het zenuwstelsel. Helaas bestaan er verschillende misvattingen over vitamine B1 die leiden tot verwarring over de bron, de functies en de gevolgen van een tekort. Het is belangrijk om de feiten over vitamine B1 goed te begrijpen om gezondheidsproblemen te voorkomen.

Vitamine B1 is alleen belangrijk voor de hersenen

Hoewel vitamine B1 essentieel is voor een goed werkend zenuwstelsel, is het niet alleen belangrijk voor de hersenen. Het speelt ook een rol in de energieproductie van cellen, vooral in de hersenen, het hart en de spieren. Een tekort aan vitamine B1 kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, zoals spierzwakte en hartproblemen, en niet alleen tot neurologische aandoeningen zoals het wernicke-korsakov syndroom.

Je krijgt altijd voldoende vitamine B1 via een evenwichtig voedingspatroon

Hoewel een gezond en evenwichtig voedingspatroon veel essentiële voedingsstoffen bevat, kan vitamine B1 bij sommige mensen, zoals alcoholisten of mensen met ondervoeding, in onvoldoende hoeveelheden aanwezig zijn. Voedingsmiddelen zoals volkoren granen, varkensvlees en peulvruchten zijn goede bronnen van vitamine B1, maar in gevallen van beperkte eetgewoonten of slechte opname kan een tekort optreden. Het is daarom belangrijk om ook aandacht te besteden aan de vitamine B1-inname, vooral bij risicogroepen.

Vitamine B1-tekort is altijd direct zichtbaar

Een tekort aan vitamine B1 ontwikkelt zich vaak langzaam en de symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig. In het begin kunnen de symptomen subtiel zijn, zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid en spierzwakte. Pas wanneer het tekort ernstige vormen aanneemt, kunnen de symptomen duidelijker worden, zoals pijn of zenuwbeschadiging. In sommige gevallen kan het tekort zelfs onopgemerkt blijven totdat er ernstige schade is aan het zenuwstelsel.

Vitamine B1-supplementen lossen altijd snel problemen op

Vitamine B1-supplementen kunnen effectief zijn bij het herstellen van een tekort, maar het herstel is vaak traag, vooral als het tekort al voor langere tijd bestaat. In gevallen van ernstig tekort, zoals bij het wernicke-korsakov syndroom, kan de schade aan de zenuwen blijvend zijn, ondanks vitamine B1-therapie. Tijdige behandeling is belangrijk, maar de mate van herstel hangt af van de ernst van de schade.

Vitamine B1 is alleen belangrijk voor het metabolisme van koolhydraten

Hoewel vitamine B1 cruciaal is voor het metabolisme van koolhydraten, is het ook betrokken bij de omzetting van vetten en eiwitten. Het speelt een rol in de werking van enzymen die energie produceren uit macronutriënten. Een tekort aan vitamine B1 kan dan ook leiden tot ernstige verstoringen in verschillende stofwisselingsprocessen, wat verder gaat dan enkel het koolhydraatmetabolisme.

Het nemen van te veel vitamine B1 is gevaarlijk

Vitamine B1 is een wateroplosbare vitamine, wat betekent dat overtollige hoeveelheden meestal via de urine worden uitgescheiden. In tegenstelling tot vetoplosbare vitamines, die in het lichaam kunnen worden opgeslagen en toxisch kunnen worden bij overmatige inname, is vitamine B1 meestal veilig, zelfs bij hogere doseringen. Het risico op bijwerkingen van te veel vitamine B1 is minimaal, maar het is altijd belangrijk om een juiste balans te vinden bij het gebruik van supplementen.

Vitamine B1 is alleen nuttig voor de gezondheid van het zenuwstelsel

Naast de rol in het zenuwstelsel is vitamine B1 essentieel voor de algehele gezondheid van het lichaam. Het speelt een belangrijke rol in de werking van het hart, de spieren en het spijsverteringsstelsel. Bovendien is het belangrijk voor de opname van andere voedingsstoffen, zoals glucose, en kan het bijdragen aan een gezond immuunsysteem. Een gebrek aan vitamine B1 kan leiden tot een breed scala aan gezondheidsproblemen die verder gaan dan de neurologische symptomen die vaak geassocieerd worden met een tekort.

Lees verder

• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname
• Beriberi: Thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade
• Vitamine B-complex: Voedingsbron, functie en tekort
• Vitamine B12-tekort: Symptomen & behandeling van deficiëntie