Glaucoom: Verhoogde oogdruk met verlies van gezichtsvermogen

Glaucoom is een oogaandoening waarbij vaak (maar niet altijd!) de normale oogdruk (intra-oculaire druk) langzaam of snel opbouwt. Hierbij treedt schade op aan de oogzenuw. De oogzenuw is een bundel van zenuwvezels die het netvlies verbindt met de hersenen. Bij glaucoom treedt zenuwvezelverlies op waardoor de oogzenuw uitgehold is op de plaats waar de oogzenuw overgaat in het netvlies. De patiënt ervaart hierdoor gezichtsvelduitval. Meestal bemerkt de patiënt de schade aan het gezichtsvermogen pas laat op, al zijn de symptomen wel direct op te merken bij acute glaucoom. Onbehandelde glaucoom leidt tot blindheid, maar dankzij enkele behandeltechnieken valt glaucoom af te remmen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken glaucoom: Schade aan oogzenuw
• Soorten oogziekte
• Risicofactoren verhoogde oogdruk
• Risicogroepen
• Symptomen oogafwijking: open-hoek en gesloten-hoek glaucoom
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling glaucoom
• Prognose snelle drukopbouw van kamerwater
• Ooggezondheid en levensstijl
• Complicaties oogziekte: Verlies van het gezichtsvermogen
• Vroegtijdige detectie en behandeling
• Preventie van glaucoom

Epidemiologie

Glaucoom is een belangrijke oorzaak van blindheid wereldwijd. Het wordt vaak aangeduid als de "stille dief van het zicht" omdat het zich meestal ontwikkelt zonder merkbare symptomen totdat er aanzienlijke schade is aan de oogzenuw. Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar de prevalentie varieert afhankelijk van leeftijd, etniciteit en geografische locatie.

Prevalentie en incidentie

Glaucoom komt wereldwijd voor bij ongeveer 2% van de bevolking boven de 40 jaar. De prevalentie neemt toe met de leeftijd, en het wordt geschat dat tegen 2040 wereldwijd meer dan 110 miljoen mensen aan glaucoom lijden. In Nederland en België wordt het aantal patiënten geschat op ongeveer 250.000, waarbij het aantal volwassenen boven de 40 jaar toeneemt met het ouder worden. In de hogere leeftijdsgroepen komt glaucoom veel vaker voor, met een piek in de prevalentie bij ouderen.

Geografische en etnische verschillen

De prevalentie van glaucoom verschilt aanzienlijk tussen verschillende etnische groepen. Zo komen bepaalde vormen van glaucoom, zoals openhoekglaucoom, vaker voor bij mensen van Afrikaanse afkomst, terwijl nauwe-hoekglaucoom vaker voorkomt bij mensen van Aziatische afkomst. Er zijn ook regionale verschillen in de prevalentie, met hogere percentages in Aziatische landen, waaronder China en India, evenals in bepaalde Afrikaanse landen.

Mechanisme

Glaucoom is een groep oogziekten die wordt gekarakteriseerd door schade aan de oogzenuw, vaak als gevolg van verhoogde intraoculaire druk (IOP). De verhoogde druk kan ontstaan door een verstoring van de productie of drainage van het oogvocht, wat leidt tot schade aan de oogzenuwvezels en uiteindelijk tot gezichtsverlies.

Verhoogde intraoculaire druk (IOP)

De belangrijkste risicofactor voor glaucoom is verhoogde intraoculaire druk, die meestal wordt veroorzaakt door een verstoorde balans tussen de productie en afvoer van het oogvocht. Dit vocht wordt geproduceerd door de ciliaire lichamen en stroomt door de kamerhoek naar de trabeculaire netwerk en het kanaal van Schlemm. Wanneer deze afvoer niet goed functioneert, kan de druk in het oog toenemen en de oogzenuw beschadigen.

Oogzenuwbeschadiging

De verhoogde druk veroorzaakt druk op de oogzenuw, die verantwoordelijk is voor het overbrengen van visuele informatie van het oog naar de hersenen. Langdurige blootstelling aan verhoogde oogdruk kan leiden tot degeneratie van de zenuwvezels, wat zich uit in het verlies van gezichtsvermogen, beginnend aan de randen van het gezichtsveld en uiteindelijk leidend tot volledige blindheid.

Oorzaken glaucoom: Schade aan oogzenuw

Het is niet goed gekend wat de precieze oorzaak is van glaucoom. Zelfs patiënten met een normale vloeistofdruk in de ogen verliezen soms het gezichtsvermogen door glaucoom. Het voorste deel van het oog is gevuld met kamerwater (fluïdum), een heldere vloeistof. Dit is aangemaakt in een gebied achter de iris. Het kamerwater verlaat het oog via kanalen waar de iris en het hoornvlies samenkomen. Dit gebied is gekend als de "voorste kamerhoek", of "de hoek". Soms loopt dit kamerwater niet of te traag weg waardoor zich druk opbouwt in het oog. Bij open-hoek glaucoom is de drukstijging traag en laag, terwijl dat bij gesloten-hoek glaucoom net omgekeerd is.

Soorten oogziekte

Glaucoom, een oogzenuwaandoening, bestaat in veel verschillende soorten:

• Laagspanning of normale druk glaucoom: Hierbij is de oogdruk normaal maar heeft de patiënt toch glaucoom.
• Aangeboren glaucoom (= congenitale glaucoom): Deze glaucoomvorm is reeds bij de geboorte of kort daarna zichtbaar, waarbij de oogdruk toeneemt als gevolg van een autosomaal recessieve ontwikkelingsstoornis.
• Secundair glaucoom: Deze is het gevolg van een uitlokkende factor zoals medicatie (vaak corticosteroïden), oogaandoeningen (zoals uveïtis), aandoeningen zoals diabetes mellitus (suikerziekte), en een oogtrauma.
• Open-hoek glaucoom: Bij open-hoek glaucoom treden de symptomen geleidelijk aan op, en meestal bemerkt de patiënt de symptomen reeds in een laat stadium waarbij de oogzenuw reeds veel schade heeft opgelopen.
• Gesloten-hoek glaucoom: Bij dit type glaucoom treedt een snelle oogdrukstijging op waardoor de patiënt veel pijn heeft. Dit is een medische noodsituatie. Plots het gezichtsvermogen verliezen is hierbij mogelijk

Risicofactoren verhoogde oogdruk

Glaucoom komt mogelijk bij iedereen voor, maar patiënten van Afro-Amerikaanse afkomst, patiënten boven de zestig jaar, patiënten met een familiale geschiedenis van glaucoom en patiënten bij wie de fluïdumdruk in de ogen verhoogd is, lopen een hoger risico op de oogziekte. Alle patiënten binnen deze doelgroep hebben om de twee jaar een standaard oogonderzoek nodig waarbij de oogarts de pupillen verwijdt via speciale oogdruppels. Deze zijn in medische termen gekend als "mydriatica". Daarnaast vormen nog andere factoren een risicofactor voor glaucoom.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die meer kans hebben om glaucoom te ontwikkelen. Deze groepen hebben een verhoogd risico vanwege genetische, demografische of medische factoren.

Ouderen

Ouderen zijn de grootste risicogroep voor glaucoom. De kans op het ontwikkelen van glaucoom neemt aanzienlijk toe naarmate men ouder wordt. De aandoening is een van de belangrijkste oorzaken van blindheid bij ouderen, en regelmatige oogonderzoeken zijn essentieel voor vroegtijdige detectie.

Mensen met een familiegeschiedenis van glaucoom

Patiënten die familieleden hebben met glaucoom, met name ouders of broers en zussen, lopen een veel groter risico op het ontwikkelen van de aandoening. Erfelijkheid speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van glaucoom, waardoor vroegtijdige screening voor deze patiënten belangrijk is.

Mensen van Afrikaanse en Aziatische afkomst

Glaucoom komt vaker voor bij mensen van Afrikaanse en Aziatische afkomst, met name openhoekglaucoom bij Afrikaanse Amerikanen en nauwe-hoekglaucoom bij Aziaten. De prevalentie van glaucoom is in deze populaties significant hoger, en patiënten in deze risicogroepen zouden vaker gecontroleerd moeten worden.

Symptomen oogafwijking: open-hoek en gesloten-hoek glaucoom

Open-hoek glaucoom: Trage ontwikkeling van symptomen

Open-hoek glaucoom is een sluipende oogziekte waarbij de meeste patiënten lang niet merken dat ze lijden aan de oogaandoening. De stijging van de intra-oculaire druk verloopt traag en is laag. Pas als glaucoom het gezichtsvermogen aantast en patiënten hierdoor een deel van het gezichtsvermogen verliezen, ontstaan problemen. Wanneer door glaucoom schade optreedt aan de oogzenuwvezels, ontwikkelen zich kleine blinde vlekken (scotomen) in het gezichtsveld, wat meestal gebeurt aan de zijkant, wat gekend is als het perifere gezichtsvermogen. Helaas merken veel patiënten pas de symptomen op wanneer reeds aanzienlijke schade is opgetreden aan de oogzenuw. Wanneer de ganse oogzenuw beschadigd is, treedt volledige blindheid op bij de patiënt. De patiënt krijgt met andere woorden door glaucoom een visuele handicap waardoor hij slechtziend of blind is.

Gesloten-hoek glaucoom: Snelle ontwikkeling van symptomen

Bij gesloten-hoek glaucoom is de stijging van de oogdruk vaak hoog en plotseling. De patiënt heeft hierbij in tegenstelling tot open-hoek glaucoom wel direct merkbare symptomen. In meestal één oog treedt namelijk een snelle drukopbouw van kamerwater op. Deze symptomen variëren wel per patiënt. Deze omvatten braken, ernstige pijn in één oog of beide ogen, halo's of "regenbogen" rond lichten zien, hoofdpijn, misselijkheid, een wazig gezichtsvermogen, oogpijn bij het knipperen van de ogen, een rood oog en/of gezwollen oog en/of een versmald gezichtsveld (kokerzicht, tunnelzicht). Soms wijzen deze symptomen op andere oogproblemen en daarom is het noodzakelijk om zo snel mogelijk de oogarts te raadplegen bij het opmerken van deze klachten, ook om blindheid te voorkomen.

Alarmsymptomen

Glaucoom wordt vaak pas in een vergevorderd stadium opgemerkt, omdat het zich in de vroege stadia vaak zonder duidelijke symptomen ontwikkelt. Het is belangrijk om alert te zijn op bepaalde alarmsymptomen die kunnen wijzen op het begin van glaucoom.

Wazig of mistig zicht

In de vroege stadia van glaucoom kunnen patiënten wazig of mistig zicht ervaren, vooral bij het kijken naar lichten in het donker. Dit kan verergeren naarmate de aandoening vordert.

Verlies van het gezichtsveld

Het meest voorkomende symptoom van glaucoom is verlies van het perifere gezichtsveld, ook wel het "tunnelzicht" genoemd. Patiënten merken vaak niet onmiddellijk dat hun gezichtsveld wordt aangetast, maar na verloop van tijd kan het gezichtsvermogen verder verminderen.

Plotselinge oogpijn of hoofdpijn

Bij acute glaucoomaanvallen kan er plotselinge, ernstige oogpijn optreden, vaak gepaard met hoofdpijn, misselijkheid en braken. Dit is typisch voor een vorm van glaucoom die wordt aangeduid als acute gesloten-hoekglaucoom, een medisch noodgeval dat onmiddellijke behandeling vereist.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek

De oogarts voert een standaard oogonderzoek uit via een spleetlamp, een speciale microscoop waarmee de arts de achterkant van het oog bekijkt. Daarnaast zijn nog enkele diagnostische onderzoeken nodig. De oogarts bestudeert eveneens het netvlies van het oog. De patiënt krijgt hiervoor mydriatica (pupilverwijdende oogdruppels) toegediend. De oogarts voert daarnaast een meting van de gezichtsscherpte uit waarbij hij een speciale oogkaart gebruikt. Hij onderzoekt zo het gezichtsvermogen op verschillende afstanden. Een tonometrie, ook gekend als een oogdrukmeting, is daarnaast vereist om de fluïdumdruk in het oog te meten. Tot slot voert hij een gonioscopie uit om te kijken aan welk type glaucoom de patiënt lijdt.

Diagnostisch onderzoek

Via een gezichtsveldonderzoek (GVO) meet de oogarts het gezichtsvermogen aan de zijkant (perifeer gezichtsvermogen). Bij glaucoom is het perifere gezichtsvermogen namelijk aangetast. Soms maakt de oogarts foto's van de oogzenuw.

Behandeling glaucoom

De behandeling van hoge fluïdumdruk in het oog hangt af van enkele factoren met name:

• de algehele gezondheid en medische voorgeschiedenis van de patiënt
• de ernst van de symptomen bij de patiënt
• de leeftijd van de patiënt
• de mening of voorkeur van de patiënt
• de mogelijkheid bij de patiënt om om te gaan met specifieke medicijnen, procedures of therapieën
• de verwachte duur van de aandoening bij de patiënt

Glaucoom zelf valt niet te genezen, maar het is belangrijk om de behandeling zo snel mogelijk op te starten om het verlies van het gezichtsvermogen te voorkomen. De behandeling bestaat mogelijk uit medicijnen waardoor ofwel minder fluïdumproductie plaatsvindt of anders ontwikkelt zich hierdoor een lagere oogdruk doordat het kamerwater uit het oog wegloopt. Deze geneesmiddelen krijgt de patiënt via tabletten, intraveneus (in een ader toegediend) maar soms via oogdruppels. Bij oogdruppels hanteert de patiënt wel correcte oogdruppelrichtlijnen. Daarnaast is laserchirurgie via diverse technieken mogelijk. Ook een operatie is mogelijk, zoals een trabeculectomie. Bovendien is een drainage-implant mogelijk zodat het kamerwater uit het oog in staat is om weg te lopen. Soms is een combinatie van behandelingen of een herhaling van één of meer behandelingen nodig om glaucoom af te remmen.

Prognose snelle drukopbouw van kamerwater

Bij open-hoek glaucoom volgt de patiënt de aanwijzingen van de oogarts, want dit type glaucoom valt niet te genezen. Bij gesloten-hoek glaucoom, wat een medische noodsituatie is, is een operatie vereist om het gezichtsvermogen nog te behouden. Baby's met aangeboren glaucoom doen het meestal goed wanneer de operatie vroeg gebeurt. Bij secundaire glaucoom is de prognose afhankelijk van de oorzaak van de aandoening.

Ooggezondheid en levensstijl

Het handhaven van een gezonde levensstijl is essentieel voor het behoud van de ooggezondheid. Dit omvat een evenwichtig voedingspatroon rijk aan vitamines en mineralen die belangrijk zijn voor de ogen, zoals vitamine A, C, E, en zink. Regelmatige lichaamsbeweging helpt ook bij het reguleren van de oogdruk. Daarnaast is het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik belangrijk, omdat deze factoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van glaucoom en andere oogaandoeningen.

Complicaties oogziekte: Verlies van het gezichtsvermogen

In veel gevallen is het gezichtsvermogen matig tot ernstig aangetast. Blindheid treedt op indien de patiënt geen behandeling krijgt.

Vroegtijdige detectie en behandeling

Vroegtijdige detectie van glaucoom is cruciaal voor het voorkomen van ernstige visuele schade. Dit omvat regelmatige oogonderzoeken, vooral voor mensen met een familiegeschiedenis van glaucoom of andere risicofactoren. Bij de diagnose van glaucoom zal de oogarts een behandelplan opstellen dat kan bestaan uit medicatie, lasertherapie, of chirurgische ingrepen om de oogdruk te verlagen en verdere schade te voorkomen.

Preventie van glaucoom

Er zijn geen specifieke preventieve maatregelen om glaucoom volledig te voorkomen, maar er zijn verschillende stappen die het risico kunnen verminderen of helpen bij de vroege opsporing van de aandoening.

Regelmatige oogonderzoeken

Regelmatige oogonderzoeken zijn de beste manier om glaucoom vroegtijdig te detecteren, vooral bij risicogroepen. Het is belangrijk om minstens elke twee jaar een oogonderzoek te ondergaan vanaf de leeftijd van 40, en vaker als er familiegeschiedenis of andere risicofactoren zijn.

Behandeling van risicofactoren

Het beheersen van risicofactoren zoals hoge oogdruk kan de kans op glaucoom verminderen. Patiënten met verhoogde oogdruk kunnen profijt hebben van medicatie die de druk verlaagt, wat het risico op het ontwikkelen van glaucoom kan verlagen.

Gezond voedingspatroon en levensstijl

Een gezond, evenwichtig voedingspatroon en een actieve levensstijl kunnen de algehele gezondheid van het oog ondersteunen. Antioxidanten, zoals vitamine C en E, kunnen mogelijk de gezondheid van het oog helpen beschermen tegen de gevolgen van glaucoom.

Lees verder

• Glaucoom: Baerveldt drainage implant om oogdruk te verlagen
• Risicofactoren voor de oogziekte glaucoom (hoge oogboldruk)
• Glaucoom: Preventie van oogziekte met verhoogde oogdruk
• Gonioscopie: Inspectie van de drainagehoek bij glaucoom
• Normale druk glaucoom: Oogziekte met schade aan oogzenuw