Psychose: Verlies van realiteit met wanen en hallucinaties

Een psychose is een ernstige mentale toestand waarbij een persoon het contact met de werkelijkheid verliest. Dit leidt tot valse overtuigingen over wat er plaatsvindt of over de identiteit van personen (wanen), en tot zintuiglijke ervaringen zoals het zien of horen van dingen die er niet zijn (hallucinaties). Psychose kan het gevolg zijn van een mentale of fysieke ziekte, trauma, middelenmisbruik of extreme stress. Vroege diagnose en behandeling kunnen de langetermijnresultaten aanzienlijk verbeteren. De behandeling bestaat meestal uit medicatie en psychotherapie.

• Epidemiologie van psychose
• Oorzaken van psychose
• Risicofactoren voor psychose
• Vormen van psychose
• Symptomen van psychose
• Diagnose en onderzoeken van psychose
• Behandeling van psychose
• Medicatie
• Psychotherapie
• Prognose van psychose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van psychose

Psychose komt wereldwijd voor en kan op elke leeftijd optreden, hoewel het meestal begint in de adolescentie of vroege volwassenheid. Ongeveer 1% van de bevolking ervaart gedurende hun leven een psychotische episode. De prevalentie kan hoger zijn in bepaalde populaties, zoals mensen met schizofrenie of bipolaire stoornissen. Psychose kan ook voorkomen bij mensen met ernstige depressieve stoornissen, trauma’s of middelenmisbruikproblemen.

Oorzaken van psychose

De exacte oorzaken van psychose zijn complex en nog niet volledig begrepen (anno augustus 2024). Er zijn echter verschillende factoren die bijdragen aan het ontstaan van psychose:

• Genetische factoren: Erfelijkheid speelt een rol in de kans op het ontwikkelen van psychotische aandoeningen, vooral bij schizofrenie en bipolaire stoornis.
• Hersenveranderingen: Veranderingen in de hersenstructuur en -functie, zoals een verminderde grijze massa, kunnen bijdragen aan psychotische symptomen. Hersenscans kunnen veranderingen onthullen die verband houden met psychoses.
• Hormonen en slaap: Postpartum psychose treedt vaak op binnen twee weken na de bevalling, mogelijk door hormonale veranderingen en verstoorde slaappatronen.
• Hersentumoren en hersencysten: Deze kunnen leiden tot psychotische symptomen door druk op de hersenen of door verstoring van de hersenfunctie.

Risicofactoren voor psychose

Verschillende medische en omgevingsfactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van psychose verhogen:

• Middelenmisbruik: Gebruik van alcohol en bepaalde illegale drugs (zoals marihuana en LSD) kan psychotische symptomen veroorzaken of verergeren.
• Dementie: Aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer kunnen leiden tot psychose bij oudere volwassenen.
• Beroerte: Verminderde bloedtoevoer naar de hersenen kan psychotische symptomen veroorzaken.
• Bipolaire stoornis: Mensen met een bipolaire stoornis kunnen psychotische episodes ervaren tijdens manische of depressieve fasen.
• Ernstige depressie: In sommige gevallen kan een ernstige depressie gepaard gaan met psychotische symptomen.
• Hersentrauma: Traumatisch hersenletsel kan psychotische symptomen veroorzaken.
• Extreme stress: Traumatische gebeurtenissen of langdurige stress kunnen bijdragen aan het ontstaan van psychose.
• Infecties: HIV en andere infecties die de hersenen aantasten kunnen psychotische symptomen veroorzaken.
• Schizofrenie: Deze aandoening gaat vaak gepaard met langdurige psychotische symptomen.
• Geneesmiddelen: Sommige op doktersvoorschrift verkrijgbare geneesmiddelen, zoals steroïden en stimulerende middelen, kunnen psychose veroorzaken.
• Persoonlijkheidsstoornissen: Sommige persoonlijkheidsstoornissen kunnen psychotische symptomen vertonen.
• Epilepsie: Bepaalde vormen van epilepsie kunnen gepaard gaan met psychotische symptomen.

Vormen van psychose

Psychose kan verschillende vormen aannemen, elk met specifieke kenmerken:

• Acute pernicieuze psychose: Een ernstige en vaak fatale vorm van psychose die kan leiden tot acute delirium of dodelijke catatonie.
• Affectieve psychose: Psychose veroorzaakt door stemmingsstoornissen zoals manie (extreme energie en verhoogde stemming) of melancholie (ernstige somberheid).
• Allopsychose: Psychose waarbij de perceptie van de buitenwereld verstoord is.
• Autopsychose: Psychose waarbij de perceptie van het eigen ik verstoord is.
• Cycloïde psychose: Terugkerende psychose waarbij de patiënt in de tussenfasen volledig herstelt.
• Endocrinogene psychose: Psychose als gevolg van hormonale stoornissen of klierafwijkingen.
• Generatiepsychose: Psychose die optreedt tijdens de zwangerschap of direct na de bevalling (kraambedpsychose).
• Ontwikkelingspsychose: Psychose die vroeg in de ontwikkeling van een kind optreedt en de normale ontwikkeling kan belemmeren.
• Pernicieuze psychose: Ernstige psychose gekenmerkt door intense angst en overgevoeligheid voor prikkels zoals geluiden en aanrakingen.
• Somatopsychose: Psychose waarbij de perceptie van het eigen lichaam verstoord is.

Symptomen van psychose

De symptomen van psychose kunnen variëren van milde tot ernstige en kunnen zowel fysieke als mentale manifestaties hebben:

Waarschuwingssignalen

• Veranderingen in gedrag: Een patiënt kan merkbare veranderingen in gedrag vertonen, zoals sociale isolatie of veranderingen in dagelijkse routines.
• Verslechtering van werk- of schoolprestaties.
• Toegenomen angst, neerslachtigheid of obsessief denken.
• Slaapproblemen en vervormde percepties van de omgeving.

Psychotische symptomen

• Wanen: Valse overtuigingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid, zoals het geloven dat men een belangrijk figuur is.
• Hallucinaties: Het zien, horen of voelen van dingen die er niet zijn. Dit kan auditieve hallucinaties omvatten, zoals het horen van stemmen.
• Denkstoornissen: Onlogische of verwarde gedachten die het gedrag beïnvloeden.
• Ongeorganiseerd gedrag: Desoriëntatie en chaotisch gedrag, met mogelijk verstoorde spraak en verlaagde persoonlijke hygiëne.
• Paranoia: Overmatige achterdocht en angst dat anderen kwaad willen doen.
• Depressieve en angstige gevoelens, samen met slaapproblemen.

Diagnose en onderzoeken van psychose

De diagnose van psychose omvat een grondige evaluatie door een psycholoog, psychiater of arts. De arts zal andere mogelijke oorzaken en gerelateerde aandoeningen uitsluiten die psychotische symptomen kunnen veroorzaken:

• Anamnese en klinisch onderzoek om symptomen en medische voorgeschiedenis te evalueren.
• Delirium uitsluiten, door te controleren op acute verwardheid en veranderingen in hersenfunctie.
• Bloedonderzoek om metabole afwijkingen, infecties of andere onderliggende aandoeningen te identificeren.
• Elektro-encefalografie (EEG): Onderzoek van elektrische activiteit in de hersenen om epilepsie of andere hersenaandoeningen uit te sluiten.
• Hersenscan: In sommige gevallen kan een CT- of MRI-scan nodig zijn om hersentumoren of andere structurele afwijkingen te identificeren.
• Genetisch onderzoek kan worden overwogen bij vermoeden van erfelijke factoren.

Behandeling van psychose

De behandeling van psychose hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de symptomen:

• Medicatie

• Antipsychotica: Deze medicijnen helpen de symptomen van psychose te verlichten. Ze zijn beschikbaar in verschillende vormen, zoals pillen, vloeistoffen of injecties. Het is cruciaal om alcohol en drugs te vermijden, omdat deze de symptomen kunnen verergeren. In sommige gevallen is een ziekenhuisopname noodzakelijk om de veiligheid van de patiënt en anderen te waarborgen.

• Psychotherapie

• Cognitieve gedragstherapie: Dit helpt patiënten bij het herkennen van psychotische episodes en bij het onderscheiden van realiteit van inbeelding. De therapie legt ook de nadruk op het belang van medicatie en het naleven van de behandeling.
• Ondersteunende psychotherapie en psycho-educatie: Deze benaderingen helpen patiënten om met de gevolgen van psychose om te gaan en versterken gezonde denkpatronen. Familiale ondersteuning kan ook van groot belang zijn.

Prognose van psychose

De prognose van psychose varieert afhankelijk van de oorzaak en de tijdigheid van de behandeling:

• Herstel: Na het starten van de behandeling kunnen de psychotische symptomen vaak verminderd of volledig verdwenen zijn. Echter, sommige symptomen, zoals negatieve symptomen, kunnen langdurig aanhouden en moeilijker te behandelen zijn.
• Langdurige effecten: Patiënten kunnen nog steeds last hebben van depressie, verminderde zelfwaardering, en problemen met sociale interactie en werkprestaties. Aanvullende ondersteuning en langdurige behandeling zijn vaak noodzakelijk voor een volledig herstel.

Complicaties

Psychose kan leiden tot verschillende complicaties, zowel direct gerelateerd aan de aandoening als aan de gevolgen van de psychotische symptomen en de behandeling. Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de mogelijke complicaties.

Zelfbeschadiging en suïcidaliteit
Psychose kan de gedachten en het gedrag van een persoon sterk beïnvloeden, wat kan leiden tot zelfbeschadiging of suïcidale neigingen. Patiënten kunnen onder invloed van wanen of hallucinaties gevaarlijke gedragingen vertonen of geloven dat ze geen andere uitweg hebben dan zelfmoord. Het risico op suïcidaliteit is bijzonder hoog bij mensen die lijden aan ernstige psychotische episodes of bij degenen met een geschiedenis van suïcidaliteit.

Verhoogd risico op geweldadig gedrag
Sommige mensen met psychose kunnen gewelddadig gedrag vertonen, vooral als ze worden beïnvloed door paranoïde wanen of hallucinaties die hen doen geloven dat ze bedreigd worden. Dit kan leiden tot gewelddadige uitbarstingen of het verwonden van anderen. Het risico op geweld is vaak groter bij mensen met een onjuiste behandeling of bij degenen die geen toegang hebben tot adequate psychische zorg.

Sociale isolatie
De symptomen van psychose kunnen leiden tot ernstige sociale isolatie. Hallucinaties en wanen kunnen ervoor zorgen dat een persoon zich afschermt van anderen, waardoor ze steeds verder afkomen te staan van hun sociale netwerk. Deze isolatie kan op zijn beurt leiden tot een verslechtering van de mentale gezondheid en bemoeilijkt het verkrijgen van steun van familie en vrienden.

Verminderde functionele capaciteit
Psychotische symptomen kunnen de dagelijkse functies van een persoon ernstig beïnvloeden. Problemen met concentratie, geheugen en besluitvorming kunnen leiden tot een afname van de werkcapaciteit en verminderde deelname aan dagelijkse activiteiten. Dit kan ook resulteren in problemen met werk, studie of persoonlijke verantwoordelijkheden.

Lichamelijke gezondheidsproblemen
De stress en de symptomen van psychose kunnen bijdragen aan lichamelijke gezondheidsproblemen. Dit kan variëren van verminderde eetlust en slechte voeding tot verhoogde kans op chronische aandoeningen zoals diabetes en hart- en vaatziekten, vooral als gevolg van het gebruik van bepaalde antipsychotica.

Problemen met medicatie
Behandeling van psychose omvat vaak het gebruik van antipsychotische medicatie. Deze medicijnen kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals gewichtstoename, sedatie, tremoren, en andere motorische problemen. Langdurig gebruik kan ook leiden tot ernstige complicaties zoals tardieve dyskinesie, een aandoening die wordt gekenmerkt door onwillekeurige bewegingen van het gezicht en de ledematen.

Problemen met cognitie en geheugen
Psychotische episodes kunnen invloed hebben op de cognitie en het geheugen van een persoon. Dit kan leiden tot moeilijkheden bij het uitvoeren van dagelijkse taken, het nemen van beslissingen en het onthouden van informatie. Deze cognitieve problemen kunnen een langdurig effect hebben op het functioneren van de patiënt, zelfs nadat de acute symptomen van psychose zijn behandeld.

Verhoogd risico op comorbide aandoeningen
Mensen met psychose hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van andere psychische aandoeningen, zoals depressie en angststoornissen. De aanwezigheid van meerdere aandoeningen kan de behandeling bemoeilijken en de prognose verslechteren.

Problemen met behandeling en naleving
De aard van psychose kan ervoor zorgen dat patiënten moeilijkheden ondervinden bij het volgen van hun behandelplan. Problemen met therapietrouw kunnen leiden tot terugval van symptomen en een verslechtering van de aandoening, wat de effectiviteit van de behandeling vermindert.

Sociale en economische impact
Psychose kan leiden tot aanzienlijke sociale en economische problemen, waaronder werkloosheid, financiële problemen, en een verhoogde afhankelijkheid van sociale diensten. De impact op het leven van de patiënt en hun familie kan aanzienlijk zijn, zowel financieel als emotioneel.

Preventie

Hoewel psychose moeilijk volledig te voorkomen is, kunnen de volgende maatregelen helpen om het risico te verminderen:

• Vroegtijdige herkenning en behandeling van psychotische symptomen kunnen helpen om ernstigere gevolgen te voorkomen.
• Beperk middelenmisbruik en zorg voor een gezonde levensstijl om stress te verminderen.
• Genetische expertise en monitoring kunnen nuttig zijn voor personen met een familiegeschiedenis van psychotische aandoeningen.
• Vroegtijdige interventie bij risicogroepen, zoals mensen met een familiegeschiedenis van psychose of ernstige stemmingsstoornissen.
• Educatie en ondersteuning voor familieleden om hen te helpen de symptomen van psychose te herkennen en adequaat te reageren.

Lees verder

• Psychotische depressie: Depressieve symptomen en psychose
• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie
• Psychotische stoornissen: Soorten, symptomen en behandeling