Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties

Gezonde mensen ervaren af en toe ook hallucinaties, zoals in de normale rouw bij het kort zien van of horen van de stem van een geliefde, of tijdens de overgang tussen het slapen en waken. Maar ook tal van aandoeningen en situaties leiden tot deze gewaarwordingen. Diverse percepties zijn mogelijk tijdens het hallucineren: horen, zien, voelen, proeven en ruiken. Deze percepties zijn niet echt; de geest creëert namelijk deze waanvoorstellingen die optreden zonder een zintuiglijke prikkel en gewaarwording. Diverse onderzoeken zijn nodig om de oorzaak van hallucinaties te achterhalen. Op basis van de onderzoeksresultaten is de arts in staat om de onderliggende aandoening of situatie die leidt tot hallucinaties, te behandelen.

• Oorzaken hallucineren: Vaak door ziekte
• Symptomen en soorten hallucinaties
• Diagnose en onderzoeken onechte percepties
• Behandeling waanvoorstellingen
• Prognose van hallucinaties
• Complicaties van hallucinaties
• Preventie van hallucinaties

Oorzaken hallucineren: Vaak door ziekte

Hallucinaties kennen diverse oorzaken zoals:

• de ziekte van Creutzfeld-Jacob (progressieve hersenaandoening)
• dronken of high zijn, of afkicken van drugs zoals marihuana, LSD, cocaïne (waaronder crack), PCP, amfetaminen, heroïne, ketamine en alcohol
• een delirium (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie) of dementie (visuele hallucinaties zijn de meest voorkomende)
• een ernstige ziekte zoals onder andere leverfalen, nierfalen, HIV / aids, een hersentumor en hersenkanker
• een neurologisch probleem zoals de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen) en de ziekte van Alzheimer (vorm van geheugenverlies)
• epilepsie dat een deel van de hersenen (de temporale kwab) aantast (meestal geurhallucinaties)
• hallucinatie waarbij iemand er ten onrechte van overtuigd is dat hij zintuiglijke prikkels zoals tintelingen, een elektrische stroom of bewegingen onder zijn huid voelt
• het Charles-Bonnet syndroom (visuele hallucinaties zien)
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)
• koorts, vooral bij kinderen en ouderen
• migraine
• narcolepsie (overmatig slaperig en verlies van controle ledematen)
• psychische stoornissen zoals schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties) en psychotische depressie (bij een helder bewustzijn duiden hallucinaties op een psychose)
• sensorisch probleem zoals blindheid of doofheid

Symptomen en soorten hallucinaties

Hallucinaties zijn erg variabel en voor elke patiënt anders, en ook variëren ze in vorm, ernst en duur. Één of meer van volgende gewaarwordingen behoren tot de mogelijkheden.

Auditieve hallucinaties (horen)

Het horen van geluiden, zoals muziek, voetstappen, ramen of deuren bonken, of het horen van stemmen als er niemand heeft gesproken (de meest voorkomende vorm van hallucinatie) komt voor. Deze stemmen zijn positief, negatief of neutraal.

Pseudohallucinatie

Pseudohallucinatie of 'fantasma' is een soort auditieve hallucinatie. Dit is een type hallucinatie waaraan de patiënt onmiddellijk twijfelt. Pseudohallucinaties zijn meestal auditief, en zijn ofwel echte extern geplaatste hallucinaties, maar met inzicht in hun denkbeeldige aard, of zijn gesitueerd binnen de inwendige ruimte (bijvoorbeeld: 'Ik hoorde een stem in mijn hoofd die tot mij sprak'). Ze treden op bij stemmingsstoornissen en wijzen niet op een psychose.

Bevelshallucinatie

Ook een bevelshallucinatie (imperatieve hallucinatie) is een vorm van auditieve hallucinaties. Bij dit type hallucinatie hoort de patiënt stemmen die hem bevelend toespreken en de patiënt aanzetten tot daden. Zo zijn patiënten vaak plots zeer impulsief.

Weduwenhallucinatie

Een andere auditieve hallucinatie is de weduwenhallucinatie. Deze hallucinatie verschijnt na het overlijden van een partner, waarbij de patiënt meent een stem of andere geluiden van de partner te horen. Dit is een normaal fenomeen dat toebehoort aan het rouwproces van een geliefde persoon.

Olfactorische hallucinaties (ruiken)

Sommige hallucinerende patiënten ruiken een geur.

Smaakhallucinaties (proeven)

Ook zijn sommige patiënten die hallucineren in staat om bepaalde dingen te proeven die er in werkelijkheid niet zijn.

Tactiele hallucinaties (voelen)

De patiënt voelt bij tactiele hallucinaties gewaarwordingen in het lichaam, zoals een kruipend gevoel op de huid, tintelingen, elektrische stroom of de beweging van inwendige organen.

Visuele hallucinaties (zien)

Het zien van patronen, licht, wezens of voorwerpen die er niet zijn behoort eveneens tot de mogelijkheden.

Diagnose en onderzoeken onechte percepties

Medisch onderzoek vereist

Een patiënt die begint te hallucineren en loskomt van de werkelijkheid moet onmiddellijk een professioneel medisch onderzoek krijgen. Veel medische en psychische aandoeningen die hallucinaties veroorzaken, kunnen tekenen zijn van een noodsituatie. De hallucinerende patiënt mag niet alleen worden gelaten. Daarom moet een begeleider de patiënt onmiddellijk naar de eerste hulp van het ziekenhuis brengen of anders het lokale alarmnummer bellen. Een patiënt die dingen ruikt die in de werkelijkheid niet aanwezig zijn, moet ook een onderzoek door een arts krijgen. Deze hallucinaties zijn namelijk soms het gevolg van een ernstige medische aandoening.

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en doorloopt de medische geschiedenis van de patiënt die hallucineert. Hij stelt de patiënt eveneens vragen over de hallucinaties, zoals de duur hiervan en de eventuele reden of uitlokkende situatie van deze hallucinaties. Daarnaast wil de arts op de hoogte zijn van het mogelijke drank- en/of drugsgebruik van de patiënt, alsook of hij medicijnen neemt die mogelijk leiden tot deze hallucinaties. De arts voert hierbij mogelijk een bloedonderzoek uit om een onderliggende ziekte op te sporen.

Diagnostisch onderzoek

Een EEG (hersenfilmpje) controleert de ongebruikelijke patronen van de elektrische activiteit in de hersenen. Dit onthult of de hallucinaties te wijten zijn aan aanvallen. Ook een MRI-scan (magnetic resonance imaging) is nuttig, want dit toestel maakt via krachtige magneten en radiogolven foto's van de lichaamsstructuren. Zo is een hersentumor of een kleine beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen) zichtbaar via een MRI-scan.

Behandeling waanvoorstellingen

De behandeling bestaat uit medicijnen voor de behandeling van schizofrenie, dementie, epilepsie, migraine, de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, een psychose, enzovoort. Daarnaast behandelt de arts de mogelijk onderliggende oogaandoening zoals maculadegeneratie, glaucoom en cataract (staar: vertroebeling van de ooglens), wat bijvoorbeeld vaak tot uiting komt bij het Charles-Bonnet syndroom. Chirurgie en radiotherapie behandelen tumoren. Ook psychotherapie is nuttig, bijvoorbeeld om veranderingen in het denkpatroon en gedrag te bewerkstelligen.

Prognose van hallucinaties

De prognose van hallucinaties hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. Als hallucinaties voortkomen uit behandelbare aandoeningen, zoals bepaalde infecties, tijdelijke psychische stoornissen of bijwerkingen van medicijnen, kan de prognose goed zijn, vooral als de oorzaak effectief wordt behandeld.

Behandelbare oorzaken

• Acute oorzaken: Hallucinaties veroorzaakt door tijdelijke aandoeningen zoals koorts of een acute psychische episode kunnen vaak worden verholpen zodra de onderliggende oorzaak wordt behandeld.
• Medicamenteuze oorzaken: Als hallucinaties voortkomen uit medicatie of drugsgebruik, kunnen deze vaak verminderen of verdwijnen zodra het gebruik wordt aangepast of gestaakt.

Chronische oorzaken

• Neurodegeneratieve aandoeningen: Voor aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer of Parkinson, waarbij hallucinaties een symptoom zijn, kan de prognose minder gunstig zijn. Deze aandoeningen zijn progressief en kunnen de levenskwaliteit aanzienlijk beïnvloeden, ondanks medische behandeling.
• Langdurige psychische stoornissen: Bij ernstige psychische aandoeningen zoals schizofrenie kan de prognose variëren. Met de juiste behandeling en ondersteuning kunnen sommige mensen echter een bevredigend leven leiden, hoewel hallucinaties mogelijk aanhouden.

Complicaties van hallucinaties

Hallucinaties kunnen leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van hun ernst en onderliggende oorzaak.

Psychologische complicaties

• Angst en paniek: Hallucinaties kunnen angst en paniek veroorzaken bij de persoon die ze ervaart, vooral als deze hallucinaties angstaanjagend of verwarrend zijn.
• Verlies van realiteitsbesef: Langdurige hallucinaties kunnen leiden tot een verminderd vermogen om de werkelijkheid van de waanvoorstellingen te onderscheiden, wat het functioneren en het dagelijks leven kan beïnvloeden.

Sociale en functionele complicaties

• Sociale isolatie: Mensen met hallucinaties kunnen zich terugtrekken uit sociale interacties uit schaamte of omdat ze het moeilijk vinden om met anderen om te gaan terwijl ze hallucineren.
• Beperkingen in dagelijkse activiteiten: Hallucinaties kunnen het vermogen van een persoon om dagelijkse taken uit te voeren beïnvloeden, wat kan leiden tot problemen op het werk of in het dagelijks leven.

Fysieke complicaties

• Risico op letsel: Hallucinaties kunnen leiden tot onveilige gedragingen en ongevallen, zoals gevallen waarbij de persoon zichzelf of anderen in gevaar brengt omdat ze onterecht reageren op hallucinaties.
• Negatieve effecten van medicatie: De medicijnen die worden gebruikt om hallucinaties te behandelen, kunnen ook bijwerkingen hebben, zoals duizeligheid, vermoeidheid of andere gezondheidsproblemen.

Preventie van hallucinaties

Preventie van hallucinaties richt zich op het voorkomen van de aandoeningen en omstandigheden die hallucinaties kunnen veroorzaken. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Leefstijlveranderingen

• Gezonde voeding: Een evenwichtig voedingspatroon helpt bij het handhaven van een goede algehele gezondheid en kan helpen om aandoeningen zoals diabetes en hartziekten, die hallucinaties kunnen verergeren, te voorkomen.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Beweging bevordert de algehele gezondheid van de hersenen en kan het risico op neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer en Parkinson verminderen.
• Stressbeheer: Het beheren van stress door middel van technieken zoals meditatie, yoga of ademhalingsoefeningen kan helpen bij het voorkomen van psychische aandoeningen die hallucinaties kunnen veroorzaken.

Gezondheidsmanagement

• Regelmatige medische controles: Door regelmatig medische controles en screenings te ondergaan, kunnen aandoeningen zoals diabetes, hoge bloeddruk en hartziekten vroegtijdig worden opgespoord en behandeld.
• Behandeling van onderliggende aandoeningen: Vroege en effectieve behandeling van aandoeningen zoals hiv/aids, nierfalen en leverfalen kan helpen om complicaties zoals hallucinaties te voorkomen.

Preventieve behandelingen

• Medicatiebeheer: Neem voorgeschreven medicijnen zoals aanbevolen door uw arts en volg het advies op voor het gebruik van medicijnen die hallucinaties kunnen veroorzaken.
• Psychische gezondheid: Ondersteuning en behandeling van psychische stoornissen, zoals schizofrenie en depressie, kan het risico op hallucinaties verminderen. Regelmatige therapie kan nuttig zijn.

Veiligheidsmaatregelen

• Veilige omgeving: Zorg voor een veilige en ondersteunende omgeving voor mensen met een verhoogd risico op hallucinaties, zoals ouderen of mensen met een ernstige medische aandoening.
• Educatie en bewustzijn: Verhoog het bewustzijn over de risico's van drugs- en alcoholgebruik en bevorder preventieve educatie om het gebruik van deze middelen te verminderen.

Lees verder

• Tactiele hallucinaties: Onecht gevoel van aanraking
• Auditieve hallucinaties: Horen van onechte geluiden
• Visuele hallucinaties: Oorzaken van zien van onechte beelden