Ziekte van Graves: Overproductie van schildklierhormonen

De ziekte van Graves is een auto-immuunziekte die leidt tot een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie). Een auto-immuunziekte ontstaat wanneer het immuunsysteem ten onrechte gezond weefsel aanvalt. Dit resulteert in een reeks fysieke en mentale symptomen. Een kenmerkend aspect van de ziekte van Graves zijn de oogproblemen. De behandeling omvat meestal medicijnen, soms levenslang, en in sommige gevallen chirurgie om de overproductie van schildklierhormonen af te remmen en de symptomen te verlichten. De meeste patiënten reageren goed op de behandeling, maar vaak ontwikkelen ze na verloop van tijd symptomen van een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie). De ziekte is genoemd naar de Ierse arts Robert Graves (1797–1853), die deze vorm van hyperthyreoïdie voor het eerst beschreef rond 1830.

• Synoniemen van de ziekte van Graves
• Epidemiologie van de aandoening
• Oorzaken van overproductie van schildklierhormonen
• Risicofactoren
• Symptomen van de ziekte van Graves
• Diagnose van de ziekte van Graves
• Behandeling van de ziekte van Graves
• Ondersteuning en patiënteneducatie
• Prognose van te snel werkende schildklier is vaak goed
• Complicaties door hyperthyreoïdie
• Levensstijl en preventieve maatregelen

Synoniemen van de ziekte van Graves

De ziekte van Graves is ook bekend onder andere synoniemen:

• diffuse thyrotoxische struma
• hyperthyreoïdie – Graves
• thyrotoxicose – Graves
• ziekte van Basedow
• ziekte van Graves-Basedow

Epidemiologie van de aandoening

De incidentie van de ziekte van Graves bedraagt 100 tot 200 gevallen per 100.000 inwoners per jaar. Vrouwen tussen de twintig en veertig jaar worden het vaakst getroffen, maar de ziekte kan op elke leeftijd voorkomen en treft ook mannen.

Oorzaken van overproductie van schildklierhormonen

Overactieve schildklier

De schildklier is een essentieel onderdeel van het endocriene systeem. Deze klier, gelegen aan de voorzijde van de hals waar de sleutelbeenderen samenkomen, produceert de hormonen thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3), die nodig zijn voor het reguleren van de stofwisseling. Dit omvat het beheer van stemming, gewicht en energie. Bij overproductie van deze hormonen ontstaat hyperthyreoïdie (een te snel werkende schildklier), waarvan de ziekte van Graves de meest voorkomende oorzaak is.

Auto-immuunaandoening

De ziekte van Graves is een auto-immuunaandoening, veroorzaakt door een abnormaal werkend immuunsysteem dat de schildklier aanzet tot overmatige productie van hormonen. Vaak gaat de ziekte van Graves gepaard met andere auto-immuunziekten zoals:

• het Sjögren-syndroom (gekenmerkt door droge ogen, droge mond, en droge keel)
• systemische lupus erythematosus
• myasthenia gravis (met spierzwakte in het gezicht, de ledematen en de ogen)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• pernicieuze anemie (vitamine B12-tekort)
• vitiligo (witte vlekken op de huid)
• bijnierinsufficiëntie
• systemische sclerose (met symptomen aan huid en organen)

Risicofactoren

Naast het hebben van andere auto-immuunziekten, lopen sommige patiënten met de ziekte van Graves ook het risico om diabetes mellitus type 1 (suikerziekte) te ontwikkelen. Zwangerschap of een recente bevalling vormen risicofactoren, vooral bij genetisch gevoelige vrouwen. Emotionele of fysieke stress kan de ziekte van Graves uitlokken bij mensen die hiervoor genetisch vatbaar zijn. Ook roken verhoogt het risico op het ontwikkelen van deze auto-immuunaandoening.

Symptomen van de ziekte van Graves

Bij jongeren

Jongere patiënten ervaren zowel fysieke als mentale symptomen die vooral te maken hebben met een verhoogd metabolisme. De ooggerelateerde symptomen zijn vaak kenmerkend voor de ziekte van Graves.

Fysieke symptomen
Mogelijke fysieke symptomen zijn:

• Bloed: gemakkelijk blauwe plekken
• Endocrien: een onregelmatige menstruatie, verminderde menstruatie, secundaire amenorroe (minstens zes maanden geen menstruatie), gynaecomastie (borstontwikkeling bij mannen), impotentie, erectiestoornissen of verminderd libido
• Hart: een snelle of onregelmatige hartslag, hartkloppingen (palpitaties), kortademigheid bij inspanning, pijn op de borst en oedeem (vochtophoping)
• Huid: haaruitval (alopecia), overmatig zweten (hyperhidrose), loslaten van de nagels (onycholyse), warme, vochtige huid en soms milde, klonterige, roodachtige verdikking van de huid aan de voorkant van de schenen (pretibiaal myxoedeem)
• Maag en darmen: verhoogde darmtransit met een verhoogde frequentie van stoelgang
• Metabolisme: warmte-intolerantie (onvermogen om warmte te verdragen), een verhoogde eetlust (ondanks gewichtsverlies), moeilijkheden bij het onder controle houden van diabetes
• Neuromusculair: tremoren in de handen (handtremoren) en vingers, proximale spierzwakte, snelle vermoeidheid, periodieke verlamming bij gevoelige patiënten
• Nieren: vaak plassen (pollakisurie), veel dorst hebben (polydipsie)
• Skelet: spierzwakte in de heupen en schouders, rugpijn, verhoogd risico op botbreuken

Ooggerelateerde symptomen
Graves' oftalmopathie is een verzameling van ooggerelateerde symptomen die ongeveer 30% van de patiënten met de ziekte van Graves treft. Deze auto-immuunaandoening tast de spieren en andere weefsels rond de ogen aan en resulteert in de volgende symptomen:

• druk of pijn in de ogen
• dubbelzien (diplopie)
• verlies van het gezichtsvermogen
• uitpuilende ogen (exoftalmie)
• droge ogen, roodheid of tranende ogen
• het onvermogen om de ogen volledig te sluiten
• opgezwollen, rode ogen
• gevoel van zand of vuil in de ogen
• verhoogde lichtgevoeligheid

Mentale symptomen
De ziekte van Graves kan ook mentale symptomen veroorzaken, zoals:

• concentratieproblemen
• depressie
• geheugenproblemen
• prikkelbaarheid of nervositeit
• slaapstoornissen, zoals insomnie
• ernstige angst, stress en ontspannenheidsmoeilijkheden

Bij ouderen

Bij oudere volwassenen worden symptomen van de ziekte van Graves vaak verkeerd gediagnosticeerd, aangezien ze geneigd zijn te lijden aan gewichtsverlies, vermoeidheid, kortademigheid en hartkloppingen. Oogproblemen, zoals uitpuilende ogen, zijn minder frequent bij ouderen.

Diagnose van de ziekte van Graves

De diagnose van de ziekte van Graves omvat meerdere stappen, waaronder:

• Anamnese (gedetailleerde beschrijving van de symptomen door de patiënt)
• Klinisch onderzoek door een arts, waarbij symptomen zoals een vergrote schildklier, verhoogde polsslag en tremoren worden opgemerkt
• Laboratoriumonderzoek: Schildklierfunctietesten tonen gewoonlijk een verlaagde TSH-spiegel en verhoogde T3- en T4-spiegels aan.
• De arts kan ook een bloedtest laten uitvoeren om te screenen op de aanwezigheid van specifieke auto-antilichamen, zoals de schildklierstimulerende hormoonreceptorantilichamen (TRAb’s) en schildklierperoxidase (TPO).
• Beeldvorming zoals een schildklierscintigrafie met behulp van radioactief jodium wordt uitgevoerd om diffuse radioactieve jodiumopname in de schildklier te detecteren.

Behandeling van de ziekte van Graves

De behandelingsopties voor de ziekte van Graves richten zich op het beheersen van de overactieve schildklier en de symptomen ervan, en omvatten meestal medicatie, radioactief jodium of chirurgie.

Medicatie

Verschillende soorten medicatie kunnen helpen bij het beheersen van de symptomen en het verminderen van de schildklierhormoonproductie:

• Bètablokkers helpen bij het beheersen van symptomen zoals een snelle hartslag, tremoren en angst.
• Thionamiden, zoals methimazol of propylthiouracil (PTU), verlagen de productie van schildklierhormonen. Bij sommige patiënten kan de medicatie bijwerkingen veroorzaken, zoals huiduitslag of leverproblemen. Langdurige medicamenteuze behandeling kan leiden tot remissie.

Radioactief jodium

Behandeling met radioactief jodium wordt veel gebruikt om de overactieve schildklier te vernietigen. De behandeling is meestal effectief, hoewel sommige patiënten mogelijk een tweede dosis nodig hebben. Na behandeling ontstaat vaak hypothyreoïdie, waardoor patiënten dagelijks schildklierhormoonvervangende medicatie moeten innemen.

Chirurgie

In zeldzame gevallen kan een operatie (subtotale of totale thyreoïdectomie) nodig zijn, vooral bij patiënten die geen medicatie of radioactief jodium kunnen verdragen. De operatie kan resulteren in hypothyreoïdie en vereist doorgaans levenslange hormoonvervangende therapie. Patiënten met oogproblemen worden vaak behandeld met corticosteroïden of operatieve procedures om de druk in de oogkas te verminderen. Roken kan het succes van behandelingen voor Graves' oftalmopathie verminderen.

Ogen

Oogproblemen gerelateerd aan de ziekte van Graves kunnen variëren van mild tot ernstig en verbeteren vaak na behandeling met medicijnen, radiotherapie, of chirurgie. Het is echter belangrijk op te merken dat radioactieve jodiumtherapie de oogproblemen soms kan verergeren, vooral bij patiënten die roken. Roken is een bekende risicofactor voor ernstigere oogproblemen bij de ziekte van Graves, zelfs wanneer de hyperthyreoïdie onder controle is. In sommige gevallen kan het nodig zijn om prednison (steroïde medicatie die het immuunsysteem onderdrukt) voor te schrijven om ontsteking en zwelling rond de ogen te verminderen. Patiënten kunnen 's nachts hun ogen dichtplakken om uitdroging te voorkomen, wat vooral nuttig is als de ogen niet volledig gesloten kunnen worden tijdens de slaap. Verder kunnen een zonnebril en oogdruppels helpen om irritatie en droogheid te verminderen. In zeldzame en ernstige gevallen kan een operatie of aanvullende radiotherapie (anders dan radioactief jodium) nodig zijn om verdere schade aan het oog en gezichtsverlies te voorkomen.

Ondersteuning en patiënteneducatie

Patiënten met de ziekte van Graves kunnen baat hebben bij educatie en ondersteuning om de ziekte effectief te beheren. Zorgverleners raden aan om betrokken te raken bij patiëntenverenigingen en gebruik te maken van beschikbare bronnen voor informatie en ondersteuning. Dit kan patiënten helpen om beter om te gaan met hun aandoening en proactief deel te nemen aan hun eigen zorgproces.

Prognose van te snel werkende schildklier is vaak goed

De ziekte van Graves heeft vaak een gunstige prognose wanneer deze tijdig en adequaat wordt behandeld. Medicamenteuze therapieën, zoals antithyroïdemiddelen, radioactief jodium en soms chirurgie, zijn meestal effectief in het onder controle krijgen van de overmatige productie van schildklierhormonen. Het is echter belangrijk te beseffen dat zowel een schildklieroperatie als behandeling met radioactief jodium vaak resulteren in een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie). Hypothyreoïdie vereist levenslange vervanging van schildklierhormonen met de juiste dosering om complicaties te voorkomen, zoals depressie, gewichtstoename, en een algehele vertraging van zowel lichamelijke als geestelijke functies. Het naleven van de medicatievoorschriften is essentieel voor een goede levenskwaliteit.

Complicaties door hyperthyreoïdie

De complicaties van de ziekte van Graves kunnen aanzienlijk variëren, afhankelijk van hoe lang de aandoening onbehandeld blijft en de algehele gezondheid van de patiënt. De meest voorkomende complicaties omvatten broze botten, hartaandoeningen, schildklierstorm en zwangerschapsproblemen.

Broze botten

Onbehandelde hyperthyreoïdie kan leiden tot osteoporose, een aandoening waarbij er verlies van botmassa optreedt, wat het risico op botbreuken vergroot. De sterkte van botten hangt grotendeels af van de aanwezigheid van calcium en andere mineralen. Te veel schildklierhormoon in het lichaam beïnvloedt het vermogen van het lichaam om calcium op te nemen in de botten, wat leidt tot een verhoogd risico op botontkalking en fracturen, vooral bij postmenopauzale vrouwen.

Hartaandoeningen

Complicaties van de ziekte van Graves omvatten ook ernstige hartaandoeningen. Patiënten kunnen te maken krijgen met hartritmestoornissen, zoals boezemfibrilleren, wat kan leiden tot bloedstolsels, beroertes, en hartfalen. Veranderingen in de structuur en functie van de hartspier kunnen het hartvermogen om effectief bloed door het lichaam te pompen, aantasten, wat leidt tot congestief hartfalen. Dit type hartfalen wordt gekenmerkt door kortademigheid, zwelling in de ledematen, en verminderde inspanningstolerantie.

Schildklierstorm
Een schildklierstorm, ook bekend als "thyrotoxische crisis," is een zeldzame maar levensbedreigende complicatie van de ziekte van Graves. Anno augustus 2024 blijft dit een ernstige medische noodsituatie die onmiddellijke behandeling vereist. Deze toestand ontstaat wanneer de hyperthyreoïdie ernstig en onbehandeld blijft, wat leidt tot een plotse, extreme stijging van schildklierhormonen in het lichaam. Symptomen van een schildklierstorm zijn onder andere koorts, overvloedig zweten, braken, diarree, delirium, ernstige zwakte, epileptische aanvallen, een sterk onregelmatige hartslag, geelzucht, hypotensie, en zelfs een coma. Vanwege de potentieel fatale aard van een schildklierstorm, is snelle medische interventie cruciaal.

Zwangerschapsproblemen

De ziekte van Graves kan aanzienlijke complicaties veroorzaken tijdens de zwangerschap. Deze complicaties omvatten onder andere het risico op een miskraam, vroeggeboorte, foetale schildklierafwijkingen, groeivertraging van de foetus, en hartfalen bij de moeder. Daarnaast kan de ziekte leiden tot pre-eclampsie, een ernstige zwangerschapscomplicatie die wordt gekenmerkt door hoge bloeddruk en eiwit in de urine. Pre-eclampsie kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen voor zowel de moeder als de baby en vereist nauwlettende medische monitoring.

Levensstijl en preventieve maatregelen

Hoewel de ziekte van Graves een complexe aandoening is die voornamelijk genetisch en immunologisch bepaald is, kunnen bepaalde levensstijlveranderingen bijdragen aan het verbeteren van de prognose en het verminderen van symptomen. Anno augustus 2024 benadrukken artsen het belang van stressmanagement, een gezonde voeding, en het vermijden van roken om het risico op verergering van de ziekte te verminderen. Regelmatige medische controles en naleving van voorgeschreven behandelingen zijn cruciaal om complicaties te voorkomen en de algehele gezondheid te behouden.

Lees verder

• Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier
• Hyperthyreoïdie: Overmatig actieve (overactieve) schildklier
• Oogziekte van Graves: Schildklierziekte met uitpuilende ogen
• Thyrotoxicose: Verhoogde schildklierhormonen in bloed
• Thyroïditis: Ontsteking en zwelling van schildklier