Thyrotoxicose: Verhoogde schildklierhormonen in bloed

De schildklier is een klein vlindervormig orgaan aan de voorkant van de nek. Dit orgaantje maakt hormonen aan zodat het lichaam energie kan gebruiken, warm blijft en de andere organen goed functioneren. Thyrotoxicose (thyreotoxicose, thyrotoxicosis) is een toestand waarbij een patiënt veel te veel schildklierhormonen in het bloed heeft. Meestal is dit het gevolg van een overproductie van hormonen door de schildklier (hyperthyreoïdie), al zijn ook andere oorzaken bekend. Enkele mogelijke symptomen van thyrotoxicose zijn een snelle hartslag, zweten, spierzwakte en onbedoeld gewichtsverlies. Medicijnen en eventueel chirurgie behandelen deze schildklieraandoening. De meeste patiënten hebben een uitstekende prognose wanneer het medicatiegebruik op peil staat. Onbehandeld ontstaan mogelijk wel ernstige complicaties, zoals een beroerte.

• Epidemiologie
• Oorzaken van thyrotoxicose
• Medicijnen
• Schildklierknobbeltjes
• Schildkliersupplementen
• Struma ovarii
• Thyroïditis
• Ziekte van Graves
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van schildklieraandoening
• Complicaties van verhoogde schildklierhormonen in bloed
• Preventie

Epidemiologie

Schildklieraandoeningen komen tot tien keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Thyrotoxicose treedt op elke leeftijd mogelijk op. Er is een kans van 1 op 100 dat een vrouw dit tijdens het leven ontwikkelt en een risico van 1 op 1.000 voor mannen. Het aantal nieuwe gevallen van thyrotoxicose dat jaarlijks wordt gediagnosticeerd bedraagt 3 per 1.000 vrouwen. Thyrotoxicose als gevolg van de ziekte van Graves (overproductie van schildklierhormonen) ontwikkelt zich meestal tussen de tweede en vierde decennia van het leven, terwijl de prevalentie van toxische nodulaire struma (kropgezwel) toeneemt met de leeftijd. Auto-immuunvormen van thyrotoxicose komen vaker voor bij rokers.

Oorzaken van thyrotoxicose

Hormonen geproduceerd door de schildklier bepalen hoe snel of langzaam het lichaam werkt (metabolisme). Te veel schildklierhormoon (thyroxine en triiodothyronine) versnelt het metabolisme en resulteert in de tekenen van thyrotoxicose.

Medicijnen

Bepaalde medicijnen, bijvoorbeeld amiodaron en lithium, veroorzaken een overmatige productie van schildklierhormoon.

Schildklierknobbeltjes

Mogelijk ontwikkelen zich schildklierknobbeltjes die de hoeveelheid hormoonproductie van de schildklier treft. Een enkel gezwelletje staat bekend als een toxisch nodulair adenoom, terwijl een multinodulaire struma of de ziekte van Plummer wijst op een aantal knobbeltjes aan de schildklier.

Schildkliersupplementen

Sommige patiënten nemen schildklierhormoon in pilvorm om een medische aandoening te behandelen, zoals hypothyreoïdie (onvoldoende productie van hormonen door de schildklier). Soms ontstaat een te grote hoeveelheid supplementen in het bloed omdat het voorschrift niet klopt of omdat de patiënt de medicatie niet gebruikt zoals voorgeschreven.

Struma ovarii

Struma ovarii is een zeldzaam type eierstoktumor dat meestal uit schildklierweefsel bestaat. Af en toe leidt dit tot hyperthyreoïdie (overactieve schildklier).

Thyroïditis

Sommige patiënten kampen met een ontsteking van de schildklier. Een schildklierontsteking is het gevolg van een virus of bacterie, het gebruik van bepaalde medicijnen (zoals lithium) of zelfs het eigen immuunsysteem (auto-immune thyroïditis). Door de ontsteking gebeurt een verhoogde afgifte van hormonen in de bloedbaan.

Ziekte van Graves

In de meeste gevallen is thyrotoxicose het resultaat van een overproductie van hormonen door de schildklier, hetgeen in medische termen gekend is als hyperthyreoïdie. De ziekte van Graves is de meest voorkomende oorzaak van hyperthyreoïdie en thyrotoxicose. Het immuunsysteem verwart hierbij de schildkliercellen met indringers en gaat deze dan aanvallen met antilichamen (een soort eiwit). Het is anno oktober 2020 niet duidelijk waarom dit gebeurt, maar door de auto-immuunreactie gaat de klier groeien en maakt deze te veel schildklierhormoon aan. De auto-immuunaandoening is vaak aanwezig in families dus de genen spelen mogelijk een rol bij de ontwikkeling van de schildklieraandoening.

Symptomen

Normaal gesproken zorgen schildklierhormonen er voor dat mensen met de juiste snelheid energie verbranden. Bij hoge niveaus van schildklierhormonen is het metabolisme verhoogd.

Volgende mogelijke symptomen komen tot uiting:

• agitatie (rusteloosheid)
• angst
• bevingen (tremoren) of trillen en dan met name de handen (handtremoren en trillende handen)
• diarree
• dunner wordend haar
• een dunne huid
• een jeukende huid (zelden)
• een onregelmatige menstruatie
• een verhoogde hartslag (tachycardie) die voelbaar zijn (hartkloppingen)
• een verhoogde stoelgang
• een verminderde vruchtbaarheid
• haarverlies
• hyperactiviteit
• nervositeit
• onbedoeld gewichtsverlies: Patiënten eten onvoldoende calorieën om het snelle metabolisme te evenaren. Ongeveer 10% van de patiënten een gewichtstoename ontwikkelt als gevolg van een verhoogde eetlust.
• prikkelbaarheid
• slapeloosheid
• spierpijn
• spierzwakte
• veranderingen in de emoties
• vermoeidheid
• warmte-intolerantie (het sneller warm hebben)
• zwakte in de bovenarmen en dijen
• zwellingen of knobbeltjes in de schildklier (struma)
• zweten

Sommige symptomen komen alleen tot stand bij patiënten met de ziekte van Graves (een auto-immuunziekte), waaronder een huidverandering op de benen, zwellingen van de vingertoppen, oogirritatie, een oogontsteking, rode ogen, waterige ogen, uitpuilende ogen en gezwollen oogleden.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van thyrotoxicose omvatten plotseling gewichtsverlies, snelle hartslag, tremoren, en overmatig zweten. Andere symptomen zijn prikkelbaarheid, vermoeidheid, en frequent en overvloedig urineren. Indien onbehandeld, kunnen ernstige complicaties zoals thyreotoxische crisis optreden.

Diagnose en onderzoeken

De arts stelt de patiënt vragen over de symptomen en het medicatiegebruik. Verder meet hij de polsslag en kijkt hij of de schildklier te groot is. Daarna is een bloedonderzoek nodig om de hoeveelheid schildklierstimulerend hormoon (TSH) te meten. Hierdoor weet een arts zeker of de patiënt lijdt aan thyrotoxicose. Mogelijk zijn meer bloedtesten nodig om de exacte oorzaak te achterhalen. In sommige gevallen wil de arts de schildklier ook beter bekijken met behulp van een echografie.

Behandeling

Patiënten met de ziekte van Graves en andere vormen van hyperthyreoïdie zijn gebaat met antityroïde geneesmiddelen. Deze medicatie voorkomt de schildklier teveel hormonen aanmaakt. Verder vernietigt radioactief jodium – meestal ingeslikt via een capsule – de schildkliercellen. Deze behandeling is over het algemeen veilig en werkt goed. Bètablokkers (medicatie die hartslag en bloeddruk verlaagt) verlichten bepaalde symptomen, zoals een snellere pols en trillende handen, maar verlagen de hormoonspiegels niet. In ernstige gevallen verwijdert de arts de schildklier geheel of gedeeltelijk om de symptomen te verlichten.

Prognose van schildklieraandoening

De vooruitzichten van behandelde thyrotoxicose hangen af van de gebruikte behandelingsmethoden. Vaak moeten patiënten levenslang dagelijks medicatie (schildklierhormoontabletten) innemen. Patiënten die medicijnen gebruiken, moeten regelmatig naar de arts voor een bloedonderzoek om te bevestigen dat de dosis correct blijft. De meeste patiënten vinden een effectief medicatieregime waardoor ze een normaal leven kunnen leiden.

Complicaties van verhoogde schildklierhormonen in bloed

Onbehandeld voelt een patiënt zich slecht en onwel, en loopt hij het risico een snelle en onregelmatige hartslag (atriumfibrilleren) waardoor het risico op een beroerte verhoogt. In extreme gevallen ontwikkelen patiënten hartfalen als gevolg van de snelle en onregelmatige hartslag en de verhoogde metabolische vraag. Langdurige thyrotoxicose tast ook de botten van de patiënt aan en verhoogt het risico op osteoporose, wat gepaard gaat met een verhoogd risico op fracturen (gebroken botten).

Preventie

Preventie van thyrotoxicose richt zich op het voorkomen van risicofactoren en het tijdig behandelen van schildklieraandoeningen. Regelmatige controle van schildklierfuncties bij personen met een familiegeschiedenis van schildklierziekten kan helpen bij vroege opsporing en behandeling.

Lees verder

• Hyperthymesia: Superieur autobiografisch geheugen
• Schildklierknobbeltjes: Knobbeltjes (nodules) in schildklier
• Schildklierscan: Nucleair beeldvormend onderzoek
• Hyperthyreoïdie: Overmatig actieve (overactieve) schildklier
• Thyroïditis: Ontsteking en zwelling van schildklier