Onvruchtbaarheid: Oorzaken van vruchtbaarheidsproblemen

Vaak zien partners een zwangerschap als de bekroning van hun relatie. Wanneer onvruchtbaarheid (infertiliteit) optreedt, betekent dit dat een paar na twaalf maanden regelmatige geslachtsgemeenschap zonder gebruik van anticonceptiemiddelen niet zwanger kan raken. Onvruchtbaarheid kan zowel bij de man als de vrouw voorkomen en wordt door diverse aandoeningen en omgevingsfactoren beïnvloed. Gelukkig zijn er vaak effectieve behandelingen beschikbaar, hoewel deze soms gepaard gaan met complicaties.

• Epidemiologie
• Soorten infertiliteit
• Vrouwelijke onvruchtbaarheid
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Mannelijke onvruchtbaarheid
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Begeleide bevruchting
• Chirurgische sperma-aspiratie
• Elektrische of vibrerende stimulatie
• Geassisteerde voortplanting
• Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)
• Intra-uteriene inseminatie (IUI)
• In-vitrofertilisatie (IVF)
• Sperma- of eiceldonatie
• Prognose
• Complicaties van vruchtbaarheidsbehandeling

Epidemiologie

Ongeveer 10% van de vrouwen in de leeftijd van 15 tot 44 jaar heeft moeite om zwanger te worden. Wereldwijd ondervindt 8 tot 12% van de paren vruchtbaarheidsproblemen. In ongeveer een derde van de gevallen ligt de oorzaak bij de man, in een andere derde bij de vrouw, terwijl in de resterende gevallen zowel bij de man als de vrouw problemen kunnen optreden, of een duidelijke oorzaak ontbreekt.

Soorten infertiliteit

Er zijn twee hoofdcategorieën van onvruchtbaarheid:

Primaire onvruchtbaarheid: Dit betreft paren die na ten minste één jaar regelmatige geslachtsgemeenschap zonder anticonceptie niet zwanger raken.
Secundaire onvruchtbaarheid: Dit betreft paren die eerder succesvol zwanger zijn geraakt, maar nu niet in staat zijn om opnieuw zwanger te worden.

Vrouwelijke onvruchtbaarheid

Oorzaken

Vrouwelijke onvruchtbaarheid kan optreden door verschillende factoren:

• De bevruchte eicel hecht zich niet aan de binnenkant van de baarmoeder.
• Eicellen kunnen niet van de eierstokken naar de baarmoeder bewegen.
• Problemen met de productie van eicellen door de eierstokken.
• Een bevruchte eicel of embryo overleeft niet na hechting aan de baarmoederwand (baarmoeder).

Risicofactoren

Aandoeningen en medische behandelingen
Aandoeningen en medische behandelingen die vrouwelijke onvruchtbaarheid kunnen veroorzaken, zijn onder andere:

• Aangeboren afwijkingen die het voortplantingsstelsel aantasten.
• Auto-immuunziekten, zoals het antifosfolipidensyndroom.
• Chirurgie om een zwangerschap te voorkomen (afbinden van de eileiders) of falen van de omkering van de eileiderligatie (reanastomose).
• Diabetes mellitus (suikerziekte).
• Bekkeninfecties die resulteren in littekens of een zwelling van de eileiders (hydrosalpinx: verstopte eileiders door vochtophoping) of bekkenontsteking.
• Tumoren (zoals vleesbomen of poliepen) in de baarmoeder en de baarmoederhals.
• Hoge cholesterolgehalte in het bloed.
• Schildklieraandoeningen.
• Eetstoornissen of een slechte voeding met ernstig gewichtsverlies.
• Eierstokcysten en het polycysteus ovariumsyndroom.
• Hormonale veranderingen.
• Kanker of tumoren.
• Littekens door seksueel overdraagbare aandoeningen, chirurgie aan het buikgebied of endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw).
• Mentale stress.
• Problemen met de ovulatie (maandelijkse eisprong).
• Radiotherapie.
• Seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia.
• Stollingsstoornissen.
• Vitaminetekorten: Gebrek aan foliumzuur, ijzergebrek, zinkdeficiëntie en vitamine B12-tekort.

Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren die de kans op vrouwelijke infertiliteit verhogen, zijn onder andere:

• Blootstelling aan bepaalde chemicaliën zoals pesticiden, oplosmiddelen en herbiciden.
• Blootstelling aan bepaalde metalen, zoals lood.
• Drugsmisbruik (marihuana, cocaïne).
• Het gebruik van geneesmiddelen zoals chemotherapie, NSAID's.
• Leeftijd: Gezonde paren jonger dan dertig jaar hebben elke maand 25% tot 30% kans om zwanger te worden. De vruchtbaarheid is het hoogst in de eerste helft van het tweede decennium (20-25 jaar). Na de leeftijd van 35 jaar neemt de vruchtbaarheid aanzienlijk af, en na 40 jaar nog meer. Vruchtbaarheidsproblemen en miskraamcijfers stijgen aanzienlijk na de leeftijd van 35 jaar.
• Overmatig alcoholgebruik.
• Roken.
• Te veel of te weinig lichaamsbeweging.
• Zwaarlijvigheid.

Diagnose en onderzoeken

Om de oorzaak van vrouwelijke onvruchtbaarheid te achterhalen, ondergaat een vrouw de volgende onderzoeken:

• Een bloedonderzoek: Bepaalt de hormoonspiegels en of een vrouw ovuleert.
• Een echografie van het bekkengebied.
• Genetisch onderzoek.
• Een hysterosalpingografie: Na een injectie met vloeistof in de baarmoeder worden röntgenfoto's gemaakt om te controleren of de vloeistof goed uit de baarmoeder en de eileiders stroomt. Bij een verstopping is een operatie noodzakelijk.
• Een laparoscopie: Hierbij wordt een dunne buis met een camera ingebracht om mogelijk verdacht weefsel te onderzoeken en indien nodig te verwijderen. Dit onderzoek onthult tekenen van endometriose, littekens, blokkades en onregelmatigheden van de baarmoeder en eileiders.
• Een schildklierfunctietest (schildklierproblemen kunnen de hormonale balans verstoren).
• Een test voor het opsporen van chlamydia.

Behandeling

Medicatie
De behandeling kan bestaan uit de volgende vruchtbaarheidsmedicijnen:

• Clomifeen (Clomid, Serophene): Stimuleert de ovulatie bij vrouwen die onregelmatig of helemaal niet ovuleren door het polycysteus ovariumsyndroom of andere aandoeningen. Het verhoogt de afgifte van follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) door de hypofyse.
• Metformine (Glucofaag): Wordt gebruikt als Clomifeen niet effectief is, vooral bij vrouwen met PCOS en insulineresistentie (insulineresistentie).
• Humane menopauze gonadotropine (hMG) (Repronex): Bevat zowel FSH als LH en wordt gebruikt bij vrouwen die niet ovuleren door een defect in de hypofyse of hypothalamus.
• Follicle-stimulerend hormoon (FSH) (Gonal-F, Follistim): Helpt eicellen te ontwikkelen bij vrouwen die geen eigen FSH produceren.
• Luteïniserend hormoon (LH) (Luveris): Ondersteunt de eisprong en wordt soms gecombineerd met FSH bij vrouwen die geen LH produceren.
• Progesteron: Kan worden voorgeschreven bij vrouwen met een tekort aan dit hormoon na de ovulatie om een baarmoederwand te ondersteunen en een vroege zwangerschap te helpen ondersteunen.
• Danazol: Een androgene medicijn dat kan worden voorgeschreven voor vrouwen met endometriose. Het onderdrukt de productie van vrouwelijke hormonen die endometriose kunnen stimuleren.
• GnRH-agonisten: Behandelen endometriose door de aanmaak van vrouwelijke hormonen te verminderen en zo de groei van endometriumweefsel te stoppen.

Chirurgie
Bij sommige gevallen van vrouwelijke onvruchtbaarheid kan een operatie nodig zijn:

• Laparoscopie: Wordt gebruikt om verklevingen, cysten of andere afwijkingen in de eierstokken, baarmoeder of eileiders te verwijderen.
• Hysteroscopie: Wordt gebruikt om tumoren of poliepen in de baarmoeder te verwijderen.
• Reparatie van verstopte eileiders: Bij een obstructie kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de eileiders te herstellen.
• Correctie van afwijkingen in de baarmoeder: Bij afwijkingen zoals een afwijkende baarmoederstructuur kunnen chirurgische ingrepen noodzakelijk zijn om een normale zwangerschap mogelijk te maken.

Assisted Reproductive Technology (ART)
Indien medicatie en chirurgie niet effectief zijn, kunnen verschillende ART-technieken overwogen worden:

• In-vitrofertilisatie (IVF): Hierbij worden eicellen en zaadcellen buiten het lichaam samengebracht en in de baarmoeder geplaatst nadat ze bevrucht zijn.
• Intra-uteriene inseminatie (IUI): Hierbij wordt zaad dat door de partner of een donor is verkregen direct in de baarmoeder geplaatst.
• Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI): Een techniek waarbij een enkele zaadcel rechtstreeks in een eicel wordt geïnjecteerd.
• Donorovulatie: Hierbij worden eicellen van een donor gebruikt als de eigen eicellen van de vrouw niet bruikbaar zijn.

Mannelijke onvruchtbaarheid

Oorzaken

Mannelijke onvruchtbaarheid kan voortkomen uit verschillende oorzaken, waaronder:

• Defecten in het sperma: Bijvoorbeeld abnormale spermacellen die een afwijkende vorm hebben.
• Abnormale spermaproductie: Onvoldoende productie van zaadcellen.
• Blokkering: Een blokkade die voorkomt dat het sperma uit de testikels kan worden afgevoerd.
• Laag aantal zaadcellen: Een te klein aantal zaadcellen in het sperma.
• Lage beweeglijkheid van sperma: Zaadcellen die niet voldoende kunnen bewegen om een eicel te bereiken.

Risicofactoren

Aandoeningen en medische behandelingen
Mannelijke onvruchtbaarheid kan het gevolg zijn van diverse aandoeningen en medische behandelingen:

• Aangeboren afwijkingen: Bijvoorbeeld afwijkingen in de testikels of de voortplantingsorganen.
• Bloedarmoede (): Bloedarmoede kan de algemene gezondheid beïnvloeden en indirect de vruchtbaarheid verminderen.
• Bof ([ARTIKEL=177462]): Bof bij volwassenen kan leiden tot orchitis, een ontsteking van de testikels die spermaproductie kan aantasten.
• Diabetes mellitus: Suikerziekte kan de vruchtbaarheid beïnvloeden door schade aan zenuwen en bloedvaten.
• Erfelijke aandoeningen: Zoals het [ARTIKEL=173904]Kallmann-syndroom en het syndroom van Kartagener, die de hormoonhuishouding en spermaproductie beïnvloeden.
• Infecties: Zoals seksueel overdraagbare aandoeningen die de voortplantingsorganen aantasten.
• Spatader in het scrotum (): Een varicocele kan de temperatuur in de testikels verhogen en de spermaproductie beïnvloeden.
• Vasectomie ([ARTIKEL=141752]): Een sterilisatieprocedure die kan leiden tot blijvende onvruchtbaarheid of moeilijkheden bij omkeren.
• Klinefelter-syndroom ([ARTIKEL=172837]): Een genetische aandoening die de zaadproductie en testosteronniveaus beïnvloedt.
• Syndroom van Cushing ([ARTIKEL=179449]): Overmatige cortisolproductie kan de vruchtbaarheid beïnvloeden.
• Hormonale onevenwichtigheden: Onbalans in hormonen zoals testosteron kan de spermaproductie verstoren.
• Hypospadie ([ARTIKEL=170955]): Een aangeboren afwijking waarbij de plasbuis aan de onderkant van de penis uitmondt.
• Impotentie: Problemen met erectie kunnen de vruchtbaarheid beïnvloeden door een verminderd vermogen om sperma af te geven.
• Kankerbehandelingen ([ARTIKEL=179132]): Chemotherapie en radiotherapie kunnen de spermaproductie verminderen of beschadigen.
• Littekens door seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s): Zoals chlamydia, kunnen leiden tot obstructies en verminderde vruchtbaarheid.
• Mentale stress: Langdurige stress kan hormonale veranderingen veroorzaken die de vruchtbaarheid beïnvloeden.
• Mucoviscidose ([ARTIKEL=168287]): Taaislijmziekte die de voortplantingsorganen kan blokkeren.
• Niet-ingedaalde testikels ([ARTIKEL=180950]): Testikels die niet in het scrotum zijn ingedaald kunnen leiden tot onvruchtbaarheid.
• Retrograde ejaculatie: Sperma komt in de blaas in plaats van uit de penis.
• Schildklieraandoeningen: Onregelmatigheden in de schildklier kunnen de hormonale balans verstoren en de vruchtbaarheid beïnvloeden.

Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren kunnen de kans op mannelijke onvruchtbaarheid verhogen:

• Alcoholmisbruik: Overmatig alcoholgebruik kan de spermaproductie en -kwaliteit verminderen.
• Blootstelling aan hoge hitte: Langdurige blootstelling aan hoge temperaturen, zoals door frequente bezoeken aan sauna’s of bubbelbaden, kan de spermaproductie beïnvloeden.
• Blootstelling aan toxinen: Zoals pesticiden en industriële chemicaliën, kan schadelijk zijn voor de spermakwaliteit.
• Drugsmisbruik: Het gebruik van drugs zoals marihuana en cocaïne kan de vruchtbaarheid verminderen.
• Geneesmiddelen: Bepaalde medicijnen, zoals sulfasalazine en [ARTIKEL=200419]anabole steroïden, kunnen de vruchtbaarheid beïnvloeden. Langdurig gebruik van paracetamol kan bij mannen ook de testosteronproductie verlagen.
• Leeftijd: Na de leeftijd van 40 jaar kan de vruchtbaarheid van mannen afnemen door een vermindering van de spermakwaliteit en -kwantiteit.
• Roken: Roken kan de spermakwaliteit en -hoeveelheid verminderen.
• Zwaarlijvigheid: Overgewicht kan de hormonale balans verstoren en de vruchtbaarheid beïnvloeden.

Diagnose en onderzoeken

Bij de diagnose van mannelijke onvruchtbaarheid wordt een grondige evaluatie uitgevoerd. De arts zal de medische geschiedenis, medicatiegebruik en seksuele gewoonten bespreken, en een lichamelijk onderzoek verrichten. Dit kan onder meer het volgende omvatten:

• Bloedonderzoek: Metingen van testosteronniveaus en andere relevante hormonen.
• Echografie: Dit kan problemen zoals ejaculatoire kanaalobstructies of retrograde ejaculatie onthullen.
• Sperma-analyse: Onderzoek naar de concentratie, beweeglijkheid, kleur en kwaliteit van het sperma, evenals naar eventuele infecties en de aanwezigheid van bloed.
• Chlamydia-test: Bij een positieve uitslag is behandeling met antibiotica noodzakelijk.
• Testikelbiopsie (): Kan worden uitgevoerd om te onderzoeken of er sperma wordt geproduceerd in de testikels.

Behandeling

De behandeling van mannelijke onvruchtbaarheid hangt af van de onderliggende oorzaak:

• Chirurgie voor epididymale blokkade: Bij een geblokkeerde bijbal kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de blokkade te verhelpen.
• Erectiestoornissen ([ARTIKEL=200433]) of voortijdige ejaculatie: Medicatie en gedragsmatige therapieën kunnen helpen bij het verbeteren van de vruchtbaarheid.
• Retrograde ejaculatie: Sperma kan uit de blaas worden verkregen en in een laboratorium worden gebruikt voor bevruchting.
• Varicocèle: Operatieve verwijdering van een spatader in het scrotum kan de vruchtbaarheid verbeteren.
• Verstopping van het ejaculatiekanaal: Sperma kan rechtstreeks uit de testikels worden gehaald en in een laboratorium worden gebruikt voor bevruchting.

Begeleide bevruchting

Chirurgische sperma-aspiratie

Bij chirurgische sperma-aspiratie wordt sperma verkregen uit delen van het mannelijke voortplantingsstelsel, zoals de zaadleider, testikels of bijbal. Dit kan noodzakelijk zijn als er geen sperma in het ejaculaat aanwezig is.

Elektrische of vibrerende stimulatie

Deze methode kan nuttig zijn voor mannen die niet op de normale manier kunnen ejaculeren, bijvoorbeeld door een [ARTIKEL=188215]dwarslaesie. Via elektrische of vibrerende stimulatie kan ejaculatie worden bereikt.

Geassisteerde voortplanting

Bij geassisteerde voortplanting wordt het buitenmembraan van het embryo (zona pellucida) geopend om de implantatie in de baarmoeder te vergemakkelijken. Deze techniek kan de kans op succesvolle implantatie verhogen, vooral bij oudere vrouwen waarbij het membraan harder kan worden.

Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)

Bij ICSI wordt een enkele zaadcel direct in een eicel geïnjecteerd tijdens een IVF-procedure. Dit kan de kans op bevruchting aanzienlijk verbeteren, vooral bij mannen met lage spermaconcentraties.

Intra-uteriene inseminatie (IUI)

Tijdens de eisprong plaatst de arts een fijne katheter via de baarmoederhals in de baarmoeder om een spermastaal rechtstreeks in de baarmoeder te brengen. Dit kan helpen bij mannen met een laag aantal zaadcellen, verminderde beweeglijkheid van het sperma of ernstige erectiestoornissen.

In-vitrofertilisatie (IVF)

Bij IVF worden sperma en onbevruchte eicellen in een petrischaal samengebracht voor bevruchting. Het resulterende embryo wordt vervolgens in de baarmoeder geplaatst. Het is ook mogelijk om het embryo te bevriezen voor toekomstig gebruik.

Sperma- of eiceldonatie

Indien nodig kan gebruik worden gemaakt van sperma of eicellen van een donor. Vruchtbaarheidsbehandelingen met donoreicellen worden meestal uitgevoerd met behulp van IVF.

Prognose

De duur en succes van de behandeling voor mannelijke onvruchtbaarheid kunnen variëren en zijn moeilijk te voorspellen. Dit kan psychologisch belastend zijn en zowel emotionele als praktische uitdagingen met zich meebrengen voor beide partners. Deelname aan steungroepen kan nuttig zijn voor emotionele ondersteuning.

Complicaties van vruchtbaarheidsbehandeling

Vruchtbaarheidsbehandelingen kunnen enkele complicaties met zich meebrengen, waaronder:

• Bloeding of infectie: Risico's die verbonden zijn aan chirurgische ingrepen en medische procedures.
• Meerlingenzwangerschap ([ARTIKEL=197908]): Behandeling kan leiden tot de ontwikkeling van meerdere embryo's.
• Ovarieel hyperstimulatiesyndroom ([ARTIKEL=175224]): Door vruchtbaarheidsmedicijnen kunnen de eierstokken opzwellen, wat kan leiden tot buikpijn, een opgeblazen gevoel en misselijkheid. In zeldzame gevallen kan dit ernstige symptomen zoals snelle gewichtstoename en kortademigheid veroorzaken die een medische noodsituatie vereisen.

Lees verder

• Testikelbiopsie: Wegname van stukje weefsel van zaadbal
• Klinefelter-syndroom: Kleine testikels en onvruchtbaarheid
• Prolactinoom: Goedaardige hypofysetumor met onvruchtbaarheid
• Vrouwelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij vrouwen)
• Mannelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij mannen)