Insectenbeet en insectensteek: symptomen en behandeling

Vooral in de zomer kun je getroffen worden door een insectenbeet of een insectensteek. Insecten zoals bijen, mieren, vlooien, steekvliegen, muskieten, wespen en spinachtigen kunnen bijten of steken. De beet of steek zelf kan pijnlijk zijn. Het wordt vaak gevolgd door een allergische reactie op het gif van het insect dat in de huid wordt afgezet, maar ook niet giftige beten kunnen een huidreactie veroorzaken. De meeste insectenbeten en insectensteken veroorzaken slechts een beetje ongemak, maar sommige ontmoetingen met een insect kunnen flinke gevolgen hebben, vooral als je een ernstige allergie hebt voor het insectengif. Voorkomen is beter dan genezen. Dus zorg ervoor dat je bijtende en stekende insecten vermijdt.

• Symptomen van een insectenbeet
• Huidreactie
• Infectie
• Allergische reactie
• Insectenbeet of insectensteek
• Muggenbeet
• Vlooienbeten
• Bedwants (wandluis)
• Steekvlieg of daas
• Luizen
• Tekenbeet
• Schurft
• Bijen
• Wespen
• Wanneer medische zorg inschakelen voor een insectenbeet?
• Systemische symptomen
• Infectie van de beet of steek
• Open wondje of zweren
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Zelfzorg bij insectenbeten
• Koelen en reinigen
• Jeuk behandelen
• Teek verwijderen
• Noodbehandeling
• Medische behandeling van insectenbeten
• Noodbehandeling
• Infectieziekte behandelen
• Desensibilisatie
• Preventie van een insectensteek
• Prognose

Symptomen van een insectenbeet

Huidreactie

Je reactie op een steek of beet van insecten of 'beestjes' varieert en hangt af van verschillende factoren. De meeste insectenbeten en insectensteken veroorzaken de volgende symptomen:

• pijn
• zwelling
• roodheid of rode vlek
• jeuk
• blaar/blaren (blaasjes)
• (één of twee) gaatjes of puntjes op de steekplek

Infectie

Er kan een wondje ontstaan zijn die geïnfecteerd kan raken. Als ze niet goed worden behandeld, kunnen deze lokale infecties ernstig worden en een aandoening veroorzaken die cellulitis wordt genoemd, een ontsteking van de dieper gelegen delen van het onderhuidse bindweefsel.

Allergische reactie

Je kunt een ernstige reactie krijgen buiten het directe gebied van de steek als je allergisch bent voor de insectenbeet of insectensteek. Dit staat bekend als anafylaxie. Symptomen van een ernstige reactie zijn onder meer:

• jeuk over het gehele lichaam
• jeukende mond, jeukende keel en jeukende tong
  Buikpijn / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
• galbulten of rode uitslag
• waterige of tranende ogen, loopneus
• gezwollen mond, gezwollen keel en gezwollen tong
• benauwdheid, soms met piepende ademhaling (wheezing)
• gierend geluid bij inademing (stridor)
• drukkend gevoel of beklemmend gevoel op de borst
• duizeligheid
• misselijkheid en braken
• buikpijn en soms diarree

In het ergste geval mondt dit uit in een anafylactische shock, waarbij je zo snel mogelijk behandeld moet worden met een adrenaline-injectie.

Insectenbeet of insectensteek

Muggenbeet

Een muggenbeet is een kleine, ronde zwelling of klein rood bultje die verschijnt kort nadat je bent gebeten. De bult wordt rood, hard, gezwollen en jeukt. Mogelijk heb je meerdere beten in hetzelfde gebied.

Vlooienbeten

Vlooienbeten komen zowel bij mensen als dieren voor. Bij mensen komen ze vooral in de benen en enkels voor, meestal zijn er twee of drie beten op een rijtje te zien. Het gaat om een jeukende, rode bult omgeven door een rode halo. Je voelt het direct zodra je bent gebeten en de beten kunnen wel een week lang pijn doen.

Bedwants (wandluis)

De bedwants, vroeger beter bekend als wandluis, is een klein insect dat zich vooral ophoudt in bedden en matrassen van hotelkamers. De bedwants is een parasiet, die leeft op het bloed van anderen en 's nachts kruipt de boosdoener op de huid om bloed te zuigen. De beet zelf voel je niet, maar op de plek van de beet ontstaat een klein rood bultje. Dikwijls zitter er een paar bultjes op een rij of dicht bij elkaar, meestal op delen van het lichaam die niet bedekt zijn door nachtkleding, zoals de handen, nek of voeten. De bultjes jeuken en in geval van een allergische reactie kunnen er heftig jeukende bultjes ontstaan (netelroos).

Steekvlieg of daas

De steekvlieg is berucht om zijn agressieve bijtgedrag. Met hun venijnige mesvormige tandjes boren ze zich in de huid en drinken het vrijkomende bloed op. De daas is de bekendste steekvlieg in Nederland. Een steekvlieg kan voor een pijnlijke, jeukende uitslag zorgen, die wordt veroorzaakt door een ontstekingsreactie op de plaats van de vliegbeet. Hoewel ze meestal onschadelijk zijn, kan een dazenbeet leiden tot ernstige allergische reacties. Neem voorzorgsmaatregelen bij het reizen naar endemische landen en gebieden door het dragen van dikke shirts en broeken met lange mouwen en het gebruik van insectenspray.

Luizen

Hoofdluis, schaamluis en lichaamsluis zijn verschillende soorten parasitaire luizen die mensen treffen. Lichaamsluizen kunnen in tegenstelling tot hoofdluizen ziekten overdragen, zoals vlektyfus (een groep van besmettelijke aandoeningen die door de bacterie Rickettsia worden veroorzaakt) of de loopgravenkoorts (een infectieziekte die wordt overgedragen door luizen). Besmetting met lichaamsluizen kan echter door goede hygiëne voorkomen worden en dat is overigens niet het geval met de hardnekkige hoofdluis. Luizen voeden zich met bloed en veroorzaken een jeukende immuunreactie op de plaats van hun beten. Zo kan de allergische reactie bij hoofdluis resulteren in jeukende rode bultjes of pukkeltjes op de hoofdhuid, nek en schouders.

Tekenbeet

Teken leven vooral in struikgewassen, grassen en heide, en het is een parasiet die de mens (en dier) bijt om zich vol te zuigen met bloed. Deze beestjes bijten zich vast in de huid en na een bloedmaaltijd, die enige uren tot dagen duurt, laten ze zich vallen. Op de plek van de tekenbeet verschijnt vaak een klein rood plekje en dit is een normale huidirritatie. Teken kunnen besmet zijn met bacteriën en onder meer de ziekte van Lyme veroorzaken. In dat geval kan er een rode ringvormige vlek verschijnen op de plaats waar de teek heeft gebeten. Dit wordt 'erythema migrans' genoemd.

Schurft

Schurft is een zeer besmettelijke huidaandoening die wordt veroorzaakt door de schurftmijt. Het kan vier tot zes weken duren voordat de symptomen verschijnen. Dit komt doordat de vrouwelijke schurftmijt gangetjes graaft in de huid om eitjes in te leggen. Dit veroorzaakt een extreem jeukende huiduitslag die puistig kan zijn, bestaande uit kleine blaren of schilfering. Er ontstaan opgeheven, witte of vleeskleurige lijnen in de huid.

Bijen

Een bijensteek is een steek van een bij. Er kan hierbij een klein wit kringetje ontstaan met een doorsnee van 1 cm, waarna er zich een grillig gevormde rode vlek vorm en een zwelling variërend in grootte van enkele centimeters tot een heel ledemaat. Een bij kan maar één keer steken. Nadat een bij heeft gestoken blijft de angel vastzitten in de huid. Hierdoor moet de bij zich losrukken en dientengevolge scheurt de angel en gifblaas van zijn lijf en zal hij sterven. Een bij steekt alleen als hij zich bedreigd voelt.

Wespen

Een wespensteek geeft meestal alleen onschuldige, plaatselijke verschijnselen, zoals scherpe pijn, roodheid, zwelling en jeuk of branderig gevoel op de prikplaats. Er verschijnt vaak ook een verhoogde rand rond de prikplaats. Wespen kunnen agressief zijn en zijn in staat om je meerdere keren te steken

Wanneer medische zorg inschakelen voor een insectenbeet?

Systemische symptomen

Netelroos is de meest voorkomende systemische symptoom van een insectenbeet. Ze verschijnen als onregelmatige, verheven, rode vlekkerige gebieden op de huid en dit gepaard gepaard met veel jeuk. Als netelroos het enige systemische symptoom is dat aanwezig is, kan het behandeld worden met een antihistaminicum, maar als andere symptomen optreden zoals kortademigheid en/of andere hieronder vermelde symptomen, moet je direct medische hulp inschakelen. Als je symptomen begint te krijgen die zich niet alleen op de plaats van de beet of angel voordoen (of als je in het verleden last hebt gehad van ernstige reacties), dien je onmiddellijk een arts te raadplegen. Deze symptomen (systemische symptomen beïnvloeden het hele lichaam) kunnen overgaan in een levensbedreigende anafylactische shock, een acute, hele ernstige allergische reactie op een lichaamsvreemde stof.

Infectie van de beet of steek

Als de beet geïnfecteerd lijkt (roodheid met of zonder pus, warmte, koorts of een rode streep die zich naar het lichaam verspreidt), raadpleeg dan onmiddellijk een arts.

Open wondje of zweren

Als je niet weet door welk insect je bent gestoken, is het belangrijk om het gebied nauwlettend in de gaten te houden om er zeker van te zijn dat het niet geïnfecteerd raakt. Bel je huisarts als er een open of zwerende wond ontstaat.

Alarmsymptomen

Mensen met een voorgeschiedenis van ernstige reacties moeten na een insectenbeet of insectensteek naar de afdeling spoedeisende hulp van het dichtstbijzijnde ziekenhuis als ze symptomen ervaren. Degenen die geen geschiedenis van ernstige reacties hebben, moeten ook onmiddellijk naar de afdeling spoedeisende hulp gaan of 112 bellen als ze een van de volgende symptomen hebben:

• wheezing (piepende ademhaling)
• kortademigheid
• pijn op de borst of benauwdheid
• gevoel dat de keel zich afsluit of moeite met spreken of slikken
• gevoel van zwakte en algehele malaise
• als je in je mond, tong of keel gestoken bent, of op je oogleden of lippen

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De diagnose van een reactie op een insectenbeet of insectensteek is meestal duidelijk af te leiden uit wat er is voorgevallen. De arts zal een lichamelijk onderzoek uitvoeren om te kijken naar de effecten van de beet op verschillende delen van het lichaam. Als je kunt aangeven wat je gebeten of gestoken heeft, dan kan dat belangrijke informatie opleveren voor zowel de diagnose als de behandeling. Onderzoek van de huid, het ademhalingssysteem, het cardiovasculaire systeem en de mondholte zijn met name van belang om zowel diagnose als behandeling te bepalen.

Bloedonderzoek

Om de ziekte te identificeren die wordt overgedragen door bijtende of stekende insecten, is een bloedonderzoek meestal vereist; zodra de definitieve diagnose is gesteld (bijvoorbeeld de ziekte van Lyme), kan aangevangen worden met een specifieke behandeling.

Zelfzorg bij insectenbeten

Koelen en reinigen

De behandeling hangt af van het type reactie op de insectenbeet of insectensteek. Als er alleen maar roodheid en pijn op de plaats van de beet is, is de toepassing van een icepack of natte doek een adequate behandeling. Dit gaat zwelling en pijn tegen. Reinig het gebied met water en zeep om verontreinigde deeltjes te verwijderen die zijn achtergelaten door sommige insecten (zoals muggen). Deze deeltjes kunnen de wond verder besmetten als ze niet worden verwijderd. Zorg er dus voor dat de angel of andere delen van een insect verwijderd zijn, waarna je het wondje kunt spoelen en deppen met joodpovidon of alcohol (70%).

Jeuk behandelen

Je kunt de jeuk op de plaats van de beet behandelen met een vrij verkrijgbare antihistaminica in crème of pilvorm. Calamine lotion helpt ook de jeuk te verlichten. Calamine droogt en verkoelt de huid en stilt jeuk. Menthol strooipoeder of een crème kan ook helpen.

Teek verwijderen

Een vastzittende teek dient direct verwijderd te worden, bij voorkeur met een tekentang. Vervolgens het wondje goed wassen en desinfecteren met joodpovidon of alcohol (70%).

Noodbehandeling

Mensen met een voorgeschiedenis van ernstige reacties op insectenbeten of insectensteken hebben mogelijk een 'noodset' met ampullen en/of tabletten en/of aërosol bètamimeticum voorgeschreven gekregen.

Medische behandeling van insectenbeten

Noodbehandeling

Behandeling van ernstige reacties op insectensteken of insectenbeten moet worden gedaan op de afdeling spoedeisende hulp. De behandeling kan beginnen met epinefrine (subcutaan); difenhydramine en steroïden (geneesmiddelen in de cortisone-familie) worden ook meestal toegediend. Orale antibiotica kunnen worden gegeven voor geïnfecteerde bijtwonden. Ernstig zieke mensen krijgen intraveneuze of subcutane toediening van vocht, ze krijgen zuurstof toegediend en ze worden aan een hartmonitor gelegd totdat de symptomen zijn verbeterd met medicijnen.

Infectieziekte behandelen

Voor die insectenbeten en insectensteken die leiden tot overdracht van pathogene of ziekmakende organismen, is de volgende stap van de arts om een definitieve diagnose te stellen, zodat geschikte behandeling kan worden ingezet. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de ziekte van Lyme.

Desensibilisatie

Mogelijk wordt je doorverwezen naar een allergoloog voor desensibilisatie, een behandeling die er op is gericht het afweersysteem te laten wennen aan de stof waarvoor je allergisch bent.

Preventie van een insectensteek

Je kunt je blootstelling aan insectenbeten en insectensteken minimaliseren door een aantal maatregelen te nemen:

• Sommige vectormuggen zijn het meest actief in schemerperioden bij zonsopgang en zonsondergang of 's avonds, dus vermijd buitenactiviteiten tijdens deze periodes. Draag shirts met lange mouwen, lange broeken en petten om de blootgestelde huidgebieden te minimaliseren. Shirts moet je instoppen in de broek.
• Gebruik insectenwerende middelen. Middelen die worden toegepast op kleding, schoenen, tenten, muskietennetten en andere uitrusting zullen de bescherming verbeteren.
• Gebruik DEET, een sterk muggen- en tekenafweermiddel.
• Voorkom een tekenbeet door altijd op de paden te blijven, je broekspijpen bij je sokken in te doen en een uitvoerige tekencontrole uit te voeren zodra je thuiskomt. Gebruik zo nodig ook een anti-teek spray die vaak tot 6 uur beschermt tegen tekenbeten.

Prognose

De meeste mensen reageren goed op zelfzorgmaatregelen of noodbehandeling voor insectenbeten of insectensteken. Mensen met zeer ernstige allergische reacties of patiënten die niet reageren op de eerste behandeling, hebben vaak ziekenhuisopname nodig voor verdere behandeling en monitoring. Een ernstige episode van insectengifanafylaxie kan fataal zijn, ondanks een adequate medische behandeling.

Voor mensen die een ziekte overgedragen krijgen door insectensteken of insectenbeten (zoals de ziekte van Lyme) hangt het vooruitzicht af van de overgedragen ziekte, hoe snel deze wordt gediagnosticeerd, of deze op de juiste wijze wordt behandeld en van de algehele gezondheid van het individu. De prognose varieert per ziekte van goed tot soms slecht als organen permanent zijn beschadigd.

Lees verder

• Insectenbeet herkennen: puntjes, vlekjes, bultjes & zwelling
• Strophulus: symptomen jeukende bultjes door insectenbeten
• Angio-oedeem (vochtophopingen): symptomen en behandeling
• Ontstoken insectenbeet: symptomen, oorzaken en behandeling
• Ontstoken muggenbeet: symptomen, oorzaken en behandeling