Spierstijfheid: Oorzaken stijve spieren (spierverstijving)

Spierstijfheid is een symptoom waarbij de spieren erg strak aanvoelen. Het is door dit symptoom voor de patiënt lastig om vooral na rust te bewegen. Andere symptomen gaan mogelijk gepaard met de spierverstijving, zoals spierpijn, spierkrampen en ongemak. Vaak zijn de stijve spieren geen reden tot bezorgdheid en zijn deze goed te behandelen met huishoudmiddeltjes of aanpassingen in de levensstijl. Af en toe wijzen de verstijfde spieren echter op een infectie of een andere ziekte waarvoor een medische behandeling vereist is.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Infecties en stijve spieren
• Insectenbeet of insectensteek en spierstijfheid
• Lichaamsbeweging en verstijfde spieren
• Medicijnen en spierverstijving
• Spierreuma
• Verstuikingen en verrekkingen
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Spierstijfheid is een veel voorkomend symptoom dat kan optreden bij een breed scala van aandoeningen en situaties. De prevalentie van spierstijfheid varieert afhankelijk van de oorzaak. In de algemene bevolking komt spierstijfheid vaak voor door tijdelijke factoren zoals overbelasting of ongebruikelijke fysieke activiteit. Chronische spierstijfheid kan echter vaker voorkomen bij mensen met aandoeningen zoals reumatoïde artritis of fibromyalgie. De incidentie van spierstijfheid gerelateerd aan infecties of allergieën is moeilijk te kwantificeren, maar het is bekend dat bepaalde infecties en allergieën deze symptomen kunnen veroorzaken.

Oorzaken

De oorzaken van spierstijfheid kunnen variëren van tijdelijke overbelasting en spierblessures tot chronische aandoeningen en infecties. Vaak zijn de oorzaken gerelateerd aan een plotselinge verandering in activiteit of een medische aandoening die behandeling vereist. Het begrijpen van de specifieke oorzaak van spierstijfheid is essentieel voor het bepalen van de juiste behandelingsstrategie.

Infecties en stijve spieren

Een aantal infecties staan erom bekend dat ze naast diverse andere symptomen ook spierverstijving met zich meebrengen. Dit gebeurt vooral bij:

• de griep
• de veteranenziekte (ernstige longontsteking)
• een hersenvliesontsteking (een infectie van de hersenen en het ruggenmerg met hoofdpijn en een stijve nek)
• een verkoudheid
• hiv
• klierkoorts (infectie door Epstein-Barr-virus met keelpijn)
• polio (virale infectie met gedeeltelijke of volledige verlamming)
• systemische lupus erythematosus
• tetanus (bacteriële infectie meestal geassocieerd met vuil of grond met spiersamentrekkingen)

Meestal zet de arts medicatie in om infecties te bestrijden.

Insectenbeet of insectensteek en spierstijfheid

Insectenbeten en insectensteken (bijen, dazen, horzels, muggen, spinnen, teken, vlooien, wespen, …) veroorzaken mogelijk verstijfde spieren. Daarnaast ontstaat vaak een rode, gezwollen knobbel op de huid die mogelijk jeukt en/of pijnlijk is. Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen van een beet of steek binnen enkele dagen, maar sommige patiënten reageren allergisch op deze beten of steken en dan is medische aandacht vereist. Spierstijfheid na een insectenbeet of insectensteek is soms ook het gevolg van een meer ernstige aandoening, zoals de ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet) of malaria (infectieziekte met koorts, geelzucht en zwakte). Vaak gaan deze ziekten vergezeld van andere tekenen, zoals bijvoorbeeld koorts en een algemeen ziek gevoel.

Lichaamsbeweging en verstijfde spieren

Stijve spieren zijn vaak het gevolg van lichaamsbeweging of een zware fysieke activiteit. Vaak treedt de stijfheid op wanneer een patiënt een nieuwe soort oefening of een nieuw trainingsprogramma start of de intensiteit en duur van de oude oefeningen verhoogt. De spieren moeten hierdoor harder werken, hetgeen microscopische schade aan de spiervezels veroorzaakt. Dit resulteert op zijn beurt in spierverstijving en spierpijn. Dit type letsel is bekend als ‘vertraagde spierpijn’. Elke beweging veroorzaakt mogelijk vertraagde spierpijn, maar dit treedt sneller op door te joggen of bergafwaarts te rennen, te werken met gewichten en/of push-ups te doen.

Medicijnen en spierverstijving

Sommige medicijnen veroorzaken stijve spieren. Spierstijfheid is een veel voorkomende bijwerking van statines (cholesterolverlagende medicijnen). Ook anesthetica (medicijnen die de arts toedient vlak voor een operatie) zorgen er soms voor dat de patiënt enkele uren tot dagen na de operatie kampt met verstijfde spieren.

Spierreuma

Polymyalgia rheumatica is een ontstekingsziekte die vooral aan de spieren van de schouders, de nek en de heupen pijn en stijfheid veroorzaakt. Meestal treft deze ziekte zeventig- of tachtigplussers. Deze ziekte met onbekende oorzaak veroorzaakt bijkomende symptomen, zoals moeite met het aantrekken van kleding, problemen met het wijzigen van de houding, zoals het verlaten van een stoel of een auto en ook slaapproblemen.

Verstuikingen en verrekkingen

Een verstuiking of verrekking ligt vaak aan de basis van stijve spieren. Bij een verrekking zijn de spiervezels uitgerekt of gescheurd. Verrekkingen komen vooral veel voor in de benen en onderrug. Bij een verstuiking zijn de ligamenten uitgerekt, gedraaid of gescheurd. De ligamenten zijn de weefselbanden rond de gewrichten die de botten aan elkaar verbinden. Veelvoorkomende gebieden die vatbaar zijn voor verstuikingen zijn de knieën, de enkels, de polsen en de duimen. Andere symptomen geassocieerd met verstuikingen en verrekkingen omvatten blauwe plekken, gevoeligheid, pijn (bijvoorbeeld enkelpijn), roodheid en zwelling.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van spierstijfheid zijn:

• artritis (gewrichtsontsteking)
• dystonie (bewegingsstoornis met spierspasmen en contracties)
• een gebrek aan dagelijkse fysieke activiteit
• een gegeneraliseerde angststoornis
• een slecht voedingspatroon
• in een koude of vochtige omgeving vertoeven
• overgewicht
• slaapproblemen
• spierknopen (myofasciale triggerpoints)

Risicofactoren

Factoren die het risico op spierstijfheid kunnen verhogen, zijn onder andere:

• Onvoldoende fysieke activiteit
• Overgewicht
• Slechte houding tijdens activiteiten
• Leeftijd (oudere volwassenen hebben meer kans op spierstijfheid)
• Bepaalde medische aandoeningen zoals artritis en dystonie
• Stress en angst

Het aanpassen van levensstijl en het beheren van risicofactoren kunnen helpen om spierstijfheid te voorkomen of te verminderen.

Alarmsymptomen

Bij de meeste patiënten met spierstijfheid verdwijnen de klachten spontaan of met behulp van huismiddeltjes. Echter, langdurige, onverklaarbare of frequente stijfheid kan wijzen op een onderliggende aandoening. Alarmsymptomen die kunnen duiden op een ernstiger probleem zijn onder andere:

• Aanhoudende of verergerende spierstijfheid
• Koorts en algemene malaise
• Pijn en zwelling in de spieren
• Donkere urine of andere ongewone symptomen
• Symptomen na een insectenbeet of -steek met ernstige reacties

Als een patiënt spierstijfheid ervaart in combinatie met één van deze symptomen, moet hij een arts raadplegen. Dit geldt ook voor situaties waarbij spierstijfheid optreedt na een insectenbeet of -steek, vooral als er daarnaast allergiesymptomen aanwezig zijn. Indien de patiënt medicatie gebruikt die spierverstijving veroorzaakt, is het belangrijk dit te melden aan de arts zodat mogelijk andere behandelingen overwogen kunnen worden.

Bij het ervaren van deze alarmsymptomen is het cruciaal om tijdig medische hulp te zoeken om verdere complicaties te voorkomen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van spierstijfheid begint vaak met een medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek. Artsen zullen ook vragen stellen over recente activiteiten, verwondingen en medicijngebruik.

• Fysiek onderzoek om te controleren op tekenen van zwelling, pijn en bewegingsbeperkingen
• Bloedonderzoek om infecties, ontstekingen of andere onderliggende aandoeningen uit te sluiten
• Beeldvorming zoals röntgenfoto's of MRI-scans om mogelijke structurele problemen te identificeren

In sommige gevallen kan een arts aanvullende tests aanvragen om specifieke aandoeningen te diagnosticeren, afhankelijk van de symptomen en bevindingen uit het lichamelijk onderzoek.

Behandeling

De behandeling van spierstijfheid hangt af van de onderliggende oorzaak en kan onder andere bestaan uit:

• Rust en vermijding van de activiteiten die de stijfheid hebben veroorzaakt
• Pijnstillers en ontstekingsremmers om de symptomen te verlichten
• Fysiotherapie om de spierkracht en flexibiliteit te verbeteren
• Specifieke behandelingen gericht op de onderliggende oorzaak, zoals antibiotica voor infecties of veranderingen in medicatie

Huismiddeltjes zoals het toepassen van warmte of koude kunnen ook nuttig zijn bij het verlichten van de symptomen.

Prognose

Stijve spieren verbeteren normaalgesproken binnen enkele dagen spontaan. Keren de symptomen terug of is dit chronisch, dan helpen vaak aanpassingen in de levensstijl om de spierstijfheid te behandelen of te voorkomen. Is spierstijfheid een symptoom van een ernstigere onderliggende aandoening, dan zijn de vooruitzichten afhankelijk van de oorzaak.

Complicaties

In sommige gevallen kan spierstijfheid leiden tot:

• Chronische pijn of bewegingsbeperkingen
• Spierzwakte door inactiviteit of overbelasting
• Langdurige gevolgen van de onderliggende aandoening, zoals gewrichtsschade of neurologische problemen

Het is belangrijk om een arts te raadplegen als de symptomen aanhouden of verergeren om verdere complicaties te voorkomen.

Preventie

Enkele eenvoudige veranderingen in de levensstijl verminderen de kans op het krijgen van spierstijfheid:

• de spieren uitrekken
• een goede houding aannemen tijdens het uitvoeren van lichamelijke beweging
• een gevarieerde en gezonde voeding eten
• het juiste schoeisel dragen tijdens het sporten
• lange perioden van stil zitten vermijden
• regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren
• voldoende water drinken
• voor en na het sporten opwarmingsoefeningen doen
• voor ergonomische en comfortabele bureaustoelen en meubels thuis en op het werk zorgen
• warme kleding dragen bij koud weer

Lees verder

• Spierpijn: Oorzaken van pijn aan spieren (pijnlijke spieren)
• Spiervermoeidheid: Oorzaken van vermoeide spieren
• Spierkrampen & spierspasmen: Oorzaken, soorten & behandeling
• Spierzwakte (zwakke spieren): Verminderde spierkracht