Spierkrampen & spierspasmen: Oorzaken, soorten & behandeling

Meer dan 95 procent van de mensen ervaart minimaal één keer in hun leven spierkrampen. Spierkrampen gebeuren zonder waarschuwing en zijn vaak erg pijnlijk. Een slechte houding, uitdroging en vermoeidheid liggen vaak aan de basis van de onwillekeurige samentrekkingen van de spieren. Een spierkramp treedt meestal 's nachts op wanneer de patiënt slaapt. Dit heeft een grote invloed op de kwaliteit van leven. Hoewel spierspasmen pijnlijk zijn, zijn ze gemakkelijk te voorkomen. De meeste krampen verdwijnen bovendien zonder medicatie of medische behandelingen. Treden ze echter vaak op of zijn ze ernstig, dan is medisch advies belangrijk.

• Terminologie van spierkrampen en spierspasmen
• Oorzaken van spierkrampen
• Risicofactoren van spierkrampen en -spasmen
• Symptomen van spierkrampen
• Lokalisatie van spierkrampen en spierspasmen
• Diagnose en onderzoeken van spierkrampen
• Behandeling van spierkrampen
• Prognose van spierkrampen
• Preventie van spierkrampen
• Complicaties van spierkrampen

Terminologie van spierkrampen en spierspasmen

Veel mensen gebruiken de termen spierkrampen en spierspasmen door elkaar, maar ze zijn niet helemaal hetzelfde. Hoewel ze van vergelijkbare aard zijn, duiden krampen meestal op een aanhoudende pijn in de spier, terwijl spasmen snel komen en gaan. Bovendien verwijzen mensen naar spasmen in de heupen, de rug of de rompspieren, terwijl spierkrampen vaak voorkomen bij de kuiten, de voeten en de hamstrings.

Oorzaken van spierkrampen

Spierspasmen zijn het gevolg van onwillekeurige samentrekkingen van de spieren. Tijdens een spierkramp raakt de spier 'vast' tijdens de samentrekking en is het niet mogelijk om de spier te ontspannen, wat resulteert in spierpijn.

Risicofactoren van spierkrampen en -spasmen

Blootstelling aan lage temperaturen

Spierspasmen tijdens het zwemmen in ijskoud water komen vaak voor. Deze situatie is gevaarlijk, omdat een beenkramp leidt tot onbeweeglijkheid, waardoor de kans op verdrinking verhoogt.

Geen opwarming

Wanneer iemand begint met sporten of fysieke lichaamsbeweging uitvoert zonder op te warmen, vergroot dit de kans op krampen. Snel van nul naar zestig gaan legt veel spanning op de spieren.

Gebruik van andere spieren

Sommige mensen kiezen voor nieuwe, onbekende oefeningen en sporten die ze voorheen nooit beoefend hebben. Ze maken dan gebruik van andere spieren, hetgeen sneller leidt tot krampen.

Medicatie

Bijwerkingen van bepaalde medicijnen vergroten de kans op spasmen in het spierstelsel. Diuretica (plaspillen) zijn bijvoorbeeld bekende geneesmiddelen die het risico op spierkrampen verhogen. Deze medicijnen leiden namelijk tot een uitputting van lichaamsvloeistoffen en natrium. Tegelijkertijd veroorzaken diuretica een verlies van kalium, magnesium en calcium, wat leidt tot spierkrampen.

Verder veroorzaken bepaalde medicijnen voor de behandeling van de volgende ziekten sneller krampen in één of meer spieren:

• angina pectoris (pijn op de borst, teken van een hartaanval)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie, geheugenverlies)
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• een te hoog cholesterolgehalte (statines)
• hypertensie (een verhoogde bloeddruk)
• myasthenia gravis (ziekte met spierzwakte aan gezicht = gezichtszwakte, ledematen en ogen)
• osteoporose (voorkomen van osteoporose bij postmenopauzale vrouwen)

Medische aandoeningen

Patiënten met bepaalde medische aandoeningen hebben vaker last van spierkrampen.

Hormonale problemen
Hormonale problemen en schildklierafwijkingen kunnen ook spierproblemen zoals krampen veroorzaken.

Neurologische en musculoskeletale aandoeningen
Andere problemen, waaronder neurologische ziekten en musculoskeletale aandoeningen, tasten de spierfunctie aan, waardoor spasmen sneller optreden. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij amyotrofe laterale sclerose (ALS), multiple sclerose (MS: chronische auto-immuunaandoening) of een ruggenmergletsel.

Slechte bloedcirculatie
Problemen met de bloedsomloop, veroorzaakt door een vernauwing van de bloedvaten (atherosclerose: slagaderverkalking), perifeer vaatlijden (pijn en kramp aan het been) of andere chronische ziekten, beperken de bloedtoevoer naar de spieren. Dit gebeurt bijvoorbeeld door een tekort aan rode bloedcellen (bloedarmoede, anemie), een nierziekte of diabetes mellitus (suikerziekte). Door de beperkte bloed- en zuurstoftoevoer krijgen de spieren niet de voedingsstoffen en zuurstof die ze nodig hebben, wat krampen veroorzaakt.

Vrouwelijke aandoeningen
Verder leiden enkele typische vrouwelijke aandoeningen sneller tot krampen in de spieren, zoals bij endometriose (pijn rond de menstruatie bij vrouwen), eierstokcysten, eierstokkanker, het Asherman-syndroom (verklevingen in de baarmoeder) en vleesbomen (goedaardige gezwellen in de baarmoeder bij vrouwen).

Langdurig zitten of staan

Spieren zijn gemaakt om te bewegen. Mensen die langdurig moeten stilstaan of langdurig moeten zitten tijdens het werk (bijvoorbeeld langdurig achter de computer zitten), plaatsen hun spieren langdurig in een onnatuurlijke positie.

Ongeschikt schoeisel

Veelvoorkomende oorzaken van voet- en kuitkrampen zijn te wijten aan het dragen van ongeschikt schoeisel. Dit geldt vooral voor vrouwen die vaak hoge hakken dragen. Schoenen die te strak zijn of een te nauwe tip hebben, blokkeren de bloedsomloop in de benen en kuiten, waardoor krampen ontstaan. Bovendien leiden schoenen zonder goede ondersteuning tot meer druk op de pezen van de voeten.

Overmatig gebruik van spieren

Bij het maken van een lange fietstocht of het volgen van een intensieve training ontstaan soms ook spierkrampen. Wanneer de zenuwen van de hersenen en het ruggenmerg naar de spier overmatig geactiveerd worden, reageert de spier hierop door krampen te veroorzaken. Wanneer mensen te snel hun trainingsroutine verhogen, zijn de spieren niet gewend aan de nieuwe beweging, wat ook gepaard gaat met krampen. Overgewicht vormt ook een risicofactor voor overbelasting omdat hierdoor meer spanning ontstaat op bepaalde spiergroepen van de romp. Hierdoor ontstaan krampen in de nek en rug.

Slechte houding

Slechte bewegingspatronen en een slechte houding resulteren soms in krampen. De spier raakt dan overwerkt, waardoor deze verstijft.

Trek in alcohol en drugs

Alcoholisme en de terugtrekking van alcohol kunnen leiden tot spierkrampen. Verder treden spierproblemen ook vaker op bij het ontwennen van drugs.

Uitdroging

Bij uitdroging raakt het vocht in het lichaam uit balans. Dit gebeurt door het onvoldoende drinken van water en andere vochtinbrengende middelen, maar ook door het nemen van bepaalde medicijnen en ziekten. Uitdroging leidt tot krampen, omdat spieren vocht en voedingsstoffen nodig hebben om goed te kunnen functioneren.

Symptomen van spierkrampen

Meestal duren spierkrampen enkele seconden tot enkele minuten. Sommige mensen ervaren echter enkele uren tot dagen na de kramp last van spierpijn. Spierkrampen en -spasmen gaan doorgaans gepaard met een zwelling van de spieren, die vaak hard aanvoelt. De onvrijwillige bewegingen van de spier kunnen ook zichtbaar zijn. In sommige gevallen veroorzaakt een kramp blauwe plekken of verwondingen aan de spier. Dit gebeurt wanneer mensen de spier met veel kracht in de verkeerde richting bewegen tijdens de kramp.

Lokalisatie van spierkrampen en spierspasmen

Spierkrampen komen vaak voor in de benen. Bij een beenkramp trekt de kuitspier samen, wat resulteert in een scherpe pijn. Ook de kleine spieren in de voeten hebben vaker krampen. Spierspasmen in de benen komen vooral voor na veel wandelen of hardlopen, omdat deze activiteit veel spanning op de benen legt. Verder ontstaan spierproblemen vaak bij de spieren die twee gewrichten overspannen. De meeste spierspasmen komen echter voor in de skeletspieren die vrijwillige bewegingen controleren.

Diagnose en onderzoeken van spierkrampen

De arts heeft veel informatie nodig bij een spierkramp. Zo vraagt hij naar de omstandigheden waarin een kramp optreedt, de frequentie en intensiteit van de spierkramp, de behandelingen die een patiënt reeds geprobeerd heeft en het eventuele effect daarvan. Hij wil ook weten of de krampen de nachtrust verstoren of gepaard gaan met zwelling, pijn, gevoelloosheid of tintelingen.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bestudeert de medische geschiedenis van de patiënt om een onderliggende oorzaak van de krampen op te sporen. Het doel van het lichamelijk onderzoek is om andere aandoeningen uit te sluiten, zoals tumoren, een hernia, gewrichtsproblemen en een slechte bloedcirculatie. Een bloedonderzoek helpt soms bij het opsporen van een infectie, een elektrolytenstoornis of cholesterolproblemen.

Behandeling van spierkrampen

Spierkrampen verdwijnen meestal zonder dat behandeling nodig is. Duurt een kramp erg lang of is deze zeer pijnlijk, dan is de juiste behandeling nodig.

Kramp op korte termijn verlichten

Bij een kramp is het van belang om de spier te ontspannen. Bij een kramp aan de kuitspier plaatst de patiënt de voet op de grond en drukt de voet naar beneden en naar voren. Bij een voetkramp is het van belang om de tenen vast te nemen en deze naar boven te trekken. Bij een kramp in de handen plaatst de patiënt de handen tegen een muur en drukt hij deze omhoog. De getroffen spier dient ook losgeschud te worden. Hitte zorgt voor een betere doorbloeding en heeft een ontspannend effect op de spier. Bij een koude zwelling is een ijspakking of koud kompres echter effectiever om de kramp te verlichten.

Rekken en strekken

Regelmatig rekken en strekken voorkomt spierkrampen en voorkomt dat ze vaker terugkomen.

Voldoende water drinken

Voldoende water drinken is belangrijk. De benodigde hoeveelheid vocht is afhankelijk van verschillende factoren zoals leeftijd, lichamelijke activiteiten en medische aandoeningen. Patiënten met nierproblemen moeten echter steeds hun arts raadplegen alvorens ze hun vochtinname verhogen, omdat vocht niet altijd goed is voor de nieren.

Medicatie en supplementen

Meestal schrijft de arts geen medicijnen voor om spierkrampen te behandelen. In enkele situaties schrijft de arts een spierverslapper voor, zoals baclofen, carisoprodol of tizanidine. Ook pijnstillers zoals ibuprofen of paracetamol helpen soms om de pijn te verlichten. Verder zijn enkele voedingssupplementen nuttig om krampen te voorkomen. Dit zijn supplementen die het lichaam van extra calcium, kalium of magnesium voorzien. Patiënten met slaapproblemen krijgen soms melatonine voorgeschreven om beter te slapen.

Triggerpoint-therapie

Triggerpoints in een spier worden gekenmerkt door een verharding of een zwelling van een bepaald punt in de spier. Het aanhouden van druk op deze triggerpoints ontspant de spieren.

Zalf en crème

Het insmeren van de spier met zalf of crème zorgt voor een betere doorbloeding, wat de kramp verlicht.

Prognose van spierkrampen

Spierspasmen en spierkrampen zijn meestal onschadelijk en gaan snel voorbij. Ze zijn echter vaak pijnlijk en veroorzaken slaapproblemen. In enkele gevallen leiden ze echter tot ernstige spierpijn en spierbeschadiging. In het geval van een onderliggende ziekte is het steeds belangrijk om deze zo snel mogelijk te behandelen.

Preventie van spierkrampen

Het is belangrijk om voldoende water te drinken, vooral tijdens en na het sporten. Mensen die intensief sporten, nemen tijdens de activiteit het best een sportdrank in om het verlies van vocht en elektrolyten aan te vullen. Dit geldt ook voor mensen die intensief werken in warme omstandigheden.

Geschikt schoeisel dragen

Patiënten met voetkrampen dragen het best schoenen met voldoende steun en comfort. Speciale steunzolen helpen soms ook bij het voorkomen van pijn.

Oefeningen doen

Het regelmatig doen van oefeningen en het strekken van de spieren voorkomt het ontstaan van spierkrampen.

Opwarmen

Wanneer iemand opwarmt voor het sporten, bereidt hij de spieren voor op de inspanning, waardoor krampen minder snel optreden.

Regelmatig van positie veranderen

Het is ook belangrijk om bij langdurig zitten of staan regelmatig van houding te veranderen en de spieren los te schudden. Regelmatig wandelen of fietsen is goed voor de bloedcirculatie.

Voldoende vitaminen en mineralen innemen

Mensen die veel last hebben van spierkrampen, nemen het best voldoende vitaminen en mineralen in zoals calcium, kalium en magnesium.

Zelfzorgproducten en therapieën gebruiken

Zalf of crème en een warm bad zorgen ervoor dat de spieren ontspannen. Massages zorgen ook voor een betere doorbloeding, wat spierproblemen voorkomt.

Medicatie wijzigen

Wanneer een arts vermoedt dat een medicijn spierkrampen veroorzaakt, zal hij de patiënt mogelijk een ander geneesmiddel voorschrijven. Verder is het van belang om altijd de voorgeschreven hoeveelheid medicijnen in te nemen.

Complicaties van spierkrampen

Spierspasmen veroorzaken soms een zwelling in de spier. Daarnaast resulteren krampen soms in spierbeschadiging of een verminderde bloedcirculatie in de spieren.

Lees verder

• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been
• Dystonie: Bewegingsstoornis met spierspasmen en contracties
• Voetkrampen: Oorzaken van pijnlijke spierkrampen in voet(en)
• Slokdarmkrampen: Oorzaken van slokdarmspasmen
• Nekkrampen (nekspasmen): Oorzaken van krampen in nek