Ruggenmergletsel (dwarslaesie): Schade aan ruggenmerg

Een dwarslaesie (ruggenmergletsel) is een ernstige situatie die onmiddellijke medische zorg vereist. Bij deze aandoening ontstaat schade aan een deel van het ruggenmerg of aan de zenuwen aan het einde van het wervelkanaal. Dit letsel, dat compleet of incompleet is, tast onder andere de kracht, het gevoel en de bewegingen aan, al is de klinische presentatie wel zeer variabel. Na een stabilisatie van de patiënt volgt een uitgebreid behandelingsprogramma met medicatie en revalidatietherapie. De patiënt ervaart namelijk mogelijk fysieke, mentale, emotionele en sociale gevolgen van de schade aan het ruggenmerg.

• Epidemiologie van letsel aan ruggenmerg
• Oorzaken van ruggenmergletsels
• Risicofactoren van dwarslaesie
• Traumatische schade aan ruggenmerg
• Niet-traumatische schade aan ruggenmerg
• Soorten
• Compleet
• Incompleet
• Tetraplegie
• Paraplegie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling bij schade aan het ruggenmerg
• Eerste hulp bij ongevallen (EHBO)
• Professionele medische hulp
• Prognose van ruggenmergletsel
• Complicaties van ernstige aandoening

Epidemiologie van letsel aan ruggenmerg

Ongeveer 80% van de patiënten zijn mannelijk. Verder lopen mensen tussen de 16 en 30 jaar oud een groter risico op het krijgen van een dwarslaesie. Ook bij 65-plussers komt schade aan het ruggenmerg vaker voor als gevolg van valpartijen.

Oorzaken van ruggenmergletsels

Het ruggenmerg is een bundel zenuwen die langs het midden van de rug loopt. De signalen heen en weer tussen het lichaam en de hersenen gaan via het ruggenmerg. Een ruggenmergletsel verstoort deze signalen. De dwarslaesie resulteert uit schade aan de wervels, de ligamenten of de schijven van de wervelkolom of een letsel aan het ruggenmerg zelf. Ruggenmergletsels starten meestal met een slag waardoor de wervels van de patiënt breken, verpletterd, samengedrukt of ontwricht geraken. De meeste verwondingen snijden het ruggenmerg niet door. Ze veroorzaken echter wel schade wanneer stukjes wervels afscheuren in bindweefsel of druk uitoefenen op de zenuwdelen die signalen dragen. Verder ontstaat soms ook bijkomende schade na enkele dagen of weken als gevolg van een bloeding, een zwelling, een ontsteking en een vochtophoping in en rond het ruggenmerg.

Risicofactoren van dwarslaesie

Traumatische schade aan ruggenmerg

Schade aan de wervelkolom komt vaker voor bij sporters, duikers, alcoholdrinkers, ouderen en mensen die betrokken zijn bij een ongeval met een voertuig. Volgende risicofactoren leiden mogelijk tot een dwarslaesie:

• beroepsrisico’s, zoals het werken met mechanische gereedschappen of apparatuur
• een auto-ongeluk
• een geweerschot
• een gewelddadige kracht waardoor de helft van het lichaam verdraait
• een slag door een zwaar voorwerp dat op de rug terechtkomt
• een steekwonde
• een val (vooral van grote hoogte)
• elektrische schokken
• verwondingen tijdens het sporten of snel racen

Alcohol speelt voorts bij 25% van de patiënten met een ruggenmergletsel een rol.

Niet-traumatische schade aan ruggenmerg

Een niet-traumatisch ruggenmergletsel is bij een aantal patiënten het gevolg van artritis (gewrichtsontsteking), osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), myelitis (ontsteking van het ruggenmerg), kanker, infecties of een schijfdegeneratie van de wervelkolom.

Soorten

Compleet

Letsels van het ruggenmerg zijn compleet (volledig) of incompleet (onvolledig). Bij een compleet ruggenmergletsel zendt het ruggenmerg geen signalen meer naar gebieden die zich onder de verwonding bevinden. Hierdoor is de patiënt volledig verlamd onder het letsel. De motorische functie (vermogen om bewegingen te controleren) is hierbij volledig verloren gegaan.

Incompleet

Bij een onvolledig ruggenmergletsel, heeft de patiënt nog wel wat beweging en gevoel onder de verwonding omdat sommige zenuwen onder de verwonding nog steeds een beetje werken. Hierin bestaan wel diverse gradaties. Over het algemeen leiden onvolledige verwondingen tot minder functieverlies dan volledige verwondingen op dezelfde plek.

Tetraplegie

Tetraplegie (quadriplegie) is een aandoening waarbij het ruggenmergletsel de armen, de handen, de romp, de benen en de bekkenorganen aangetast zijn.

Paraplegie

Paraplegie is een vorm van verlamming waarbij een deel van de romp of de gehele romp, de benen en de bekkenorganen getroffen zijn. Een verlies van gevoel in het onderlichaam is ook één van de mogelijke symptomen.

Symptomen

De ernst en locatie van de schade bepalen de klinische presentatie en de ernst hiervan.
Volgende tekenen zijn mogelijk:

• (extreme) druk in de nek, het hoofd of de rug
• ademhalingsproblemen
• bewustzijnsverlies
• bloedingen en blauwe plekken op de plaats van het letsel
• breuken
• coördinatiestoornissen
• een duidelijke fysieke misvorming, zoals een abnormaal gedraaide hoofd- of lichaamspositie, een vreemd geplaatste of gedraaide nek of rug
• een schok
• een verlies van controle over de benen en armen
• een verlies van de controle van de darmen (fecale incontinentie) of van de blaas (urine-incontinentie)
• evenwichtsproblemen (ataxie)
• gevoelsstoornissen zoals gevoelloosheid, tintelingen, en het onvermogen om koude, warmte of aanraking te voelen
• matige tot intense pijn in de rug (rugpijn) of nek (nekpijn) (dit is het gevolg van schade aan de zenuwvezels in het ruggenmerg
• moeilijk bewegen of opstaan en normaal lopen
• moeilijkheden om te kunnen hoesten / moeilijkheden om slijmen op te hoesten
• overdreven reflexactiviteiten of spasmen
• veranderingen in de seksuele functie, de seksuele gevoeligheid en de vruchtbaarheid
• verlamming in een lichaamsgebied
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

De arts inspecteert en onderzoekt de patiënt grondig. Hij voert een neurologisch onderzoek uit bij de patiënt waarbij hij de reflexen, het gevoel, de bewegingen en de functie van vooral de ledematen test. Bij nekpijn, bewustzijnsveranderingen, duidelijke tekenen van zwakte of neurologische schade, zet de arts meteen beeldvormende onderzoeken in zoals een röntgenfoto, een MRI-scan en een CT-scan. Een meer uitgebreid neurologisch onderzoek is nodig na enkele dagen omdat dan een deel van de zwelling verdwenen is. Hij test dan de spierkracht en het vermogen van het voelen van aanrakingen en prikkels. Hierdoor is de arts in staat om de ernst van het ruggenmergletsel op te sporen.

Behandeling bij schade aan het ruggenmerg

Een ruggenmergletsel is een medisch noodgeval. De schade van een dwarslaesie is blijvend maar een onmiddellijke behandeling vermindert de complicaties op lange termijn.

Eerste hulp bij ongevallen (EHBO)

De begeleider (helper) mag de patiënt niet verplaatsen bij het vermoeden van een ruggenmergletsel of schade aan het hoofd of de nek. Moet de patiënt braken, dan kantelt de begeleider het lichaam van de patiënt. Indien nodig ondersteunt hij de patiënt met kussens of handdoeken, of houdt hij het hoofd en de nek vast om te voorkomen dat hij van positie verplaatst wordt. De begeleider ondersteunt de patiënt totdat de hulpverleners komen. De patiënt mag zich bijgevolg onder geen beding verplaatsen. Ook als de patiënt een helm of andere veiligheidskledij draagt, mag de begeleider deze materialen niet verwijderen. De begeleider mag wel de patiënt reanimeren indien nodig. Komt er bloed uit andere wonden, dan moet de begeleider druk uitoefenen om de bloedstroom te regelen. De hulpverlener gaat bij aankomst de patiënt met immobiliseren met een nekkraag en draagplank, wat ze ook gebruiken om de patiënt veilig en snel naar het ziekenhuis te vervoeren.

Professionele medische hulp

Het is belangrijk om de wervelkolom te stabiliseren. Dit gebeurt met medicijnen, braces, tractie (uitoefenen van aanhoudende trekkracht om de positie te behouden of de misvorming te corrigeren) en/of chirurgie. In een latere fase volgt een medicamenteuze behandeling en meestal ook revalidatietherapie. De patiënt leert dan werken met mobiliteitshulpmiddelen en krijgt fysiotherapie en ergotherapie zodat hij zich leert te verplaatsen en ook enkele dagelijkse taken uit kan voeren.

Prognose van ruggenmergletsel

De arts is vaak niet direct in staat om een prognose te geven omdat het herstel van het lichaam pas na één week tot zes maanden na de schade begint. De meeste patiënten herstellen snel binnen de eerste zes maanden om daarna niet meer veel te verbeteren. Andere patiënten herstellen telkens kleine beetjes gedurende één à twee jaar. Afhankelijk van de ernst van de schade, leidt een ruggenmergletsel tot een korte verlamming of blijvende complicaties.

Complicaties van ernstige aandoening

De patiënt ervaart vele veranderingen aan het lichaam door de dwarslaesie. Enkele complicaties zijn mogelijk zoals:

• een depressie
• een infectie
• een verhoogd risico op bloedstolsels zoals een diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken) of een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• een verlies van de blaascontrole
• een verlies van de darmcontrole
• een verminderd huidgevoel waardoor sneller drukzweren / doorligwonden (decubitus) ontstaan
• een zwelling van de ledematen
• gewichtsverlies / spieratrofie (spierverlies)
• obesitas, hart- en vaatziekten en diabetes mellitus (suikerziekte) door een zittende levensstijl (een verwijzing naar de diëtist is nodig in combinatie met fysiotherapie en ergotherapie)
• orthostatische hypotensie (plotseling duizelig na het opstaan)
• pijn: spierpijn, gewrichtspijn, zenuwpijn
• problemen met de seksuele gezondheid
• problemen met het ademhalingssysteem
• spasticiteit van de spieren (spierstijfheid) of hypotonie (verlaagde spierspanning)

Lees verder

• Autonome dysreflexie: Symptomen door ruggenmergletsel
• Paraplegie: Verlamming onderlichaam met verlies van gevoel
• Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen