Ruggenmergletsel (dwarslaesie): Schade aan ruggenmerg

Een dwarslaesie (ruggenmergletsel) is een ernstige situatie die onmiddellijke medische zorg vereist. Bij deze aandoening ontstaat schade aan een deel van het ruggenmerg of aan de zenuwen aan het einde van het wervelkanaal. Dit letsel, dat compleet of incompleet is, tast onder andere de kracht, het gevoel en de bewegingen aan, al is de klinische presentatie wel zeer variabel. Na een stabilisatie van de patiënt volgt een uitgebreid behandelingsprogramma met medicatie en revalidatietherapie. De patiënt ervaart namelijk mogelijk fysieke, mentale, emotionele en sociale gevolgen van de schade aan het ruggenmerg.

• Epidemiologie van ruggenmergletsel
• Oorzaken van ruggenmergletsels
• Risicofactoren van dwarslaesie
• Traumatische schade aan ruggenmerg
• Niet-traumatische schade aan ruggenmerg
• Soorten
• Compleet
• Incompleet
• Tetraplegie
• Paraplegie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling bij schade aan het ruggenmerg
• Eerste hulp bij ongevallen (EHBO)
• Acute behandeling
• Revalidatie
• Prognose
• Complicaties van dwarslaesie
• Preventie van dwarslaesie

Epidemiologie van ruggenmergletsel

Ongeveer 80% van de patiënten met een ruggenmergletsel zijn mannelijk. Verder lopen mensen tussen de 16 en 30 jaar oud een groter risico op het krijgen van een dwarslaesie. Bij 65-plussers komt schade aan het ruggenmerg vaker voor als gevolg van valpartijen.

Oorzaken van ruggenmergletsels

Het ruggenmerg is een bundel zenuwen die langs het midden van de rug loopt. De signalen heen en weer tussen het lichaam en de hersenen gaan via het ruggenmerg. Een ruggenmergletsel verstoort deze signalen. De dwarslaesie resulteert uit schade aan de wervels, de ligamenten of de schijven van de wervelkolom of een letsel aan het ruggenmerg zelf. Ruggenmergletsels starten meestal met een slag waardoor de wervels van de patiënt breken, verpletterd, samengedrukt of ontwricht geraken. De meeste verwondingen snijden het ruggenmerg niet door. Ze veroorzaken echter wel schade wanneer stukjes wervels afscheuren in bindweefsel of druk uitoefenen op de zenuwdelen die signalen dragen. Verder ontstaat soms ook bijkomende schade na enkele dagen of weken als gevolg van een bloeding, een zwelling, een ontsteking en een vochtophoping in en rond het ruggenmerg.

Risicofactoren van dwarslaesie

Traumatische schade aan ruggenmerg

Schade aan de wervelkolom komt vaker voor bij sporters, duikers, alcoholdrinkers, ouderen en mensen die betrokken zijn bij een ongeval met een voertuig. Volgende risicofactoren leiden mogelijk tot een dwarslaesie:

• beroepsrisico’s, zoals het werken met mechanische gereedschappen of apparatuur
• een auto-ongeluk
• een geweerschot
• een gewelddadige kracht waardoor de helft van het lichaam verdraait
• een slag door een zwaar voorwerp dat op de rug terechtkomt
• een steekwonde
• een val (vooral van grote hoogte)
• elektrische schokken
• verwondingen tijdens het sporten of snel racen

Alcohol speelt voorts bij 25% van de patiënten met een ruggenmergletsel een rol.

Niet-traumatische schade aan ruggenmerg

Een niet-traumatisch ruggenmergletsel is bij een aantal patiënten het gevolg van artritis (gewrichtsontsteking), osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), myelitis (ontsteking van het ruggenmerg), kanker, infecties of een schijfdegeneratie van de wervelkolom.

Soorten

Compleet

Letsels van het ruggenmerg zijn compleet (volledig) of incompleet (onvolledig). Bij een compleet ruggenmergletsel zendt het ruggenmerg geen signalen meer naar gebieden die zich onder de verwonding bevinden. Hierdoor is de patiënt volledig verlamd onder het letsel. De motorische functie (vermogen om bewegingen te controleren) is hierbij volledig verloren gegaan.

Incompleet

Bij een onvolledig ruggenmergletsel, heeft de patiënt nog wel wat beweging en gevoel onder de verwonding omdat sommige zenuwen onder de verwonding nog steeds een beetje werken. Hierin bestaan wel diverse gradaties. Over het algemeen leiden onvolledige verwondingen tot minder functieverlies dan volledige verwondingen op dezelfde plek.

Tetraplegie

Tetraplegie (quadriplegie) is een aandoening waarbij het ruggenmergletsel de armen, de handen, de romp, de benen en de bekkenorganen aangetast zijn.

Paraplegie

Paraplegie is een vorm van verlamming waarbij een deel van de romp of de gehele romp, de benen en de bekkenorganen getroffen zijn. Een verlies van gevoel in het onderlichaam is ook één van de mogelijke symptomen.

Symptomen

De ernst en locatie van de schade bepalen de klinische presentatie en de ernst hiervan.

Volgende tekenen zijn mogelijk:
LIST druk in de nek, het hoofd of de rug
ademhalingsproblemen

bewustzijnsverlies

bloedingen en blauwe plekken op de plaats van het letsel

breuken

coördinatiestoornissen

een duidelijke fysieke misvorming, zoals een abnormaal gedraaide hoofd- of lichaamspositie, een vreemd geplaatste of gedraaide nek of rug

een schok

een verlies van controle over de benen en armen

een verlies van de controle van de darmen (fecale incontinentie) of van de blaas (urine-incontinentie)

evenwichtsproblemen (ataxie)

gevoelsstoornissen zoals gevoelloosheid, tintelingen, en het onvermogen om koude, warmte of aanraking te voelen

matige tot intense pijn in de rug (rugpijn) of nek (nekpijn) (dit is het gevolg van schade aan de zenuwvezels in het ruggenmerg

moeilijk bewegen of opstaan en normaal lopen

moeilijkheden om te kunnen hoesten / moeilijkheden om slijmen op te hoesten

overdreven reflexactiviteiten of spasmen

veranderingen in de seksuele functie, de seksuele gevoeligheid en de vruchtbaarheid

verlamming in een lichaamsgebied

zwakte

Diagnose en onderzoeken

De arts inspecteert en onderzoekt de patiënt grondig. Hij voert een neurologisch onderzoek uit bij de patiënt waarbij hij de reflexen, het gevoel, de bewegingen en de functie van vooral de ledematen test. Bij nekpijn, bewustzijnsveranderingen, duidelijke tekenen van zwakte of neurologische schade, zet de arts meteen beeldvormende onderzoeken in zoals een röntgenfoto, een MRI-scan en een CT-scan. Een meer uitgebreid neurologisch onderzoek is nodig na enkele dagen omdat dan een deel van de zwelling verdwenen is. Hij test dan de spierkracht en het vermogen van het voelen van aanrakingen en prikkels. Hierdoor is de arts in staat om de ernst van het ruggenmergletsel op te sporen.

Behandeling bij schade aan het ruggenmerg

Een ruggenmergletsel is een medisch noodgeval. De schade van een dwarslaesie is blijvend maar een onmiddellijke behandeling vermindert de complicaties op lange termijn.

Eerste hulp bij ongevallen (EHBO)

De begeleider (helper) mag de patiënt niet verplaatsen bij het vermoeden van een ruggenmergletsel of schade aan het hoofd, de nek of de rug. Dit kan namelijk de ruggenmergletsels verergeren. Voorts moet hij de patiënt stabiel en rustig houden en mag hij de patiënt niet zelf naar het ziekenhuis vervoeren.

Acute behandeling

Op de eerste hulp (spoedeisende hulp) beoordeelt de arts de ernst van de verwondingen. Na het onderzoek worden de patiënten doorgaans met een wervelkolomimmobilisator (een harde halskraag) behandeld. Deze is nodig om te voorkomen dat het letsel verergert. Soms geeft men steroïden om de schade aan het ruggenmerg te beperken. Deze medicatie is best doeltreffend binnen de eerste acht uur na het letsel. Bij een patiënt met een ingewikkeld ruggenmergletsel kunnen er chirurgische ingrepen plaatsvinden om de druk van het ruggenmerg te halen.

Revalidatie

Revalidatie begint meestal onmiddellijk na de eerste acute fase en omvat vaak fysiotherapie, ergotherapie, psychotherapie en andere therapieën om de mogelijkheden van de patiënt te herstellen. Door oefeningen en aanpassingen traint de patiënt de kracht, de flexibiliteit en de coördinatie van de getroffen lichaamsdelen. Het doel van de revalidatie is om de patiënt zo onafhankelijk mogelijk te maken.

Prognose

De kans op herstel na een ruggenmergletsel hangt af van de ernst en het type van het letsel. Over het algemeen kan men stellen dat hoe eerder de behandeling en revalidatie starten, hoe beter de vooruitzichten voor herstel zijn. Er zijn echter geen garanties voor volledig herstel van de verloren functies. Bij sommige patiënten treedt verbetering op, maar blijft er een zekere mate van functieverlies bestaan.

Complicaties van dwarslaesie

Een ruggenmergletsel kan tot tal van complicaties leiden, waaronder:

• ademhalingsproblemen, vooral bij hoge niveaus van het letsel
• problemen met de blaas en darmen, waaronder urine-incontinentie en fecale incontinentie
• onderdrukking van het immuunsysteem, wat het risico op infecties verhoogt
• huidzweren en decubitus (doorligwonden) door langdurig zitten of liggen
• spasticiteit en spiercontracturen, die leiden tot stijfheid en pijn
• psychologische gevolgen zoals depressie en angst
• veranderingen in de seksuele functie en vruchtbaarheid
• verlies van botdichtheid en risico op botbreuken door immobiele toestand
• spieratrofie door langdurige inactiviteit

Preventie van dwarslaesie

Voorkomen van ruggenmergletsels omvat het vermijden van risicovolle situaties en het nemen van voorzorgsmaatregelen om letsels te voorkomen:

• het dragen van veiligheidsgordels in voertuigen
• het gebruiken van beschermende uitrusting bij risicovolle sporten
• het vermijden van alcoholgebruik tijdens risicovolle activiteiten
• het oefenen van goede tilltechnieken
• het verbeteren van de veiligheid in de werkomgeving en thuis
• het nemen van preventieve maatregelen tegen valpartijen, vooral bij ouderen
• regelmatige gezondheidscontroles en preventieve medische zorg om risicofactoren te beheren

Lees verder

• Autonome dysreflexie: Symptomen door ruggenmergletsel
• Paraplegie: Verlamming onderlichaam met verlies van gevoel
• Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen