Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken

Bij osteoporose (osteoporosis, botontkalking) is er een tekort aan botweefsel, hoewel het aanwezige bot normaal van structuur is. Deze botziekte wordt gekenmerkt door een hogere snelheid van botafbraak dan botaanmaak. Door het verlies van botmassa is het risico op botbreuken aanzienlijk verhoogd bij patiënten met deze veel voorkomende aandoening. Behandeling omvat een gezonde levensstijl, supplementen, medicijnen, en in sommige gevallen chirurgie. Het risico op het ontwikkelen van osteoporose kan met bepaalde preventieve maatregelen worden verminderd.

• Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen
• Mechanisme
• Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten
• Vormen van osteoporose
• Risicofactoren voor primaire en secundaire osteoporose
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Botbreuken en andere gevolgen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties door verlies van botmassa
• Preventie van osteoporose
• Praktische tips voor het omgaan met osteoporose
• Zorg voor een gezond voedingspatroon voor sterke botten
• Blijf actief met gewichtdragende oefeningen
• Zorg voor een goede houding en balans
• Vermijd roken en beperk alcoholconsumptie
• Neem medicatie volgens je arts' aanbevelingen
• Bescherm jezelf tegen vallen
• Houd je gewicht gezond
• Overweeg ondersteunende hulpmiddelen voor mobiliteit
• Regelmatige controleafspraken
• Misvattingen rond osteoporose
• Osteoporose is een normale en onvermijdelijke leeftijdsgebonden aandoening
• Osteoporose veroorzaakt alleen problemen bij vrouwen
• Als je geen pijn hebt, hoef je je geen zorgen te maken over osteoporose
• Osteoporose is niet ernstig, het leidt alleen tot breuken
• Krachttraining en beweging zijn gevaarlijk voor patiënten met osteoporose
• Osteoporose kan niet worden behandeld, alleen worden voorkomen
• Osteoporose treft alleen ouderen

Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen

Prevalentie wereldwijd
Osteoporose is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat vooral ouderen treft. Het wordt geschat dat meer dan 200 miljoen mensen wereldwijd osteoporose hebben. In Europa en de Verenigde Staten treft de aandoening naar schatting 30% van de postmenopauzale vrouwen.

Incidentie en geografische variatie
De incidentie van osteoporotische fracturen varieert sterk per regio. In Noord-Europa en Noord-Amerika komen fracturen vaker voor, terwijl de incidentie in Aziatische en Afrikaanse landen lager is. Deze verschillen zijn deels te verklaren door genetische en omgevingsfactoren, zoals voeding en lichaamsbeweging.

Morbide en economische impact
Osteoporotische fracturen, zoals heup- en wervelfracturen, zijn geassocieerd met een verhoogde mortaliteit en aanzienlijke zorgkosten. In Europa alleen al wordt de jaarlijkse economische impact geschat op meer dan 37 miljard euro.

Mechanisme

Botombouwcyclus
Osteoporose ontstaat door een disbalans in de botombouw, waarbij de afbraak van botweefsel door osteoclasten sneller verloopt dan de opbouw door osteoblasten. Deze onbalans leidt tot een afname van de botdichtheid en structuur.

Rol van hormonen
Oestrogeen speelt een cruciale rol bij het behoud van botmassa. Bij vrouwen vermindert de oestrogeenproductie aanzienlijk na de menopauze, wat leidt tot versnelde botafbraak. Bij mannen speelt een daling van testosteron een soortgelijke, zij het minder uitgesproken, rol.

Calcium- en vitamine D-tekort
Een gebrek aan calcium en vitamine D vermindert de botmineralisatie, wat osteoporose verergert. Vitamine D is essentieel voor de opname van calcium in de darmen, en een tekort verhoogt het risico op botverlies en fracturen.

Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten

In het lichaam vindt continu een afbraak van oude botten door osteoclasten (botafbrekende cellen) plaats, terwijl osteoblasten (beenweefselvormende cellen) nieuwe botten aanmaken. Bij jongere mensen is de botproductie sneller dan de afbraak, wat leidt tot een toename van botmassa. In de vroege volwassenheid bereikt de botmassa zijn hoogtepunt. Bij veroudering neemt de botmassa sneller af dan de productie van nieuwe botmassa. Mensen met een hoge botmassa in hun jeugd hebben een grotere reserve bij veroudering, wat het risico op osteoporose vermindert.

Vormen van osteoporose

Primair
Primaire osteoporose ontstaat voornamelijk door veroudering, waarbij de botmassa afneemt zonder andere bekende oorzaken. Bij vrouwen versnelt de botontkalking vaak na de menopauze, door de afname van oestrogeen, wat leidt tot verminderde botmassa. Bij mannen treedt primaire osteoporose vaak op na de leeftijd van zeventig jaar.

Secundair
Secundaire osteoporose ontstaat als gevolg van andere medische aandoeningen of externe factoren. Bij mannen komt secundaire osteoporose vaker voor dan bij vrouwen, vaak door bijkomende medische oorzaken.

Risicofactoren voor primaire en secundaire osteoporose

Primair
Primair osteoporose kan worden beïnvloed door:

• Menstruatiepatronen: Vrouwen die laat beginnen met menstrueren, langdurig geen menstruatie hebben of vroeg in de menopauze komen, hebben een verhoogd risico.
• Familiegeschiedenis: Een familiale voorgeschiedenis van osteoporose verhoogt het risico.
• Lichaamsbouw: Personen met een magere lichaamsbouw en een laag lichaamsgewicht hebben een verhoogd risico, vooral als ze geen artrose hebben.
• Eetstoornissen: Patiënten met eetstoornissen, zoals anorexia nervosa, hebben een verhoogd risico.
• Calcium- en vitamine D-tekort: Een lage inname van calcium en vitamine D draagt bij aan de ontwikkeling van osteoporose.
• Levensstijl: Een gebrek aan fysieke activiteit, roken, en alcoholmisbruik verhogen het risico.

Secundair
Aandoeningen
Secundaire osteoporose kan worden veroorzaakt door:

• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• De ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Chronische leverziekte of nierziekte
• Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingen van de darm)
• Kanker
• Lupus
• Mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• Osteogenesis imperfecta (fragiele botten en frequent botbreuken)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Hormonale factoren
Hormonale risicofactoren omvatten:

• Cushing-syndroom (overmatige cortisolproductie)
• Hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklieren)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Hypogonadisme (onvoldoende werking van de geslachtsklieren)

Immobilisatie
Langdurige immobilisatie door ziekte of andere factoren verhoogt het risico op osteoporose, omdat de botten niet worden belast en daardoor sneller kunnen afnemen in massa en sterkte.

Medicatie
Secundaire osteoporose kan ontstaan door het gebruik van bepaalde medicatie:

• Glucocorticoïden: Langdurig gebruik van glucocorticoïden verhoogt het risico.
• Anti-epileptica: Sommige anti-epileptica kunnen bijdragen aan botverlies.
• Behandelingen voor hypothyreoïdie: Langdurige behandeling van een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) kan ook het risico verhogen.
• Hormonale behandelingen: Behandelingen voor prostaatkanker of borstkanker kunnen botontkalking bevorderen.

Risicofactoren

Leeftijd en geslacht
Het risico op osteoporose neemt toe met de leeftijd, en vrouwen hebben een hoger risico dan mannen, met name na de menopauze.

Genetische predispositie
Een familiegeschiedenis van osteoporose verhoogt het risico aanzienlijk. Bepaalde genetische varianten kunnen ook invloed hebben op botdichtheid en breekbaarheid.

Leefstijlfactoren
Roken, overmatig alcoholgebruik, een inactieve levensstijl en een voeding met weinig calcium en vitamine D zijn belangrijke beïnvloedbare risicofactoren.

Medicatie en medische aandoeningen
Langdurig gebruik van corticosteroïden, evenals aandoeningen zoals reumatoïde artritis en hyperthyreoïdie, verhoogt het risico op osteoporose.

Risicogroepen

Postmenopauzale vrouwen
Vrouwen in de postmenopauzale fase lopen een verhoogd risico door de afname van oestrogeen, wat essentieel is voor de botgezondheid.

Mensen met een lage botdichtheid
Patiënten met osteopenie, een voorstadium van osteoporose, hebben een verhoogd risico op de progressie naar osteoporose.

Mensen met chronische aandoeningen
Chronische aandoeningen zoals coeliakie, inflammatoire darmziekten en nierziekten verhogen het risico op botverlies door verminderde opname van voedingsstoffen en hormonale verstoringen.

Symptomen: Botbreuken en andere gevolgen

In een vroeg stadium van osteoporose zijn er meestal geen duidelijke symptomen. Vaak ontdekken patiënten pas dat ze osteoporose hebben nadat ze een fractuur hebben opgelopen. Veelvoorkomende symptomen zijn onder andere:

• Fracturen: Botbreuken, zoals een heupfractuur (gebroken heup), kunnen optreden zonder duidelijke oorzaak, bijvoorbeeld bij bukken of hoesten.
• Wervelfracturen: Compressiefracturen van de wervels leiden vaak tot rugpijn en kunnen zich uitbreiden naar de voorkant van het lichaam.
• Verlies van lichaamslengte: Patiënten kunnen tot 15 cm in lengte verliezen.
• Kyfose: Een toename van thoracale kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) kan leiden tot een gebogen houding.

Alarmsymptomen

Onverklaarbare fracturen
Een fractuur na een minimaal trauma, zoals een val van geringe hoogte, kan een teken zijn van osteoporose.

Houdingsveranderingen
Een kromming van de wervelkolom, vaak zichtbaar als een "bochel", kan duiden op wervelinstortingen veroorzaakt door botverlies.

Pijn in de rug of gewrichten
Aanhoudende rugpijn kan een gevolg zijn van compressiefracturen in de wervels.

Diagnose en onderzoeken

Om osteoporose te diagnosticeren, voert de arts de volgende onderzoeken uit:

• Röntgenfoto: Een röntgenfoto kan worden gemaakt om botfracturen te identificeren, maar is niet ideaal voor het beoordelen van botmassa.
• Botdichtheidsmeting: Een pijnloze botdichtheidsmeting is essentieel om botverlies te meten en het risico op toekomstige fracturen te voorspellen.
• Secundaire oorzaken: Als de symptomen wijzen op een onderliggende aandoening, kan de arts aanvullend bloedonderzoek en urineonderzoek uitvoeren.
• Osteopenie: Indien de botdichtheid verminderd is maar nog niet laag genoeg voor een diagnose van osteoporose, kan osteopenie worden vastgesteld.

Behandeling

Medicatie en supplementen
De behandeling van osteoporose omvat:

• Calcium- en vitamine D-supplementen: Orale calciumsupplementen en vitamine D-supplementen helpen bij het ondersteunen van de botgezondheid.
• Medicijnen: Sommige medicijnen, zoals calcitonine, bisfosfonaten, en antioestrogenen, helpen de botafbraak te verminderen. Pijnstillers kunnen worden voorgeschreven voor pijnverlichting bij fracturen.
• Regelmatige controles: De arts zal regelmatig de botdichtheid meten om te beoordelen of de behandeling effectief is.

Chirurgie
Chirurgie kan nodig zijn bij ernstige gevallen van osteoporose die gepaard gaan met invaliderende pijn door wervelfracturen. De chirurgische behandelingen kunnen omvatten:

• Kyfoplastie: Bij een kyfoplastie wordt materiaal in de wervelkolom geplaatst om de hoogte van de wervels te herstellen en pijn te verlichten.
• Spinale fusie: Deze techniek verbindt de botten van de ruggengraat om beweging te beperken en pijn te verminderen.

Prognose

Langetermijnimpact van fracturen
Fracturen door osteoporose, met name heupfracturen, zijn geassocieerd met verhoogde mortaliteit en een verminderde kwaliteit van leven. Tot 20% van de patiënten met een heupfractuur overlijdt binnen een jaar na de fractuur.

Hersteltijd en complicaties
Het herstel van osteoporotische fracturen kan langdurig zijn, met een verhoogd risico op complicaties zoals diepe veneuze trombose, infecties en verlies van mobiliteit.

Complicaties door verlies van botmassa

Osteoporose kan leiden tot ernstige complicaties door verzwakte botten:

• Heupfracturen: Vooral ouderen met botontkalking lopen een verhoogd risico op heupfracturen, wat kan leiden tot een verhoogd sterfterisico binnen het eerste jaar na de verwonding.
• Wervelfracturen: Fracturen van de wervels kunnen ernstige gevolgen hebben en leiden tot langdurige pijn en invaliditeit.
• Gehoorverlies: Er is een verhoogd risico op gehoorverlies bij patiënten met osteoporose.

Preventie van osteoporose

Om osteoporose te voorkomen, is het belangrijk om al in de jeugd en volwassenheid voor een optimale botgezondheid te zorgen. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Calcium- en vitamine D-inname: Zorg voor voldoende calcium (via zuivelproducten) en vitamine D (door blootstelling aan zonlicht).
• Fysieke activiteit: Regelmatige lichaamsbeweging versterkt de botten en ondersteunt de algehele gezondheid.
• Gezonde levensstijl: Volg een gezonde en gevarieerde voeding, vermijd roken en beperk alcoholconsumptie om de botgezondheid te bevorderen.

Praktische tips voor het omgaan met osteoporose

Zorg voor een gezond voedingspatroon voor sterke botten

Een evenwichtig voedingspatroon speelt een cruciale rol bij het beheersen van osteoporose. Zorg ervoor dat je voldoende calcium en vitamine D binnenkrijgt, aangezien deze voedingsstoffen essentieel zijn voor de gezondheid van je botten. Calcium is te vinden in zuivelproducten, groene bladgroenten en verrijkte voedingsmiddelen, terwijl vitamine D in vette vis, eieren en zonlicht zit. Indien nodig kan je arts supplementen aanbevelen om ervoor te zorgen dat je voldoende van deze belangrijke stoffen binnenkrijgt.

Blijf actief met gewichtdragende oefeningen

Beweging is essentieel om je botten sterk te houden en het verdere verlies van botmassa te vertragen. Gewichtdragende oefeningen, zoals wandelen, hardlopen, dansen of krachttraining, helpen bij het versterken van je botten. Probeer dagelijks minimaal 30 minuten matige lichaamsbeweging te krijgen. Raadpleeg je arts of fysiotherapeut voor een geschikt oefenprogramma, vooral als je al botverlies hebt of risicofactoren voor osteoporose hebt.

Zorg voor een goede houding en balans

Osteoporose verhoogt het risico op botbreuken, vooral in de rug en heupen. Het is daarom belangrijk om een goede houding te behouden en oefeningen te doen die je balans verbeteren. Het versterken van je buik- en rugspieren kan helpen om de belasting op je wervelkolom te verminderen, terwijl oefeningen voor de balans je helpen om valpartijen te voorkomen. Tai chi en yoga zijn bijvoorbeeld uitstekende activiteiten om de balans en flexibiliteit te verbeteren.

Vermijd roken en beperk alcoholconsumptie

Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen de botgezondheid verzwakken en het risico op osteoporose vergroten. Het is raadzaam om te stoppen met roken en je alcoholconsumptie te beperken om je botten te beschermen. Als je moeite hebt om te stoppen met roken of alcoholgebruik te verminderen, overweeg dan om hulp te zoeken bij een zorgverlener die therapieën of ondersteuningsprogramma’s kan aanbevelen.

Neem medicatie volgens je arts' aanbevelingen

In sommige gevallen kan je arts medicatie voorschrijven om osteoporose te behandelen en botverlies te vertragen. Medicijnen zoals bisfosfonaten, denosumab of hormoonvervangende therapie kunnen helpen om de botdichtheid te verbeteren en het risico op breuken te verminderen. Het is belangrijk om de voorgeschreven medicatie strikt volgens de richtlijnen van je arts te nemen en eventuele bijwerkingen onmiddellijk te melden.

Bescherm jezelf tegen vallen

Omdat osteoporose de kans op breuken vergroot, is het belangrijk om je omgeving veilig te maken en valincidenten te voorkomen. Zorg ervoor dat je huis goed verlicht is, dat vloeren vrij zijn van obstakels en dat je antislipmatten gebruikt in badkamers. Overweeg het dragen van stevige, goed passende schoenen en het gebruik van een wandelstok of looprek als je minder goed ter been bent.

Houd je gewicht gezond

Een gezond gewicht helpt niet alleen bij het onderhouden van een evenwichtig voedingspatroon, maar vermindert ook de druk op je botten. Overgewicht verhoogt de belasting op je heupen, knieën en wervelkolom, terwijl ondergewicht kan leiden tot een verhoogd risico op botverlies. Streef naar een gezond gewicht door middel van een combinatie van gezonde voeding en lichaamsbeweging.

Overweeg ondersteunende hulpmiddelen voor mobiliteit

Als je osteoporose ernstig is, kunnen ondersteunende hulpmiddelen zoals een rolstoel of een looprek helpen om de mobiliteit te verbeteren en vallen te voorkomen. Bespreek met je arts welke hulpmiddelen voor jou geschikt kunnen zijn om veilig te blijven bewegen.

Regelmatige controleafspraken

Het is belangrijk om regelmatige controleafspraken bij je arts te plannen om je botdichtheid te monitoren en je behandeling bij te stellen als dat nodig is. Je arts kan bijvoorbeeld een botdichtheidsmeting uitvoeren om te bepalen hoe goed je botten reageren op de behandeling en of er aanvullende maatregelen nodig zijn.

Door deze praktische tips toe te passen, kun je osteoporose beter beheren en de kans op botbreuken verminderen, waardoor je je levenskwaliteit behoudt.

Misvattingen rond osteoporose

Osteoporose is een aandoening waarbij de botdichtheid afneemt, waardoor de botten brozer worden en sneller kunnen breken. Vaak wordt gedacht dat osteoporose alleen ouderen treft of dat het een onvermijdelijk gevolg is van veroudering, maar er zijn veel misvattingen over deze aandoening. Hieronder bespreken we uitgebreid enkele veelvoorkomende misverstanden en geven we heldere uitleg over de realiteit van osteoporose.

Osteoporose is een normale en onvermijdelijke leeftijdsgebonden aandoening

Hoewel het waar is dat de botdichtheid naarmate je ouder wordt geleidelijk afneemt, betekent dit niet dat osteoporose onvermijdelijk is. Botverlies kan bij sommige patiënten sneller en ernstiger optreden dan bij anderen, maar preventieve maatregelen zoals een evenwichtig voedingspatroon gezonde voeding, voldoende calcium- en vitamine D-inname vitaminen en mineralen en regelmatige lichaamsbeweging kunnen de kans op osteoporose aanzienlijk verkleinen. Daarnaast spelen genetische factoren, leefstijl en medische aandoeningen een belangrijke rol in de ontwikkeling van osteoporose.

Osteoporose veroorzaakt alleen problemen bij vrouwen

Osteoporose wordt vaak geassocieerd met vrouwen na de menopauze, omdat de afname van oestrogeen de botafbraak versnelt. Echter, mannen kunnen ook osteoporose ontwikkelen. Hoewel hun botverlies doorgaans langzamer verloopt, krijgen ook mannen op latere leeftijd te maken met een verhoogd risico op botbreuken botbreuken. Factoren zoals lage testosteronspiegels, een tekort aan voedingsstoffen en een gebrek aan lichaamsbeweging kunnen osteoporose bij mannen verergeren.

Als je geen pijn hebt, hoef je je geen zorgen te maken over osteoporose

Osteoporose wordt vaak een ‘stille ziekte’ genoemd omdat het zich lange tijd zonder merkbare symptomen kan ontwikkelen. Veel patiënten ontdekken pas dat ze osteoporose hebben nadat ze een botbreuk oplopen, vaak aan de heup, pols of wervelkolom. Daarom is het belangrijk om preventieve controles en beeldvormende onderzoeken botdichtheidsmetingen te laten uitvoeren, vooral als je risicofactoren hebt zoals een familiegeschiedenis van osteoporose, een lage BMI of langdurig gebruik van bepaalde medicatie geneesmiddelen.

Osteoporose is niet ernstig, het leidt alleen tot breuken

Hoewel een botbreuk op zichzelf al een ernstig probleem is, kan osteoporose ernstige gevolgen hebben voor de mobiliteit en kwaliteit van leven. Heupfracturen kunnen leiden tot blijvende invaliditeit en een verhoogd risico op complicaties zoals infecties of trombose. Daarnaast kan wervelverlies door osteoporose resulteren in een kromme rughouding en chronische rugpijn, wat de dagelijkse activiteiten aanzienlijk kan beperken. Preventie en vroege detectie zijn cruciaal om de impact van osteoporose te minimaliseren.

Krachttraining en beweging zijn gevaarlijk voor patiënten met osteoporose

Veel patiënten denken dat lichaamsbeweging het risico op botbreuken verhoogt, terwijl het tegendeel waar is. Regelmatige gewichtdragende oefeningen, zoals wandelen, joggen of krachttraining, helpen om de botdichtheid te behouden en zelfs te verbeteren. Oefeningen die de balans en coördinatie versterken, zoals yoga en tai chi, kunnen het risico op vallen verminderen. Het is echter belangrijk om onder begeleiding van een professional een veilig en effectief bewegingsprogramma op te stellen, vooral als je al een verhoogd fractuurrisico hebt.

Osteoporose kan niet worden behandeld, alleen worden voorkomen

Hoewel preventie een belangrijke rol speelt, zijn er ook effectieve behandelingsopties voor patiënten die al osteoporose hebben ontwikkeld. Afhankelijk van de ernst van de aandoening kan een arts medicatie voorschrijven die de botafbraak remt of de botaanmaak stimuleert. Daarnaast kunnen aanpassingen in het voedingspatroon en leefstijl helpen om verdere botafbraak te beperken. Een combinatie van medicatie, supplementen en regelmatige beweging kan bijdragen aan het behoud van een sterke botstructuur.

Osteoporose treft alleen ouderen

Hoewel osteoporose vaker voorkomt bij ouderen, kan het ook jongere patiënten treffen, vooral als ze risicofactoren hebben zoals ondervoeding voedingsstoornissen, langdurig gebruik van corticosteroïden, hormonale stoornissen of een inactieve leefstijl. Bij jonge patiënten kan osteoporose vaak onopgemerkt blijven totdat er een botbreuk optreedt. Daarom is het belangrijk om op elke leeftijd aandacht te besteden aan een botversterkend voedingspatroon en voldoende beweging.

Osteoporose is een serieuze aandoening die bij vroegtijdige detectie en de juiste behandeling goed beheersbaar is. Door misvattingen te herkennen en de juiste preventieve maatregelen te nemen, kun je jouw botten sterk houden en het risico op fracturen minimaliseren.

Lees verder

• Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Bisfosfonaten: Medicatie bij botaandoeningen
• Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten
• Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)