Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken

Bij osteoporose (osteoporosis, botontkalking) is er een tekort aan botweefsel, hoewel het aanwezige bot normaal van structuur is. Deze botziekte wordt gekenmerkt door een hogere snelheid van botafbraak dan botaanmaak. Door het verlies van botmassa is het risico op botbreuken aanzienlijk verhoogd bij patiënten met deze veel voorkomende aandoening. Behandeling omvat een gezonde levensstijl, supplementen, medicijnen, en in sommige gevallen chirurgie. Het risico op het ontwikkelen van osteoporose kan met bepaalde preventieve maatregelen worden verminderd.

• Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen
• Mechanisme
• Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten
• Vormen van osteoporose
• Risicofactoren voor primaire en secundaire osteoporose
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Botbreuken en andere gevolgen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties door verlies van botmassa
• Preventie van osteoporose

Epidemiologie botontkalking: Vooral bij vrouwen

Prevalentie wereldwijd

Osteoporose is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat vooral ouderen treft. Het wordt geschat dat meer dan 200 miljoen mensen wereldwijd osteoporose hebben. In Europa en de Verenigde Staten treft de aandoening naar schatting 30% van de postmenopauzale vrouwen.

Incidentie en geografische variatie

De incidentie van osteoporotische fracturen varieert sterk per regio. In Noord-Europa en Noord-Amerika komen fracturen vaker voor, terwijl de incidentie in Aziatische en Afrikaanse landen lager is. Deze verschillen zijn deels te verklaren door genetische en omgevingsfactoren, zoals voeding en lichaamsbeweging.

Morbide en economische impact

Osteoporotische fracturen, zoals heup- en wervelfracturen, zijn geassocieerd met een verhoogde mortaliteit en aanzienlijke zorgkosten. In Europa alleen al wordt de jaarlijkse economische impact geschat op meer dan 37 miljard euro.

Mechanisme

Botombouwcyclus

Osteoporose ontstaat door een disbalans in de botombouw, waarbij de afbraak van botweefsel door osteoclasten sneller verloopt dan de opbouw door osteoblasten. Deze onbalans leidt tot een afname van de botdichtheid en structuur.

Rol van hormonen

Oestrogeen speelt een cruciale rol bij het behoud van botmassa. Bij vrouwen vermindert de oestrogeenproductie aanzienlijk na de menopauze, wat leidt tot versnelde botafbraak. Bij mannen speelt een daling van testosteron een soortgelijke, zij het minder uitgesproken, rol.

Calcium- en vitamine D-tekort

Een gebrek aan calcium en vitamine D vermindert de botmineralisatie, wat osteoporose verergert. Vitamine D is essentieel voor de opname van calcium in de darmen, en een tekort verhoogt het risico op botverlies en fracturen.

Oorzaken: Minder productie en meer afbraak van botten

In het lichaam vindt continu een afbraak van oude botten door osteoclasten (botafbrekende cellen) plaats, terwijl osteoblasten (beenweefselvormende cellen) nieuwe botten aanmaken. Bij jongere mensen is de botproductie sneller dan de afbraak, wat leidt tot een toename van botmassa. In de vroege volwassenheid bereikt de botmassa zijn hoogtepunt. Bij veroudering neemt de botmassa sneller af dan de productie van nieuwe botmassa. Mensen met een hoge botmassa in hun jeugd hebben een grotere reserve bij veroudering, wat het risico op osteoporose vermindert.

Vormen van osteoporose

Primair

Primaire osteoporose ontstaat voornamelijk door veroudering, waarbij de botmassa afneemt zonder andere bekende oorzaken. Bij vrouwen versnelt de botontkalking vaak na de menopauze, door de afname van oestrogeen, wat leidt tot verminderde botmassa. Bij mannen treedt primaire osteoporose vaak op na de leeftijd van zeventig jaar.

Secundair

Secundaire osteoporose ontstaat als gevolg van andere medische aandoeningen of externe factoren. Bij mannen komt secundaire osteoporose vaker voor dan bij vrouwen, vaak door bijkomende medische oorzaken.

Risicofactoren voor primaire en secundaire osteoporose

Primair
Primair osteoporose kan worden beïnvloed door:

• Menstruatiepatronen: Vrouwen die laat beginnen met menstrueren, langdurig geen menstruatie hebben of vroeg in de menopauze komen, hebben een verhoogd risico.
• Familiegeschiedenis: Een familiale voorgeschiedenis van osteoporose verhoogt het risico.
• Lichaamsbouw: Personen met een magere lichaamsbouw en een laag lichaamsgewicht hebben een verhoogd risico, vooral als ze geen artrose hebben.
• Eetstoornissen: Patiënten met eetstoornissen, zoals anorexia nervosa, hebben een verhoogd risico.
• Calcium- en vitamine D-tekort: Een lage inname van calcium en vitamine D draagt bij aan de ontwikkeling van osteoporose.
• Levensstijl: Een gebrek aan fysieke activiteit, roken, en alcoholmisbruik verhogen het risico.

Secundair

Aandoeningen
Secundaire osteoporose kan worden veroorzaakt door:

• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• De ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Chronische leverziekte of nierziekte
• Inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingen van de darm)
• Kanker
• Lupus
• Mastocytose (huidaandoening met ophoping van mestcellen)
• Osteogenesis imperfecta (fragiele botten en frequent botbreuken)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Hormonale factoren
Hormonale risicofactoren omvatten:

• Cushing-syndroom (overmatige cortisolproductie)
• Hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklieren)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Hypogonadisme (onvoldoende werking van de geslachtsklieren)

Immobilisatie
Langdurige immobilisatie door ziekte of andere factoren verhoogt het risico op osteoporose, omdat de botten niet worden belast en daardoor sneller kunnen afnemen in massa en sterkte.

Medicatie
Secundaire osteoporose kan ontstaan door het gebruik van bepaalde medicatie:

• Glucocorticoïden: Langdurig gebruik van glucocorticoïden verhoogt het risico.
• Anti-epileptica: Sommige anti-epileptica kunnen bijdragen aan botverlies.
• Behandelingen voor hypothyreoïdie: Langdurige behandeling van een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) kan ook het risico verhogen.
• Hormonale behandelingen: Behandelingen voor prostaatkanker of borstkanker kunnen botontkalking bevorderen.

Risicofactoren

Leeftijd en geslacht

Het risico op osteoporose neemt toe met de leeftijd, en vrouwen hebben een hoger risico dan mannen, met name na de menopauze.

Genetische predispositie

Een familiegeschiedenis van osteoporose verhoogt het risico aanzienlijk. Bepaalde genetische varianten kunnen ook invloed hebben op botdichtheid en breekbaarheid.

Leefstijlfactoren

Roken, overmatig alcoholgebruik, een inactieve levensstijl en een voeding met weinig calcium en vitamine D zijn belangrijke beïnvloedbare risicofactoren.

Medicatie en medische aandoeningen

Langdurig gebruik van corticosteroïden, evenals aandoeningen zoals reumatoïde artritis en hyperthyreoïdie, verhoogt het risico op osteoporose.

Risicogroepen

Postmenopauzale vrouwen

Vrouwen in de postmenopauzale fase lopen een verhoogd risico door de afname van oestrogeen, wat essentieel is voor de botgezondheid.

Mensen met een lage botdichtheid

Patiënten met osteopenie, een voorstadium van osteoporose, hebben een verhoogd risico op de progressie naar osteoporose.

Mensen met chronische aandoeningen

Chronische aandoeningen zoals coeliakie, inflammatoire darmziekten en nierziekten verhogen het risico op botverlies door verminderde opname van voedingsstoffen en hormonale verstoringen.

Symptomen: Botbreuken en andere gevolgen

In een vroeg stadium van osteoporose zijn er meestal geen duidelijke symptomen. Vaak ontdekken patiënten pas dat ze osteoporose hebben nadat ze een fractuur hebben opgelopen. Veelvoorkomende symptomen zijn onder andere:

• Fracturen: Botbreuken, zoals een heupfractuur (gebroken heup), kunnen optreden zonder duidelijke oorzaak, bijvoorbeeld bij bukken of hoesten.
• Wervelfracturen: Compressiefracturen van de wervels leiden vaak tot rugpijn en kunnen zich uitbreiden naar de voorkant van het lichaam.
• Verlies van lichaamslengte: Patiënten kunnen tot 15 cm in lengte verliezen.
• Kyfose: Een toename van thoracale kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom) kan leiden tot een gebogen houding.

Alarmsymptomen

Onverklaarbare fracturen

Een fractuur na een minimaal trauma, zoals een val van geringe hoogte, kan een teken zijn van osteoporose.

Houdingsveranderingen

Een kromming van de wervelkolom, vaak zichtbaar als een "bochel", kan duiden op wervelinstortingen veroorzaakt door botverlies.

Pijn in de rug of gewrichten

Aanhoudende rugpijn kan een gevolg zijn van compressiefracturen in de wervels.

Diagnose en onderzoeken

Om osteoporose te diagnosticeren, voert de arts de volgende onderzoeken uit:

• Röntgenfoto: Een röntgenfoto kan worden gemaakt om botfracturen te identificeren, maar is niet ideaal voor het beoordelen van botmassa.
• Botdichtheidsmeting: Een pijnloze botdichtheidsmeting is essentieel om botverlies te meten en het risico op toekomstige fracturen te voorspellen.
• Secundaire oorzaken: Als de symptomen wijzen op een onderliggende aandoening, kan de arts aanvullend bloedonderzoek en urineonderzoek uitvoeren.
• Osteopenie: Indien de botdichtheid verminderd is maar nog niet laag genoeg voor een diagnose van osteoporose, kan osteopenie worden vastgesteld.

Behandeling

Medicatie en supplementen
De behandeling van osteoporose omvat:

• Calcium- en vitamine D-supplementen: Orale calciumsupplementen en vitamine D-supplementen helpen bij het ondersteunen van de botgezondheid.
• Medicijnen: Sommige medicijnen, zoals calcitonine, bisfosfonaten, en antioestrogenen, helpen de botafbraak te verminderen. Pijnstillers kunnen worden voorgeschreven voor pijnverlichting bij fracturen.
• Regelmatige controles: De arts zal regelmatig de botdichtheid meten om te beoordelen of de behandeling effectief is.

Chirurgie

Chirurgie kan nodig zijn bij ernstige gevallen van osteoporose die gepaard gaan met invaliderende pijn door wervelfracturen. De chirurgische behandelingen kunnen omvatten:

• Kyfoplastie: Bij een kyfoplastie wordt materiaal in de wervelkolom geplaatst om de hoogte van de wervels te herstellen en pijn te verlichten.
• Spinale fusie: Deze techniek verbindt de botten van de ruggengraat om beweging te beperken en pijn te verminderen.

Prognose

Langetermijnimpact van fracturen

Fracturen door osteoporose, met name heupfracturen, zijn geassocieerd met verhoogde mortaliteit en een verminderde kwaliteit van leven. Tot 20% van de patiënten met een heupfractuur overlijdt binnen een jaar na de fractuur.

Hersteltijd en complicaties

Het herstel van osteoporotische fracturen kan langdurig zijn, met een verhoogd risico op complicaties zoals diepe veneuze trombose, infecties en verlies van mobiliteit.

Complicaties door verlies van botmassa

Osteoporose kan leiden tot ernstige complicaties door verzwakte botten:

• Heupfracturen: Vooral ouderen met botontkalking lopen een verhoogd risico op heupfracturen, wat kan leiden tot een verhoogd sterfterisico binnen het eerste jaar na de verwonding.
• Wervelfracturen: Fracturen van de wervels kunnen ernstige gevolgen hebben en leiden tot langdurige pijn en invaliditeit.
• Gehoorverlies: Er is een verhoogd risico op gehoorverlies bij patiënten met osteoporose.

Preventie van osteoporose

Om osteoporose te voorkomen, is het belangrijk om al in de jeugd en volwassenheid voor een optimale botgezondheid te zorgen. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Calcium- en vitamine D-inname: Zorg voor voldoende calcium (via zuivelproducten) en vitamine D (door blootstelling aan zonlicht).
• Fysieke activiteit: Regelmatige lichaamsbeweging versterkt de botten en ondersteunt de algehele gezondheid.
• Gezonde levensstijl: Volg een gezonde en gevarieerde voeding, vermijd roken en beperk alcoholconsumptie om de botgezondheid te bevorderen.

Lees verder

• Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Bisfosfonaten: Medicatie bij botaandoeningen
• Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten
• Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)