Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)

Osteoporose is een aandoening waarbij de botdichtheid afneemt. Dit komt tot stand wanneer de botten sneller mineralen en calcium gaan verliezen dan het lichaam deze essentiële voedingsstoffen kan vervangen. Hierdoor worden botten minder dicht, verliezen ze hun kracht en beginnen ze makkelijker te breken. Vooral vrouwen lijden aan botontkalking. Veel patiënten realiseren zich niet dat ze de aandoening hebben tot ze een botbreuk krijgen. Osteoporose gaat namelijk niet gepaard met herkenbare symptomen. De botten bereiken rond dertigjarige leeftijd de maximale dichtheid. Daarom is het belangrijk reeds vanaf jonge leeftijd de botten zo dicht mogelijk te houden. Enkele veranderingen in de levensstijl en medische behandelingsopties zijn beschikbaar om verder botverlies te voorkomen en het risico op mogelijke botbreuken te verkleinen.

• Epidemiologie van osteoporose
• Oorzaken van osteoporose
• Risicofactoren van botontkalking
• Afkomst
• Geslacht
• Omgevingsfactoren
• Symptomen van osteoporose
• Diagnose en onderzoeken van osteoporose
• Behandeling van osteoporose
• Prognose van osteoporose
• Complicaties van osteoporose
• Preventie van verlaagde botdichtheid
• Calciumsupplementen nemen
• Gezond gewicht behouden
• Meer tijd doorbrengen in de zon
• Regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren
• Stoppen met roken en alcohol beperken
• Veel voedsel eten dat calcium bevat
• Medicatie ter preventie van een verminderde botdichtheid
• Bisfosfonaten
• Hormoonvervangingstherapie
• Denosumab-injecties
• Praktische tips voor het voorkomen van osteoporose (botontkalking)
• Zorg voor voldoende calcium in je voedingspatroon
• Zorg voor voldoende vitamine D
• Voer regelmatig gewichtdragende oefeningen uit
• Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik
• Zorg voor een gezond gewicht
• Beperk het gebruik van cafeïne en zout
• Overweeg een botdichtheidstest als je risico loopt
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Zorg voor balans in je levensstijl en voorkom vallen
• Vraag advies bij een specialist als je risico loopt op osteoporose

Epidemiologie van osteoporose

Osteoporose is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit, vooral onder oudere volwassenen. Anno augustus 2024 treft osteoporose wereldwijd naar schatting 200 miljoen mensen. Vrouwen hebben een aanzienlijk hoger risico dan mannen, vooral na de menopauze. Ongeveer één op de drie vrouwen en één op de vijf mannen ouder dan 50 jaar zal tijdens hun leven een osteoporotische fractuur oplopen.

Oorzaken van osteoporose

Osteoporose is een botaandoening met een progressief verlies van botweefsel en botmassa die leidt tot verzwakking van het bot. Normaal botweefsel bestaat uit eiwit (collageen) en calciumzouten. Het osteoporoseproces verlaagt zowel de calciumzouten als het eiwit uit het bot. Het verzwakte bot is meer vatbaar voor breuken (fracturen). Bij patiënten met osteoporose treden mogelijk botbreuken op door kleine vallen of verwondingen die normaal geen botbreuk veroorzaken. Botten die vaak breken bij patiënten met osteoporose zijn de wervelkolom, de heupen en de polsen.

Risicofactoren van botontkalking

Afkomst

Patiënten van een Kaukasische of Aziatische afkomst zijn voorts vaker aangetast. Een andere risicofactor is een familiegeschiedenis van osteoporose.

Geslacht

Hoewel osteoporose mogelijk zowel mannen als vrouwen treft, komt de botziekte het meest voor bij vrouwen na de menopauze. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen is belangrijk voor het behoud van de botmassa. Ontoereikend oestrogeen tijdens de menopauze veroorzaakt een versneld botverlies. Zonder effectieve preventie verliest een vrouw 20% - 30% van de botmassa tijdens de eerste tien jaar van de menopauze. Het osteoporoseproces sleept vaak tientallen jaren aan zonder merkbare symptomen. Deze vrouwen zijn zich misschien niet bewust van hun verzwakte botten totdat ze een pijnlijke breuk oplopen.

Omgevingsfactoren

Een te hoge alcoholinname (meer dan twee alcoholische dranken per dag), een voedingspatroon met te weinig calcium en roken dragen bij aan de verlaagde botdichtheid. Verder ervaren patiënten die steroïde medicatie nemen voor de behandeling van andere medische aandoeningen, sneller osteoporose. Ondergewicht (zoals bij patiënten met anorexia nervosa) is mogelijk eveneens geassocieerd met een lage botdichtheid. Tot slot is een levensstijl waarbij mensen weinig fysieke activiteit uitvoeren, gekoppeld aan osteoporose.

Symptomen van osteoporose

Osteoporose staat bekend als een "stille ziekte" omdat het botverlies vaak zonder symptomen optreedt. De meeste mensen realiseren zich niet dat ze osteoporose hebben totdat ze een bot breken. Symptomen die kunnen optreden zijn:

• Rugpijn, veroorzaakt door een ingeklapte wervel of een wervelfractuur.
• Vermindering van de lichaamslengte na verloop van tijd.
• Een gebogen houding.
• Botbreuken die veel gemakkelijker optreden dan verwacht.

Diagnose en onderzoeken van osteoporose

De diagnose van osteoporose wordt vaak gesteld na een botbreuk, maar kan ook proactief worden vastgesteld door middel van botdichtheidsmetingen. De meest gebruikte test is een DXA-scan (dual-energy X-ray absorptiometry), die de dichtheid van botten in de heup en de wervelkolom meet. Andere diagnostische tests kunnen bloedonderzoek omvatten om de niveaus van calcium en vitamine D te meten, evenals urineonderzoek om markers van botafbraak op te sporen.

Behandeling van osteoporose

De behandeling van osteoporose richt zich op het versterken van botten, het vertragen van botverlies, en het voorkomen van fracturen. De behandelingsopties zijn:

Levensstijlveranderingen

Voeding: Het verhogen van de inname van calcium en vitamine D door dieet en supplementen.

Lichaamsbeweging: Regelmatige gewichtdragende en spierversterkende oefeningen helpen de botten te versterken.

Stoppen met roken en alcohol beperken: Dit kan de botgezondheid verbeteren en verdere botafbraak voorkomen.

Medicatie

Bisfosfonaten: Deze medicijnen vertragen de botafbraak en worden vaak als eerstelijnsbehandeling gebruikt.

Denosumab: Een injecteerbare behandeling die de afbraak van botten voorkomt.

Teriparatide: Een parathyroïdhormoon-analoog dat de botaanmaak stimuleert en wordt gebruikt bij ernstige osteoporose.

Raloxifeen: Een selectieve oestrogeenreceptormodulator (SERM) die botverlies bij vrouwen na de menopauze vermindert.

Hormoonvervangingstherapie (HRT)

Voor vrouwen na de menopauze kan HRT nuttig zijn om de botdichtheid te behouden. Dit moet echter zorgvuldig worden overwogen vanwege de potentiële risico's van langdurig gebruik.

Prognose van osteoporose

De prognose voor osteoporose hangt af van het moment waarop de ziekte wordt gediagnosticeerd en behandeld. Vroege interventie en behandeling kunnen het verlies van botmassa vertragen of stoppen, en zelfs helpen om botdichtheid te herstellen. Zonder behandeling kunnen osteoporotische fracturen echter ernstige gevolgen hebben, zoals blijvende invaliditeit en verhoogde mortaliteit.

Complicaties van osteoporose

De meest voorkomende complicaties van osteoporose zijn fracturen, die ernstige pijn en invaliditeit kunnen veroorzaken. Heupfracturen kunnen bijvoorbeeld leiden tot verminderde mobiliteit en een verhoogd risico op overlijden binnen het eerste jaar na de breuk. Wervelfracturen kunnen leiden tot chronische pijn en misvorming van de ruggengraat.

Preventie van verlaagde botdichtheid

Enkele eenvoudige veranderingen in de levensstijl voorkomen osteoporose en zorgen voor een goede botgezondheid.

Calciumsupplementen nemen

Dankzij het nemen van calciumsupplementen is het mogelijk om de calciuminname te verhogen als de inname van voedingsstoffen ontoereikend is. De patiënt moet deze echter na een maaltijd innemen, zodat het supplement correct door het lichaam wordt opgenomen.

Gezond gewicht behouden

Mensen moeten zorgen voor een gezond lichaamsgewicht, omdat een te laag lichaamsgewicht een risicofactor is voor osteoporose.

Meer tijd doorbrengen in de zon

Vitamine D wordt gesynthetiseerd (aangemaakt) wanneer de huid wordt blootgesteld aan zonlicht en speelt een belangrijke rol bij het absorberen van calcium. Veel mensen kampen met lage vitamine D-spiegels, vooral in de winter en het vroege voorjaar. Ouderen die in verpleeghuizen wonen of weinig buiten zijn of die hun huid bedekken, lopen een groter risico op een vitamine D-tekort.

Regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren

Botten zijn een levend weefsel. Gewichtdragende oefeningen versterken de botten. Hoe eerder in het leven mensen starten met lichaamsbeweging, hoe minder kans er is dat mensen later in het leven osteoporose ontwikkelen. Gewichtdragende oefeningen omvatten:

• aerobics
• dansen
• hardlopen
• joggen
• tai chi
• tennissen en andere racketsporten
• trappen oplopen
• wandelen
• wateraerobics
• yoga

Krachttraining is ook de sleutel tot het voorkomen van botontkalking. Deze trainingen maken mensen bovendien flexibeler en verminderen de kans op valongelukken (de meest voorkomende oorzaak van een gebroken heup).

Stoppen met roken en alcohol beperken

Zowel roken als alcohol innemen tasten het vermogen van het lichaam aan om calcium te absorberen, wat bijdraagt aan zwakkere botten.

Veel voedsel eten dat calcium bevat

Wanneer het lichaam niet beschikt over voldoende calcium, zal het de botten gaan afbreken om te krijgen wat het nodig heeft. Een lage inname van calcium is bijgevolg geassocieerd met een lagere botmassa. Door de juiste hoeveelheid calcium te consumeren, is het mogelijk om de snelheid van botverlies te verminderen en vertragen. Goede bronnen van calcium zijn melk, yoghurt, kaas, amandelen, donkere bladgroenten (zoals boerenkool en broccoli) en vis.

Medicatie ter preventie van een verminderde botdichtheid

Er zijn enkele medicijnen beschikbaar die het risico op het ontwikkelen van osteoporose kunnen verminderen.

Bisfosfonaten

Bisfosfonaten stimuleren de botdichtheid door het afbraakproces te vertragen.

Hormoonvervangingstherapie

Dit is effectief bij postmenopauzale vrouwen omdat de medicijnen de verlaagde oestrogeenspiegels verhogen. Hormoonvervangende therapie is aanbevolen voor vrouwen die jonger zijn dan zestig jaar en met een hoog risico lopen op een achteruitgang van hun botdichtheid.

Denosumab-injecties

Deze injecties krijgt een patiënt twee keer per jaar onder de huid toegediend. Ze vertragen de afbraak van het bot.

Praktische tips voor het voorkomen van osteoporose (botontkalking)

Osteoporose is een aandoening waarbij de botten zwakker worden en vatbaarder zijn voor breuken, vaak zonder dat er duidelijke symptomen zijn. Het verlies van botmassa kan geleidelijk optreden, wat de sterkte en dichtheid van je botten vermindert. Gelukkig zijn er verschillende manieren om osteoporose te voorkomen en je botgezondheid te bevorderen, zelfs als je al enige botverlies hebt ervaren. Hier volgen enkele praktische tips om osteoporose te voorkomen en je botten gezond te houden.

Zorg voor voldoende calcium in je voedingspatroon

Calcium is een essentieel mineraal voor de gezondheid van je botten, omdat het helpt bij het behoud van de botdichtheid. Zorg ervoor dat je voldoende calciumrijke voedingsmiddelen consumeert, zoals melk, kaas, yoghurt, donkergroene bladgroenten, tofu en verrijkte plantaardige melk. De aanbevolen hoeveelheid calcium varieert afhankelijk van je leeftijd en geslacht, dus overleg met je arts of diëtist om te bepalen hoeveel je dagelijks nodig hebt en of een supplement nodig is.

Zorg voor voldoende vitamine D

Vitamine D speelt een cruciale rol bij de opname van calcium uit je voeding. Het helpt je lichaam calcium beter op te nemen en draagt bij aan de gezondheid van je botten. Zonnen is een belangrijke bron van vitamine D, maar het komt ook voor in voedingsmiddelen zoals vette vis (zalm, makreel), eieren en verrijkte voedingsmiddelen. In sommige gevallen kan een vitamine D-supplement nodig zijn, vooral in de wintermaanden of voor mensen die weinig buiten komen. Raadpleeg je arts voor advies over de juiste dosering van vitamine D.

Voer regelmatig gewichtdragende oefeningen uit

Lichaamsbeweging is een van de beste manieren om je botten sterk te houden. Gewichtdragende oefeningen zoals wandelen, hardlopen, dansen, en traplopen kunnen helpen de botdichtheid te behouden en de botten sterker te maken. Daarnaast kunnen krachttrainingsoefeningen, zoals het tillen van gewichten, helpen om de spieren rondom de botten te versterken, wat de belasting op de botten kan verminderen. Probeer ten minste 30 minuten per dag matige lichaamsbeweging te krijgen om je botgezondheid te bevorderen.

Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik

Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen de gezondheid van je botten aanzienlijk aantasten. Roken vermindert de botdichtheid door de opname van calcium te verstoren en het botmetabolisme te verlagen. Overmatig alcoholgebruik heeft soortgelijke effecten, evenals het vergroten van het risico op vallen en botbreuken. Als je rookt, probeer dan te stoppen, en als je alcohol drinkt, beperk het dan tot een matige hoeveelheid (maximaal één glas per dag voor vrouwen en twee voor mannen).

Zorg voor een gezond gewicht

Een gezond gewicht helpt de belasting op je botten te verminderen en bevordert de algehele botgezondheid. Ondergewicht kan echter leiden tot botverlies, terwijl overgewicht extra druk uitoefent op de gewrichten. Probeer een gezond, evenwichtig voedingspatroon te behouden en regelmatig te bewegen om je gewicht in balans te houden. Overleg met een arts of diëtist als je moeite hebt met het bereiken of behouden van een gezond gewicht.

Beperk het gebruik van cafeïne en zout

Te veel cafeïne en zout kunnen de botten negatief beïnvloeden. Cafeïne kan de calciumopname verminderen, en overmatige zoutinname kan ervoor zorgen dat calcium via de urine uit je lichaam wordt uitgescheiden. Het is aan te raden om het gebruik van cafeïne tot een matige hoeveelheid te beperken en het zoutgebruik te verminderen door minder bewerkte voedingsmiddelen te eten en zelf maaltijden te bereiden.

Overweeg een botdichtheidstest als je risico loopt

Als je ouder bent dan 50 jaar, een geschiedenis van osteoporose in de familie hebt, of andere risicofactoren hebt zoals een dunne lichaamsbouw, is het verstandig om met je arts te praten over het laten uitvoeren van een botdichtheidstest. Dit onderzoek helpt om de gezondheid van je botten te evalueren en kan vroegtijdige tekenen van botverlies aantonen. Op basis van de resultaten kan je arts gerichte preventieve maatregelen of behandelingen aanbevelen.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Naast calcium en vitamine D is het belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te volgen dat rijk is aan andere voedingsstoffen die de botgezondheid ondersteunen, zoals magnesium, fosfor en vitamine K. Magnesium is te vinden in noten, zaden, volkorenproducten en groene bladgroenten, terwijl fosfor in vlees, gevogelte, vis en zuivelproducten voorkomt. Vitamine K is belangrijk voor de botmineralisatie en komt voor in groene bladgroenten zoals boerenkool en spinazie. Een gevarieerd en gezond dieet draagt bij aan sterke botten.

Zorg voor balans in je levensstijl en voorkom vallen

Preventie van vallen is cruciaal voor mensen met osteoporose, omdat botten die zwakker zijn, vatbaarder zijn voor breuken. Zorg ervoor dat je huis veilig is door obstakels van de vloer te verwijderen, antislipmatten in badkamers te gebruiken en handgrepen te installeren in de douche. Draag stevige schoenen en wees voorzichtig bij het lopen op gladde oppervlakken. Yoga en tai chi kunnen helpen bij het verbeteren van de balans en flexibiliteit, wat het risico op vallen kan verminderen.

Vraag advies bij een specialist als je risico loopt op osteoporose

Als je een verhoogd risico hebt op osteoporose, zoals bij een familiaire geschiedenis van de aandoening, of als je ouder wordt, is het belangrijk om samen te werken met een specialist, zoals een reumatoloog of endocrinoloog, voor preventieve zorg. Zij kunnen je begeleiden bij het maken van een individueel plan voor het behouden van gezonde botten, inclusief de juiste voeding, lichaamsbeweging en eventuele medicatie.

Met deze praktische tips kun je osteoporose voorkomen en de gezondheid van je botten bevorderen. Het nemen van preventieve maatregelen, zoals voldoende lichaamsbeweging, een gezond voedingspatroon en het vermijden van risicofactoren, kan helpen om je botten sterk te houden en het risico op fracturen te verminderen.

Lees verder

• Bisfosfonaten: Medicatie bij botaandoeningen
• Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken
• Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten