Preventie osteoporose (botontkalking, verlies van botmassa)

Osteoporose is een aandoening waarbij de botdichtheid afneemt. Dit komt tot stand wanneer de botten sneller mineralen en calcium gaan verliezen dan het lichaam deze essentiële voedingsstoffen kan vervangen. Hierdoor worden botten minder dicht, verliezen ze hun kracht en beginnen ze makkelijker te breken. Vooral vrouwen lijden aan botontkalking. Veel patiënten realiseren zich niet dat ze de aandoening hebben tot ze een botbreuk krijgen. Osteoporose gaat namelijk niet gepaard met herkenbare symptomen. De botten bereiken rond dertigjarige leeftijd de maximale dichtheid. Daarom is het belangrijk reeds vanaf jonge leeftijd de botten zo dicht mogelijk te houden. Enkele veranderingen in de levensstijl en medische behandelingsopties zijn beschikbaar om verder botverlies te voorkomen en het risico op mogelijke botbreuken te verkleinen.

• Epidemiologie van osteoporose
• Oorzaken van osteoporose
• Risicofactoren van botontkalking
• Afkomst
• Geslacht
• Omgevingsfactoren
• Symptomen van osteoporose
• Diagnose en onderzoeken van osteoporose
• Behandeling van osteoporose
• Prognose van osteoporose
• Complicaties van osteoporose
• Preventie van verlaagde botdichtheid
• Calciumsupplementen nemen
• Gezond gewicht behouden
• Meer tijd doorbrengen in de zon
• Regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren
• Stoppen met roken en alcohol beperken
• Veel voedsel eten dat calcium bevat
• Medicatie ter preventie van een verminderde botdichtheid
• Bisfosfonaten
• Hormoonvervangingstherapie
• Denosumab-injecties

Epidemiologie van osteoporose

Osteoporose is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit, vooral onder oudere volwassenen. Anno augustus 2024 treft osteoporose wereldwijd naar schatting 200 miljoen mensen. Vrouwen hebben een aanzienlijk hoger risico dan mannen, vooral na de menopauze. Ongeveer één op de drie vrouwen en één op de vijf mannen ouder dan 50 jaar zal tijdens hun leven een osteoporotische fractuur oplopen.

Oorzaken van osteoporose

Osteoporose is een botaandoening met een progressief verlies van botweefsel en botmassa die leidt tot verzwakking van het bot. Normaal botweefsel bestaat uit eiwit (collageen) en calciumzouten. Het osteoporoseproces verlaagt zowel de calciumzouten als het eiwit uit het bot. Het verzwakte bot is meer vatbaar voor breuken (fracturen). Bij patiënten met osteoporose treden mogelijk botbreuken op door kleine vallen of verwondingen die normaal geen botbreuk veroorzaken. Botten die vaak breken bij patiënten met osteoporose zijn de wervelkolom, de heupen en de polsen.

Risicofactoren van botontkalking

Afkomst

Patiënten van een Kaukasische of Aziatische afkomst zijn voorts vaker aangetast. Een andere risicofactor is een familiegeschiedenis van osteoporose.

Geslacht

Hoewel osteoporose mogelijk zowel mannen als vrouwen treft, komt de botziekte het meest voor bij vrouwen na de menopauze. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen is belangrijk voor het behoud van de botmassa. Ontoereikend oestrogeen tijdens de menopauze veroorzaakt een versneld botverlies. Zonder effectieve preventie verliest een vrouw 20% - 30% van de botmassa tijdens de eerste tien jaar van de menopauze. Het osteoporoseproces sleept vaak tientallen jaren aan zonder merkbare symptomen. Deze vrouwen zijn zich misschien niet bewust van hun verzwakte botten totdat ze een pijnlijke breuk oplopen.

Omgevingsfactoren

Een te hoge alcoholinname (meer dan twee alcoholische dranken per dag), een voedingspatroon met te weinig calcium en roken dragen bij aan de verlaagde botdichtheid. Verder ervaren patiënten die steroïde medicatie nemen voor de behandeling van andere medische aandoeningen, sneller osteoporose. Ondergewicht (zoals bij patiënten met anorexia nervosa) is mogelijk eveneens geassocieerd met een lage botdichtheid. Tot slot is een levensstijl waarbij mensen weinig fysieke activiteit uitvoeren, gekoppeld aan osteoporose.

Symptomen van osteoporose

Osteoporose staat bekend als een "stille ziekte" omdat het botverlies vaak zonder symptomen optreedt. De meeste mensen realiseren zich niet dat ze osteoporose hebben totdat ze een bot breken. Symptomen die kunnen optreden zijn:

• Rugpijn, veroorzaakt door een ingeklapte wervel of een wervelfractuur.
• Vermindering van de lichaamslengte na verloop van tijd.
• Een gebogen houding.
• Botbreuken die veel gemakkelijker optreden dan verwacht.

Diagnose en onderzoeken van osteoporose

De diagnose van osteoporose wordt vaak gesteld na een botbreuk, maar kan ook proactief worden vastgesteld door middel van botdichtheidsmetingen. De meest gebruikte test is een DXA-scan (dual-energy X-ray absorptiometry), die de dichtheid van botten in de heup en de wervelkolom meet. Andere diagnostische tests kunnen bloedonderzoek omvatten om de niveaus van calcium en vitamine D te meten, evenals urineonderzoek om markers van botafbraak op te sporen.

Behandeling van osteoporose

De behandeling van osteoporose richt zich op het versterken van botten, het vertragen van botverlies, en het voorkomen van fracturen. De behandelingsopties zijn:

Levensstijlveranderingen

Voeding: Het verhogen van de inname van calcium en vitamine D door dieet en supplementen.

Lichaamsbeweging: Regelmatige gewichtdragende en spierversterkende oefeningen helpen de botten te versterken.

Stoppen met roken en alcohol beperken: Dit kan de botgezondheid verbeteren en verdere botafbraak voorkomen.

Medicatie

Bisfosfonaten: Deze medicijnen vertragen de botafbraak en worden vaak als eerstelijnsbehandeling gebruikt.

Denosumab: Een injecteerbare behandeling die de afbraak van botten voorkomt.

Teriparatide: Een parathyroïdhormoon-analoog dat de botaanmaak stimuleert en wordt gebruikt bij ernstige osteoporose.

Raloxifeen: Een selectieve oestrogeenreceptormodulator (SERM) die botverlies bij vrouwen na de menopauze vermindert.

Hormoonvervangingstherapie (HRT)

Voor vrouwen na de menopauze kan HRT nuttig zijn om de botdichtheid te behouden. Dit moet echter zorgvuldig worden overwogen vanwege de potentiële risico's van langdurig gebruik.

Prognose van osteoporose

De prognose voor osteoporose hangt af van het moment waarop de ziekte wordt gediagnosticeerd en behandeld. Vroege interventie en behandeling kunnen het verlies van botmassa vertragen of stoppen, en zelfs helpen om botdichtheid te herstellen. Zonder behandeling kunnen osteoporotische fracturen echter ernstige gevolgen hebben, zoals blijvende invaliditeit en verhoogde mortaliteit.

Complicaties van osteoporose

De meest voorkomende complicaties van osteoporose zijn fracturen, die ernstige pijn en invaliditeit kunnen veroorzaken. Heupfracturen kunnen bijvoorbeeld leiden tot verminderde mobiliteit en een verhoogd risico op overlijden binnen het eerste jaar na de breuk. Wervelfracturen kunnen leiden tot chronische pijn en misvorming van de ruggengraat.

Preventie van verlaagde botdichtheid

Enkele eenvoudige veranderingen in de levensstijl voorkomen osteoporose en zorgen voor een goede botgezondheid.

Calciumsupplementen nemen

Dankzij het nemen van calciumsupplementen is het mogelijk om de calciuminname te verhogen als de inname van voedingsstoffen ontoereikend is. De patiënt moet deze echter na een maaltijd innemen, zodat het supplement correct door het lichaam wordt opgenomen.

Gezond gewicht behouden

Mensen moeten zorgen voor een gezond lichaamsgewicht, omdat een te laag lichaamsgewicht een risicofactor is voor osteoporose.

Meer tijd doorbrengen in de zon

Vitamine D wordt gesynthetiseerd (aangemaakt) wanneer de huid wordt blootgesteld aan zonlicht en speelt een belangrijke rol bij het absorberen van calcium. Veel mensen kampen met lage vitamine D-spiegels, vooral in de winter en het vroege voorjaar. Ouderen die in verpleeghuizen wonen of weinig buiten zijn of die hun huid bedekken, lopen een groter risico op een vitamine D-tekort.

Regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren

Botten zijn een levend weefsel. Gewichtdragende oefeningen versterken de botten. Hoe eerder in het leven mensen starten met lichaamsbeweging, hoe minder kans er is dat mensen later in het leven osteoporose ontwikkelen. Gewichtdragende oefeningen omvatten:

• aerobics
• dansen
• hardlopen
• joggen
• tai chi
• tennissen en andere racketsporten
• trappen oplopen
• wandelen
• wateraerobics
• yoga

Krachttraining is ook de sleutel tot het voorkomen van botontkalking. Deze trainingen maken mensen bovendien flexibeler en verminderen de kans op valongelukken (de meest voorkomende oorzaak van een gebroken heup).

Stoppen met roken en alcohol beperken

Zowel roken als alcohol innemen tasten het vermogen van het lichaam aan om calcium te absorberen, wat bijdraagt aan zwakkere botten.

Veel voedsel eten dat calcium bevat

Wanneer het lichaam niet beschikt over voldoende calcium, zal het de botten gaan afbreken om te krijgen wat het nodig heeft. Een lage inname van calcium is bijgevolg geassocieerd met een lagere botmassa. Door de juiste hoeveelheid calcium te consumeren, is het mogelijk om de snelheid van botverlies te verminderen en vertragen. Goede bronnen van calcium zijn melk, yoghurt, kaas, amandelen, donkere bladgroenten (zoals boerenkool en broccoli) en vis.

Medicatie ter preventie van een verminderde botdichtheid

Er zijn enkele medicijnen beschikbaar die het risico op het ontwikkelen van osteoporose kunnen verminderen.

Bisfosfonaten

Bisfosfonaten stimuleren de botdichtheid door het afbraakproces te vertragen.

Hormoonvervangingstherapie

Dit is effectief bij postmenopauzale vrouwen omdat de medicijnen de verlaagde oestrogeenspiegels verhogen. Hormoonvervangende therapie is aanbevolen voor vrouwen die jonger zijn dan zestig jaar en met een hoog risico lopen op een achteruitgang van hun botdichtheid.

Denosumab-injecties

Deze injecties krijgt een patiënt twee keer per jaar onder de huid toegediend. Ze vertragen de afbraak van het bot.

Lees verder

• Bisfosfonaten: Medicatie bij botaandoeningen
• Osteoporose: Verlies van botmassa met risico op botbreuken
• Botdichtheidsmeting bij osteoporose (onderzoek: DXA-scan)
• Botbreuk: Typen & symptomen van fracturen (gebroken botten)
• Botgezondheid: Tips voor behoud van gezonde en sterke botten