Nyctofobie: Angst voor duisternis / bang zijn in het donker

Voor veel mensen – vooral kinderen – boezemen nacht en duisternis angst in. Voor sommige patiënten is deze angst zeer sterk aanwezig. Zij lijden aan nyctofobie (angst voor de duisternis). Door de intense en irrationele angst voor de duisternis vermijden patiënten donkere plekken of nachtelijke activiteiten. Daarnaast kunnen er andere mentale en lichamelijke symptomen optreden, zoals altijd licht willen hebben tijdens de nacht, angst om de controle te verliezen, een snellere hartslag en duizeligheid. Dankzij een combinatie van diverse therapieën leert een patiënt om te gaan met duisternis en nacht, waardoor de symptomen kunnen verminderen of verdwijnen.

• Terminologie en synoniemen van nyctofobie
• Epidemiologie van angst voor de nacht
• Oorzaken van angstgevoelens voor duisternis
• Traumatische ervaring
• Vorige psychische problemen
• Evolutionaire factoren
• Symptomen
• Lichamelijk
• Mentaal
• Alarmsymptomen van angststoornis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van bang zijn in het donker
• Blootstellingstherapie
• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Medicatie
• Prognose van angstig zijn voor donkere omgeving
• Complicaties van nyctofobie
• Verstoorde slaap
• Sociale isolatie
• Functionele beperkingen
• Emotionele en psychische problemen
• Fysieke klachten
• Preventie van nyctofobie

Terminologie en synoniemen van nyctofobie

Nyctofobie staat ook bekend als scotofobie, lygofobie of achluofobie. Nyctofobie is afgeleid van het Griekse woord ‘nuktos’, wat staat voor nacht of duisternis.

Epidemiologie van angst voor de nacht

Nyctofobie is één van de meest voorkomende fobieën bij kinderen, al is de angststoornis bij patiënten van alle leeftijden mogelijk aanwezig. Circa 90% van alle kinderen ervaart angst in het donker. Bij ernstige angstgevoelens kan de psychische aandoening aanhouden tot in de volwassenheid.

Oorzaken van angstgevoelens voor duisternis

Traumatische ervaring

Elke vorm van trauma of een schrijnende gebeurtenis geassocieerd met duisternis kan een mogelijke uitlokkende factor zijn voor het ontwikkelen van nyctofobie, vooral bij kinderen. Als een kind bijvoorbeeld regelmatig gestraft is door opgesloten te worden in een donkere kamer, is de kans groot dat hij angst ontwikkelt voor het donker. Andere traumatische incidenten die zich 's nachts hebben voorgedaan, zoals misbruik, geweld, verdwalen of ongelukken, kunnen ook scotofobie veroorzaken. Dergelijke ervaringen brengen slechte herinneringen en gedachten naar boven over het potentiële gevaar van de nacht en duisternis.

Vorige psychische problemen

Aanwezigheid van aanhoudende psychische problemen kan eveneens leiden tot angst, zoals angst voor de nacht en duisternis. Vrijwel alle psychische problemen, zoals schizofrenie of autismespectrumstoornis, kunnen de mentale kracht aanzienlijk verminderen. Een patiënt die eerder last heeft gehad van verschillende vormen van depressie, is mogelijk meer vatbaar voor nieuwe psychische problemen. Zelfs een klein voorval, zoals alleen zijn in een donkere kamer of een plotse stroomuitval, kan sneller leiden tot lygofobie.

Evolutionaire factoren

Achluofobie, de angst voor de duisternis, wordt ook in verband gebracht met de evolutie van de mensheid. In de vroege geschiedenis gingen mensen 's nachts jagen en kwamen ze in contact met roofdieren. De duisternis werd toen gezien als een verblijfplaats van kwaad, monsters en paranormale wezens. Dit verklaart waarom duisternis vaak een centraal thema is in horrorfilms en op Halloween. Nyctofobie kan dus ook het gevolg zijn van aangeleerd gedrag dat zijn oorsprong vindt in de menselijke evolutie.

Symptomen

De symptomen van angst voor het donker variëren per patiënt in ernst, aantal en frequentie.

Lichamelijk

Patiënten met angst voor de duisternis ervaren mogelijk paniekaanvallen wanneer ze gedwongen worden om in een donkere omgeving te verblijven. Dit gaat vaak gepaard met fysieke symptomen zoals:

• buikklachten
• duizeligheid
• een opgeblazen gevoel
• een verhoogde hartslag (tachycardie)
• gevoelloosheid rondom de ledematen
• kortademigheid / ademhalingsproblemen
• maagpijn
• pijn op de borst
• trillen / bevingen
• verwardheid
• warme of koude flitsen
• zweten

Mentaal

Veel voorkomende mentale symptomen die wijzen op nyctofobie zijn:

• de dwangmatige behoefte aan licht tijdens de nacht (bijvoorbeeld slapen met een nachtlampje)
• een gevoel van afstandelijkheid ten opzichte van de realiteit
• een intense en onredelijke angst voor de duisternis en nacht (de angst kan ontstaan door alleen maar te denken aan of te anticiperen op duisternis)
• een volledige vermijding van donkere plaatsen
• extreem ongemak door op donkere plaatsen te zijn of ’s nachts ergens te verblijven
• machteloosheid over angst / de controle verliezen
• nervositeit

Alarmsymptomen van angststoornis

Soms neemt de angst voor de nacht een ernstige vorm aan, vooral wanneer de angststoornis langdurig aanhoudt en de kwaliteit van leven wordt aangetast. De patiënt begint dan elke plek te vermijden die (mogelijk) donker is of staakt zelfs nachtelijke activiteiten. Als de bovenstaande symptomen langer dan zes maanden aanhouden, is het aanbevolen om een arts te raadplegen.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de symptomen, angsten, gedachten en gevoelens. Daarnaast is het belangrijk om de medische, sociale, psychische en familiale geschiedenis van de patiënt te onderzoeken. De diagnostische criteria voor nyctofobie zijn opgenomen in de vijfde editie van de diagnostische en statistische handleiding voor psychische stoornissen (DSM-5).

Behandeling van bang zijn in het donker

Een combinatie van verschillende therapieën en medicijnen helpt om de psychische aandoening onder controle te houden.

Blootstellingstherapie

Blootstellingstherapie (exposure therapy) is een zeer effectieve behandelingsmethode voor nyctofobie. De therapeut confronteert de patiënt met duisternis en onderzoekt de reacties van de patiënt. De therapeut leert de patiënt verschillende ontspanningstechnieken, zoals ademhalingscontrole, mindfulness en meditatie, om de angst te verminderen. Door regelmatige blootstellingen bouwt de patiënt langzaam meer vertrouwen op en verminderen de angstgevoelens.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Cognitieve gedragstherapie (CGT) richt zich op het begrijpen van de negatieve gedachten en beelden die de patiënt heeft over duisternis en nacht. De therapeut begeleidt de patiënt bij het vervangen van negatieve gedachten door positieve. Tevens worden passende gedragsroutines aangeleerd die de patiënt helpen om nachttaken uit te voeren en duisternis te tolereren.

Medicatie

Bij patiënten met ernstige klachten kan de arts medicatie voorschrijven, zoals anti-angstmiddelen en antidepressiva, om de symptomen te verminderen. Het gebruik van medicijnen dient altijd in overleg met een arts te gebeuren.

Prognose van angstig zijn voor donkere omgeving

Dankzij therapieën leren patiënten vaak om te wennen aan het donker. De meeste patiënten behouden echter een zekere mate van angst voor de nacht en duisternis in hun leven.

Complicaties van nyctofobie

Nyctofobie kan leiden tot diverse complicaties die de algehele gezondheid en het dagelijks functioneren van een patiënt beïnvloeden:

Verstoorde slaap

Patiënten met nyctofobie vermijden vaak het donker, wat kan leiden tot een verstoord slaappatroon. Ze kunnen moeite hebben met inslapen of doorslapen, wat op zijn beurt kan bijdragen aan chronische vermoeidheid en concentratieproblemen.

Sociale isolatie

De angst voor het donker kan ertoe leiden dat patiënten sociale situaties vermijden, vooral die waarbij ze mogelijk in het donker moeten zijn. Dit kan leiden tot sociale isolatie en een vermindering van de kwaliteit van hun sociale leven.

Functionele beperkingen

De angst om in het donker te zijn kan patiënten beperken in hun dagelijkse activiteiten. Ze kunnen bijvoorbeeld 's avonds laat geen boodschappen doen of deelnemen aan activiteiten die hen blootstellen aan duisternis, wat hun functioneren in het dagelijks leven kan beïnvloeden.

Emotionele en psychische problemen

Langdurige angst en vermijding van het donker kunnen bijdragen aan andere emotionele en psychische problemen, zoals depressie en algemene angststoornissen. De constante stress van het vermijden van angstige situaties kan de mentale gezondheid verder ondermijnen.

Fysieke klachten

De lichamelijke symptomen die gepaard gaan met paniekaanvallen, zoals hartkloppingen, duizeligheid en ademhalingsproblemen, kunnen leiden tot verdere gezondheidsproblemen als ze niet worden behandeld. Het constante ervaren van deze symptomen kan bijdragen aan de ontwikkeling van somatische klachten.

Preventie van nyctofobie

Preventie van nyctofobie kan door het vermijden van traumatische ervaringen in het donker en het aanleren van copingstrategieën. Vroege interventie bij kinderen die angst voor het donker ontwikkelen, kan helpen om ernstigere angststoornissen te voorkomen. Psychische begeleiding en educatie over angststoornissen kunnen ook nuttig zijn om de ontwikkeling van nyctofobie te beperken.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie