Nyctofobie: Angst voor duisternis / bang zijn in het donker

Voor veel mensen – vooral kinderen – boezemen nacht en duisternis angst in. Voor sommige patiënten is deze angst zeer sterk aanwezig. Zij lijden aan nyctofobie (angst voor de duisternis). Door de intense en irrelevante angst voor de duisternis vermijden patiënten donkere plekjes of nachtelijke activiteiten. Daarnaast treden mogelijk nog andere mentale en lichamelijke symptomen op, zoals altijd licht willen hebben tijdens de nacht, angst om de controle te verliezen, een snellere hartslag en duizeligheid. Dankzij een combinatie van diverse therapieën leert een patiënt om te gaan met duisternis en nacht en verminderen of verdwijnen de symptomen.

• Terminologie en synoniemen van nyctofobie
• Epidemiologie van angst voor de nacht
• Oorzaken van angstgevoelens voor duisternis
• Traumatische ervaring
• Vorige psychische problemen
• Evolutionaire factoren
• Symptomen
• Lichamelijk
• Mentaal
• Alarmsymptomen van angststoornis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van bang zijn in het donker
• Blootstellingstherapie
• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Medicatie
• Prognose van angstig zijn voor donkere omgeving

Terminologie en synoniemen van nyctofobie

Nyctofobie staat ook bekend als scotofobie, lygofobie of achluofobie. Nyctofobie is afgeleid van het Griekse woord ‘nuktos’ wat staat voor nacht of duisternis.

Epidemiologie van angst voor de nacht

Nyctofobie één van de meest voorkomende fobieën bij kinderen, al is de angststoornis bij patiënten van alle leeftijden mogelijk aanwezig. Circa 90% van alle kinderen is bang in het donker. Bij ernstige angstgevoelens, houdt de psychische aandoening aan tot in de volwassenheid.

Oorzaken van angstgevoelens voor duisternis

Traumatische ervaring

Elke vorm van een trauma of een schrijnende gebeurtenis geassocieerd met duisternis is een mogelijke uitlokkende factor voor patiënten – vooral kinderen – om nyctofobie te ontwikkelen. Als een kind bijvoorbeeld regelmatig gestraft is geweest door opgesloten te zitten in een donkere kamer, is de kans groot dat hij bang zal worden in het donker. Ook andere traumatische incidenten die zich 's nachts hebben voorgedaan, zoals misbruik en geweld, verdwalen of ongelukken, veroorzaken mogelijk scotofobie. Dergelijke ervaringen brengen slechte herinneringen en gedachten naar boven rond het potentiële gevaar van nacht en duisternis.

Vorige psychische problemen

Elke vorm van aanhoudende psychische problemen resulteert mogelijk eveneens in angst, zoals angst voor de nacht en duisternis. Vrijwel alle psychische problemen zoals schizofrenie of autismespectrumstoornis verminderen de mentale kracht erg. Een patiënt die eerder verschillende soorten depressie heeft gehad, is bijvoorbeeld eveneens meer vatbaar voor nieuwe psychische problemen. Zelfs bij een klein voorval, zoals alleen zijn in een donkere kamer, of een plotse stroomuitval, leidt dan sneller tot lygofobie.

Evolutionaire factoren

Achluofobie, de angst voor de duisternis, is ook in verband gebracht met de evolutie van de mensheid. Vroeg in de nacht gingen mensen 's nachts jagen en werden ze geconfronteerd met roofdieren. De duisternis beschouwden mensen vroeger als ‘verblijfplaats’ van het kwaad, monsters en paranormale wezens. Hierdoor is de duisternis vaak een hoofdthema van horrorfilms en Halloween. Nyctofobie is dus ook het gevolg van aangeleerd gedrag dat is ingegeven door de menselijke evolutie zelf.

Symptomen

De symptomen van de angst voor het donker variëren per patiënt in ernst, aantal en frequentie.

Lichamelijk

Patiënten met angst voor de duisternis ervaren mogelijk paniekaanvallen wanneer patiënten gedwongen worden om in een donkere omgeving te verblijven. Dit gaat gepaard met fysieke symptomen zoals:

• buikklachten
• duizeligheid
• een opgeblazen gevoel
• een verhoogde hartslag (tachycardie)
• gevoelloosheid rondom de ledematen
• kortademigheid / ademhalingsproblemen
• maagpijn
• pijn op de borst
• trillen / bevingen
• verwardheid
• warme of koude flitsen
• zweten

Mentaal

Veel voorkomende mentale symptomen die wijzen op nyctofobie zijn:

• de dwangmatige de behoefte hebben aan licht tijdens de nacht (bijvoorbeeld slapen met een nachtlampje)
• een gevoel van afstandelijkheid ten opzichte van de realiteit
• een intense en onredelijke angst voor de duisternis en nacht (de angst komt mogelijk tot stand door alleen maar te denken of te anticiperen op duisternis)
• een volledige vermijding van donkere plaatsen
• extreem ongemak door op donkere plaatsen te zijn of ’s nachts ergens te zijn
• machteloosheid over angst / de controle verliezen
• nervositeit

Alarmsymptomen van angststoornis

Soms neemt de angst voor de nacht een ernstige vorm aan en dan vooral wanneer de angststoornis lang aanhoudt en de kwaliteit van leven wordt aangetast. De patiënt begint dan elke plaats te vermijden die (mogelijk) donker is of zelfs staakt nachtelijke activiteiten. Als de bovenstaande symptomen langer dan zes maanden aanhouden, is een bezoek aan een arts aanbevolen.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de symptomen, angsten, gedachten en gevoelens. De arts heeft bovendien de medische, sociale en psychische en familiale geschiedenis van de patiënt nodig. De diagnostische criteria voor nyctofobie staan vermeld in de vijfde editie van de diagnostische en statistische handleiding van psychische stoornissen (DSM-5).

Behandeling van bang zijn in het donker

Een combinatie van verschillende therapieën en medicijnen helpen om de psychische aandoening onder controle te houden.

Blootstellingstherapie

Blootstellingstherapie (exposure therapy) is een zeer effectieve behandelingsmethode voor nyctofobie. De therapeut confronteert de patiënt met duisternis en onderzoekt waarom en hoe de patiënt reageert. De therapeut leert de patiënt verschillende ontspanningsmanieren aan, zoals ademhalingscontrole, mindfulness en meditatie om de angst te verminderen. Door regelmatige blootstellingen, bouwt de patiënt stilaan meer vertrouwen op en verminderen de angstgevoelens.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) is gericht op het begrijpen van de negatieve gedachten en beelden die in de geest van de patiënt liggen over duisternis en nachten. De therapeut begeleidt de patiënt en probeert positieve gedachten op te bouwen in plaats zich te richten op de negatieve gedachten. De therapeut reikt tevens passende gedragsroutines aan die een patiënt helpen om nachttaken uit te voeren en duisternis te tolereren.

Medicatie

De arts zet bij patiënten met ernstige klachten medicatie in zoals anti-angstmiddelen en antidepressiva zodat de symptomen verminderen. De patiënt mag de medicijnen enkel innemen in overleg met een arts.

Prognose van angstig zijn voor donkere omgeving

Dankzij de therapieën leren patiënten te wennen in het donker. De meeste patiënten behouden wel een beetje een angst voor de nacht/duisternis in hun leven.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie