Verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon

Bij verwardheid is een patiënt niet in staat om helder en snel te denken. Dit kan gepaard gaan met lichte desoriëntatie in tijd, plaats en persoon, en soms ook met een verminderd bewustzijn. Verwardheid heeft aanzienlijke gevolgen voor de patiënt. Het kan een symptoom zijn van een ernstig medisch probleem. De begeleider moet de patiënt geruststellen en in sommige gevallen snel medische hulp inschakelen, zoals een bezoek aan de arts of het ziekenhuis.

• Synoniemen van verwardheid
• Epidemiologie van verwardheid
• Oorzaken van verwardheid
• Symptomen van verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verwardheid
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van verwardheid

Synoniemen van verwardheid

Verwardheid wordt ook aangeduid met de volgende termen:

• Confusie
• Geestelijke verwarring
• Verwarde toestand

Epidemiologie van verwardheid

Verwardheid komt vaker voor bij ouderen die in het ziekenhuis zijn opgenomen. Het is een veelvoorkomend probleem bij deze populatie, vaak als gevolg van een combinatie van medische aandoeningen, medicijnen en veranderingen in hun omgeving.

Oorzaken van verwardheid

Verwardheid kan veroorzaakt worden door diverse gezondheidsproblemen. De onderstaande lijst geeft enkele van deze mogelijke oorzaken weer:

• Acute hoogteziekte (te snel naar grote hoogte begeven)
• Alkalose
• Anemie
• Angst
• Beriberi (vitamine B1 tekort: thiaminetekort) met hart- of zenuwschade
• Bloedvergiftiging (sepsis)
• Chronische respiratoire insufficiëntie
• De ziekte van Creutzfeldt-Jakob (progressieve hersenaandoening) en gekke-koeienziekte
• Gele koorts (tropische virale infectie met griepachtige symptomen en geelzucht)
• De ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen van gedragsveranderingen, motorische problemen en geheugenverlies)
• De ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• De ziekte van Whipple
• Diabetes insipidus (aandoening met symptomen zoals extreme dorst, frequent urineren en grote hoeveelheden plassen)
• Addison-crisis (complicatie van ziekte van Addison: onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• Atypische longontsteking
• Blaasontsteking (cystitis)
• Cafeïneoverdosis
• Cardiogene shock (onvoldoende bloeddoorstroming door hartschade)
• Cerebraal lymfoom
• Chronische nieraandoening
• Depressie
• Epiduraal hematoom
• Slaaptekort door bijvoorbeeld slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling), nachtmerries of slaapwandelen
• Hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• Hersenbeschadiging
• Hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen de schedel met symptomen van geheugen- en gedragsproblemen)
• Hersentumor
• Hersenvliesontsteking (encefalitis)
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Hoofdtrauma
• Hypovolemische shock
• Jetlag (tijdelijke slaapstoornis door reizen door tijdzones)
• Laag kaliumgehalte in het bloed (hypokaliëmie)
• Laag natriumgehalte in het bloed (hyponatriëmie)
• Laag zuurstofgehalte (bijvoorbeeld bij chronische longaandoeningen) (op te sporen met een pulsoximetrie)
• Lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• Ontsteking van de nier en het nierbekken (pyelonefritis)
• Paniekstoornis met agorafobie (pleinvrees)
• Plotse lage bloeddruk bij rechtstaan (orthostatische hypotensie)
• Plotse daling van de lichaamstemperatuur (hypothyreoïdie)
• Postpartum depressie (depressie na de bevalling)
• Psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• Septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk)
• Slangenbeet
• Trage schildklierfunctie (hypothyreoïdie)
• Dementie (verouderingsziekte van de hersenen) of de ziekte van Alzheimer (ernstige vorm van dementie met progressief geheugenverlies)
• Beroerte (insult door onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• Zonnesteek (oververhitting van het lichaam door een defect in het koelsysteem)
• Epileptische aanvallen
• Chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• Reye-syndroom
• Toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)
• Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan de hersenen met afwijkingen in oogbewegingen, lopen en cognitie)
• West-Nijlvirus (infectie, meestal asymptomatisch, soms met neurologische problemen)
• Hyperventilatie
• Infecties
• Intoxicatie (vergiftiging) door alcohol of drugs
• Koolstofmonoxidevergiftiging
• Koorts
• Lassa-koorts (virale infectie met koorts en bloedingen)
• Listeria
• Littekenweefselvorming in de lever (cirrose)
• Medicijnen (bijvoorbeeld chemotherapie) of ontwenningsverschijnselen bij het stoppen met medicijnen
• Nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• Onbalans van de vochthuishouding en verstoring van de elektrolytenbalans (elektrolytafwijkingen)
• Ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors (glomerulonefritis)
• Sarcoïdose
• SARS
• Schedelfracturen (breuken in de schedel door hoofdtrauma)
• Schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)
• SOA’s bij mannen
• Uitdroging (dehydratatie)
• Vermoeidheid
• Veteranenziekte (ernstige longaandoening door bacteriën in water)
• Voedingstekorten, vooral niacine, thiamine of vitamine B12

Symptomen van verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon

Verwardheid kan zich op verschillende manieren manifesteren. Soms treedt het plotseling op, terwijl het bij anderen geleidelijk ontstaat. In de meeste gevallen ontwikkelt verwardheid zich snel en verdwijnt het ook weer snel. Bij andere patiënten kan verwardheid echter chronisch zijn en moeilijk te behandelen, zoals bij delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie) of dementie. De snelheid en duur van de symptomen zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Verwardheid kan gepaard gaan met ongebruikelijke, vreemde of zelfs agressieve gedragingen. Patiënten kunnen ook gedesoriënteerd zijn in tijd, plaats en persoon, moeite hebben met concentratie, licht bewustzijnsverlies ervaren en moeite hebben met het nemen van beslissingen.

Diagnose en onderzoeken

Contact opnemen met de arts

Verwardheid kan een teken zijn van een ernstige medische aandoening. Bij de volgende symptomen is het raadzaam om onmiddellijk medische hulp te zoeken: bewusteloosheid, duizeligheid of flauwvallen, een koude of klamme huid, langzame ademhaling (bradypneu) of snelle ademhaling (tachypneu), een snelle pols, hoofdpijn, koorts, ongecontroleerde rillingen, plotselinge verwardheid bij een patiënt met diabetes mellitus, of verwardheid na een hoofdletsel. Ook als een patiënt normaal gesproken niet verward is maar plotseling verward raakt, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Dit geldt ook wanneer een patiënt met een verlaagde bloedsuikerspiegel een zoete snack of drankje heeft ingenomen maar na tien minuten nog steeds verward blijft.

Lichamelijk onderzoek

De arts zal een lichamelijk, neurologisch en neuropsychologisch onderzoek uitvoeren. Dit houdt in dat de arts vragen stelt aan de patiënt en/of begeleider over de verwardheid. De arts zal onder andere vragen naar de datum, tijd en locatie. In dit gesprek wordt ook informatie over de medische geschiedenis en de huidige gezondheidstoestand van de patiënt verkregen.

Diagnostisch onderzoek

Begeleider
Een begeleider kan de patiënt eenvoudig bevragen om te beoordelen of deze verward is. Door de patiënt te vragen naar zijn naam, leeftijd en datum kan worden vastgesteld of de patiënt in de war is als hij foutieve of geen antwoorden geeft.

Arts
Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn noodzakelijk bij een patiënt met verwardheid. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en een elektro-encefalogram (EEG) (= radiografisch onderzoek) van het hoofd zijn ook nuttige diagnostische hulpmiddelen.

Behandeling van verwardheid

Zelfzorg

Het is belangrijk om een verwarde patiënt niet alleen te laten. De begeleider dient de patiënt naar een veilige en rustige omgeving te brengen. Het geruststellen van de patiënt door jezelf voor te stellen, zelfs als de patiënt je normaal gesproken kent, kan helpen. Daarnaast is het nuttig om een kalender en/of klok in de nabijheid van de patiënt te plaatsen en te praten over actuele gebeurtenissen en plannen voor de dag. Bij verwardheid door een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) moet de patiënt een zoete drank drinken of een zoete snack eten.

Professionele medische zorg

De behandeling van verwardheid hangt af van de onderliggende oorzaak. Bij infecties zal de arts medicatie voorschrijven. Bij lage bloedsuikerspiegel zijn zoete dranken of snacks effectief. Een evenwichtige voeding kan vitamine-tekorten voorkomen, wat verwardheid kan veroorzaken. Daarnaast is voldoende slaap essentieel voor het herstel van de patiënt.

Prognose

De prognose van verwardheid hangt af van de onderliggende oorzaak. Wanneer de oorzaak effectief wordt behandeld, kunnen veel patiënten volledig herstellen van verwardheid. In gevallen waar verwardheid een symptoom is van een chronische of progressieve aandoening, kan de prognose minder gunstig zijn, en kan verwardheid terugkeren of aanhouden. Regelmatige medische opvolging en tijdige interventie zijn cruciaal voor het verbeteren van de uitkomsten.

Complicaties

Verwardheid kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Verlies van zelfstandigheid door verminderde cognitieve functies
• Verhoogd risico op vallen en verwondingen door verstoorde coördinatie en oriëntatie
• Toegenomen kans op ziekenhuisopnames door achteruitgang in gezondheidstoestand
• Verhoogd risico op psychische aandoeningen zoals depressie door aanhoudende verwardheid
• Agressief gedrag bij sommige patiënten kan leiden tot conflicten en gevaarlijke situaties

Preventie van verwardheid

Preventieve maatregelen om verwardheid te voorkomen zijn onder andere:

• Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging
• Regelmatige medische controles en opvolging bij bekende aandoeningen zoals diabetes of hoge bloeddruk
• Vermijden van overmatige alcoholconsumptie en het gebruik van recreatieve drugs
• Het zorgen voor voldoende slaap en het vermijden van slaaptekort
• Zorgdragen voor een veilige woonomgeving om het risico op vallen en verwondingen te minimaliseren
• Beheren van medicijngebruik en regelmatig overleg met een arts over eventuele bijwerkingen van voorgeschreven medicatie

Lees verder

• Delirium: Acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie
• Sundowning-syndroom: Verwardheid eind v/d dag door dementie
• Desoriëntatie: Oorzaken en behandeling gedesoriënteerd zijn