Verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon

Bij verwardheid is een patiënt niet in staat om helder en snel te denken. Dit kan gepaard gaan met lichte desoriëntatie in tijd, plaats en persoon, en soms ook met een verminderd bewustzijn. Verwardheid heeft aanzienlijke gevolgen voor de patiënt. Het kan een symptoom zijn van een ernstig medisch probleem. De begeleider moet de patiënt geruststellen en in sommige gevallen snel medische hulp inschakelen, zoals een bezoek aan de arts of het ziekenhuis.

• Synoniemen van verwardheid
• Epidemiologie van verwardheid
• Mechanisme
• Oorzaken van verwardheid
• Oorzaken
• Alcohol- of drugsintoxicatie
• Geneesmiddelen en intoxicaties
• Hormonale schommelingen
• Infecties
• Metabole en endocriene stoornissen
• Neurologische aandoeningen
• Ouderdom
• Psychologische factoren
• Slaapstoornissen
• Voedingsstoornissen en tekorten
• Zuurstoftekort
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verwardheid
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van verwardheid

Synoniemen van verwardheid

Verwardheid wordt ook aangeduid met de volgende termen:

• Confusie
• Geestelijke verwarring
• Verwarde toestand

Epidemiologie van verwardheid

Verwardheid is een veelvoorkomend symptoom dat wereldwijd voorkomt en kan duiden op een onderliggende medische of psychologische aandoening. Hoewel verwardheid op elke leeftijd kan optreden, neemt de incidentie toe bij bepaalde groepen, zoals ouderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Incidentie en prevalentie in verschillende leeftijdsgroepen
Bij ouderen komt verwardheid veel voor, vooral als onderdeel van acute medische aandoeningen zoals een delier of dementie. Jongeren en volwassenen kunnen ook episodes van verwardheid ervaren, vaak gerelateerd aan intoxicaties, hoofdtrauma, of psychische aandoeningen.

Geografische variaties en sociaaleconomische factoren
Socio-economische status en toegang tot medische zorg beïnvloeden de prevalentie van verwardheid. In gebieden met beperkte gezondheidszorg kan verwardheid onbehandeld blijven, wat de prognose negatief beïnvloedt.

Risico op hospitalisatie door verwardheid
Verwardheid kan leiden tot hospitalisaties, vooral bij oudere patiënten. Acute episodes van verwardheid kunnen een indicatie zijn van onderliggende gezondheidsproblemen die onmiddellijke medische interventie vereisen.

Mechanisme

Verwardheid ontstaat door ontregeling van het cognitieve systeem, waarbij de hersenen niet goed in staat zijn om informatie te verwerken. Dit kan worden veroorzaakt door verschillende fysiologische, psychologische, en externe factoren die het functioneren van de hersenen beïnvloeden.

Disfunctie in de neurotransmitterhuishouding
Veranderingen in de balans van neurotransmitters, zoals dopamine en acetylcholine, kunnen leiden tot verwardheid. Deze onbalans wordt vaak gezien bij aandoeningen zoals delier, dementie, en psychiatrische stoornissen.

Metabole verstoringen en intoxicaties
Bepaalde stofwisselingsproblemen, zoals hypoglykemie, en intoxicaties door medicatie of alcohol kunnen leiden tot acute verwardheid. Deze factoren belemmeren het normale functioneren van de hersenen en veroorzaken verwarring en desoriëntatie.

Ontstekingen en infecties in het centrale zenuwstelsel
Infecties zoals meningitis of encefalitis veroorzaken ontstekingen in de hersenen die de normale cognitieve processen verstoren, wat leidt tot verwardheid.

Oorzaken van verwardheid

Oorzaken

Verwardheid kan door diverse oorzaken worden uitgelokt, variërend van medische tot psychologische factoren. Het identificeren van de precieze oorzaak is cruciaal voor de juiste behandeling en opvolging.

Alcohol- of drugsintoxicatie

Verwardheid kan optreden bij intoxicatie door alcohol of drugs. Bij overmatig alcoholgebruik of het gebruik van drugs kunnen de hersenen tijdelijk verstoord worden, wat resulteert in verwarring, desoriëntatie en andere cognitieve problemen. Intoxicaties door deze middelen kunnen ook leiden tot langdurige hersenschade, vooral bij chronisch gebruik.

Geneesmiddelen en intoxicaties

Veel geneesmiddelen, zoals slaapmiddelen, antidepressiva en antipsychotica, kunnen als bijwerking verwardheid veroorzaken. Ook intoxicaties door andere toxische stoffen kunnen verwardheid uitlokken. Het effect op de hersenen verschilt per substantie, maar resulteert vaak in een verminderde cognitieve helderheid. Medicijnen zoals benzodiazepines of anticholinergica kunnen verwarring opwekken, vooral bij ouderen.

Hormonale schommelingen

Sommige hormonale veranderingen, zoals die tijdens de menopauze, kunnen verwardheid veroorzaken. Bij vrouwen kunnen schommelingen in oestrogeen de hersenfunctie beïnvloeden en verwardheid veroorzaken. Hormonale veranderingen kunnen ook invloed hebben op slaapkwaliteit, wat weer bijdraagt aan cognitieve problemen.

Infecties

Infecties kunnen verwardheid veroorzaken, vooral bij ouderen. Urineweginfecties, pneumonie, en infecties in het centrale zenuwstelsel zoals meningitis of encefalitis zijn bekende oorzaken. Deze aandoeningen activeren ontstekingsreacties die een directe impact op de hersenen hebben, wat kan leiden tot verwardheid. Bij ernstige infecties kan de hersenfunctie verstoord raken, wat tot desoriëntatie en verwarring leidt.

Metabole en endocriene stoornissen

Veranderingen in de stofwisseling en endocriene functies kunnen verwardheid veroorzaken. Hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel), schildklierafwijkingen, en lever- of nierfalen leiden vaak tot verstoorde cognitieve functies. Bij een tekort aan energie of ontregelde hormonen krijgen de hersenen onvoldoende voedingsstoffen, wat verwardheid kan veroorzaken. Metabole verstoringen kunnen leiden tot elektrolytverstoringen, die de hersenen nadelig beïnvloeden.

Neurologische aandoeningen

Neurologische ziekten zoals dementie, beroertes en epilepsie kunnen leiden tot verwardheid. Dementie veroorzaakt een geleidelijke afname van cognitieve functies, terwijl beroertes en epilepsie plotselinge episodes van verwarring kunnen veroorzaken door hersenschade of verstoringen in de hersenactiviteit. Ook aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson kunnen verwardheid veroorzaken door neurologische achteruitgang.

Ouderdom

Ouderen zijn vaak meer vatbaar voor verwardheid door de cumulatie van verschillende risicofactoren, zoals polyfarmacie, dementie of infecties. In oudere leeftijd kunnen de hersenfuncties beginnen af te nemen, wat kan leiden tot verwarring. Veranderingen in de hersenstructuur en -functie spelen ook een rol in het verhoogde risico op verwardheid bij ouderen.

Psychologische factoren

Stress, angst, depressie en andere psychologische aandoeningen kunnen verwardheid veroorzaken. Deze aandoeningen kunnen de hersenen beïnvloeden door verhoogde niveaus van stresshormonen, zoals cortisol, wat leidt tot cognitieve stoornissen en verwarring. Posttraumatische stressstoornis (PTSS) kan ook een rol spelen bij het ontwikkelen van verwardheid.

Slaapstoornissen

Verstoorde slaap, zoals slapeloosheid of slaapapneu, kan leiden tot verwardheid. Onvoldoende of slechte slaap heeft een directe invloed op de hersenfunctie en kan leiden tot verminderde concentratie, geheugenproblemen en verwardheid. Bij oudere volwassenen komt dit vaker voor, wat bijdraagt aan de verhoogde incidentie van verwardheid.

Voedingsstoornissen en tekorten

Een gebrek aan belangrijke voedingsstoffen, zoals vitamine B12, kan verwardheid veroorzaken. Bepaalde voedingspatronen die leiden tot vitaminetekorten of elektrolytverstoringen kunnen de hersenfunctie negatief beïnvloeden. Vooral bij ouderen kunnen tekorten aan vitamine B12 of foliumzuur leiden tot cognitieve problemen. Een onevenwichtig voedingspatroon, met name een tekort aan essentiële vetzuren, kan bijdragen aan verwardheid.

Zuurstoftekort

Een verminderde zuurstoftoevoer naar de hersenen, bijvoorbeeld door ademhalingsproblemen, hartfalen of anemie, kan leiden tot verwarring. Zuurstoftekort heeft een direct effect op de hersencellen, wat cognitieve functies zoals geheugen en helderheid beïnvloedt. Vooral bij ouderen of mensen met chronische ziekten kan zuurstoftekort bijdragen aan verwardheid.

Voorbeelden van oorzaken van verwardheid omvatten:

• Acute hoogteziekte (te snel naar grote hoogte begeven)
• Alkalose
• Anemie
• Angst
• Beriberi (vitamine B1 tekort: thiaminetekort) met hart- of zenuwschade
• Bloedvergiftiging (sepsis)
• Chronische respiratoire insufficiëntie
• De ziekte van Creutzfeldt-Jakob (progressieve hersenaandoening) en gekke-koeienziekte
• Gele koorts (tropische virale infectie met griepachtige symptomen en geelzucht)
• De ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening met symptomen van gedragsveranderingen, motorische problemen en geheugenverlies)
• De ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• De ziekte van Whipple
• Diabetes insipidus (aandoening met symptomen zoals extreme dorst, frequent urineren en grote hoeveelheden plassen)
• Addison-crisis (complicatie van ziekte van Addison: onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• Atypische longontsteking
• Blaasontsteking (cystitis)
• Cafeïneoverdosis
• Cardiogene shock (onvoldoende bloeddoorstroming door hartschade)
• Cerebraal lymfoom
• Chronische nieraandoening
• Depressie
• Epiduraal hematoom
• Slaaptekort door bijvoorbeeld slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling), nachtmerries of slaapwandelen
• Hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• Hersenbeschadiging
• Hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen de schedel met symptomen van geheugen- en gedragsproblemen)
• Hersentumor
• Hersenvliesontsteking (encefalitis)
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Hoofdtrauma
• Hypovolemische shock
• Jetlag (tijdelijke slaapstoornis door reizen door tijdzones)
• Laag kaliumgehalte in het bloed (hypokaliëmie)
• Laag natriumgehalte in het bloed (hyponatriëmie)
• Laag zuurstofgehalte (bijvoorbeeld bij chronische longaandoeningen) (op te sporen met een pulsoximetrie)
• Lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• Ontsteking van de nier en het nierbekken (pyelonefritis)
• Paniekstoornis met agorafobie (pleinvrees)
• Plotse lage bloeddruk bij rechtstaan (orthostatische hypotensie)
• Plotse daling van de lichaamstemperatuur (hypothyreoïdie)
• Postpartum depressie (depressie na de bevalling)
• Psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties)
• Septische shock (complicatie van sepsis met lage bloeddruk)
• Slangenbeet
• Trage schildklierfunctie (hypothyreoïdie)
• Dementie (verouderingsziekte van de hersenen) of de ziekte van Alzheimer (ernstige vorm van dementie met progressief geheugenverlies)
• Beroerte (insult door onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• Zonnesteek (oververhitting van het lichaam door een defect in het koelsysteem)
• Epileptische aanvallen
• Chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• Reye-syndroom
• Toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)
• Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan de hersenen met afwijkingen in oogbewegingen, lopen en cognitie)
• West-Nijlvirus (infectie, meestal asymptomatisch, soms met neurologische problemen)
• Hyperventilatie
• Infecties
• Intoxicatie (vergiftiging) door alcohol of drugs
• Koolstofmonoxidevergiftiging
• Koorts
• Lassa-koorts (virale infectie met koorts en bloedingen)
• Listeria
• Littekenweefselvorming in de lever (cirrose)
• Medicijnen (bijvoorbeeld chemotherapie) of ontwenningsverschijnselen bij het stoppen met medicijnen
• Nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• Onbalans van de vochthuishouding en verstoring van de elektrolytenbalans (elektrolytafwijkingen)
• Ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors (glomerulonefritis)
• Sarcoïdose
• SARS
• Schedelfracturen (breuken in de schedel door hoofdtrauma)
• Schizofrenie (aandoening met onder andere waanideeën en hallucinaties)
• SOA’s bij mannen
• Uitdroging (dehydratatie)
• Vermoeidheid
• Veteranenziekte (ernstige longaandoening door bacteriën in water)
• Voedingstekorten, vooral niacine, thiamine of vitamine B12

Risicofactoren

Er zijn meerdere risicofactoren die de kans op verwardheid verhogen. Deze kunnen variëren van medische aandoeningen tot omgevingsfactoren.

Chronische ziekten en medicatiegebruik
Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes, nierfalen of hartziekten lopen een hoger risico op verwardheid, vooral bij ontregelingen van hun conditie. Bovendien kan medicatie zoals slaapmiddelen en antidepressiva bijdragen aan verwarring.

Alcohol- en drugsmisbruik
Het gebruik van alcohol en drugs verhoogt het risico op verwardheid door hun directe effect op de hersenfunctie en neurotransmitters. Regelmatig misbruik kan leiden tot cognitieve stoornissen die acute of chronische verwardheid veroorzaken.

Slaaptekort en vermoeidheid
Slaapgebrek en langdurige vermoeidheid ondermijnen het cognitieve functioneren, wat kan resulteren in een verminderde aandacht en verwardheid.

Risicogroepen

Verwardheid treft vooral bepaalde groepen patiënten die kwetsbaarder zijn voor cognitieve disfunctie door medische of psychologische oorzaken.

Ouderen
Verwardheid komt vaker voor bij ouderen vanwege de hogere incidentie van chronische aandoeningen en cognitieve achteruitgang. Ouderen zijn gevoeliger voor verwardheid bij veranderingen in medicatie of omgevingsfactoren.

Patiënten met een voorgeschiedenis van psychische stoornissen
Mensen met bestaande psychische stoornissen zoals schizofrenie of bipolaire stoornis hebben een verhoogd risico op verwardheid, vooral bij stressvolle gebeurtenissen of verandering van medicatie.

Patiënten na operaties
Na een operatie kunnen patiënten verwardheid ervaren door anesthesie, postoperatieve pijnstilling, en de fysieke stress van de ingreep. Postoperatieve verwardheid is een bekend fenomeen bij ouderen en mensen met onderliggende aandoeningen.

Symptomen van verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon

Verwardheid kan zich op verschillende manieren manifesteren. Soms treedt het plotseling op, terwijl het bij anderen geleidelijk ontstaat. In de meeste gevallen ontwikkelt verwardheid zich snel en verdwijnt het ook weer snel. Bij andere patiënten kan verwardheid echter chronisch zijn en moeilijk te behandelen, zoals bij delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie) of dementie. De snelheid en duur van de symptomen zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Verwardheid kan gepaard gaan met ongebruikelijke, vreemde of zelfs agressieve gedragingen. Patiënten kunnen ook gedesoriënteerd zijn in tijd, plaats en persoon, moeite hebben met concentratie, licht bewustzijnsverlies ervaren en moeite hebben met het nemen van beslissingen.

Alarmsymptomen

Verwardheid kan een alarmsymptoom zijn van ernstige onderliggende aandoeningen die onmiddellijke medische evaluatie vereisen.

Plotselinge veranderingen in bewustzijnsniveau
Een abrupte verandering in het bewustzijnsniveau, vooral als de patiënt ongewoon traag of juist overactief reageert, kan wijzen op een ernstige neurologische of medische toestand.

Verlies van oriëntatie in tijd en ruimte
Wanneer een patiënt zich niet bewust is van zijn of haar locatie of de tijd, kan dit duiden op acute verwardheid door een aandoening zoals een beroerte, intoxicatie, of metabole ontregeling.

Hallucinaties en wanen
Het ervaren van hallucinaties of wanen in combinatie met verwardheid kan wijzen op een psychiatrische stoornis of delier en vraagt om dringende evaluatie om onderliggende oorzaken te identificeren.

Diagnose en onderzoeken

Een grondige diagnostische evaluatie is essentieel om de oorzaak van verwardheid te identificeren. De diagnose omvat zowel lichamelijke als neurologische onderzoeken, evenals beeldvorming en laboratoriumtests.

Anamnese en klinisch onderzoek
De medische voorgeschiedenis van de patiënt en het vaststellen van recente veranderingen in medicatie, alcoholgebruik, of slaapgewoonten kunnen waardevolle informatie bieden over de oorzaak van verwardheid.

Neurologisch onderzoek
Een neurologisch onderzoek kan tekenen van neurologische afwijkingen onthullen die verband houden met verwardheid. Het kan ook helpen bij het identificeren van infecties, trauma’s of neurologische aandoeningen.

Bloed- en urinetesten
Laboratoriumonderzoek, zoals bloedonderzoek en urinetesten, helpt om metabole oorzaken, zoals elektrolytstoornissen of nierfalen, als oorzaak van verwardheid te identificeren.

Diagnose en onderzoeken

Contact opnemen met de arts
Verwardheid kan een teken zijn van een ernstige medische aandoening. Bij de volgende symptomen is het raadzaam om onmiddellijk medische hulp te zoeken: bewusteloosheid, duizeligheid of flauwvallen, een koude of klamme huid, langzame ademhaling (bradypneu) of snelle ademhaling (tachypneu), een snelle pols, hoofdpijn, koorts, ongecontroleerde rillingen, plotselinge verwardheid bij een patiënt met diabetes mellitus, of verwardheid na een hoofdletsel. Ook als een patiënt normaal gesproken niet verward is maar plotseling verward raakt, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Dit geldt ook wanneer een patiënt met een verlaagde bloedsuikerspiegel een zoete snack of drankje heeft ingenomen maar na tien minuten nog steeds verward blijft.

Lichamelijk onderzoek
De arts zal een lichamelijk, neurologisch en neuropsychologisch onderzoek uitvoeren. Dit houdt in dat de arts vragen stelt aan de patiënt en/of begeleider over de verwardheid. De arts zal onder andere vragen naar de datum, tijd en locatie. In dit gesprek wordt ook informatie over de medische geschiedenis en de huidige gezondheidstoestand van de patiënt verkregen.

Diagnostisch onderzoek
Begeleider
Een begeleider kan de patiënt eenvoudig bevragen om te beoordelen of deze verward is. Door de patiënt te vragen naar zijn naam, leeftijd en datum kan worden vastgesteld of de patiënt in de war is als hij foutieve of geen antwoorden geeft.

Arts
Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn noodzakelijk bij een patiënt met verwardheid. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en een elektro-encefalogram (EEG) (= radiografisch onderzoek) van het hoofd zijn ook nuttige diagnostische hulpmiddelen.

Behandeling van verwardheid

Zelfzorg
Het is belangrijk om een verwarde patiënt niet alleen te laten. De begeleider dient de patiënt naar een veilige en rustige omgeving te brengen. Het geruststellen van de patiënt door jezelf voor te stellen, zelfs als de patiënt je normaal gesproken kent, kan helpen. Daarnaast is het nuttig om een kalender en/of klok in de nabijheid van de patiënt te plaatsen en te praten over actuele gebeurtenissen en plannen voor de dag. Bij verwardheid door een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) moet de patiënt een zoete drank drinken of een zoete snack eten.

Professionele medische zorg
De behandeling van verwardheid hangt af van de onderliggende oorzaak. Bij infecties zal de arts medicatie voorschrijven. Bij lage bloedsuikerspiegel zijn zoete dranken of snacks effectief. Een evenwichtige voeding kan vitamine-tekorten voorkomen, wat verwardheid kan veroorzaken. Daarnaast is voldoende slaap essentieel voor het herstel van de patiënt.

Prognose

De prognose van verwardheid hangt af van de oorzaak, de leeftijd en de algemene gezondheid van de patiënt. Met een tijdige diagnose en juiste behandeling kunnen veel patiënten herstellen van acute verwardheid, terwijl chronische oorzaken mogelijk blijvende zorg vereisen.

Herstel bij acute verwardheid
Patiënten met acute verwardheid door factoren zoals medicatie of infectie kunnen bij tijdige behandeling volledig herstellen. De duur van herstel varieert afhankelijk van de ernst en oorzaak.

Langetermijnzorg voor chronische verwardheid
Chronische aandoeningen zoals dementie vereisen een zorgplan met aandacht voor de veiligheid en levenskwaliteit van de patiënt, evenals voortdurende controle en ondersteuning van zorgverleners en familieleden.

Psychologische en sociale ondersteuning
Patiënten met aanhoudende verwardheid kunnen baat hebben bij therapie om om te gaan met veranderingen in het cognitieve functioneren en de impact hiervan op hun dagelijks leven te verminderen.

Complicaties

Verwardheid kan leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Verlies van zelfstandigheid door verminderde cognitieve functies
• Verhoogd risico op vallen en verwondingen door verstoorde coördinatie en oriëntatie
• Toegenomen kans op ziekenhuisopnames door achteruitgang in gezondheidstoestand
• Verhoogd risico op psychische aandoeningen zoals depressie door aanhoudende verwardheid
• Agressief gedrag bij sommige patiënten kan leiden tot conflicten en gevaarlijke situaties

Preventie van verwardheid

Preventieve maatregelen om verwardheid te voorkomen zijn onder andere:

• Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging
• Regelmatige medische controles en opvolging bij bekende aandoeningen zoals diabetes of hoge bloeddruk
• Vermijden van overmatige alcoholconsumptie en het gebruik van recreatieve drugs
• Het zorgen voor voldoende slaap en het vermijden van slaaptekort
• Zorgdragen voor een veilige woonomgeving om het risico op vallen en verwondingen te minimaliseren
• Beheren van medicijngebruik en regelmatig overleg met een arts over eventuele bijwerkingen van voorgeschreven medicatie

Lees verder

• Delirium: Acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie
• Sundowning-syndroom: Verwardheid eind v/d dag door dementie
• Desoriëntatie: Oorzaken en behandeling gedesoriënteerd zijn