Sundowning-syndroom: Verwardheid eind v/d dag door dementie

Een patiënt met het sundowning-syndroom ervaart toenemende episoden van verwardheid, rusteloosheid en activiteit naarmate de dag vordert. Deze aandoening wordt vaak geassocieerd met dementie en kan leiden tot ernstige verstoringen in het dagelijkse leven. Zowel niet-medische als medicamenteuze behandelingen kunnen helpen om de symptomen te verlichten en de slaap te verbeteren. Bovendien is het cruciaal dat de verzorger ook goed voor zichzelf zorgt, om te voorkomen dat de patiënt extreme angst ervaart of zichzelf per ongeluk verwondt.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van Sundowning-syndroom
• Risicofactoren van neuropsychiatrische aandoeningen
• Risicogroepen
• Symptomen: Plotse Gedragsveranderingen bij Dementie
• Risicogroepen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via zelfzorgmaatregelen
• Activiteiten uitvoeren
• Lichttherapie
• Regelmatig eten
• Regelmatig slaap- en waakschema volgen
• Zorgen voor goede verlichting
• Zorgen voor netheid
• Zorgen voor rust
• Zorgen voor zichzelf (verzorger)
• Therapeutische activiteiten en hobby's
• Ondersteuning van familie en vrienden
• Technologische hulpmiddelen
• Educatie en training voor verzorgers
• Professionele medische behandeling
• Prognose van het Sundowning-syndroom
• Langetermijnprognose
• Beheersbaarheid
• Invloed op de levenskwaliteit
• Toekomstperspectieven
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Het sundowning-syndroom, een veelvoorkomend fenomeen bij patiënten met dementie, treft voornamelijk ouderen, vooral degenen in de gevorderde stadia van cognitieve achteruitgang. Epidemiologische gegevens wijzen erop dat ongeveer 20-45% van de patiënten met Alzheimer en andere vormen van dementie te maken krijgt met sundowning. Het syndroom komt vaker voor bij patiënten die in verpleeghuizen verblijven, mogelijk door verstoringen in hun dagelijkse routine of omgeving. Verder onderzoek is nodig om regionale en demografische verschillen in prevalentie te begrijpen.

Invloed van dementieprevalentie
De hoge prevalentie van dementie, met name in vergrijzende populaties, draagt direct bij aan het aantal patiënten met sundowning. Naarmate de levensverwachting stijgt, wordt verwacht dat dit syndroom steeds vaker voorkomt.

Sekseverschillen
Hoewel zowel mannen als vrouwen kunnen worden getroffen, suggereren sommige studies dat vrouwen mogelijk een iets hoger risico lopen. Dit kan te maken hebben met de hogere levensverwachting van vrouwen en hun grotere vertegenwoordiging onder dementiepatiënten.

Mechanisme

Het exacte mechanisme achter sundowning is nog niet volledig begrepen, maar het wordt vermoed dat veranderingen in de circadiaanse ritmes en neurologische disfunctie een belangrijke rol spelen.

Circadiaanse verstoring
Bij patiënten met dementie kan de interne biologische klok, die wordt gereguleerd door de hypothalamus, ontregeld raken. Dit leidt tot desoriëntatie van slaap-waakcycli en versterking van gedragsproblemen tegen het einde van de dag.

Neurologische veranderingen
Neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer veroorzaken schade aan hersenstructuren die betrokken zijn bij emotie- en gedragregulatie. Deze beschadiging kan leiden tot prikkelbaarheid, angst en agitatie, die kenmerkend zijn voor sundowning.

Oorzaken van Sundowning-syndroom

Bij patiënten met dementie kan de interne lichaamsklok verstoord zijn, wat verwardheid en uitputting veroorzaakt die typisch zijn voor het sundowning-syndroom. De symptomen verergeren vaak tegen de avond en 's nachts, wat samenvalt met de afname van natuurlijk licht en de toename van schaduwen.

Andere factoren die bijdragen aan het sundowning-syndroom zijn onder meer:

• De overgang van dag naar nacht, waarbij de patiënt mogelijk terugdenkt aan momenten waarop een echtgenoot of kinderen thuiskwamen.
• Een ziekenhuisopname of verhuizen naar een nieuwe, onbekende omgeving.
• Hormonale onevenwichtigheden.
• Medicijnen waarvan de effectiviteit afneemt naarmate de dag vordert.
• Verandering in routines of omgevingsfactoren zoals verlichting en geluid.

Risicofactoren van neuropsychiatrische aandoeningen

Ongeveer 20% van de patiënten met de ziekte van Alzheimer ontwikkelt het sundowning-syndroom. Ook is alcoholmisbruik en drugsmisbruik in verband gebracht met ernstigere symptomen van deze aandoening.

Enkele gedragskenmerken die het risico op sundowning verhogen zijn:

• De aanwezigheid van een infectie, zoals een urineweginfectie.
• Een gefrustreerde en uitgeputte verzorger.
• Verstoringen in het normale dagelijkse schema.
• Toegenomen stress, zoals door een bezoek aan een onbekende locatie of een arts.
• Moeilijkheden bij het onderscheiden van dromen van de werkelijkheid.
• Veranderingen in ervaringen gedurende de dag en nacht, zoals slechte slaap.
• Vermoeidheid.
• Onvoldoende verlichting en schaduwen die paranoia en angst kunnen vergroten.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico op sundowning, voornamelijk als gevolg van cognitieve of omgevingsfactoren.

Patiënten met gevorderde dementie
Naarmate dementie vordert, wordt het risico op sundowning aanzienlijk groter. Deze patiënten ervaren meer cognitieve achteruitgang, wat de kans op gedragsproblemen verhoogt.

Patiënten in verpleeghuizen
Omgevingsveranderingen, gebrek aan regelmaat en verhoogde afhankelijkheid van zorgverleners maken patiënten in verpleeghuizen vatbaarder voor sundowning.

Symptomen: Plotse Gedragsveranderingen bij Dementie

De symptomen van het sundowning-syndroom verschijnen doorgaans tussen 16:30 en 23:00 uur en ontstaan vaak plotseling. Kenmerkende symptomen zijn:

• Auditieve hallucinaties.
• Moeite met helder denken en spreken.
• Paranoia en onverklaarbare gedragsveranderingen.
• Rondzwervingen en slaapstoornissen (zoals moeite met slapen 's nachts en slaperigheid overdag).
• Stemmingswisselingen.
• Verwardheid en visuele hallucinaties (het zien van niet-bestaande beelden).
• Wantrouwen en agressief gedrag, zoals roepen of schreeuwen.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico op sundowning, voornamelijk als gevolg van cognitieve of omgevingsfactoren.

Patiënten met gevorderde dementie
Naarmate dementie vordert, wordt het risico op sundowning aanzienlijk groter. Deze patiënten ervaren meer cognitieve achteruitgang, wat de kans op gedragsproblemen verhoogt.

Patiënten in verpleeghuizen
Omgevingsveranderingen, gebrek aan regelmaat en verhoogde afhankelijkheid van zorgverleners maken patiënten in verpleeghuizen vatbaarder voor sundowning.

Diagnose en onderzoeken

Het sundowning-syndroom wordt gekenmerkt door acute mentale verwardheid en gedragsveranderingen die zich vooral aan het einde van de dag en in de avond voordoen. De symptomen lijken op die van een delier (acute verwardheid met veranderingen in de hersenfunctie), depressie of dementie. Het belangrijkste onderscheid is dat de symptomen typisch toenemen bij zonsondergang of 's avonds. Naarmate het natuurlijke licht afneemt en de omgeving donkerder wordt, verergeren de symptomen. De diagnose wordt klinisch gesteld, waarbij andere oorzaken van de symptomen moeten worden uitgesloten.

Behandeling via zelfzorgmaatregelen

Zelfzorgmaatregelen worden als eerste optie aanbevolen voor patiënten met het sundowning-syndroom om zelfverwonding en ernstige symptomen te voorkomen. Medicatie is niet altijd effectief en kan bijkomende gezondheidsproblemen veroorzaken.

Activiteiten uitvoeren

Activiteiten zoals het vouwen van servetten of de was, televisiekijken of naar muziek luisteren kunnen helpen om de gedachten af te leiden en verwardheid te verminderen. Het verbeteren van de slaap kan worden bevorderd door medische afspraken te plannen, te zwemmen of boodschappen te doen.

Lichttherapie

Sommige patiënten hebben baat bij lichttherapie. Hierbij wordt de patiënt gedurende één tot twee uur 's ochtends blootgesteld aan fel licht van een fluorescentielamp. Dit kan helpen om symptomen later op de avond te verminderen.

Regelmatig eten

Een consistente eetroutine is nuttig. Vermijd nicotine rokers, cafeïne en alcohol voor het slapen gaan, evenals grote maaltijden en overmatige hoeveelheden snoep.

Regelmatig slaap- en waakschema volgen

Het handhaven van een normaal waak- en slaapritme is cruciaal. Patiënten met sundowning-syndroom kunnen halverwege de ochtend een dutje doen, maar moeten ervoor zorgen dat ze niet opnieuw slapen voordat het tijd is om naar bed te gaan.

Zorgen voor goede verlichting

Veranderingen in licht kunnen symptomen uitlokken. Zorg ervoor dat het licht helder blijft na het verdwijnen van het daglicht, en gebruik nachtlampen of zachte verlichting 's nachts. Dit helpt patiënten te orienteren als ze 's nachts ontwaken.

Zorgen voor netheid

Een opgeruimd huis zonder rommel helpt verwardheid te verminderen en het risico op verwondingen te verkleinen. Vermijd het gebruik van hekjes om trappen te blokkeren; berg gevaarlijke voorwerpen goed op.

Zorgen voor rust

Zorg voor voldoende rust en ondersteuning voor zowel de patiënt als de verzorger. Vermijd luide televisie, kinderen en muziek die de patiënt kunnen verstoren. Zachte muziek of natuurgeluiden kunnen rust en vertrouwen geven. De verzorger moet kalm blijven, de patiënt geruststellen en conflicten vermijden.

Zorgen voor zichzelf (verzorger)

Het is belangrijk dat de verzorger ook goed voor zichzelf zorgt. Overweeg om een vriend of familielid 's nachts in te schakelen om te helpen. Neem overdag rustpauzes en overweeg het inhuren van professionele thuiszorgdiensten indien nodig.

Therapeutische activiteiten en hobby's

Het betrekken van de patiënt bij therapeutische activiteiten zoals kunst- en muziektherapie kan helpen bij het verminderen van stress en angst. Creatieve bezigheden kunnen ook bijdragen aan een verbeterd welzijn en gemoedstoestand.

Ondersteuning van familie en vrienden

Het is waardevol om een netwerk van familie en vrienden in te schakelen voor emotionele en praktische ondersteuning. Dit kan de last van de verzorger verlichten en bijdragen aan een meer evenwichtige zorgomgeving.

Technologische hulpmiddelen

Moderne technologieën, zoals GPS-trackers en slimme thuishulpsystemen, kunnen bijdragen aan de veiligheid van patiënten met sundowning-syndroom. Deze hulpmiddelen kunnen helpen bij het monitoren van de patiënt en het voorkomen van gevaarlijke situaties.

Educatie en training voor verzorgers

Verzorgers kunnen baat hebben bij educatie en training over het omgaan met sundowning-syndroom. Dit kan hen helpen bij het ontwikkelen van strategieën en technieken om de symptomen te beheersen en de zorg effectiever te maken.

Professionele medische behandeling

Medicijnen kunnen helpen bij het verminderen van agitatie (rusteloosheid) en agressief gedrag. Voorbeelden zijn melatonine en antipsychotica. Medicatie is echter niet altijd effectief en kan leiden tot bijwerkingen. Antipsychotica verhogen ook het risico op mortaliteit bij ouderen. Bespreek mogelijke bijwerkingen met een arts of apotheker. Een oogonderzoek kan nodig zijn, omdat een slecht gezichtsvermogen visuele hallucinaties kan verergeren.

Prognose van het Sundowning-syndroom

De prognose van het sundowning-syndroom varieert sterk, afhankelijk van de onderliggende oorzaken en de ernst van de symptomen. Aangezien sundowning vaak voorkomt bij mensen met dementie, zoals de ziekte van Alzheimer, is het verloop van het syndroom meestal chronisch en progressief.

Langetermijnprognose

Bij personen met dementie kan sundowning na verloop van tijd verergeren, vooral naarmate de dementie voortschrijdt. De symptomen kunnen frequenter en intenser worden, wat de levenskwaliteit van zowel de patiënt als de zorgverleners negatief beïnvloedt.

Beheersbaarheid

Hoewel het sundowning-syndroom zelf niet volledig kan worden genezen, kunnen de symptomen vaak worden beheerst door middel van aanpassingen in de omgeving, medicatie en gestructureerde dagelijkse routines. Een vroegtijdige en consistente aanpak kan helpen om de impact van sundowning te minimaliseren.

Invloed op de levenskwaliteit

Het goed beheren van sundowning kan de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk verbeteren. Door proactieve maatregelen te nemen, zoals het vermijden van triggers en het bieden van een rustige en vertrouwde omgeving, kunnen de symptomen worden verminderd, wat bijdraagt aan een betere algehele levenskwaliteit.

Toekomstperspectieven

De prognose op lange termijn blijft echter ongunstig, vooral bij progressieve neurologische aandoeningen. Naarmate de onderliggende ziekte vordert, kunnen de uitdagingen rondom sundowning toenemen, wat een intensievere zorg en ondersteuning vereist.

Complicaties

Als sundowning onbehandeld blijft, kunnen er complicaties ontstaan die de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden.

Slaapgebrek en uitputting
Chronisch slaapgebrek kan de algehele gezondheid en stemming van de patiënt verslechteren, wat leidt tot verdere cognitieve achteruitgang.

Verhoogd risico op vallen
Door agitatie en desoriëntatie lopen patiënten een verhoogd risico op valpartijen, wat kan leiden tot ernstige verwondingen zoals fracturen.

Preventie

Het voorkomen van sundowning vereist een combinatie van gedragsstrategieën en omgevingsaanpassingen.

Structuur in de dagelijkse routine
Het handhaven van een consistente dagindeling helpt patiënten zich beter georiënteerd te voelen en vermindert de kans op sundowning.

Optimalisatie van verlichting
Een goede verlichting in de avonduren kan visuele signalen versterken en desoriëntatie verminderen. Het gebruik van zachte, indirecte verlichting wordt aanbevolen.

Lees verder

• Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)
• Agitatie: Rusteloosheid door medische of psychische oorzaken
• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur
• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips