Sundowning-syndroom: Verwardheid eind v/d dag door dementie

Een patiënt met het sundowning-syndroom (sundown-syndroom) ervaart toenemende episoden van verwardheid, rusteloosheid en activiteit bij het vorderen van de dag. De aandoening is vaak in verband gebracht met dementie. Enkele niet-medische maatregelen verminderen de incidentie van het sundowning-syndroom, maar ook medicamenteuze behandelingen zijn mogelijk om de symptomen te verminderen en de slaap te verbeteren. Daarnaast is het ook belangrijk dat de verzorger rust uitstraalt en goed voor zichzelf zorgt. Op deze manier ervaart de patiënt geen extreme angst of verwondt hij zichzelf niet per ongeluk.

• Oorzaken van sundowning-syndroom
• Risicofactoren van neuropsychiatrische aandoening
• Symptomen: Plotse gedragsveranderingen bij dementie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via zelfzorgmaatregelen
• Activiteiten uitvoeren
• Lichttherapie krijgen
• Regelmatig eten
• Regelmatig slaap- en waakschema volgen
• Zorgen voor goede verlichting
• Zorgen voor netheid
• Zorgen voor rust
• Zorgen voor zichzelf (verzorger)
• Professionele medische behandeling
• Complicaties

Oorzaken van sundowning-syndroom

Bij een patiënt met dementie is de interne lichaamsklok vaak gewijzigd. Dit veroorzaakt verwardheid en uitputting die optreden bij het sundowning-syndroom.

Andere factoren die leiden tot symptomen van de aandoening zijn:

• de overgang van dag naar nacht waarbij de patiënt terugdenkt aan vroegere tijden waarbij een echtgenoot of de kinderen naar huis kwamen
• een ziekenhuisopname of verhuizen naar een nieuwe, onbekende plaats
• hormonale onevenwichtigheden
• medicijnen waarvan de werking afneemt naarmate de dag vordert

Risicofactoren van neuropsychiatrische aandoening

Ongeveer één op de vijf patiënten met de ziekte van Alzheimer ontwikkelt het sundowning-syndroom. Ook is alcoholmisbruik of drugsmisbruik in verband gebracht met vaak ernstige symptomen van de aandoening.

Enkele gedragskenmerken leiden sneller tot symptomen:

• de aanwezigheid van een infectie zoals een urineweginfectie
• een gefrustreerde en uitgeputte verzorger hebben
• een verstoring van het normale dagelijkse schema
• meer stress, zoals na een bezoek aan een onbekende plaats of het bezoek aan een arts
• moeilijkheden om dromen van de werkelijkheid te onderscheiden
• veranderingen in ervaringen gedurende de dag en nacht, zoals een slechte slaap
• vermoeidheid
• weinig verlichting en schaduwen die paranoia en angst vergroten

Symptomen: Plotse gedragsveranderingen bij dementie

De symptomen van het sundowning-syndroom komen meestal voor tussen 16:30 en 23:00u ’s avonds en ontstaan plotseling. Volgende tekenen komen voor:

• auditieve hallucinaties
• moeite met helder denken
• moeite met spreken
• paranoia
• plotselinge, onverklaarbare gedragsveranderingen
• roepen / schreeuwen of agressief gedrag
• rondzwervingen
• slaapstoornissen (’s nachts niet kunnen slapen, slaperigheid overdag)
• stemmingswisselingen
• verwardheid
• visuele hallucinaties (zien van onechte beelden)
• wantrouwen

Diagnose en onderzoeken

Bij het sundowning-syndroom ontstaat een toestand van acute mentale verwardheid en gedragsveranderingen die plaatsvinden aan het einde van de dag en in de nacht. De symptomen lijken op een delier (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie), een depressie of dementie. Het verschil ligt in het feit dat de gedragsproblemen zich typisch voordoen bij zonsondergang of 's avonds. Naarmate het natuurlijke licht vermindert en de schaduwen toenemen, verergeren de symptomen. De diagnose van de neuropsychiatrische aandoening gebeurt puur klinisch.

Behandeling via zelfzorgmaatregelen

De behandeling zonder medicatie is altijd de eerste optie voor patiënten met het sundowning-syndroom om zelfverwonding te voorkomen. Medicatie is niet altijd effectief en leidt bovendien sneller tot gezondheidsproblemen.

Activiteiten uitvoeren

Servetten of de was vouwen, televisiekijken of naar muziek luisteren zijn nuttige tips om het denken om te leiden en de verwardheid te verminderen. De slaap verbeteren gaat door het plannen van medische afspraken, zwemmen of boodschappen doen.

Lichttherapie krijgen

Sommige patiënten zijn gebaat met lichttherapie. De patiënt wordt dan gedurende één tot twee uur in de ochtend blootgesteld aan een felle fluorescentielamp. Dit vermindert mogelijk de klachten later op de avond.

Regelmatig eten

Dagelijks op ongeveer hetzelfde tijdstip eten is nuttig. Voor bedtijd consumeert de patiënt geen nicotine (niet roken!), cafeïne, alcohol, grote maaltijden en overmatige hoeveelheden snoep.

Regelmatig slaap- en waakschema volgen

Een normaal waak- en slaapritme is belangrijk. Een patiënt met sundowning-syndroom doet best halverwege de ochtend een dutje, maar gaat dan niet opnieuw slapen voor bedtijd.

Zorgen voor goede verlichting

Vaak resulteren veranderingen in het licht tot de symptomen. Het licht moet helder blijven wanneer het daglicht verdwijnt en 's nachts zijn nachtlampen of lampen met weinig licht nuttig. Hierdoor weten patiënten waar ze zich bevinden als ze ’s nachts ontwaken.

Zorgen voor netheid

Een net huis zonder rommel voorkomt verwardheid en vermindert het risico op verwondingen. Een hek om de trap te blokkeren is niet aanbevolen. Alles wat potentieel gevaarlijk is, zoals keukengerei, bergt de verzorger goed op.

Zorgen voor rust

Het krijgen van voldoende rust en ondersteuning is belangrijk voor zowel patiënten met het sundowning-syndroom als hun verzorgers. Luide televisie, luidruchtige kinderen of luide muziek verstoren het ritme van patiënten en lokken symptomen uit. Daarom moeten verzorgers deze activiteiten vermijden. Zachte muziek uit het tijdperk van de patiënt of geluiden van de natuur geven echter vertrouwen en rust. Verder reageert een verzorger steeds rustig, stelt hij de patiënt gerust, vertelt hij dat alles in orde is en maakt hij geen ruzie.

Zorgen voor zichzelf (verzorger)

De verzorger zorgt eveneens voor zichzelf. Het is nuttig dat een vriend of familielid 's nachts af en toe invalt om voor de geliefde patiënt te zorgen. Overdag een dutje doen geeft ’s avonds en ’s nachts meer energie indien nodig. Verder neemt de verzorger zo veel mogelijk pauzes overdag. Het inhuren van een thuiszorgdienst of andere professionele hulp is eveneens aanbevolen.

Professionele medische behandeling

Medicijnen verminderen de agitatie (rusteloosheid) en het agressief gedrag. Voorbeelden zijn het hormoon melatonine en antipsychotica. De symptomen van het sundowning-syndroom stoppen niet altijd door het nemen van medicatie. Sommige medicijnen werken slechts kort; na verloop van tijd keren de symptomen dan terug. Antipsychotica verhogen het risico op mortaliteit bij ouderen. Sommige patiënten ervaren bovendien bijwerkingen door het medicatiegebruik. Een verzorger moet mogelijke bijwerkingen bespreken met een arts of apotheker. Een oogonderzoek is tot slot nodig want een patiënt een slecht gezichtsvermogen ervaart sneller visuele hallucinaties.

Complicaties

Het sundowning-syndroom verhoogt de kans op letsels. Patiënten met de aandoening hebben vaker valpartijen of verwijderen soms een noodzakelijk hulpmiddel. Door de gewelddadigheid of rusteloosheid verwonden ze zichzelf of anderen ook sneller. Door het sundowning-syndroom verloopt de mentale achteruitgang sneller bij een patiënt met de ziekte van Alzheimer.

Lees verder

• Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)
• Agitatie: Rusteloosheid door medische of psychische oorzaken
• Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur
• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips