Delirium: Acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie

Bij een delirium is de patiënt plotseling ernstig verward als gevolg van de snelle veranderingen in de hersenfunctie. Deze wijzigingen doen zich voor bij een lichamelijke of psychische aandoening. Hierdoor is de stofwisseling van de hersenen ernstig ontregeld. Angst, een onsamenhangende spraak, slaapstoornissen, desoriëntatie en geheugenstoornissen zijn enkele veel voorkomende symptomen van een delirium, wat plots optreedt. De arts behandelt de onderliggende aanleiding van een delirium, wat soms eenvoudig te verhelpen valt via het stoppen of wijzigen van medicijnen, maar in andere gevallen is een medische behandeling en soms zelfs een ziekenhuisopname vereist. Meestal is een delirium slechts een tijdelijke toestand maar de vooruitzichten zijn wisselend en ook afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de hersenfunctie van de patiënt.

• Oorzaken: Wijzigingen in hersenfunctie
• Symptomen acute verwardheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling door medicatie en behandelen onderliggende aandoening
• Prognose: Voorbijgaand, maar afhankelijk van oorzaak delirium
• Complicaties

Oorzaken: Wijzigingen in hersenfunctie

Een delirium is meestal het gevolg van een lichamelijke of psychische aandoening, en is meestal tijdelijk en omkeerbaar. Veel aandoeningen veroorzaken delirium. Bij deze ziekten krijgen de hersenen geen vrijgeleide om zuurstof of andere stoffen te krijgen. Hierdoor bouwen gevaarlijke chemische stoffen (toxines) zich op in de hersenen. De stofwisseling van de hersenen (en dan vooral van de hersenstam) is met andere woorden ernstig ontregeld.

Oorzaken van een delirium zijn onder andere:

• een endocriene aandoening: hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier), het Cushing-syndroom
• een ernstig slaapgebrek (slaapstoornissen)
• een ernstige, chronische of terminale ziekte
• een infectie die hoge koorts veroorzaakt zoals bijvoorbeeld malaria, bloedvergiftiging
• een overdosis alcohol of medicijnen
• een systemische infectie
• een verstoorde elektrolytenbalans zoals een laag natriumgehalte of een laag calciumgehalte (hypocalciëmie), wat veroorzaakt is door hypoxie (zuurstoftekort in de weefsels), vitaminetekort, thiamine (het Wernicke Korsakov-syndroom, beriberi), nicotinezuur (pellagra), vitamine B12-tekort
• epilepsie
• hersenproblemen: een trauma, een tumor, een abces, een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• het gebruik of een overdosis drugs
• het plots stoppen met alcohol of medicijnen (onthouding)
• infecties zoals urineweginfecties of een longontsteking (pneumonie)
• leverfalen
• medicijngebruik: anti-epileptica, antimuscarinica, antihistaminica (medicijnen tegen allergische reacties), medicatie tegen de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen), spasmolytica (krampstillende medicatie), medicatie tegen astma, anxiolytische middelen / slaapmiddelen, tricyclische antidepressiva, dopamine-agonisten, digoxine
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• ondervoeding
• pijn
• postoperatieve status (reactie na anesthesie)
• uitdroging
• vergiftigingen
• visuele of auditieve beperking

Symptomen acute verwardheid

De symptomen van een delirium ontstaan plots. Een delirium kenmerkt zich doordat de symptomen erg snel wisselen. Symptomen zijn onder meer:

• (visuele) hallucinaties
• bewegingen die uitgelokt zijn door wijzigingen in het zenuwstelsel
• concentratieproblemen / een verminderde aandacht
• een daling van de kortetermijngeheugen en de herinneringen
• een onsamenhangende spraak / ongeorganiseerd denken
• emotionele wijzigingen of persoonlijkheidsveranderingen, zoals woede, onrust, achterdochtig, angst, depressie, prikkelbaarheid, overdreven gelukkig
• incontinentie
• verwardheid (desoriëntatie) over de tijd of plaats
• wijzigingen in alertheid (meestal meer alert in de ochtend, minder alert 's nachts)
• wijzigingen in de beweging (langzaam bewegen of hyperactief zijn)
• wijzigingen in het gevoel en de perceptie
• wijzigingen in het niveau van bewustzijn of besef
• wijzigingen in het slaappatroon (slaperigheid, gestoorde slaap-waakcyclus): De verwardheid die optreedt bij een delirium, is ’s nachts vaak erger, zodat de patiënt overdag slaapt en ’s nachts wakker is.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De patiënt krijgt een neurologisch en neuropsychologisch onderzoek waarbij de arts tevens het gevoel, het denken (cognitieve functies) en de motorische functie test. Daarnaast zijn een bloedonderzoek en urineonderzoek, een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas), een analyse van het hersenvocht, een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje), een CT-scan van het hoofd, een MRI-scan van het hoofd en/of een onderzoek van het mentaal functioneren mogelijk.

Diagnostische criteria

Omdat de symptomen van delirium en dementie vergelijkbaar zijn, is de input van een familielid of een verzorger van belang zodat de arts in staat is om een nauwkeurige diagnose te stellen. Volgende diagnostische criteria zijn bekend voor een delirium.

• cognitieve veranderingen zoals geheugenproblemen, desoriëntatie, een taalstoornis, perceptuele verstoring
• schommelingen in de loop van de dag
• stoornis ontwikkelt zich in een korte periode (uren of dagen)
• verstoring van het bewustzijn zoals een verminderd bewustzijn van de omgeving, en verstoring van het vermogen om zich te concentreren of de aandacht vast te houden

Behandeling door medicatie en behandelen onderliggende aandoening

De behandeling hangt af van de aandoening die delirium veroorzaakt. Indien hoge koorts aanwezig is, moet de arts de temperatuur van de patiënt eerst zien te verminderen. Een ziekenhuisverblijf is soms nodig bij ernstige symptomen van delirium.

Medicijnen
Alle huidige medicamenteuze behandelingen moet de arts herzien en zo mogelijk stopzetten of wijzigen. Indien mogelijk vermijdt de arts psychoactieve medicijnen (vanwege het risico op de verergering van het delirium). Bij ernstige delirium is het medicijn 'haloperidol' een effectieve keuze. Eventueel dient de arts de eerste dosis intramusculair (in een spier) toe. Olanzapine is een effectief alternatief, vooral bij patiënten die kampen met ernstige slaapstoornissen.

Aandoeningen

Aandoeningen die zorgen voor verwardheid behandelt de arts zoals anemie (tekort aan rode bloedcellen), een verminderde zuurstof (hypoxie), hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een hoog kooldioxidegehalte (hypercapnie), infecties, nierfalen, leverfalen, voedingsaandoeningen, psychiatrische aandoeningen (zoals een depressie en een psychose: verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) en schildklieraandoeningen. Het behandelen van medische en psychische stoornissen verbetert vaak sterk de mentale functie. Soms zet de arts geneesmiddelen in om agressief of geagiteerd gedrag te behandelen. De arts start veelal met een lage dosis en voert deze geleidelijk op indien nodig. Sommige patiënten met delirium zijn geholpen met een hoorapparaat, een bril of een staaroperatie.

Prognose: Voorbijgaand, maar afhankelijk van oorzaak delirium

Acute aandoeningen die delirium veroorzaken, treden mogelijk samen op met chronische aandoeningen die leiden tot dementie. Acute neurologische syndromen zijn soms omkeerbaar als de arts de oorzaak behandelt. Een delirium duurt meestal één week tot twee weken. Soms duurt het enkele weken vooraleer de geestelijke functie weer volledig normaal is bij de patiënt. Een volledig herstel is gebruikelijk, maar afhankelijk van de onderliggende oorzaak van het delirium. De prognose hangt bovendien niet alleen af van de succesvolle behandeling van de veroorzakende ziekte, maar eveneens van de onderliggende toestand van de hersenen. Vijfentwintig procent van de ouderen met delirium heeft een onderliggende vorm van dementie; 15% van de patiënten overleeft de onderliggende ziekte niet en de rest van de patiënten heeft langer dan zes maanden intensieve zorgen nodig.

Complicaties

Problemen die voortvloeien uit delirium zijn onder andere:

• bijwerkingen van geneesmiddelen die de patiënt gebruikt voor de behandeling van het delirium
• een progressie tot stupor (sterke vermindering of totale opheffing van de geestelijke functies gepaard gaande met onbeweeglijkheid van het lichaam) of coma
• een verlies van het vermogen om te functioneren of voor zichzelf te zorgen
• een verlies van het vermogen tot interactie

Lees verder

• Verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon
• Desoriëntatie: Oorzaken en behandeling gedesoriënteerd zijn