Delirium: Acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie

Bij een delirium is de patiënt plotseling ernstig verward als gevolg van de snelle veranderingen in de hersenfunctie. Deze wijzigingen doen zich voor bij een lichamelijke of psychische aandoening. Hierdoor is de stofwisseling van de hersenen ernstig ontregeld. Angst, een onsamenhangende spraak, slaapstoornissen, desoriëntatie en geheugenstoornissen zijn enkele veel voorkomende symptomen van een delirium, wat plots optreedt. De arts behandelt de onderliggende aanleiding van een delirium, wat soms eenvoudig te verhelpen valt via het stoppen of wijzigen van medicijnen, maar in andere gevallen is een medische behandeling en soms zelfs een ziekenhuisopname vereist. Meestal is een delirium slechts een tijdelijke toestand, maar de vooruitzichten zijn wisselend en ook afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de hersenfunctie van de patiënt.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Symptomen acute verwardheid
• Risicofactoren
• Symptomen acute verwardheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Delirium komt vaak voor bij oudere volwassenen en is een veelvoorkomende aandoening in ziekenhuisomgevingen, vooral bij patiënten met ernstige of chronische ziekten. Ongeveer 10-30% van de patiënten op afdelingen voor acute zorg en tot 80% van de patiënten op intensive care-afdelingen kunnen last hebben van delirium. De prevalentie van delirium bij oudere volwassenen in verpleeghuizen is ook aanzienlijk. De incidentie van delirium kan variëren afhankelijk van de onderliggende medische aandoeningen en de setting.

Oorzaken

Een delirium is meestal het gevolg van een lichamelijke of psychische aandoening en is meestal tijdelijk en omkeerbaar. Veel aandoeningen veroorzaken delirium. Bij deze ziekten krijgen de hersenen geen vrijgeleide om zuurstof of andere stoffen te krijgen. Hierdoor bouwen gevaarlijke chemische stoffen (toxines) zich op in de hersenen. De stofwisseling van de hersenen (en dan vooral van de hersenstam) is met andere woorden ernstig ontregeld.

Oorzaken van een delirium zijn onder andere:

• een endocriene aandoening: hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier), het Cushing-syndroom
• een ernstig slaapgebrek (slaapstoornissen)
• een ernstige, chronische of terminale ziekte
• een infectie die hoge koorts veroorzaakt zoals bijvoorbeeld malaria, bloedvergiftiging
• een overdosis alcohol of medicijnen
• een systemische infectie
• een verstoorde elektrolytenbalans zoals een laag natriumgehalte of een laag calciumgehalte (hypocalciëmie), wat veroorzaakt is door hypoxie (zuurstoftekort in de weefsels), vitaminetekort, thiamine (het Wernicke Korsakov-syndroom, beriberi), nicotinezuur (pellagra), vitamine B12-tekort
• epilepsie
• hersenproblemen: een trauma, een tumor, een abces, een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen hersenvliezen met hoofdpijn, stijve nek en oogproblemen)
• het gebruik of een overdosis drugs
• het plots stoppen met alcohol of medicijnen (onthouding)
• infecties zoals urineweginfecties of een longontsteking (pneumonie)
• leverfalen
• medicijngebruik: anti-epileptica, antimuscarinica, antihistaminica (medicijnen tegen allergische reacties), medicatie tegen de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen), spasmolytica (krampstillende medicatie), medicatie tegen astma, anxiolytische middelen / slaapmiddelen, tricyclische antidepressiva, dopamine-agonisten, digoxine
• nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie)
• ondervoeding
• pijn
• postoperatieve status (reactie na anesthesie)
• uitdroging
• vergiftigingen
• visuele of auditieve beperking

Symptomen acute verwardheid

De symptomen van een delirium ontstaan plots. Een delirium kenmerkt zich doordat de symptomen erg snel wisselen. Symptomen zijn onder meer:

• (visuele) hallucinaties
• bewegingen die uitgelokt zijn door wijzigingen in het zenuwstelsel
• concentratieproblemen / een verminderde aandacht
• een daling van de kortetermijngeheugen en de herinneringen
• een onsamenhangende spraak / ongeorganiseerd denken
• emotionele wijzigingen of persoonlijkheidsveranderingen, zoals woede, onrust, achterdochtig, angst, depressie, prikkelbaarheid, overdreven gelukkig
• incontinentie
• verwardheid (desoriëntatie) over de tijd of plaats
• wijzigingen in alertheid (meestal meer alert in de ochtend, minder alert 's nachts)
• wijzigingen in de beweging (langzaam bewegen of hyperactief zijn)
• wijzigingen in het gevoel en de perceptie
• wijzigingen in het niveau van bewustzijn of besef
• wijzigingen in het slaappatroon (slaperigheid, gestoorde slaap-waakcyclus): De verwardheid die optreedt bij een delirium, is ’s nachts vaak erger, zodat de patiënt overdag slaapt en ’s nachts wakker is.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het ontwikkelen van delirium zijn onder andere:

• oudere leeftijd
• bestaande cognitieve stoornissen of dementie
• ernstige of chronische ziekten
• gebruik van psychoactieve stoffen of medicatie
• recentelijke chirurgische ingrepen
• verblijf op een intensive care-afdeling of een ziekenhuisopname
• een voorgeschiedenis van alcoholmisbruik of drugsmisbruik
• een verminderde fysieke gezondheid of mobiliteit

Symptomen acute verwardheid

De symptomen van een delirium ontstaan plots. Een delirium kenmerkt zich doordat de symptomen erg snel wisselen. Symptomen zijn onder meer:

• (visuele) hallucinaties
• bewegingen die uitgelokt zijn door wijzigingen in het zenuwstelsel
• concentratieproblemen / een verminderde aandacht
• een daling van de kortetermijngeheugen en de herinneringen
• een onsamenhangende spraak / ongeorganiseerd denken
• emotionele wijzigingen of persoonlijkheidsveranderingen, zoals woede, onrust, achterdochtig, angst, depressie, prikkelbaarheid, overdreven gelukkig
• incontinentie
• verwardheid (desoriëntatie) over de tijd of plaats
• wijzigingen in alertheid (meestal meer alert in de ochtend, minder alert 's nachts)
• wijzigingen in de beweging (langzaam bewegen of hyperactief zijn)
• wijzigingen in het gevoel en de perceptie
• wijzigingen in het niveau van bewustzijn of besef
• wijzigingen in het slaappatroon (slaperigheid, gestoorde slaap-waakcyclus): De verwardheid die optreedt bij een delirium, is ’s nachts vaak erger, zodat de patiënt overdag slaapt en ’s nachts wakker is.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij delirium kunnen zijn:

• plotselinge ernstige desoriëntatie
• extreme fluctuaties in het niveau van bewustzijn
• ernstige hallucinaties of wanen
• plotselinge veranderingen in gedrag en stemming
• onvermogen om dagelijkse activiteiten uit te voeren

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De patiënt krijgt een neurologisch en neuropsychologisch onderzoek waarbij de arts tevens het gevoel, het denken (cognitieve functies) en de motorische functie test. Daarnaast zijn een bloedonderzoek en urineonderzoek, een thoraxfoto, en soms een CT-scan of MRI-scan nodig. Het onderzoek helpt om de oorzaak van delirium vast te stellen en eventuele bijkomende aandoeningen te identificeren. Soms worden neuropsychologische testen uitgevoerd om de mate van cognitieve stoornissen vast te stellen.

Behandeling

Medicamenteuze behandeling

De behandeling van delirium hangt af van de onderliggende oorzaak. Het eerste doel is het identificeren en behandelen van de onderliggende aandoening. Medicamenteuze behandeling kan worden overwogen in gevallen van ernstige symptomen of als het risico voor de patiënt te groot is. Dit kan omvatten:

• Antipsychotica, zoals haloperidol of olanzapine
• Benzodiazepinen voor patiënten met delirium door ontwenningsverschijnselen analgetica (pijnbestrijders) indien er sprake is van ernstige pijn

Niet-medicamenteuze behandeling

Daarnaast zijn er niet-medicamenteuze behandelingen die de symptomen kunnen helpen verlichten:

• Ergotherapie om de cognitieve functies te ondersteunen
• Omgevingsaanpassingen om een rustige en veilige omgeving te creëren
• Revalidatie om herstel te bevorderen
• Familie en vrienden betrekken bij de zorg om een vertrouwde omgeving te behouden

Prognose

De prognose voor delirium varieert. Bij tijdige en effectieve behandeling van de onderliggende oorzaak is het vaak mogelijk om een volledig herstel te bereiken. De duur van delirium kan variëren van enkele dagen tot weken. Bij oudere volwassenen kan het herstel echter langer duren en kan er blijvende impact zijn op cognitieve functies. Het risico op het ontwikkelen van blijvende cognitieve stoornissen of dementie kan verhoogd zijn, vooral bij ernstige gevallen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van delirium kunnen zijn:

• Blijvende cognitieve stoornissen
• Verhoogd risico op complicaties door medische aandoeningen
• Langdurige ziekenhuisopnames
• Verhoogd risico op overlijden

Preventie

Preventieve maatregelen voor delirium kunnen onder andere bestaan uit:

• Regelmatige controle van oudere patiënten in ziekenhuisomgevingen
• Beheer van risicofactoren zoals medicijngebruik en chronische ziekten
• Het handhaven van een gezonde slaapcyclus
• Bevordering van de fysieke activiteit en mobiliteit
• Ondersteuning van cognitieve functies door mentale stimulatie

Lees verder

• Verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon
• Desoriëntatie: Oorzaken en behandeling gedesoriënteerd zijn