Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen

Ongeveer één op de vijf mensen krijgt tijdens het leven te maken met een allergie, ook wel bekend als 'hypersensitiviteit'. Een allergische reactie ontstaat wanneer het immuunsysteem overreageert op een normaal gesproken onschadelijke stof, zoals pollen, huisstofmijt, schimmels, insectensteken of voedsel. Allergieën kunnen verschillende milde tot ernstige symptomen veroorzaken, zoals een loopneus, niezen, jeuk, huiduitslag, tranende ogen en zwelling. Anafylaxie is een levensbedreigende vorm van een allergische reactie. De behandeling van allergieën bestaat voornamelijk uit het vermijden van de uitlokkende stoffen en het gebruik van medicijnen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken allergische reactie: Contact met allergenen
• Allergenen: Stoffen die leiden tot een allergie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aan huid, ogen, ademhaling en lichaam
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicijnen en vermijden van allergenen
• Prognose allergie is meestal goed
• Complicaties: Anafylaxie en andere risico's
• Preventie van allergieën en nieuwe inzichten

Epidemiologie

Allergieën en allergische reacties komen wereldwijd voor en vormen een belangrijke oorzaak van gezondheidsklachten. De prevalentie van allergieën is de afgelopen decennia wereldwijd toegenomen, vooral in geïndustrialiseerde landen. Allergische aandoeningen variëren sterk in ernst en manifestatie, van milde reacties zoals huiduitslag en niezen tot ernstige reacties zoals anafylaxie. Allergieën kunnen op elke leeftijd beginnen, maar de meeste mensen ontwikkelen hun allergieën in de kindertijd of vroege volwassenheid.

Prevalentie en trends

De prevalentie van allergieën is in veel landen toegenomen, waarbij astma, hooikoorts, en allergieën voor voedsel en insecten de meest voorkomende vormen zijn. In landen met een hoge mate van luchtvervuiling en verstedelijking wordt een hogere incidentie van allergieën gezien. Volgens recente studies heeft ongeveer 20-30% van de bevolking in Westerse landen een of andere vorm van allergie. Deze stijging wordt vaak toegeschreven aan veranderingen in leefomstandigheden, omgevingsfactoren en genetische predisposities.

Regionale variaties

De prevalentie van allergieën varieert aanzienlijk tussen verschillende regio's. In ontwikkelde landen is de incidentie van allergieën hoger dan in ontwikkelingslanden, wat deels wordt toegeschreven aan hygiënehypothese en levensstijlverschillen. In sommige regio's, zoals het Midden-Oosten en delen van Afrika, lijken bepaalde allergieën minder vaak voor te komen, hoewel de prevalentie in opkomende economieën ook stijgt door veranderende omgevingsfactoren.

Mechanisme

Het mechanisme van allergische reacties is gebaseerd op een overgevoeligheid van het immuunsysteem voor stoffen die normaal geen schadelijke effecten zouden hebben, zoals pollen, voedselproteïnen of huisstofmijt. Deze stoffen worden als bedreigingen herkend door het immuunsysteem, wat leidt tot de productie van antilichamen en het vrijkomen van ontstekingsmediatoren.

IgE-gemedieerde reacties

De meeste allergieën zijn IgE-gemedieerd, wat betekent dat het immuunsysteem antilichamen van het type immunoglobuline E (IgE) aanmaakt in reactie op een allergen. Bij een tweede blootstelling aan het allergeen bindt IgE zich aan mestcellen, die histamine en andere ontstekingsstoffen vrijgeven, wat leidt tot de typische symptomen van allergische reacties, zoals jeuk, zwelling, en ademhalingsmoeilijkheden.

Niet-IgE-gemedieerde reacties

Niet alle allergieën volgen het klassieke IgE-gemedieerde mechanisme. Bij sommige allergieën spelen andere delen van het immuunsysteem, zoals T-cellen, een rol. Deze reacties kunnen vaak vertraagd optreden en zijn minder voorspelbaar in hun symptomen. Voorbeelden zijn contactdermatitis en sommige vormen van voedselallergieën.

Oorzaken allergische reactie: Contact met allergenen

Een allergie ontstaat vaak als gevolg van een immuunrespons op stoffen (allergenen) die normaliter onschadelijk zijn. Zowel genetische als omgevingsfactoren spelen hierbij een rol. Als beide ouders allergieën hebben, is de kans groot dat hun kind ook een allergie ontwikkelt. Het immuunsysteem beschermt het lichaam normaal gesproken tegen schadelijke stoffen, zoals bacteriën en virussen. Bij allergieën is het immuunsysteem echter overgevoelig voor bepaalde allergenen, waardoor een allergische reactie ontstaat. Wanneer een allergeen het immuunsysteem activeert, komt histamine vrij, wat de typische allergische symptomen veroorzaakt.

Allergenen: Stoffen die leiden tot een allergie

Veel voorkomende allergenen zijn onder meer:

• Dierlijke eiwitten en huidschilfers van huisdieren en andere dieren (bijvoorbeeld huidschilfers van honden).
• Schimmels / schimmelsporen.
• Insectenbeten en steken (zoals gif van bijen of wespen).
• Medicijnen (zoals antibiotica, aspirine of topische medicijnen).
• Natuurlijke latex.
• Stof en huisstofmijt.
• Stuifmeel van bomen, grassen en bloemen.
• Te weinig blootstelling aan zonlicht.
• Uitwerpselen van mijten.
• Voedingsmiddelen (zoals ei, schelpdieren, pinda's, granen, melk, noten, soja, vis, dierlijk vlees en tarwe).
• Voedingsversterkers en conserveringsmiddelen (zoals sulfiet).
• Warme of koude temperaturen.
• Water.
• Wrijving of druk op de huid.

Allergieën kunnen ook bepaalde medische aandoeningen verergeren, zoals sinusinfecties, eczeem (een chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid) en astma.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van allergieën vergroten. Deze risicofactoren kunnen genetisch of omgevingsgebonden zijn, en ze spelen een belangrijke rol bij het ontwikkelen van allergische aandoeningen.

Genetische aanleg

Er is sterk bewijs dat genetische factoren een rol spelen in de ontwikkeling van allergieën. Patiënten met een familiegeschiedenis van allergieën, zoals astma, eczeem of hooikoorts, hebben een verhoogd risico om zelf allergieën te ontwikkelen. Er zijn specifieke genen geïdentificeerd die de kans op het ontwikkelen van allergieën beïnvloeden, met name genen die betrokken zijn bij de immuunrespons en ontstekingsprocessen.

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren spelen een cruciale rol bij het ontwikkelen van allergieën. Blootstelling aan bepaalde allergenen zoals pollen, schimmels, huidschilfers van huisdieren en stofmijt kan het risico verhogen, vooral bij mensen die genetisch gevoelig zijn. Leven in stedelijke gebieden met meer luchtvervuiling kan ook bijdragen aan de toename van allergieën, omdat vervuilende stoffen ontstekingen in de luchtwegen kunnen bevorderen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een groter risico op het ontwikkelen van allergieën. Deze risicogroepen zijn vaak afhankelijk van de genetische achtergrond, omgevingsfactoren en andere gezondheidsomstandigheden.

Kinderen en jonge volwassenen

Allergieën ontwikkelen zich vaak in de kindertijd, vooral astma en eczeem. De vroege blootstelling aan allergenen in omgevingen zoals scholen of kinderdagverblijven kan het risico verhogen. Hoewel allergieën vaak beginnen in de kindertijd, kunnen ze ook zich pas op latere leeftijd manifesteren, vooral bij mensen met een genetische aanleg.

Ouderen

Hoewel allergieën doorgaans beginnen in de kindertijd of jonge volwassenheid, kunnen ook ouderen allergische reacties ontwikkelen. Dit kan verband houden met een afname in het vermogen van het immuunsysteem om allergieën te tolereren, evenals met verergering van reeds bestaande allergieën door veroudering van de luchtwegen of de huid.

Symptomen aan huid, ogen, ademhaling en lichaam

Inademen

Bij het inademen van allergenen kunnen de volgende symptomen optreden:

• Een verstopte neus.
• Een rode neus.
• Bultjes op de neus.
• Een benauwd gevoel in de keel.
• Een jeukende neus.
• Een jeukende keel.
• Niezen.
• Slijmvorming.
• Postnasale drip (overmatig veel slijm in de achterkant van de keel).
• Hoesten, soms ook nachtelijk kuchen.
• Een beklemmend gevoel op de borst.
• Een piepende ademhaling (stridor).
• Een mondademhaling.
• Een droge keel.
• Een aardbeientong (felrode tong met hobbelige papillen).

Huid
Wanneer allergenen in contact komen met de huid, kunnen de volgende symptomen optreden: een huiduitslag, netelroos, jeuk, blaren, een afgeschilferde huid of zwelling, zoals bij een gezwollen bovenlip. Als iemand bijvoorbeeld een chemisch product aanraakt met de handpalmen, kan daar een huiduitslag ontstaan. Pijn kan ook optreden, bijvoorbeeld pijn aan de oksel. Bij een allergie voor tandpasta kan stomatitis (ontsteking van het mondslijmvlies) ontstaan.

Lichaam

Bij het gebruik van medicatie kan de allergische reactie zich over het hele lichaam verspreiden, met diverse symptomen tot gevolg. Sommige geneesmiddelen (zoals aspirine en ampicilline) kunnen een huiduitslag veroorzaken. Ook symptomen zoals een loopneus, hoesten, ochtendhoofdpijn of hoofdpijn kunnen optreden.

Ogen

Allergenen die in contact komen met de ogen, kunnen oogallergieën veroorzaken, zoals allergische conjunctivitis, een ontsteking van het oogbindvlies. Dit kan worden veroorzaakt door make-up en oogcosmetica. Symptomen zijn onder andere jeukende ogen, tranende ogen, rode ogen, wallen onder de ogen en/of gezwollen ogen. Soms kunnen ook glazige ogen of een wit bultje op het ooglid ontstaan.

Voeding

Het consumeren van een voedingsmiddel waarvoor iemand allergisch is, kan leiden tot misselijkheid, braken, buikpijn, krampen, diarree of een ernstige, levensbedreigende reactie (anafylaxie).

Alarmsymptomen

Allergische reacties kunnen verschillende symptomen vertonen, afhankelijk van het type allergie en de ernst van de reactie. Sommige van deze symptomen kunnen een onmiddellijke medische interventie vereisen.

Anafylaxie

Anafylaxie is een ernstige en levensbedreigende allergische reactie die snel optreedt en kan leiden tot ademhalingsproblemen, een daling van de bloeddruk en zelfs de dood. Het wordt vaak geassocieerd met voedselallergieën, insectenbeten of vaccinaties. Symptomen van anafylaxie kunnen zijn: zwelling van de keel, moeite met ademhalen, huiduitslag en een versnelde hartslag.

Huiduitslag en jeuk

Huiduitslag is een veel voorkomend symptoom van allergieën, waaronder urticaria (netelroos). Dit komt voor als gevolg van de afgifte van histamine en andere ontstekingsmediatoren, die leiden tot roodheid, jeuk en zwelling van de huid. Bij sommige mensen kunnen huidreacties beperkt blijven tot een milde jeuk, terwijl ze bij anderen kunnen leiden tot ernstige zwelling en blaarvorming.

Ademhalingsproblemen

Allergieën kunnen ook leiden tot ademhalingsproblemen, zoals verstopte neus, hoesten, piepende ademhaling en kortademigheid. Deze symptomen komen vaak voor bij mensen met allergisch astma. Bij een ernstige reactie kan de luchtweg volledig worden geblokkeerd, wat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en stelt vragen om de mogelijke oorzaak van de allergie te achterhalen. Vaak worden huidtesten gebruikt om te onderzoeken welke allergenen de allergische reactie veroorzaken. Bij een huidpriktest worden verschillende allergenen op de huid aangebracht, die vervolgens worden doorprikt. Ontstaat er na een kwartier roodheid of zwelling, dan is de patiënt mogelijk allergisch voor deze stof(fen). De arts kan ook een bloedtest uitvoeren, waarbij het bloedmonster wordt getest op de aanwezigheid van bepaalde antilichamen die duiden op een allergie. Dit wordt een IgE-test genoemd. Daarnaast is het soms nodig om allergietesten te laten uitvoeren in een laboratorium.

Onderzoek en diagnose bij astma

Bij astma kan een longfunctietest worden uitgevoerd, zoals spirometrie, waarbij wordt gemeten hoeveel lucht de patiënt kan in- en uitademen en hoe snel dit gebeurt.

Differentiële diagnose

Andere aandoeningen kunnen symptomen veroorzaken die lijken op allergieën, zoals verkoudheid, sinusitis, astma, voedselintoleranties, een waterhoofd (een medische aandoening waarbij zich overtollig vocht in de hersenen ophoopt) en mondslijmvliesontsteking. De arts moet deze aandoeningen uitsluiten om een juiste diagnose te kunnen stellen.

Bloedonderzoek en allergietest

Naast de huidtesten kan de arts ook een bloedonderzoek (IgE) uitvoeren. Een bloedmonster wordt naar het laboratorium gestuurd, waar wordt getest op de aanwezigheid van antilichamen die wijzen op een allergie. Verder kan een arts een mondslijmvliesonderzoek, speekseltest of urinetest aanvragen. Soms is een röntgenonderzoek nodig, bijvoorbeeld bij een verstopte neus, een neuspoliep of sinusitis.

Behandeling via medicijnen en vermijden van allergenen

De beste manier om de symptomen van allergieën te verminderen, is door de uitlokkende factoren te vermijden, zoals bepaalde voedingsmiddelen, geneesmiddelen en omgevingsfactoren. Daarnaast kan de arts verschillende soorten medicatie voorschrijven om allergische reacties te beheersen of te voorkomen.

Antihistaminica

De arts kan antihistaminica voorschrijven, een type medicatie dat de effecten van histamine blokkeert, een stof die het lichaam vrijgeeft tijdens een allergische reactie. Dit helpt bij het verlichten van symptomen zoals niezen, jeuk, tranende ogen en huiduitslag.

Corticosteroïden

Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmers die vaak worden ingezet bij allergische reacties die gepaard gaan met ernstige ontstekingen, zoals bij astma of eczeem. Ze zijn beschikbaar in verschillende vormen, waaronder tabletten, inhalatoren, crèmes en oogdruppels.

Decongestiva

Decongestiva zijn medicijnen die zwelling en congestie in de neus verminderen. Ze worden meestal kortdurend gebruikt bij symptomen zoals een verstopte neus, die vaak voorkomen bij allergieën zoals hooikoorts. Langdurig gebruik van decongestiva wordt echter afgeraden vanwege het risico op rebound-congestie, waarbij de symptomen kunnen verergeren zodra het medicijn wordt gestopt.

Epinefrine bij anafylaxie

Voor ernstige allergische reacties, zoals anafylaxie, schrijft de arts epinefrine voor. Anafylaxie is een zeldzame maar levensbedreigende reactie die snel optreedt en zonder behandeling fataal kan zijn. Symptomen van anafylaxie zijn onder andere netelroos, ademhalingsproblemen, zwelling van de keel, misselijkheid, braken, buikpijn, diarree, duizeligheid, flauwvallen, lage bloeddruk (hypotensie), een snelle hartslag (tachycardie) en zelfs hartstilstand. Epinefrine wordt meestal toegediend via een autoinjector, zoals een EpiPen, en werkt door de bloedvaten te vernauwen en de luchtwegen te openen, waardoor de ademhaling wordt verbeterd en de bloeddruk wordt gestabiliseerd.

Immunotherapie

Immunotherapie is een behandelingsoptie die wordt overwogen wanneer de patiënt niet in staat is om allergenen te vermijden en andere behandelingen onvoldoende effect hebben. Bij immunotherapie worden geleidelijk toenemende hoeveelheden van het allergeen in het lichaam geïnjecteerd, wat kan helpen om het immuunsysteem minder gevoelig te maken voor de stof. Dit type therapie is vooral effectief voor allergieën zoals hooikoorts, insectensteken en, in sommige gevallen, huisstofmijt. Immunotherapie is echter minder effectief bij voedselallergieën vanwege het risico op ernstige reacties.

Leukotriëne-receptorantagonisten

Leukotriëne-receptorantagonisten zijn medicijnen die de werking van leukotriënen blokkeren, stoffen die bijdragen aan allergische ontstekingen, met name in de luchtwegen. Ze worden vaak gebruikt bij de behandeling van allergisch astma en allergische rhinitis.

Prognose allergie is meestal goed

In de meeste gevallen kunnen allergieën effectief worden beheerd met medicatie en door het vermijden van uitlokkende factoren. Sommige kinderen ontgroeien hun (voedsel)allergieën naarmate ze ouder worden. Immunotherapie kan een langdurige oplossing bieden, hoewel het jarenlange behandeling en regelmatige doktersbezoeken vereist. Bijwerkingen van immunotherapie kunnen onder andere netelroos, huiduitslag en zelden anafylaxie zijn. Over het algemeen is de prognose voor mensen met allergieën goed, mits de juiste maatregelen worden genomen.

Complicaties: Anafylaxie en andere risico's

Complicaties die kunnen voortvloeien uit allergieën of de behandeling ervan zijn onder andere:

• Ademhalingsproblemen en ongemak tijdens een allergische reactie.
• Anafylaxie, een levensbedreigende allergische reactie die onmiddellijke behandeling vereist.
• Bijwerkingen van geneesmiddelen, zoals slaperigheid door antihistaminica of andere bijwerkingen van corticosteroïden en decongestiva.

Preventie van allergieën en nieuwe inzichten

Hoewel sommige allergieën moeilijk te voorkomen zijn, zijn er maatregelen die het risico op het ontwikkelen van allergieën kunnen verminderen:

Borstvoeding en vroege blootstelling aan allergenen

Borstvoeding gedurende de eerste vier tot zes maanden van het leven kan helpen om het risico op het ontwikkelen van allergieën te verminderen. Daarnaast suggereert recent onderzoek dat vroege blootstelling aan bepaalde allergenen, zoals huisstofmijt en huidschilfers van katten, het risico op allergieën kan verlagen. Kinderen die opgroeien op boerderijen of in huishoudens met huisdieren, lijken minder vaak allergieën te ontwikkelen, mogelijk doordat hun immuunsysteem in een vroeg stadium wordt blootgesteld aan een breed scala van allergenen.

Omgevingsfactoren en hygiënehypothese

Volgens de hygiënehypothese zijn kinderen die opgroeien in steriele omgevingen, zoals stedelijke gebieden, vatbaarder voor het ontwikkelen van allergieën. Het is gebleken dat kinderen die op jonge leeftijd in contact komen met diverse micro-organismen, bijvoorbeeld door opgroeien in een landelijke omgeving, een sterker en meer evenwichtig immuunsysteem ontwikkelen, wat de kans op allergieën kan verkleinen.

Voeding en allergiepreventie

Hoewel voeding op zich niet altijd allergieën kan voorkomen, suggereren sommige onderzoeken dat het introduceren van potentieel allergene voedingsmiddelen, zoals pinda's en eieren, in kleine hoeveelheden en op de juiste leeftijd, de kans op het ontwikkelen van voedselallergieën kan verkleinen. Dit moet echter altijd in overleg met een arts worden gedaan, vooral bij kinderen met een verhoogd risico op allergieën.

Allergenen vermijden

Voor mensen die al allergieën hebben, blijft het vermijden van uitlokkende factoren de meest effectieve preventieve maatregel. Dit kan betekenen dat er aanpassingen in de leefomgeving nodig zijn, zoals het gebruik van luchtfilters, het regelmatig reinigen van woonruimtes, en het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen of medicijnen.

Lees verder

• Voedselallergie en voedselintolerantie: Symptomen
• Hondenallergie: Symptomen door huidschilfers van hond
• Melkallergie: Allergie voor melk en zuivelproducten
• Oogallergie en oogirritatie: Soorten, behandeling en tips
• Immunotherapie: Allergie-injecties voor behandeling allergie