Stomatitis: Ontsteking van slijmvlies in en rond mond
Stomatitis is een aandoening waarbij het mondslijmvlies ontstoken is. Dit kan variëren van milde ontstekingen tot ernstigere vormen met aanzienlijke pijn en ongemak. De meest voorkomende vorm van stomatitis is afteuze stomatitis, maar de aandoening kan ook veroorzaakt worden door koortsblaasjes. Symptomen van stomatitis verschijnen vaak aan de lippen, de mond, de wangen, het tandvlees en/of de keel. Deze ontsteking kan leiden tot pijn, slik- en eetproblemen, en moeilijkheden bij het spreken. Het is essentieel om de oorzaak van stomatitis te achterhalen om een effectieve behandeling te kunnen starten. Enkele tips kunnen helpen om de klachten te verminderen of te voorkomen.
Anatomie mond en relatie tot stomatitis
Stomatitis verwijst naar een ontsteking van het mondslijmvlies en kan verschillende delen van de mondholte aantasten. De anatomie van de mond speelt een cruciale rol in het ontstaan en de verspreiding van stomatitis, omdat de mond verschillende structuren en weefsels bevat die gevoelig zijn voor ontstekingen.
Mondslijmvlies
Het mondslijmvlies, ook wel het orale mucosa genoemd, bekleedt de binnenzijde van de mond en beschermt het onderliggende weefsel. Het mondslijmvlies is erg gevoelig en kan gemakkelijk geïrriteerd raken door factoren zoals infecties, mechanische irritatie of chemische stoffen. Dit slijmvlies bestaat uit meerdere lagen epitheelcellen die een beschermende barrière vormen; bij beschadiging kunnen deze cellen ontsteken en stomatitis veroorzaken.
Speekselklieren en speekselproductie
De speekselklieren spelen een belangrijke rol in het behoud van de mondgezondheid en bieden bescherming tegen infecties door antimicrobiële eigenschappen. Speeksel helpt bij het neutraliseren van zuren en het verwijderen van voedselresten, waardoor het risico op ontsteking vermindert. Een verminderde speekselproductie, zoals bij xerostomie, kan echter leiden tot een verhoogd risico op stomatitis.
Tong en tandvlees
De tong en het tandvlees zijn essentieel voor de mondfunctie en smaak, maar kunnen ook betrokken raken bij stomatitis. Irritatie of beschadiging van deze weefsels kan leiden tot ontsteking en pijn. Dit komt vaak voor bij tandvleesontsteking of bij het gebruik van prothesen, die het mondweefsel kunnen beschadigen en zo een oorzaak van stomatitis kunnen zijn.
Mondflora
De mond bevat een complexe microbiële gemeenschap die bijdraagt aan de mondgezondheid. Een verstoorde balans in de mondflora, zoals bij een schimmelinfectie door Candida, kan leiden tot infectieuze vormen van stomatitis. Immuniteit en bacteriële balans zijn daarom van belang voor het voorkomen van ontstekingen in de mond.
Epidemiologie
Stomatitis komt wereldwijd voor en treft mensen van alle leeftijden, hoewel bepaalde risicogroepen gevoeliger zijn. De prevalentie varieert afhankelijk van de oorzaak en de populatie, maar in het algemeen wordt stomatitis vaak gezien bij mensen met verminderde immuniteit of bij ouderen.
Algemene prevalentie
Stomatitis komt vaak voor bij patiënten die immuungecompromitteerd zijn of medicijnen gebruiken die de mondgezondheid beïnvloeden. Afhankelijk van de populatie kan de prevalentie aanzienlijk variëren. Bij ouderen is stomatitis bijvoorbeeld veelvoorkomend vanwege een verminderde speekselproductie.
Geografische verschillen
De prevalentie van stomatitis verschilt per regio, afhankelijk van de beschikbaarheid van mondzorg, voeding en het algehele gezondheidsniveau van de bevolking. In gebieden met beperkte toegang tot gezondheidszorg is de incidentie van orale infecties hoger, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van stomatitis.
Invloed van levensstijl en risicofactoren
Leefgewoonten zoals roken, alcoholgebruik en een slecht voedingspatroon verhogen het risico op stomatitis aanzienlijk. In populaties met een hogere consumptie van tabak en alcohol wordt een verhoogde prevalentie van stomatitis waargenomen.
Matige intensiteit van lichamelijke activiteit bevordert de algehele gezondheid, wat ook gunstig kan zijn voor de mondgezondheid /
Bron: Skeeze, PixabaySoorten mondslijmvliesontsteking
Stomatitis kent voornamelijk twee typen: afteuze stomatitis en koortsblaasjes.
Aften
Afteuze stomatitis is de meest voorkomende vorm van mondslijmvliesontsteking. Bij deze aandoening ontstaan er aften, kleine zweren die bleek, wit of geelachtig van kleur zijn met een rode rand. Aften kunnen alleen voorkomen of in clusters verschijnen. Ze verschijnen vaak aan de binnenkant van de lippen, wangen of op de tong. De pijn is doorgaans scherp en tijdelijk. Hoewel koorts zelden voorkomt bij afteuze stomatitis, genezen de zweren meestal binnen vier tot veertien dagen. Ongeveer 10% van de patiënten ervaart een ernstigere vorm, waarbij de genezing tot zes weken kan duren. Deze aandoening komt vaker voor bij vrouwen en adolescenten en is niet besmettelijk.
Koortsblaasjes
Koortsblaasjes, ook bekend als koortslip, zijn kleine, pijnlijke, met vloeistof gevulde blaasjes die meestal op of rond de lippen verschijnen. Het herpes simplex virus (HSV) veroorzaakt deze aandoening, ook wel 'herpes stomatitis' genoemd. Symptomen zijn een tintelend of
branderig gevoel vóór de verschijning van de blaasjes, en gevoelige lippen. Na enkele dagen vormen de blaasjes een gele korst en verdwijnen ze binnen vijf tot zeven dagen, hoewel de aandoening vaak terugkeert. Koortsblaasjes kunnen gepaard gaan met
verkoudheids- of
griepachtige symptomen.
Locatie
Stomatitis kan zich op verschillende gebieden van de mond manifesteren:
- Cheilitis: ontsteking van de lippen en rond de mond
- Faryngitis: keelontsteking
- Gingivitis: ontsteking van het tandvlees, vaak door plaque
- Glossitis: ontsteking van de tong, vaak gepaard met een rood en glad tongoppervlak
Mechanisme
Stomatitis ontstaat door een complex mechanisme waarbij de mondweefsels reageren op irriterende, infectieuze of systemische factoren.
Ontstekingsreactie en immuunrespons
Wanneer het mondslijmvlies wordt blootgesteld aan irriterende stoffen of pathogenen, activeert het lichaam een ontstekingsreactie. Cytokinen en andere ontstekingsmediatoren worden vrijgegeven, wat leidt tot zwelling, roodheid en pijn. Deze reactie is een natuurlijke afweer, maar kan bij aanhoudende blootstelling leiden tot chronische ontsteking.
Rol van pathogenen
Bacteriën, virussen en schimmels kunnen de mond infecteren en stomatitis veroorzaken. Virussen zoals herpes simplex kunnen bijvoorbeeld pijnlijke zweertjes veroorzaken, terwijl schimmels zoals Candida leiden tot een wit, pijnlijk beslag in de mond. Het mechanisme verschilt per pathogeen, maar leidt in alle gevallen tot ontsteking van het slijmvlies.
Chemische en mechanische irritatie
Het gebruik van harde tandenborstels, roken en het consumeren van sterk gekruid voedsel kunnen het mondslijmvlies irriteren en stomatitis veroorzaken. De mechanische schade aan het slijmvlies maakt het vatbaarder voor infecties en ontstekingen.
Oorzaken van ontsteking in en rond het mondslijmvlies
Stomatitis is een vorm van
mucositis (mondslijmvliesontsteking), waarbij het slijmvlies ontstoken en pijnlijk is. De aandoening kan veroorzaakt worden door diverse aandoeningen en omgevingsfactoren.
Aandoeningen en medische behandelingen
Stomatitis kan ontstaan door:
- [bacteriële infecties zoals gonorroe (infecties aan urinewegen, ogen, keel en bloedbaan), Mycoplasma-infecties, necrotiserende parodontitis (ontsteking en schade aan weefsel en bot die tanden ondersteunen), syfilis, actinomycose (infectie met zwelling en ettering), tuberculose (infectie met longproblemen)
- [bepaalde auto-immuunziekten, waaronder de ziekte van Kawasaki (ontstoken bloedvaten in de slagaders), de ziekte van Behçet (aandoening met o.a. zweren en uveïtis), de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn), lupus, het Stevens-Johnson syndroom (reactie op medicatie of infectie) en erythema multiforme
- [brandwonden veroorzaakt door heet eten en drinken
- chemotherapie (behandeling voor kanker)
- [eenschimmelinfectie zoals mondspruw (orale candidiasis)
- [eenv]verzwakt of deficiënt immuunsysteem
- radiotherapie (toepassing bij bijvoorbeeld mondkanker)
- seksueel overdraagbare aandoeningen
- [virale infecties zoals herpes, hand-, mond- en voetziekte, herpangina (milde virusinfectie met blaasjes in de mond en keel), klierkoorts (virale infectie met pijn in de keel), mazelen (virale infectie met symptomen aan de ogen en huid)
Roken kan bijdragen aan de ontwikkeling van stomatitis /
Bron: Geralt, Pixabay Omgevingsfactoren
Stomatitis kan ook veroorzaakt worden door omgevingsfactoren zoals:
- allergische reacties op bijvoorbeeld tandpasta
- [bepaalde voedingsmiddelen zoals aardappelen, citrusvruchten, koffie, chocolade, kaas en noten
- [een slaapgebrek
- [een]trauma door slecht passende kunstgebitten of beugels, bijten op de binnenzijde van de wangen, de tong of de lip, en na chirurgische ingrepen
- [irritatie door sterke chemicaliën
- medicijnen, waaronder sulfa-medicijnen, anti-epileptica en sommige antibiotica
- [plotseling gewichtsverlies
- roken of het gebruik van pruimtabak
- stress
- [voedingstekorten zoals pellagra (ondervoeding door tekort aan niacine)
Risicofactoren
Diverse risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van stomatitis verhogen. Het herkennen van deze factoren is essentieel voor preventie en behandeling.
Medicatiegebruik
Bepaalde medicatie, zoals chemotherapie en immunosuppressiva, verhoogt het risico op stomatitis door de mondslijmvliezen kwetsbaar te maken voor infecties en ontstekingen. Andere medicijnen, zoals antidepressiva, kunnen leiden tot een droge mond, wat ook een risicofactor is.
Ongezond voedingspatroon
Een ongezond voedingspatroon, met name een tekort aan essentiële vitaminen zoals vitamine B en C, kan het mondslijmvlies verzwakken en de kans op stomatitis vergroten. Tekorten aan ijzer of foliumzuur kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van mondontstekingen.
Gebruik van tandprothesen
Mensen die tandprothesen dragen, lopen een groter risico op stomatitis, vooral als de prothesen niet goed passen. Prothesen kunnen wrijving en irritatie van het mondslijmvlies veroorzaken, wat de kans op ontsteking verhoogt.
Risicogroepen
Verschillende bevolkingsgroepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van stomatitis vanwege specifieke kenmerken of omstandigheden.
Patiënten met immunodeficiëntie
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met HIV of mensen die immunosuppressiva gebruiken, zijn gevoeliger voor stomatitis. Het verzwakte immuunsysteem maakt hen vatbaarder voor infecties en mondontstekingen.
Ouderen
Bij ouderen neemt de speekselproductie vaak af, wat de kans op stomatitis verhoogt. Bovendien nemen ouderen vaak medicatie die bijwerkingen op de mondgezondheid kan hebben, zoals een droge mond of verminderde speekselvloed.
Kinderen
Kinderen lopen een verhoogd risico op stomatitis door hun neiging om voorwerpen in de mond te stoppen, wat de blootstelling aan bacteriën en virussen vergroot. Daarnaast kunnen kinderziekten zoals spruw bijdragen aan de ontwikkeling van stomatitis.
Symptomen
Stomatitis kan zich manifesteren in verschillende delen van de mond, waaronder de lippen, wangen, het tandvlees, de tong en de keel. Symptomen kunnen onder meer zijn:
- blijfjes in de mond, vaak op de tong (tongbultjes) of wang, of op het gehemelte, die samenkomen om zweren te vormen. Deze zweren zijn doorgaans 1-5 millimeter in diameter, grijsachtig wit in het midden en rood rond de randen
- [een brandend of tintelend gevoel in de mond
- [een stinkende adem (halitose)
- [gevoelloosheid
- [gezwollen, geïrriteerd en/of bloedend tandvlees
- jeukende lippen
- koorts
- kwijlen
- [letsels die binnen vier tot veertien dagen genezen maar vaak terugkeren
- [moeilijkheden met eten, drinken en/of praten
- mondzweren met een witte of gele laag en een rode basis, vaak binnen de lippen, wang of de tong
- [pijn
- rode vlekken
- slaapstoornissen
- slikproblemen
- [zwelling
Alarmsymptomen
Bij stomatitis kunnen bepaalde symptomen duiden op ernstigere gezondheidsproblemen die onmiddellijke medische aandacht vereisen.
Ernstige pijn of zwelling
Wanneer stomatitis gepaard gaat met intense pijn of zwelling die niet afneemt, kan dit wijzen op een secundaire infectie. Een snelle controle is dan noodzakelijk om complicaties te voorkomen.
Koorts en algehele malaise
Koorts in combinatie met stomatitis kan wijzen op een systemische infectie. Als deze symptomen zich voordoen, is medische opvolging nodig om de oorzaak vast te stellen en een juiste behandeling in te zetten.
Bloedingen in de mond
Spontane bloedingen in de mond of het tandvlees kunnen wijzen op een onderliggende aandoening die medisch moet worden beoordeeld, zoals een tekort aan bloedplaatjes of een vitaminetekort.
Deze uitgebreide beschrijvingen en opdeling in risicofactoren, mechanismen en alarmsymptomen bieden een gedetailleerd overzicht van stomatitis en de relevante klinische kenmerken.
Diagnose en onderzoeken
De diagnose van stomatitis begint met een gedetailleerd gesprek over de symptomen, medische geschiedenis en huidig of eerder medicijngebruik van de patiënt. De arts zal ook vragen naar de seksuele geschiedenis en rookgewoonten. Bij lichamelijk onderzoek beoordeelt de arts het uiterlijk en de verspreiding van de mondzweren om een voorlopige diagnose te stellen. Verdere diagnostische stappen kunnen zijn:
- [eenn]allergietest (om eventuele allergieën op te sporen)
- [een] bloedonderzoek
- [het afnemen van een stukje weefsel of cellen (biopsie) voor nader onderzoek
- [een uitstrijkje (om bacteriën of virussen te detecteren)
- [het afnemen van weggeschraapt weefsel (om schimmels op te sporen)
Behandeling
De behandeling van stomatitis richt zich primair op het aanpakken van de oorzaak. Indien medicijnen de oorzaak zijn, zal de arts deze, indien mogelijk, aanpassen of stopzetten. Bij allergische reacties is het essentieel om de uitlokkende factor te vermijden. Bij infecties zijn specifieke medicijnen nodig, zoals
antibiotica voor bacteriële infecties of
antimycotica voor schimmelinfecties. Voedingstekorten kunnen worden behandeld met supplementen of voedingsaanpassingen. Als stomatitis voortkomt uit een andere ziekte, richt de behandeling zich op het beheersen van die aandoening. Pijnverlichting en ontstekingsremming kan worden bereikt met
topische medicatie (aangebracht op de huid),
systemische corticosteroïden of andere
immunosuppressiva. Daarnaast zijn er diverse
mondspoelingen, vrij verkrijgbare medicijnen, verdovende middelen (analgetica), en beschermende pasta's en gels beschikbaar om de symptomen te verlichten.
Prognose
De prognose van stomatitis hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening. In de meeste gevallen, zoals bij afteuze stomatitis, genezen de zweren binnen vier tot veertien dagen zonder blijvende gevolgen. Voor de meeste patiënten is de prognose positief, vooral als de oorzaak tijdig wordt geïdentificeerd en adequaat behandeld.
Afteuze stomatitis
De meeste mensen ervaren slechts tijdelijke ongemakken, en de zweren genezen meestal binnen twee weken. Bij een ernstigere vorm kunnen de zweren tot zes weken aanhouden, maar met de juiste behandeling kunnen de symptomen effectief worden beheerd en genezen. Recidieven komen vaak voor bij personen met een onderliggende predispositie, zoals een auto-immuunziekte of een genetische aanleg.
Koortsblaasjes
Koortsblaasjes verdwijnen meestal binnen vijf tot zeven dagen. Hoewel de blaasjes meestal zonder blijvende schade verdwijnen, kan het herpesvirus latent in het lichaam blijven en recidieven veroorzaken. Preventieve behandelingen en antivirale medicatie kunnen helpen de frequentie en ernst van terugkerende uitbraken te verminderen.
Stomatitis veroorzaakt door infecties of aandoeningen
Bij stomatitis veroorzaakt door bacteriële of virale infecties, hangt de prognose af van de effectiviteit van de behandeling van de infectie. Bij goed beheer van de onderliggende infectie of aandoening kan stomatitis effectief worden genezen. Voor aandoeningen zoals de ziekte van Crohn of lupus, kan stomatitis een chronisch probleem zijn dat verergerd kan worden door de voortgang van de ziekte.
Complicaties
Hoewel stomatitis doorgaans geen ernstige complicaties veroorzaakt, kunnen er in sommige gevallen complicaties optreden, vooral als de aandoening ernstig of onbehandeld blijft:
Infecties
Ernstige gevallen van stomatitis kunnen secundaire infecties veroorzaken, zoals een bacteriële infectie van de mondzweren. Dit kan leiden tot een verergering van de symptomen en extra pijn en ongemak.
Voedingsproblemen
Chronische of ernstige stomatitis kan slik- en eetproblemen veroorzaken, wat kan leiden tot gewichtsverlies en voedingstekorten. Dit kan bijzonder problematisch zijn voor kinderen en ouderen, die meer vatbaar zijn voor voedingsproblemen door verminderde eetlust of pijn bij het eten.
Pijn en ongemak
Langdurige stomatitis kan aanzienlijke pijn en ongemak veroorzaken, wat invloed kan hebben op de dagelijkse activiteiten en de kwaliteit van leven. Bij sommige mensen kan deze pijn chronisch worden, vooral als er een onderliggende aandoening aanwezig is die niet adequaat wordt behandeld.
Voortgang van onderliggende aandoeningen
Voor mensen met auto-immuunziekten of chronische aandoeningen kan stomatitis een symptoom zijn dat wijst op een progressie van de onderliggende ziekte. Het beheer van deze aandoeningen is cruciaal om de stomatitis te beheersen en complicaties te voorkomen.
Recidieven
Vooral bij afteuze stomatitis en koortsblaasjes kunnen terugkerende episodes voorkomen. Deze recidieven kunnen leiden tot terugkerende pijn en ongemak, en kunnen het moeilijk maken om de aandoening effectief te beheren zonder continue behandeling of preventieve maatregelen.
Psychologische impact
De chronische pijn en ongemak van stomatitis kunnen een psychologische impact hebben, zoals stress, angst of depressie, vooral als de symptomen langdurig zijn of de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden.
Het is belangrijk om bij persistente of ernstige symptomen van stomatitis medische hulp te zoeken om complicaties te voorkomen en een effectieve behandeling te krijgen. Regelmatige opvolging en preventieve zorg kunnen helpen om de prognose te verbeteren en complicaties te minimaliseren.
Voldoende hydratatie is cruciaal voor het voorkomen van stomatitis /
Bron: Clker Free Vector Images, PixabayPreventie van stomatitis
Stomatitis kan voorkomen worden door enkele voorzorgsmaatregelen:
- [het behandelen van een chronisch droge mond
- [het handhaven van een gezonde en evenwichtige voeding en goede hydratatie
- [het gebruik van een antiseptische en alcoholvrije mondspoeling
- [het gebruik van een zachte tandenborstel
- [regelmatige tandheelkundige controles
- [het vermijden van warme dranken en voedsel, evenals zout, kruidig, heet en zuur voedsel
Lees verder