Afteuze mondzweren: Pijnlijke aften (zweren) in de mond

Aften zijn erosies, overgaande in zweertjes van het mondslijmvlies. Afteuze mondzweren zijn bijgevolg pijnlijke zweertjes die overal in de mond verschijnen. Een kleine zweer of kleine zweren genezen meestal spontaan zonder behandeling binnen tien tot veertien dagen. Maar bij andere vormen duurt het genezingsproces langer. Diverse uitlokkende factoren leiden tot afteuze mondzweren. Het is belangrijk om tijdig een specialist te raadplegen indien de zweren niet spontaan verdwijnen binnen enkele weken, want mogelijk wijst dit op mondkanker of een andere aandoening. Mondwater en zuigtabletten verlichten de pijn en versnellen het genezingsproces van de zweren (ulcera). Ook andere zelfzorgmaatregelen zijn beschikbaar voor patiënten met aften in de mond.

• Epidemiologie afteuze mondzweren?
• Types afteuze zweren in de mond
• Oorzaken afteuze mondzweren
• Symptomen: Pijnlijk, niet ernstig maar soms teken van mondkanker of andere aandoening
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aften

Epidemiologie afteuze mondzweren?

Afteuze mondzweren zijn de meest voorkomende vorm van een mondzweer. Ten minste één op de vijf patiënten ontwikkelt afteuze mondzweren op een bepaald moment in het leven. Vrouwen zijn vaker dan mannen getroffen. Aften treden op tussen de leeftijd van tien tot veertig jaar. Meestal verschijnen ze in de kindertijd of adolescentie. Vaak komen en gaan zweren, waarbij telkens enkele dagen, weken, maanden of jaren verstrijken. De zweren komen wel minder vaak terug bij het verouderen. In veel gevallen komen ze uiteindelijk niet meer terug. Roken werkt voorts bij sommige patiënten beschermend tegen afteuze mondzweren.

Types afteuze zweren in de mond

Kleine afteuze zweren

In ongeveer 8 op de 10 gevallen heeft de patiënt last van kleine afteuze zweren die niet erg pijnlijk zijn. Deze zijn klein (minder dan 5 mm), rond of ovaal, en zijn minder dan 10 mm in doorsnede. Ze hebben een lichtgele kleur, maar het gebied daarrond is vaak gezwollen en rood. Mogelijk ontwikkelt zich slechts één zweer, maar soms verschijnen tot vijf zweren tegelijkertijd. Elke zweer blijft ongeveer 7-14 dagen in de mond aanwezig en verdwijnt dan zonder daarbij een litteken achter te laten.

Grote aften

Grote aften komen voor bij ongeveer 1 op de 10 patiënten. Ze zijn veelal 10 mm of groter. De patiënt vertoont zich met één en maximum twee zweren tegelijkertijd. De zweren hebben het kenmerk om zeer pijnlijk te zijn waardoor het eten bemoeilijkt is. Deze zweer blijft ongeveer twee weken tot enkele maanden in de mond aanwezig, maar geneest vaak zonder een litteken achter te laten. Niettemin ontstaan soms toch littekens door grote aften.

Herpetiforme ulcera

Herpetiforme ulcera, die niets met herpes te maken hebben, komen voor bij ongeveer 1 op de 10 patiënten. Dit zijn kleine zweren. Ze zijn vergelijkbaar met de grootte van een speldenknop, en zijn ongeveer 1-2 mm in doorsnede. Soms verschijnen meerdere zweren gelijktijdig, maar sommige groeien samen om dan te verschijnen in een onregelmatige vorm. Elke zweer blijft ongeveer één week tot twee maanden in de mond aanwezig. Vaak bevinden ze zich op de tong, hetgeen resulteert in tongpijn of tongtintelingen.

Oorzaken afteuze mondzweren

De oorzaak is onbekend. Afteuze mondzweren zijn niet besmettelijk en dus niet over te krijgen van een andere patiënt. In de meeste gevallen is ontwikkelen de zweren (medische term ulcera) zonder duidelijke reden bij verder gezonde patiënten. Af en toe zijn de zweren toe te wijten aan andere factoren of ziekten. Deze omvatten:

• Bepaalde tandpasta
• Bepaalde voedingsmiddelen: Chocolade leidt soms tot afteuze mondzweren.
• Beschadiging: Soms heeft de patiënt last van een slecht passend kunstgebit, een schaafwonde door een harde tandenborstel enzovoort.
• Een gebrek aan ijzer, of een tekort aan bepaalde vitaminen (zoals een vitamine B12-tekort en foliumzuurtekort) en een tekort aan vitamine A leidt soms tot afteuze mondweren.
• Een mechanisch trauma: Dit gebeurt door een zelf toegebrachte beet.
• Een virale infectie
• Roken: Sommige ex-rokers ontwikkelen pas zweren nadat ze gestopt zijn met roken.
• Sommige medicijnen veroorzaken zweren in de mond. Voorbeelden van geneesmiddelen die aften veroorzaken zijn: nicorandil, anti-inflammatoire geneesmiddelen (bijvoorbeeld ibuprofen) en orale nicotine vervangende therapie. In zeldzame gevallen ontstaan ernstige zweren in de mond na het nemen van een medicijn waarvoor de patiënt allergisch is.
• Stress of angst veroorzaakt bij sommige patiënten afteuze mondzweren.
• Veranderingen in de hormoonspiegels: Bij sommige vrouwen verschijnen aften vlak voor de menstruatie. Bij andere vrouwen ontstaan de zweren alleen na de menopauze.
• Voedselallergie: In zeldzame gevallen resulteert een voedselallergie in afteuze mondzweren.
• Zweertjes in de mond zijn soms aanwezig binnen dezelfde familie. Hierbij speelt een genetische factor een rol.
• Mondzweren komen voorts vaker voor bij patiënten met de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies), coeliakie (maag- en darmproblemen na het eten van gluten), een hiv-infectie en de ziekte van Behçet. Een opmerking hierbij is dat het niet om de zogenaamde afteuze zweren gaat.

Symptomen: Pijnlijk, niet ernstig maar soms teken van mondkanker of andere aandoening

Afteuze mondzweren

Sommige patiënten voelen één dag voor het opkomen van de mondzweer een brandend gevoel in de mond. Afteuze mondzweren zijn vaak pijnlijk en lastig, maar ze zijn veelal niet ernstig. De pijn straalt in een aantal gevallen wel uit naar de oren (uitstralingspijn) waardoor oorpijn tot stand komt. Door de zweervorming ervaart de patiënt soms wel een smaakverandering zoals een zoute smaak in de mond. Ook verschijnen soms witte vlekken op het tandvlees. Af en toe ontstaat een secundaire besmetting met bacteriën. In dat geval heeft de patiënt nog meer pijn of roodheid, voelt hij zich onwel en heeft hij koorts. Secundaire bacteriële infecties komen niet frequent tot stand, maar ze vereisen wel een behandeling met antibiotica.

Mondkanker

Soms ontstaan nog andere soorten zweren in de mond en dan zijn de mondzweren een teken van een onderliggende ziekte. Mondkanker begint namelijk vaak met een ongewone mondzweer die niet geneest (slechte wondgenezing). Indien de patiënt een mondzweer al meer dan drie weken heeft die niet wil genezen, raadpleegt hij bijgevolg best een arts of tandarts. Dit is vooral belangrijk als de patiënt rookt.

Andere aandoening

Af en toe ervaart de patiënt nog andere belangrijke symptomen zoals zweren op de huid of de genitaliën, of (reumatologische) pijn en ontsteking. Dit wijst mogelijk op een onderliggende aandoening.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

Een oor-, neus- en keelarts of een mondchirurg bekijkt vaak de mondzweren in detail. Een klein monster (biopsie) van de zweer sluit kanker uit of bevestigt dit. Soms is een bloedonderzoek of zijn andere onderzoeken vereist indien de arts vermoedt dat de patiënt aan een andere aandoening lijdt die deze aften veroorzaken.

Differentiële diagnose

Afteuze mondzweren bevatten symptomen die gelijkaardig zijn aan de aanwezige symptomen van volgende aandoeningen. Ze vormen daarom een differentiële diagnose:

• cyclische neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen: soort witte bloedcellen)
• een inflammatoire darmziekte
• een neoplasma
• een plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
• een virale infectie (herpesvirus, cytomegalovirus, varicella (waterpokken: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag) of coxsackievirus)
• het syndroom van Behçet
• het syndroom van Reiter
• lupus erythematosus
• parapemphigus (huidziekte met blaren, vooral bij ouderen)
• pemphigus vulgaris (zweren en blaren aan huid & slijmvliezen)
• syfilis,

Behandeling aften

Pijn en ongemak verminderen is het doel van de behandeling van afteuze mondzweren. Dit gebeurt via zelfzorgmaatregelen en is ook mogelijk via professionele medische zorg.

Zelfzorg

Bij milde pijn is vaak geen behandeling nodig. Voorts vermijdt de patiënt kruidig voedsel, zure fruitdranken en zeer zoute voedingsmiddelen (zoals chips), die de pijn en steken doen verergeren. Koude dranken drinkt de patiënt met een rietje. Warme dranken drinkt de patiënt zonder rietje aangezien dit anders schade toebrengt aan de keel. Verder poetst de patiënt de tanden met een zeer zachte tandenborstel en hij gebruikt beschermende tandpasta. Stress probeert de patiënt indien mogelijk te verminderen of vermijden, zodat een uitbraak van mondzweren te voorkomen valt. Tot slot raadpleegt de patiënt een tandarts indien hij een slecht passend kunstgebit heeft.

Professionele medische zorg

Indien de patiënt vermoedt dat de afteuze mondzweren veroorzaakt zijn door een medicijn, past hij dit aan. Hierbij overlegt hij wel met de arts. Gebruikt de patiënt bijvoorbeeld orale nicotine vervangende therapie (nicotinekauwgom of zuigtabletten), dan is een andere vorm zoals pleisters of neusspray aanbevolen. Daarnaast verlichten sommige geneesmiddelen de symptomen. Chloorhexidine mondspoeling, steroïde zuigtabletten, een pijnstillende mondspoeling, gel of mondspray zijn beschikbaar. Deze zijn vrijwel steeds zonder doktersvoorschrift verkrijgbaar. De arts schrijft indien nodig wel medicatie voor als de zelfzorgtips en andere medicatie niet helpen. Voorbeelden hiervan zijn een behandeling met corticosteroïden, steroïde mondwater en doxycycline mondwater. Ook schrijft hij supplementen en vitaminen voor indien blijkt dat de patiënt hiervan een tekort heeft.

Lees verder

• Mondzweren: Oorzaken van aften (zweertjes) in mond