Afteuze mondzweren: Pijnlijke aften (zweren) in de mond

Aften zijn erosies die overgaan in pijnlijke zweertjes van het mondslijmvlies. Afteuze mondzweren zijn bijgevolg pijnlijke zweren die overal in de mond kunnen optreden. Kleine zweren genezen meestal spontaan zonder behandeling binnen tien tot veertien dagen, hoewel sommige vormen een langer genezingsproces kunnen hebben. Het is belangrijk om een specialist te raadplegen indien de zweren niet binnen enkele weken verdwijnen, omdat dit mogelijk een teken kan zijn van mondkanker of een andere onderliggende aandoening. Mondwater en zuigtabletten kunnen de pijn verlichten en het genezingsproces van de zweren versnellen. Andere zelfzorgmaatregelen kunnen ook nuttig zijn voor patiënten met aften.

• Epidemiologie afteuze mondzweren
• Types afteuze zweren in de mond
• Mechanisme
• Oorzaken afteuze mondzweren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijnlijk, niet ernstig maar soms teken van mondkanker of andere aandoening
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling aften
• Prognose van afteuze mondzweren
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie afteuze mondzweren

Afteuze mondzweren zijn de meest voorkomende vorm van mondzweren. Ongeveer 20% van de bevolking ontwikkelt op een bepaald moment in hun leven afteuze mondzweren. Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen. Aften verschijnen meestal tussen de leeftijd van tien en veertig jaar, vaak in de kindertijd of adolescentie. Ze kunnen sporadisch optreden, met periodes van enkele dagen, weken, maanden of zelfs jaren tussen de episodes. Bij oudere volwassenen komen aften minder vaak voor en verdwijnen ze vaak na verloop van tijd. Roken kan in sommige gevallen een beschermend effect hebben tegen afteuze mondzweren.

Types afteuze zweren in de mond

Kleine afteuze zweren

In ongeveer 80% van de gevallen heeft de patiënt last van kleine afteuze zweren die minder pijnlijk zijn. Deze zweren zijn klein (minder dan 5 mm in diameter), rond of ovaal, en hebben een lichtgele kleur. Het omliggende gebied is vaak gezwollen en rood. Er kan één zweer aanwezig zijn, maar soms verschijnen er tot vijf zweren tegelijk. Elke zweer blijft ongeveer 7-14 dagen bestaan en verdwijnt doorgaans zonder littekenvorming.

Grote aften

Grote aften komen voor bij ongeveer 10% van de patiënten. Deze zweren zijn vaak groter dan 10 mm en kunnen zeer pijnlijk zijn, waardoor eten moeilijk wordt. Ze blijven meestal twee weken tot enkele maanden aanwezig en genezen vaak zonder littekenvorming. In sommige gevallen kunnen er echter toch littekens ontstaan.

Herpetiforme ulcera

Herpetiforme ulcera, die niet gerelateerd zijn aan herpes, komen voor bij ongeveer 10% van de patiënten. Deze kleine zweren hebben de grootte van een speldenknop (ongeveer 1-2 mm in diameter). Soms verschijnen meerdere zweren tegelijk, die kunnen samenvloeien tot grotere, onregelmatig gevormde zweren. Deze zweren blijven meestal één week tot twee maanden bestaan en bevinden zich vaak op de tong, wat kan leiden tot tongpijn of tongtintelingen.

Mechanisme

Ontstekingsreactie

Afteuze mondzweren ontstaan als gevolg van een ontstekingsreactie in de slijmvliezen van de mond. Het immuunsysteem reageert op onbekende of irriterende stoffen door witte bloedcellen naar de aangedane gebieden te sturen, wat leidt tot zwelling, roodheid en pijn. Deze ontstekingsreactie veroorzaakt het verlies van de oppervlaktelaag van het mondslijmvlies, wat resulteert in de karakteristieke open zweren die vaak pijnlijk zijn.

T-cellen en immuunsysteem

Er is een duidelijke rol voor T-cellen in het mechanisme van afteuze mondzweren. Deze immuuncellen kunnen de eigen weefsels aanvallen, wat leidt tot het ontstaan van zweren. Dit kan worden getriggerd door verschillende factoren, zoals virale infecties, genetische predispositie, of hormonale veranderingen. Bij sommige patiënten speelt een disfunctie in het immuunsysteem een rol, waardoor het lichaam zichzelf aanvalt, wat de ontwikkeling van afteuze zweren bevordert.

Verstoorde slijmvliesbarrière

Een beschadiging van de mondslijmvliesbarrière kan bijdragen aan de vorming van afteuze zweren. Normaal gesproken beschermt het mondslijmvlies het onderliggende weefsel tegen schadelijke stoffen, maar bij afteuze zweren is deze barrière verstoord. Dit maakt het gemakkelijker voor irriterende stoffen of micro-organismen om de mondslijmvliezen binnen te dringen en een ontstekingsreactie op te wekken.

Hormonale invloeden

Hormonale schommelingen, zoals die tijdens de menstruatiecyclus of zwangerschap, kunnen de ontwikkeling van afteuze zweren beïnvloeden. De invloed van hormonen op het immuunsysteem kan ervoor zorgen dat het lichaam minder goed in staat is om ontstekingen te beheersen, wat leidt tot het ontstaan van mondzweren.

Oorzaken afteuze mondzweren

De exacte oorzaak van afteuze mondzweren is onbekend. Ze zijn niet besmettelijk en kunnen niet van de ene persoon naar de andere worden overgedragen. De zweren ontstaan vaak zonder duidelijke reden bij anders gezonde mensen. Er zijn echter verschillende factoren en aandoeningen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van afteuze mondzweren:

• Bepaalde tandpasta: Tandpasta met een hoge concentratie van natriumlaurylsulfaat (SLS) kan irritatie veroorzaken.
• Voedingsmiddelen: Sommige voedingsmiddelen zoals chocolade kunnen afteuze mondzweren uitlokken.
• Beschadiging: Een slecht passend kunstgebit of een schaafwond door een harde tandenborstel kan bijdragen aan de ontwikkeling van zweren.
• Gebrek aan ijzer of een tekort aan bepaalde vitaminen: Tekorten aan vitamine B12, foliumzuur en vitamine A kunnen afteuze mondzweren veroorzaken.
• Mechanisch trauma: Zelf toegebrachte beten of andere verwondingen aan de mond kunnen zweren veroorzaken.
• Virale infectie: Hoewel niet direct gerelateerd aan herpes, kunnen sommige virale infecties bijdragen aan het ontstaan van afteuze zweren.
• Roken: Ex-rokers kunnen zweren ontwikkelen na het stoppen met roken.
• Medicijnen: Bepaalde medicijnen, zoals nicorandil en anti-inflammatoire geneesmiddelen zoals ibuprofen, kunnen afteuze mondzweren veroorzaken. Zelden kunnen medicijnen waarvoor de patiënt allergisch is ook zweren veroorzaken.
• Stress of angst: Stress kan bij sommige patiënten bijdragen aan de vorming van afteuze zweren.
• Veranderingen in hormoonspiegels: Vrouwen kunnen aften ontwikkelen vlak voor de menstruatie of na de menopauze.
• Voedselallergie: In zeldzame gevallen kan een voedselallergie leiden tot afteuze mondzweren.
• Genetische factoren: Er is een genetische aanleg voor afteuze mondzweren in sommige families.
• Onderliggende aandoeningen: Mondzweren komen vaker voor bij patiënten met aandoeningen zoals ziekte van Crohn, coeliakie, een hiv-infectie, en de ziekte van Behçet. Het is belangrijk om te weten dat de meeste afteuze zweren niet gerelateerd zijn aan deze aandoeningen.

Risicofactoren

Voedingspatroon

Een tekort aan essentiële voedingsstoffen zoals vitamine B12, ijzer en foliumzuur wordt vaak geassocieerd met het ontstaan van afteuze mondzweren. Een onevenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan een verzwakt immuunsysteem, waardoor het lichaam vatbaarder wordt voor ontstekingen en zweren. Ook bepaalde voedingsmiddelen zoals citrusvruchten of gekruide gerechten kunnen de mondslijmvliezen irriteren en bijdragen aan de ontwikkeling van afteuze zweren.

Stress

Psychologische stress wordt vaak genoemd als een risicofactor voor het ontstaan van afteuze mondzweren. Stress kan het immuunsysteem verzwakken en het lichaam vatbaarder maken voor infecties en ontstekingen. Het kan ook de hormonale balans verstoren, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van mondzweren.

Hormonale veranderingen

Zoals eerder genoemd, kunnen hormonale schommelingen een belangrijke risicofactor zijn voor het ontwikkelen van afteuze zweren. Vrouwen hebben vaker afteuze zweren, en de aandoening komt vaak voor tijdens bepaalde fasen van de menstruatiecyclus, vooral net voor of tijdens de menstruatie. Hormonale veranderingen die gepaard gaan met zwangerschap of het gebruik van hormonale anticonceptie kunnen ook het risico verhogen.

Genetische aanleg

Er is een genetische component die het risico op het ontwikkelen van afteuze mondzweren kan verhogen. Patiënten die een familiegeschiedenis van afteuze zweren hebben, hebben een grotere kans om zelf deze aandoening te ontwikkelen. Erfelijke factoren kunnen de gevoeligheid van het immuunsysteem voor ontstekingen beïnvloeden, wat de kans op het krijgen van mondzweren vergroot.

Trauma of irritatie

Fysieke trauma’s, zoals het bijten op de binnenkant van de lip of wang, of het dragen van slecht passende tandprotheses of beugels, kunnen het ontstaan van afteuze mondzweren bevorderen. De schade aan het mondslijmvlies kan de slijmvliesbarrière verstoren en zo een ontsteking veroorzaken die leidt tot zweren.

Risicogroepen

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met hiv/aids of die immuunsuppressieve medicatie gebruiken, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van afteuze mondzweren. Een verzwakt immuunsysteem kan ervoor zorgen dat het lichaam minder goed in staat is om ontstekingen te beheersen, waardoor mondzweren vaker optreden.

Vrouwen

Vrouwen hebben een verhoogd risico op afteuze mondzweren, vooral tijdens periodes van hormonale veranderingen, zoals tijdens de menstruatie, zwangerschap of bij het gebruik van hormonale anticonceptie. De invloed van hormonen op het immuunsysteem kan bijdragen aan de verhoogde frequentie van mondzweren bij vrouwen.

Patiënten met een familiaire voorgeschiedenis

Mensen met een familiegeschiedenis van afteuze mondzweren lopen een hoger risico om zelf ook deze aandoening te ontwikkelen. Genetische factoren spelen een rol bij de gevoeligheid voor het ontwikkelen van mondzweren, wat betekent dat degenen met een familiegeschiedenis vaker zweren zullen ervaren.

Mensen met bepaalde chronische aandoeningen

Mensen die lijden aan chronische aandoeningen zoals de ziekte van Crohn, coeliakie of een andere auto-immuunziekte, hebben vaak een verhoogd risico op het ontwikkelen van afteuze mondzweren. Deze aandoeningen kunnen het immuunsysteem verstoren en de mondslijmvliezen kwetsbaarder maken voor ontstekingen en zweren.

Symptomen: Pijnlijk, niet ernstig maar soms teken van mondkanker of andere aandoening

Afteuze mondzweren

Sommige patiënten ervaren een brandend gevoel in de mond een dag voordat de zweer zichtbaar wordt. Afteuze mondzweren zijn vaak pijnlijk en ongemakkelijk, maar meestal niet ernstig. De pijn kan uitstralen naar de oren, wat leidt tot oorpijn. Soms kan de patiënt een smaakverandering ervaren, zoals een zoute smaak in de mond. Witte vlekken op het tandvlees kunnen ook voorkomen. Secundaire bacteriële infecties komen niet vaak voor, maar als ze optreden, kunnen ze leiden tot verhoogde pijn, roodheid, koorts en algemeen ongemak. Behandeling met antibiotica kan noodzakelijk zijn.

Mondkanker

Mondkanker kan beginnen met een ongebruikelijke mondzweer die niet geneest, wat een teken kan zijn van slechte wondgenezing. Als een mondzweer langer dan drie weken aanhoudt zonder te verbeteren, is het belangrijk om een arts of tandarts te raadplegen, vooral als de patiënt rookt of andere risicofactoren heeft.

Andere aandoeningen

In sommige gevallen kunnen er bijkomende symptomen optreden zoals zweren op de huid of genitaliën, of reumatische pijn en ontsteking. Dit kan wijzen op een onderliggende aandoening die verder onderzoek vereist.

Alarmsymptomen

Pijn in de mond

Het belangrijkste alarmsymptoom van afteuze mondzweren is pijn in de mond, vooral tijdens het eten of praten. De zweren zelf kunnen variëren in grootte, maar ze veroorzaken meestal een branderige of scherpe pijn die kan variëren van mild tot ernstig. Deze pijn kan de algehele mondfunctie beïnvloeden.

Ontsteking van het mondslijmvlies

De aanwezigheid van ontsteking in de mond, vooral rondom de zweren, is een ander alarmsymptoom. De huid rond de zweer kan rood en gezwollen zijn, wat wijst op een ontstekingsreactie van het lichaam. Deze ontsteking kan ook de pijn rond de zweren verergeren.

Koorts en algemene malaise

In zeldzamere gevallen kunnen patiënten koorts en algemene malaise ervaren wanneer ze afteuze mondzweren hebben. Dit kan een teken zijn van een ernstigere infectie of een meer uitgebreide ontstekingsreactie in het lichaam. Koorts gaat vaak gepaard met een algemeen gevoel van onwelzijn en vermoeidheid.

Herhaalde episodes

Patiënten die regelmatig terugkerende afteuze mondzweren hebben, kunnen zich bezorgd maken over hun gezondheid. Herhaalde episodes van mondzweren kunnen wijzen op onderliggende aandoeningen of een verstoord immuunsysteem, wat verder medisch onderzoek kan vereisen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

Een specialist, zoals een KNO-arts of mondchirurg, zal de mondzweren grondig onderzoeken. Een biopsie van de zweer kan helpen om kanker uit te sluiten of te bevestigen. In sommige gevallen kunnen aanvullende onderzoeken, zoals bloedonderzoek, noodzakelijk zijn om andere onderliggende aandoeningen uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Afteuze mondzweren kunnen symptomen vertonen die lijken op andere aandoeningen. De differentiële diagnose kan de volgende aandoeningen omvatten:

• Cyclische neutropenie (verlaagd aantal neutrofielen)
• Inflammatoire darmziekte
• Neoplasma
• Plaveiselcelcarcinoom (vorm van huidkanker)
• Virale infecties zoals herpesvirus, cytomegalovirus, varicella (waterpokken), of coxsackievirus
• Het syndroom van Behçet
• Het syndroom van Reiter
• Lupus erythematosus
• Parapemphigus (huidziekte met blaren)
• Pemphigus vulgaris (zweren en blaren aan huid en slijmvliezen)
• Syfilis

Behandeling aften

Het doel van de behandeling van afteuze mondzweren is het verlichten van pijn en ongemak. Dit kan worden bereikt door zelfzorgmaatregelen en, indien nodig, professionele medische zorg.

Zelfzorg

Bij milde gevallen is vaak geen specifieke behandeling nodig. De patiënt kan echter het beste kruidig voedsel, zure fruitdranken en zeer zoute voedingsmiddelen (zoals chips) vermijden, aangezien deze de pijn kunnen verergeren. Het drinken van koude dranken door een rietje en het vermijden van warme dranken die de keel kunnen irriteren zijn aanbevolen. Het gebruik van een zeer zachte tandenborstel en tandpasta zonder natriumlaurylsulfaat kan helpen. Stressvermindering en het vermijden van triggers zoals een slecht passend kunstgebit kunnen bijdragen aan het voorkomen van uitbraken.

Professionele medische zorg

Als afteuze mondzweren worden veroorzaakt door medicijnen, moet de patiënt dit met de arts bespreken. Alternatieve vormen van nicotinevervanging zoals pleisters of neusspray kunnen worden aanbevolen. Geneesmiddelen zoals chloorhexidine mondspoeling, steroïde zuigtabletten, pijnstillende mondspoelingen, gels of mondsprays kunnen de symptomen verlichten. Deze zijn vaak zonder recept verkrijgbaar. Indien de zelfzorgmaatregelen niet effectief zijn, kan de arts corticosteroïden, steroïde mondwater, of doxycycline mondwater voorschrijven. Tevens kan de arts supplementen en vitaminen aanbevelen bij vastgestelde tekorten.

Prognose van afteuze mondzweren

De prognose voor afteuze mondzweren is over het algemeen goed. Kleine afteuze zweren genezen meestal binnen 7 tot 14 dagen zonder blijvende schade. Grote aften en herpetiforme ulcera kunnen langer duren om te genezen, variërend van enkele weken tot enkele maanden. Hoewel ze ongemak kunnen veroorzaken, zijn afteuze mondzweren meestal niet levensbedreigend en vereisen ze geen chirurgische ingrepen. Bij een goede behandeling en zelfzorg verdwijnen de zweren doorgaans zonder blijvende effecten. In zeldzame gevallen kunnen er complicaties optreden als gevolg van secundaire infecties of langdurige pijn. Het is belangrijk om medisch advies in te winnen als de zweren langer dan drie weken aanhouden.

Complicaties

Hoewel afteuze mondzweren zelden ernstige complicaties veroorzaken, kunnen de volgende problemen optreden:

• Secundaire infecties: De pijnlijke zweren kunnen soms geïnfecteerd raken, wat kan leiden tot een verergering van symptomen, zoals verhoogde pijn, roodheid, koorts en algemeen ongemak.
• Voedingsproblemen: Grote of meerdere zweren kunnen het eten en drinken bemoeilijken, wat kan leiden tot onvoldoende voeding of gewichtsverlies.
• Pijn en ongemak: Bij sommige mensen kan de pijn ernstig zijn, vooral bij het eten of drinken van bepaalde voedingsmiddelen.
• Psychosociale impact: De pijn en het ongemak van frequente uitbraken kunnen leiden tot stress en een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van leven.
• Verkeerde diagnose: Soms kunnen afteuze zweren worden verward met andere aandoeningen, zoals mondkanker, wat kan leiden tot onnodige bezorgdheid en ingrepen.

Preventie

Het voorkomen van afteuze mondzweren kan uitdagend zijn, vooral omdat de exacte oorzaak vaak onbekend is. Er zijn echter enkele maatregelen die kunnen helpen om het risico te verminderen:

• Vermijden van triggers: Identificeer en vermijd voedingsmiddelen en omstandigheden die aften kunnen uitlokken, zoals pittig voedsel, zure dranken en traumatische mondbeschadigingen.
• Gezonde mondhygiëne: Gebruik een zachte tandenborstel en tandpasta zonder natriumlaurylsulfaat om irritatie te minimaliseren. Regelmatige mondhygiëne helpt ook om bacteriële infecties te voorkomen.
• Stressbeheer: Stress kan bijdragen aan het ontstaan van afteuze zweren. Technieken zoals ontspanningsoefeningen, meditatie en voldoende rust kunnen nuttig zijn.
• Voedingssupplementen: Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan essentiële vitaminen en mineralen, vooral vitamine B12, foliumzuur en ijzer. Overweeg supplementen indien nodig.
• Voorkomen van mondtrauma: Gebruik indien nodig een op maat gemaakt kunstgebit en vermijd bijten op de binnenkant van de mond of andere mechanische trauma's.
• Vroege behandeling van wonden: Behandel kleine verwondingen in de mond onmiddellijk om verdere irritatie en mogelijke afteuze zweren te voorkomen.

Lees verder

• Mondzweren: Oorzaken van aften (zweertjes) in mond