Orale mucositis: Oorzaken van mondslijmvliesontsteking

Patiënten die (hoge doses) chemotherapie, gerichte therapie en/of radiotherapie krijgen voor de behandeling van kanker, kunnen mogelijk te maken krijgen met mondslijmvliesontsteking (orale mucositis, orale ulceratieve mucositis). Ook andere oorzaken zijn bekend voor deze aandoening, zoals mondspruw. Dit type ontsteking van het slijmvlies van de mond veroorzaakt mondzweren en andere letsels in de mond. Dit resulteert uiteindelijk in onder andere keelpijn en problemen bij het eten, praten, slikken en kauwen. Diverse behandelingen zijn beschikbaar voor het verlichten van de mondproblemen. De prognose is voorts variabel, afhankelijk van de oorzaak van de mondslijmvliesontsteking. Enkele tips helpen tot slot bij het voorkomen van orale mucositis.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicogroepen
• Risicofactoren van mondslijmvliesontsteking bij kankerpatiënten
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Andere risicofactoren van ontsteking van het slijmvlies van de mond
• Hand-, voet- en mondziekte
• Mondspruw (orale candidiasis)
• Stomatitis
• Symptomen
• Mild tot matig stadium
• Ernstig stadium
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van orale mucositis
• Prognose
• Radiotherapie
• Radiotherapie en chemotherapie
• Beenmergtransplantatie
• Chemotherapie
• Complicaties
• Preventie van ontsteking van het mondslijmvlies door kankerbehandeling

Epidemiologie

Orale mucositis komt vaak voor bij patiënten die chemotherapie of bestraling ondergaan, vooral bij behandelingen voor kanker. De ernst van orale mucositis varieert en kan van milde symptomen tot ernstige pijn en letsel variëren.

Oorzaken

Het slijmvlies van de mond is een belangrijke locatie voor schade door kankerbehandelingen vanwege de snelle celvernieuwingssnelheid. Chemotherapie en radiotherapie veroorzaken directe celschade aan basale epitheelcellen, waardoor de cellen niet meer goed kunnen vernieuwen.

Risicogroepen

Vooral patiënten die een behandeling van kanker krijgen aan het hoofd, de nek of de slokdarm met (hoge doses) radiotherapie, gerichte therapie en/of chemotherapie (medicijnen voor het behandelen van kanker), lijden sneller aan een mondslijmvliesontsteking. Ook bij een beenmergtransplantatie komt orale mucositis mogelijk als complicatie tot uiting.

Risicofactoren van mondslijmvliesontsteking bij kankerpatiënten

Aandoeningen

Patiënten die een behandeling voor kanker krijgen lopen een hoger risico wanneer ze lijden aan volgende aandoeningen:

• chronische irritatie van het mondslijmvlies door slecht passende kunstgebitten of slechte tandbehandelingen (lokale irritatie en trauma leiden sneller tot orale mucositis)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een droge mond (xerostomie)
• een eerdere behandeling van kanker
• een lage body mass index
• een nierziekte
• een slechte mond- of tandgezondheid
• een slechte voeding / ondervoeding
• hiv/aids
• uitdroging
• weinig speeksel (hyposalivatie) voor en tijdens de kankerbehandeling

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren verhogen de kans op een mondslijmvliesontsteking bij patiënten die een kankerbehandeling ondergaan:

• alcohol drinken
• geslacht: vrouwen zijn vaker dan mannen getroffen
• kinderen en jongvolwassenen (maar ze herstellen wel sneller dan ouderen omdat ze sneller nieuwe cellen afstoten en aanmaken)
• tabak roken of kauwen

Andere risicofactoren van ontsteking van het slijmvlies van de mond

Hand-, voet- en mondziekte

Het coxsackievirus veroorzaakt de zeer besmettelijke infectie hand-, voet- en mondziekte. De virale infectie treft voornamelijk kinderen jonger dan vijf jaar. Patiënten met deze ziekte ervaren zweertjes in de mond en een huiduitslag op de handen en voeten.

Mondspruw (orale candidiasis)

Mondspruw staat voor een schimmelinfectie in de mond. De schimmelaandoening komt tot uiting door een overgroei van gist Candida in de mond en op de tong. Patiënten met mondspruw hebben doorgaans kleine witte bultjes op de tong (tongbultjes) alsook in de mond.

Stomatitis

Stomatitis duidt op elke ontstekingsaandoening van de mondweefsels. Stomatitis omvat bijvoorbeeld mondzweren, een droge mond, een veranderde smaak in de mond en smaakverlies, een gevoeligheid van de mond, en mondpijn, met of zonder klinisch aanwezige letsels. Twee belangrijke vormen van stomatitis zijn een koortslip en aften. Het herpesvirus veroorzaakt stomatitis.

Symptomen

Orale mucositis veroorzaakt rode, bloedende en/of zwerende letsels van de slijmvlieswand van de mondholte. De letsels kenmerken zich door een niet-uniforme vorm en diepte. Verder is er een vezelig pseudomembraan aanwezig. De mondzweren ontstaan mogelijk overal in de mond, zoals de binnenkant van de wangen of zijkanten van de mond, de tong, het binnenste gedeelte van de lippen, het gehemelte of het tandvlees.

Mild tot matig stadium

Milde tot matige orale mucositis veroorzaakt verder mogelijk:

• bloed in de mond / mondbloeding
• dikker slijm en speeksel
• een gezwollen, rode of glanzende mond en rood tandvlees of glanzend tandvlees
• een slechte smaak in de mond
• keelpijn
• moeite met praten
• ongemak of een branderig gevoel
• pijn in de mond
• problemen met eten, drinken, en proeven (gevoel van droogheid, milde verbranding of pijn bij het eten van voedsel)
• kauwproblemen
• slikproblemen
• witte vlekken of pus in de mond
• zweervorming: mondzweren, tongzweren, tandvleeszweren

Ernstig stadium

Sommige patiënten kampen met zeer ernstige orale mucositis, hetgeen in medische termen bekend staat als confluente mucositis. Zij ervaren hierdoor:

• dood weefsel in sommige delen van de mond
• een dikke witte coating in de mond
• een mondinfectie
• een slechte voeding en gewichtsverlies

Alarmsymptomen

• Ernstige pijn die niet verlicht wordt door pijnstillers.
• Feitelijke zweren die zich verspreiden of toenemen in grootte.
• Koorts of tekenen van infectie in de mond.
• Onvermogen om te eten of te drinken door ernstige pijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van orale mucositis wordt doorgaans gesteld op basis van de klinische symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt. In sommige gevallen kan een arts aanvullende onderzoeken aanbevelen om andere oorzaken van mondzweren uit te sluiten.

Behandeling van orale mucositis

De arts zet één of meer behandelingen in voor de behandeling van een slijmvliesontsteking van de mond, zoals:

• antibiotica
• antischimmelmiddelen
• cryotherapie (behandeling via bevriezing)
• keratinocyt groeifactor
• kunstmatig speeksel
• lasertherapie
• mondwater: alcoholvrij mondwater, morfine mondwater of ander medicinaal mondwater
• ontstekingsremmend mondwater
• pijnbestrijdende zalven of gels in de mond
• roodlichttherapie
• verdovende gels

Een voedingsdeskundige of diëtist geeft informatie over het voedsel dat de patiënt best kan eten wanneer hij mondzweren of andere problemen heeft door de orale mucositis. Verder is het belangrijk om een goede mond- en tandhygiëne te hanteren, waarbij de patiënt twee keer per dag de tanden moet poetsen met een zachte tandenborstel en moet flossen. De arts kan andere behandelingen of een combinatie van behandelingen voor orale mucositis aanbevelen.

Prognose

Radiotherapie

Door straling veroorzaakte orale mucositis is ernstiger en van langere duur in vergelijking met door chemotherapie veroorzaakte orale mucositis. De symptomen verschijnen meestal na ongeveer twee weken radiotherapie, bereiken een piek aan het einde van de radiotherapie (de piek houdt soms tot twee weken na voltooiing van de behandeling aan) en houden vervolgens tot twaalf weken aan.

Radiotherapie en chemotherapie

Patiënten die zowel radiotherapie als chemotherapie krijgen, ervaren vaak sneller symptomen. De gelijktijdige behandeling verergert ook de ernst en verlengt de duur van de mondslijmvliesontsteking.

Beenmergtransplantatie

Orale mucositis verschijnt doorgaans na ongeveer vijf dagen na een beenmergtransplantatie. De symptomen houden meestal twee tot drie weken aan na voltooiing van de behandeling.

Chemotherapie

Een patiënt die chemotherapie krijgt voor de behandeling van kanker, ervaart meestal twee tot drie weken na het begin van de chemotherapie symptomen van orale mucositis.

Complicaties

Het is belangrijk dat kankerpatiënten met tekenen van mucositis zo snel mogelijk naar een arts gaan, want dankzij een snelle diagnose en behandeling is het soms mogelijk om de ernst te beperken. De gevolgen van mucositis kunnen mild zijn en weinig interventie vereisen, maar ze kunnen ook zeer ernstig zijn. Mogelijke complicaties omvatten hypovolemie (shock door onvoldoende bloed in het lichaam), elektrolytenafwijkingen, septikemie (bloedvergiftiging) bij patiënten met neutropenie (laag aantal neutrofielen = type witte bloedcellen), ondervoeding en soms kan orale mucositis zelfs leiden tot de dood.

Preventie van ontsteking van het mondslijmvlies door kankerbehandeling

Niet altijd is het mogelijk om orale mucositis te voorkomen, maar enkele tips kunnen het risico verlagen. De patiënt kan contact opnemen met een arts of tandarts die zich bezighoudt met kankerpatiënten om hem tijdens de behandeling te volgen. Als de patiënt een kunstgebit draagt, moet hij ervoor zorgen dat dit goed past. Verder moet een tandbehandeling minstens één maand voorafgaand aan de start van de kankerbehandeling voltooid zijn, zodat de mond volledig genezen is. Een goed mondverzorgingsregime voorkomt of vermindert mucositis en helpt ook bij het voorkomen van infecties door zweren. Stoppen met roken en het beperken van het drinken van alcohol zijn tot slot aangewezen.

Lees verder

• Stomatitis: Ontsteking van slijmvlies in en rond mond
• Kankerbehandeling: Verschillende behandelingen voor kanker
• Mondzweren: Oorzaken van aften (zweertjes) in mond
• Bijwerkingen door chemotherapie (behandeling van kanker)
• Afteuze mondzweren: Pijnlijke aften (zweren) in de mond