Alfa-gal-syndroom: Allergisch voor vlees door tekenbeet

Mensen die gebeten worden door een teek lopen het risico op het krijgen van een tekenaandoening. Diverse soorten teken veroorzaken mogelijk een ziekte, waaronder onder andere de Lone Star-teek en de Ixodes ricinus-teek. Een tekenbeet door deze teek veroorzaakt op zijn beurt ook veel verschillende soorten tekenziekten, waaronder het alfa-gal-syndroom. Bij deze ziekte, die aanwezig is in zowel Amerika, Nederland als andere Europese landen, ontstaat een vertraagde allergische reactie op het eten van vlees. Diarree, huidklachten en een verlaagde bloeddruk zijn slechts enkele mogelijke klachten die hierbij optreden. De behandeling van deze ziekte is gestoeld op het vermijden van vlees, aangezien een volledige genezing of vaccin voor de tekenziekte niet bestaat. De ziekte werd voor het eerst beschreven in 2006 en rukt op door de opwarming van de aarde. Door het hanteren van enkele preventieve maatregelen is het wel mogelijk om het risico op een tekenbeet grotendeels te verminderen.

• Epidemiologie tekenziekte
• Amerika
• Nederland en andere Europese landen
• Andere continenten
• Oorzaken: Lone Star- of Ixodes ricinus-teken met alfa-gal-suikermolecule
• Informatie Ixodes ricinus-teek (schapenteek)
• Overdracht
• Risicofactoren beet van teek
• Locatie van tekenbeet
• Symptomen na tekenbeet: Allergische reactie na eten van rood vlees
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling tekenaandoening
• Vlees vermijden
• Allergische reactie
• Prognose is redelijk goed
• Complicaties van beet door Lone Star- of Ixodes ricinus-teek
• Preventie alfa-gal-syndroom

Epidemiologie tekenziekte

Amerika

De Lone Star-teek bevindt zich in de zuidoostelijke en zuid-centrale staten van Amerika. Door de opwarming van de aarde is de teek eveneens meer en meer aanwezig in noordelijke en westelijke gebieden van Amerika. Vanaf de beschrijving van de ziekte zijn in Amerika enkele honderden patiënten gemeld met het alfa-gal-syndroom. Het aantal patiënten neemt echter toe omdat de teek zich verder verspreidt door de opwarming van de aarde.

Nederland en andere Europese landen

De tekenziekte werd aanvankelijk in 2007 beschreven in Amerika omdat de ziekte toen enkel in dit land aanwezig was. Pas begin juli 2017 werd duidelijk dat ook in Nederland en andere Europese landen patiënten rondlopen met deze tekenziekte. Een tekenexpert van de RIVM meldt op 1 juli 2017 dat de voedselallergie dan niet het gevolg is van de Lone Star-teek, maar wel van de teek Ixodes ricinus. Het werkelijk aantal patiënten ligt bijgevolg wellicht hoger dan onderzoekers vermoeden. De meeste tekenbeten komen tot slot voor van maart tot eind augustus, en dit zowel in Amerika als in Europese landen. Tijdens zachte winters zijn de teken echter ook reeds actief, terwijl ze minder opduiken in droge zomers.

Andere continenten

Het alha-gal-syndroom is ook aanwezig in Australië en Azië, waar andere soorten teken alfagal-moleculen dragen.

Oorzaken: Lone Star- of Ixodes ricinus-teken met alfa-gal-suikermolecule

Informatie Lone Star-teek
Lone Star-teken (Amblyomma americanum) zijn vooral aanwezig in bossen met een dichte ondergroei en rond dierenrustplaatsen. Lone Star-teken zijn teken die zich onderscheiden van andere teken doordat ze een witte vlek, stip of ster in het midden van de rug bezitten die doet denken aan de vorm van de Amerikaanse staat Texas (bijnaam van Texas is 'Lone Star State'). Deze typische 'markering' op de rug van de teek is een deel van het schild. De agressieve teken staan erom bekend dat ze lange afstanden maken om de gastheer te bereiken.

Informatie Ixodes ricinus-teek (schapenteek)

Uiterlijk
De Ixodes ricinus-teek (schapenteek) veroorzaakt niet alleen de ziekte van Lyme en tekenencefalitis (TBE) in Europese landen, maar ook het alfa-gal-syndroom. De meest voorkomende teek in Nederland bevindt zich voornamelijk op plaatsen waar de luchtvochtigheid groot is, zoals in bomen, bladeren, struiken, hoge grassen, ... Hierdoor is de teek aanwezig in bossen, weilanden, tuinen, parken, duinen, ... De teek is plat en donkerbruin van kleur. Een volwassen vrouwelijke teek is tot vier millimeter lang. De maximale lengte na het bijten van een mens en een bloedmaaltijd bedraagt tot één centimeter.

Cyclus
Uit een ei komt een larve. Vervolgens groeit de larve uit tot een nimf. Deze nimf ontwikkelt zich tot slot tot een volwassen teek. Dit ganse ontwikkelingsproces neemt gemiddeld drie jaar in beslag. De volwassen schapenteek ontwikkelt zich via drie gastheren. De larven en nimfen parasiteren mogelijk elk (groot) dier en dan voornamelijk gastheren die zich binnen de vegetatie bevinden. Dit betreft dan bosmuizen of veldmuizen, vogels en in sommige gevallen ook grotere zoogdieren. De nimfen teisteren meestal kleine zoogdieren, vogels, reptielen (hagedissen) evenals grotere zoogdieren (vooral herten en mensen). De voorkeursgastheren van de volwassen schapenteken zijn herten, hazen, reeën, vossen, marters (sylvatische cyclus), evenals schapen, runderen, honden en mensen (synantrope cyclus). Nimfen bijten het vaakst mensen en zijn de belangrijkste overdrager van ziekten.

Overdracht

De vrouwelijke teek heeft in het bos eerst een maaltijd van koeien- of zoogdierenbloed gegeten. De teek draagt hierdoor het alfa-gal met zich mee. Alfa-gal staat voor 'galactose-alfa-1,3-galactose'. Dit molecuul is een koolhydraatmolecule (suikermolecule) in zoogdierlijk vlees, meestal van koeien-, lams- en varkensvlees. Wanneer deze teek vervolgens een mens bijt, komt het alfa-gal in het lichaam van een gebeten persoon terecht waarna het immuunsysteem geactiveerd wordt. Het lichaam gaat als reactie hierop het alfa-gal-antilichaam aanmaken. Het lichaam bestrijdt met andere woorden alfa-gal-suikermoleculen omdat het lichaam deze dan aanziet als 'indringer'. Komen vanaf dat moment suikermoleculen in het lichaam terecht, dan veroorzaakt het immuunsysteem een allergische reactie.

Risicofactoren beet van teek

Mensen die wonen in of aan bosrijke gebieden en mensen die in de vrije tijd of tijdens het werk veel in aanraking komen met dichtbegroeide bossen met hoog gras en/of struiken, komen sneller in aanraking met een besmette teek. Zo blijken bijvoorbeeld ook veel boswachters getroffen te zijn door de ziekte.

Locatie van tekenbeet

Een vastgehechte teek houdt hij zich graag schuil op warme en vochtige plaatsen zoals bijvoorbeeld:

• achter de knieholtes
• in de haren
• in de liezen
• net achter de oren
• onder de oksels
• rond de schaamtreek

Symptomen na tekenbeet: Allergische reactie na eten van rood vlees

Vertraagde reactie van symptomen
De meeste patiënten met het alfa-gal-syndroom krijgen symptomen na het eten van (rood) vlees van koeien of varkens, al is dit suikermolecuul eveneens aanwezig in een aantal medicijnen die gelatine als stabilisatoren gebruiken zoals 'prednison'. Niet alleen het vlees zelf maar ook de bouillon van bijvoorbeeld runderen (gebruikt in soepen) veroorzaakt soms (ernstige) symptomen. Bij de ziekte komen de symptomen niet direct na het eten van vlees tevoorschijn, omdat het alfa-gal eerst door het maagdarmkanaal moet worden vrijgegeven.

Tekenen van een allergische reactie
Milde tot matige allergische reactie
Pas twee tot zes uur na het eten van rood vlees krijgt de patiënt te maken met netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op de huid), braken, een loopneus, galbulten, jeuk, misselijkheid, niezen, hoofdpijn, maagklachten, diarree en een zwelling van de lippen, ogen, tong en keel.

Ernstige allergische reactie: Anafylactische shock
Af en toe krijgt een patiënt te maken met een anafylactische shock. Hierbij presenteert de patiënt zich met een ernstige allergische reactie, waardoor een opname op intensieve zorgen nodig is. Veel voorkomende symptomen van een anafylactische shock omvatten een veel te lage bloeddruk (hypotensie), een verhoogde hartslag (tachycardie), ademhalingsproblemen, bewusteloosheid en ernstige zwellingen. Deze levensbedreigende vorm van een allergische reactie komt meestal tot stand na herhaalde blootstelling aan dergelijke tekenbeten. Deze patiënten ontwikkelen namelijk meer alfa-gal-antilichamen. De symptomen van anafylaxie verschijnen meestal drie tot zes uur na het eten van een maaltijd (bereid) met vlees(jus).

Diagnose en onderzoeken

Veel patiënten met het alfa-gal-syndroom hebben geen geschiedenis van andere allergieën of allergische symptomen. De meeste patiënten linken de allergische reactie dan ook niet meteen aan het eten van het vlees. Pas na diverse uitbraken volgt de koppeling met het eten van vlees. De diagnose is bijgevolg lastig te maken voor de arts waardoor hij vaak de diagnose mist of een foute ziekte plakt op de aanwezige symptomen. Een allergie- en bloedonderzoek zijn geïndiceerd bij een vermoeden van de aanwezigheid van het alfa-gal-syndroom.

Behandeling tekenaandoening

Vlees vermijden

Een volledige genezing bestaat niet voor de ziekte, en ook een vaccin is anno mei 2020 niet voorhanden. De arts zet een speciaal dieet in waardoor de symptomen verminderen. Dit houdt in dat de patiënt koeien-, varkens- en lamsvlees vermijdt. Sommige patiënten vermijden tevens best organen van zoogdieren, zoals de nier of lever. Bovendien moeten ze soms stoppen met het gebruik van zuivelmelk, al hangt dit wel af van de aanwezige symptomen. Indien de allergische reactie optreedt als gevolg van medicatiegebruik, moet de arts dit soms herbekijken.

Allergische reactie

Het gebruik van epinefrine auto-injectoren (EpiPennen) is inzetbaar bij de eerste tekenen van een allergische reactie. Treedt echter een ernstige allergische reactie op, dan is spoedeisende hulp noodzakelijk. Hier krijgt de patiënt in de meeste gevallen adrenaline, antihistaminica (geneesmiddelen tegen een allergische reactie) en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) toegediend. Verder zet de arts een symptomatische behandeling in.

Prognose is redelijk goed

Weer normaal kunnen vlees eten lukt voor de meeste patiënten niet, maar door het hanteren van een andere voedingsstijl, zijn de symptomen wel te beheersen. Af en toe verdraagt een patiënt weer een kleine hoeveelheid vlees.

Complicaties van beet door Lone Star- of Ixodes ricinus-teek

In ernstige gevallen komt een patiënt als gevolg van de tekenziekte te overlijden. Bij een vermoeden van een allergische reactie op vlees na een tekenbeet, is het dan ook verstandig om meteen een arts te raadplegen.

Preventie alfa-gal-syndroom

Een tekenziekte valt te voorkomen door tekengebieden te vermijden. Dit zijn over het algemeen dichte bossen en (struikrijke) gebieden waar zich veel hoog gras bevindt. Het gebruik van insectenwerende middelen met DEET of permethrine, het dragen van een lange broek en sokken, en regelmatig het lichaam controleren op teken en deze onmiddellijk verwijderen, zijn andere preventieve maatregelen. Is een patiënt gebeten door een teek, dan is het opvolgen van de gezondheid van groot belang. Heeft de patiënt last van huiduitslag, koorts, hoofdpijn, gewrichtspijn of spierpijn of gezwollen lymfeklieren binnen de dertig dagen na een tekenbeet, dan is medisch advies nodig.

Lees verder

• Allergieën en allergische reactie: Contact met allergenen
• Tekenbeten voorkomen en teken verwijderen bij mensen
• Tekenziekten: Door tekenbeten overgedragen infecties
• Voedselallergie en voedselintolerantie: Symptomen
• Anafylaxie: Ernstige allergische reactie