Tekenziekten: Door tekenbeten overgedragen infecties

Teken zijn vervelende beestjes die overleven door in een dier of mens te bijten en zich te voeden met hun bloed. De tekenbeten brengen echter mogelijk bacteriële, virale of parasitaire infecties met zich mee indien de teek besmet was. De meeste beten van een teek leiden echter niet tot een ziekte. Omdat een teek meer dan één ziekmakend organisme kan herbergen, lijden patiënten soms tegelijkertijd aan verschillende door teken overgedragen ziekten. Dit zorgt voor bijkomende moeilijkheden voor de diagnose en behandeling. Het is daarom zeer belangrijk om een teek zo snel mogelijk van het lichaam te verwijderen en daarna goed te letten op mogelijke tekenen van een infectie want een snelle behandeling voorkomt mogelijk ernstige problemen. Tot slot komen niet alle tekenziekten in België en Nederland tot stand. Vooral de ziekte van Lyme, anaplasmose, tekenencefalitis en babesiose komen voor in deze landen volgens de RIVM (oktober 2014).

• Anaplasmose, bacteriële infectie door tekenbeet
• Babesiose (babesiosis)
• Colorado-tekenkoorts
• Ehrlichiose door besmette tekenbeet
• Heartland-virusinfectie
• Krim-Congo hemorragische koorts
• Powassan-virusinfectie
• Relapsing fever
• Rocky Mountain Spotted Fever
• Tekenencefalitis
• Tularemie
• Ziekte van Lyme
• Teek verwijderen
• Preventie van door teken overgedragen ziekten
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties

Anaplasmose, bacteriële infectie door tekenbeet

Anaplasmose (humane granulocytaire ehrlichiose) is een bacteriële infectie die wordt verspreid door hetzelfde type teken dat de ziekte van Lyme veroorzaakt. Anaplasmose komt echter minder vaak voor dan de ziekte van Lyme. De bacterie valt witte bloedcellen aan, die ziekten in het lichaam bestrijden. Patiënten met anaplasmose kampen met vermoeidheid, koorts, koude rillingen, spierpijn, hoofdpijn en buikpijn. De symptomen verschijnen meestal één tot drie weken na een tekenbeet. De arts schrijft doxycycline, een soort antibioticum, voor om de ziekte te behandelen.

Babesiose (babesiosis)

Babesiose is een parasitaire tekenziekte die verspreid wordt door hertenteken. De parasiet valt na een beet de rode bloedcellen aan, meestal van volwassenen. Patiënten ervaren griepachtige symptomen, een lage bloeddruk, bloedarmoede en lever- of nierproblemen veroorzaken. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van antiparasitaire medicijnen en antibiotica. Tot één op de vijf patiënten met babesiose lijdt ook aan de ziekte van Lyme.

Colorado-tekenkoorts

Colorado-tekenkoorts wordt overgedragen door het Colorado-tekenkoortsvirus. Vooral in de westelijke regio van de Verenigde Staten komt deze ziekte voor. Braken, een verlies van eetlust, hoofdpijn, keelpijn, hoge koorts, koude rillingen, vermoeidheid, zwakte en een overgevoeligheid van licht zijn enkele veel voorkomende tekenen. Binnen de tien dagen zijn de meeste klachten verdwenen. Pijnstillende medicatie is wel inzetbaar. Verder moeten patiënten veel blijven drinken en goed uitrusten.

Ehrlichiose door besmette tekenbeet

Ehrlichiose is een door teken overgedragen ziekte die gerelateerd is aan anaplasmose. De verspreiding van de infectie gebeurt echter door de Lonely Star-teek, die ook het alfa-gal-syndroom veroorzaakt (allergisch voor vlees door tekenbeet). Vooral in Zuidoost- en Zuid-Midden-Verenigde Staten komt de infectie voor. De symptomen bestaan uit onder meer koorts, hoofdpijn, misselijkheid, buikpijn, hoesten, diarree en een huiduitslag. Deze tekenen verschijnen meestal één tot twee weken nadat een patiënt is gebeten. Ook bij deze tekenziekte zet de arts doxycycline in.

Heartland-virusinfectie

De Lone star-teek herbergt mogelijk het Heartland-virus, die door een tekenbeet leidt tot een virale infectie. De ziekte komt anno oktober 2020 voornamelijk voor in Missouri en Tennessee in de Verenigde Staten. Meestal ontstaan milde, griepachtige symptomen zoals maagpijn, spierpijn, koorts, misselijkheid vermoeidheid, diarree en blauwachtige plekken. In de meeste gevallen zijn de symptomen mild en dan is een behandeling niet nodig. Bij ernstige symptomen zoals uitdroging is soms een ziekenhuisopname nodig waarbij de arts de patiënt ondersteunende zorgen toedient, want medicatie is anno oktober 2020 niet voorhanden voor het bestrijden van het virus.

Krim-Congo hemorragische koorts

Krim-Congo hemorragische koorts wordt overgedragen door het CCHF-virus. De tekenziekte komt vooral tot uiting in het zuidelijk deel van Azië, Noord-Afrika en Zuid-Europa. Bekende symptomen zijn koorts, bloedingen, griepachtige symptomen en leverproblemen. Antivirale medicijnen en ondersteunende zorgen behandelen deze ziekte.

Powassan-virusinfectie

Wanneer een teek het Powassan-virus draagt en deze mensen infecteert, dan worden de hersenen en het weefsel eromheen aangevallen, wat leidt tot ontstekingen in de hersenen. Bij een Powassan-virusinfectie komen volgende mogelijke symptomen na één week tot één maand na de beet tot uiting: hoofdpijn, koorts, braken, verwardheid, coördinatieproblemen en epileptische aanvallen. De arts voert eerst een bloedonderzoek en lumbale punctie uit (onderzoek van het ruggenmergvocht) op de aanwezigheid van bepaalde antilichamen die het immuunsysteem maakt om infecties te bestrijden. Er zijn anno oktober 2020 geen medicijnen om deze virale infectie te behandelen. Wel zet de arts mogelijk medicijnen in om de hersenzwelling te verminderen. Deze infectie veroorzaakt soms blijvende zenuwschade.

Relapsing fever

Borrelia-soorten zoals B. hermsii, B. parkeri, B. duttoni, B. miyamotoi zijn bepaalde typen bacteriën die mogelijk leven op teken en na een tekenbeet ook mensen infecteren. Deze door teken overgedragen ziekte is voornamelijk aanwezig in Afrika, Spanje, Saoedi-Arabië, Azië in en bepaalde gebieden van Canada en de westelijke Verenigde Staten. De symptomen van relapsing fever bestaan uit onder meer terugkerende hoge koorts, griepachtige symptomen, hoofdpijn en spierpijn, en minder vaak ook stijfheid, gewrichtspijn, mentale veranderingen, hoesten, keelpijn, pijn bij het plassen en een huiduitslag. Antibiotica zijn de standaard behandeling voor relapsing fever, waarbij doxycycline, tetracycline of erytromycine de voorkeursbehandeling is.

Rocky Mountain Spotted Fever

De symptomen van Rocky Mountain Spotted Fever verschijnen meestal twee dagen tot twee weken na een tekenbeet. Patiënten ervaren door de bacteriële infectie koorts, hoofdpijn, braken, buikpijn, rode ogen, een veranderde mentale status en spierpijn. De meeste patiënten krijgen ook een rode vlekachtige uitslag die begint op de enkels of polsen. De huiduitslag verschijnt meestal enkele dagen nadat andere symptomen tot uiting zijn gekomen. Artsen schrijven het antibioticum doxycycline of tetracycline voor om deze ziekte te behandelen. Deze bacteriële infectie leidt onbehandeld of te laat behandeld tot ernstige complicaties.

Tekenencefalitis

Tekenencefalitis komt voor in Europa en Noord-Azië. Het organisme dat deze ziekte veroorzaakt, is het TBEV (FSME)-virus. Dit wordt verspreid via een beet van de hertenteek. Meestal ontstaan griepachtige symptomen maar sporadisch ontstaat een hersenontsteking of hersenvliesontsteking.

Tularemie

Tularemie is een zeer besmettelijke infectie die onbehandeld mogelijk levensbedreigend is. Patiënten kampen met huidzweren, koorts en zwelling in de lymfeklieren. De meeste patiënten herstellen na het nemen van antibiotica, maar de symptomen houden soms weken aan.

Ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme is de meest voorkomende door teken overgedragen ziekte. De bacterie die het veroorzaakt (Borrelia burgdorferi sensu lato), valt het zenuwstelsel aan en mogelijk ook het hart, de lever, de ogen en de gewrichten. In het begin heeft de patiënt griepachtige symptomen zoals koorts, koude rillingen, hoofdpijn, gewrichtspijn of spierpijn. Drie tot dertig dagen na de tekenbeet ontstaat verder vaak een huiduitslag. Naarmate de uitslag groter wordt, wordt het centrum vaak helderder en verschijnt er een rode ring rond de buitenkant. Een antibioticum na een verdachte tekenbeet voorkomt de ziekte van Lyme al moet de patiënt dit dan wel binnen de eerste 72 uur na de beet innemen. Wanneer de ziekte aanwezig is, is een langere antibioticakuur nodig. De meeste patiënten herstellen volledig, maar de symptomen houden soms nog meer dan zes maanden aan. Onbehandeld ontstaat gevoelloosheid in de armen of benen of een verlamming aan één kant van het gezicht.

Teek verwijderen

Als er een vastgehechte teek op het lichaam aanwezig is, mag de patiënt deze verwijderen met een speciale tekentang. Ze nemen de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast en trekken deze dan langzaam en gestaag omhoog. Het is niet de bedoeling om de teek los te trekken, want dan breken soms sommige monddelen af en blijft de rest in de huid achter. Zodra de teek verwijderd is, spoelen mensen deze het best door in het toilet. De teek pletten met de vingers is niet de bedoeling. Mensen die een teek met de handen vasthouden, wassen nadien de handen met alcohol of zeep en water.

Preventie van door teken overgedragen ziekten

De beste manier om een door teken overgedragen ziekte te voorkomen, is om niet door een teek gebeten te worden. Ze leven graag in gras, struiken of bladstapels. Ze hechten zich aan mensen terwijl ze langs hun leefgebieden lopen, vinden dan de blote huid en graven zich vervolgens in. Mensen die buiten vertoeven, blijven het best uit de buurt van hoge struiken of gras en wandelen steeds op het midden van een pad. Insectenwerende middelen (zoals DEET) gebruiken, is aanbevolen. Voorts dragen mensen een lange broek en stoppen ze deze in witte sokken zodat ze teken goed kunnen zien. Wanneer mensen terug binnen zijn na een buitenactiviteit, controleren ze tot slot goed hun kledij en lichaam.

Epidemiologie

Tekenziekten komen wereldwijd voor en zijn vaak endemisch in gebieden met een hoge populatie van teken. In Europa en Noord-Amerika zijn teken gerelateerde infecties zoals de ziekte van Lyme en babesiose relatief veelvoorkomend. De prevalentie van deze ziekten varieert afhankelijk van de regio en het seizoen, waarbij het risico op infecties toeneemt tijdens de lente en zomermaanden wanneer teken het actiefst zijn.

Oorzaken

Tekenziekten worden veroorzaakt door pathogenen die worden overgedragen via tekenbeten. De meest voorkomende pathogenen zijn bacteriën zoals Borrelia burgdorferi (veroorzaker van de ziekte van Lyme), protozoa zoals Babesia spp., en virussen zoals het tick-borne encephalitis virus. Deze pathogenen worden overgedragen wanneer een teken zich voedt met het bloed van een geïnfecteerd gastheer en vervolgens een nieuwe gastheer bijt.

Risicofactoren

Belangrijke risicofactoren voor het oplopen van tekengelicentieerde infecties zijn blootstelling aan omgevingen waar teken vaak voorkomen, zoals bossen, graslanden en tuinen. Mensen die regelmatig buitenactiviteiten ondernemen zoals wandelen, kamperen of jagen, lopen een verhoogd risico. Het risico neemt toe als de huid niet goed bedekt is en als tekenbeten niet tijdig worden opgemerkt en behandeld.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van tekengelicentieerde infecties kunnen variëren afhankelijk van de specifieke ziekte. Bij de ziekte van Lyme kunnen symptomen zoals koorts, hoofdpijn, vermoeidheid en een karakteristieke huiduitslag genaamd erythema migrans optreden. Bij babesiose kunnen symptomen zoals hoge koorts, rillingen, en vermoeidheid voorkomen. Bij tekenencefalitis kunnen ernstige symptomen zoals koorts, hoofdpijn, en neurologische symptomen zoals verwardheid en spierzwakte optreden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van tekengelicentieerde infecties wordt vaak gesteld op basis van de klinische symptomen, het recente blootstellingsgeschiedenis en laboratoriumonderzoek. Serologische tests kunnen worden gebruikt om antistoffen tegen de veroorzakers van tekengelicentieerde infecties te detecteren. In sommige gevallen kan een bloedonderzoek of een analyse van de huiduitslag nodig zijn om de diagnose te bevestigen.

Behandeling

De behandeling van tekengelicentieerde infecties hangt af van het specifieke pathogeen en de ernst van de infectie. De ziekte van Lyme wordt meestal behandeld met antibiotica zoals doxycycline of amoxicilline. Babesiose kan worden behandeld met antiprotozoïdale middelen zoals atovaquon en azithromycine. Voor tekenencefalitis is er geen specifieke antivirale behandeling, en de behandeling is voornamelijk ondersteunend en gericht op het verlichten van symptomen.

Prognose

De prognose voor tekengelicentieerde infecties is over het algemeen goed bij tijdige behandeling. Vroege behandeling met antibiotica kan de kans op complicaties aanzienlijk verminderen en het herstel versnellen. In gevallen van ernstige infecties of late diagnose kunnen echter langdurige symptomen of complicaties optreden.

Complicaties

Complicaties van tekengelicentieerde infecties kunnen ernstige neurologische of cardiovasculaire aandoeningen omvatten, zoals chronische artritis bij de ziekte van Lyme, ernstige anemie bij babesiose, of encefalitis bij tekenencefalitis. Bij onvolledige of vertraagde behandeling kunnen deze complicaties langdurige gezondheidseffecten hebben.

Lees verder

• Babesiosis: Infectie door besmette teek
• Ziekte van Lyme: Bacteriële infectie door tekenbeet
• Ehrlichiose: Bacteriële infectie door tekenbeet
• Tekenverlamming: Tekenziekte met verlamming door neurotoxine
• Colorado-tekenkoorts: Virale infectie door besmette houtteek