Tekenverlamming: Tekenziekte met verlamming door neurotoxine

Teken brengen verschillende infecties over op mensen, zoals de ziekte van Lyme. Daarnaast kunnen de gifstoffen (neurotoxinen) van bepaalde teken een ziekte veroorzaken die bekend staat als tekenverlamming. De neurotoxine tast voornamelijk het zenuwstelsel aan. Patiënten met deze uiterst zeldzame aandoening ervaren verlamming die begint in de voeten en benen en zich naar boven verplaatst. Andere symptomen kunnen ook optreden. Zodra de teek wordt verwijderd, verdwijnt de verlamming en is de prognose uitstekend, maar onbehandeld kunnen complicaties optreden die leiden tot de dood.

• Epidemiologie van tekenaandoeningen
• Mechanisme
• Oorzaken: Neurotoxine geproduceerd door teken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Verlamming en andere tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van tekenverlamming
• Complicaties
• Preventie van tekenziekte
• Extra voorzorgsmaatregelen en bewustwording

Epidemiologie van tekenaandoeningen

Tekenverlamming leidt vooral tot problemen bij huisdieren en vee, maar af en toe worden ook mensen getroffen. De tekenziekte komt het vaakst voor bij kinderen onder de tien jaar, al kan iedereen worden aangetast. De tekenaandoening is voornamelijk aanwezig in Noord-Amerika en aan de oostkust van Australië. Sporadisch worden ook patiënten uit Europa en Afrika getroffen door tekenverlamming. Meisjes zijn vaker getroffen dan jongens omdat ze vaak langer haar hebben, waar teken zich aan kunnen vasthechten en in kunnen verstoppen, waardoor het risico op tekenverlamming toeneemt.

Mechanisme

Oorzaak van tekenverlamming

Tekenverlamming is een neurotoxische aandoening die wordt veroorzaakt door de overdracht van een gif dat door teken wordt geproduceerd. Het neurotoxin wordt afgegeven wanneer een teek zich hecht aan een gastheer en zich voedt met bloed. Dit gif tast de zenuwstelselfunctie aan, specifiek de transmissie van signalen tussen de zenuwcellen, wat leidt tot verlamming. De toxine die door de teek wordt overgedragen, verstoort de zenuwfunctie door de afgifte van acetylcholine, een neurotransmitter die essentieel is voor spiercontracties. Dit leidt tot spierzwakte, verlamming en in ernstige gevallen, ademhalingsproblemen door aantasting van de ademhalingsspieren.

Fysiopathologie van neurotoxine-blootstelling

De neurotoxine die de teken injecteren, interfereert met de normale functie van de zenuwcellen. Wanneer de teek zich vasthecht aan de huid van de gastheer, begint het zijn speeksel in de bloedbaan van de gastheer te injecteren. Dit speeksel bevat het neurotoxine dat de motorische zenuwen aanvalt, wat leidt tot verlamming van de spieren die deze zenuwen aansteken. Het mechanisme is typisch reversibel, afhankelijk van de snelheid van diagnose en behandeling, maar kan ernstig genoeg zijn om levensbedreigende complicaties zoals ademhalingsinsufficiëntie te veroorzaken.

Affectie van het zenuwstelsel

Het toxine dat door de teek wordt afgegeven, heeft specifiek invloed op de zenuwgeleiding die spierbewegingen controleert. In de meeste gevallen beginnen de symptomen met verlamming van de benen en kunnen zich naar boven verspreiden, wat leidt tot verlamming van de ademhalingsspieren. De verlamming die ontstaat, is meestal symmetrisch en begint vaak met zwakte van de spieren, gevolgd door volledige verlamming. In de ernstige gevallen kan de aandoening leiden tot respiratoire insufficiëntie, wat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Oorzaken: Neurotoxine geproduceerd door teken

Tekenverlamming treedt op na een tekenbeet van een vrouwelijke teek. Deze teek produceert een neurotoxine in de speekselklieren en brengt deze tijdens het voeden over op de gastheer. Meer dan veertig soorten teken zijn anno april 2020 geassocieerd met tekenverlamming.

Risicofactoren

Levensstijl en omgeving

Mensen die in bosrijke of grasrijke omgevingen wonen, zoals buitengebieden, hebben een verhoogd risico op tekenbeten. Degenen die in deze gebieden wandelen, kamperen of deelnemen aan buitenactiviteiten zoals wandelen of jagen, zijn vatbaarder voor tekeninfecties en de daaropvolgende overdracht van neurotoxines. De aanwezigheid van teken in deze omgevingen vergroot de kans op blootstelling aan het neurotoxine.

Seizoensgebonden blootstelling

Tekenverlamming komt vaker voor in de lente en de zomer, wanneer teken het meest actief zijn. De piekactiviteit van teken valt samen met de warmere maanden, waarin teken vaker in bomen, gras en struiken worden aangetroffen. Gedurende deze seizoenen is de kans op blootstelling aan teken hoger, wat de incidentie van tekenverlamming verhoogt.

Contact met geïnfecteerde dieren

Contact met huisdieren zoals honden en katten die teken bij zich dragen, kan het risico op tekenbeten vergroten. Dieren kunnen teken van buiten naar binnen brengen, waardoor mensen die in nauw contact komen met deze dieren, zoals huisdierbezitters en jagers, een verhoogd risico lopen. Ook wilde dieren kunnen teken bij zich dragen en de infectie overdragen.

Risicogroepen

Mensen die vaak buitenactiviteiten ondernemen

Patiënten die regelmatig buitenactiviteiten uitvoeren in bosrijke of grasrijke gebieden lopen een verhoogd risico op tekenbeten. Dit geldt vooral voor wandelaars, jagers, kampeerders en mensen die werken in de buitenlucht, zoals bosarbeiders of landbouwers. De kans op blootstelling aan teken is aanzienlijk groter bij frequente blootstelling aan tekenrijke omgevingen.

Ouderen

Ouderen kunnen kwetsbaarder zijn voor de effecten van tekenverlamming, aangezien zij vaak een verzwakt immuunsysteem hebben en mogelijk minder in staat zijn om snel te reageren op symptomen. Het verouderde zenuwstelsel kan ook vatbaarder zijn voor de effecten van toxines, wat de ernst van de verlamming kan verergeren.

Dierenbezitters

Patiënten die huisdieren zoals honden of katten hebben, vooral als deze buiten zijn of in tekenrijke gebieden vertoeven, lopen een verhoogd risico op tekenbeten en het ontwikkelen van tekenverlamming. Dieren kunnen teken naar binnen dragen, waardoor de kans op blootstelling aan het neurotoxin toeneemt.

Symptomen: Verlamming en andere tekenen

Tekenverlamming ontstaat door de injectie van een toxine uit de speekselklieren van de teek tijdens een bloedmaaltijd. Het toxine veroorzaakt symptomen binnen twee tot zeven dagen nadat de teek zich heeft vastgehecht.

De patiënt ervaart eerst vermoeidheid en zwakte in beide voeten en benen. Soms doet de ziekte zich voor als acute ataxie (coördinatie- en evenwichtsproblemen) zonder spierzwakte. Sommige patiënten melden ook prikkelbaarheid, spierpijn of paresthesieën (tintelingen in de ledematen) of andere subjectieve sensorische klachten als vroege symptomen. Af en toe lijdt een patiënt aan oftalmoplegie (oogspierverlamming). De zwakte in de voeten en benen stijgt binnen enkele uren naar de romp, de armen en het hoofd, wat kan leiden tot ademhalingsfalen en de dood.

Alarmsymptomen

Spierzwakte

Een van de eerste symptomen van tekenverlamming is spierzwakte, die vaak begint in de onderste ledematen. De zwakte kan zich geleidelijk uitbreiden naar de armen en het bovenlichaam. De patiënt kan moeite hebben met lopen of staan, en de zwakte kan toenemen naarmate de verlamming zich verder verspreidt.

Verlies van reflexen

Bij veel patiënten kunnen reflexen zoals de kniepeesreflex of de achillespeesreflex verminderd of afwezig zijn. Dit komt doordat het neurotoxine de zenuwgeleiding blokkeert, waardoor de hersenen geen signalen naar de spieren kunnen sturen om deze reflexen te activeren.

Moeite met ademhalen

In ernstige gevallen van tekenverlamming kan de zwakte zich uitbreiden naar de ademhalingsspieren, wat leidt tot ademhalingsproblemen. De patiënt kan moeite hebben met diep ademhalen of kan het gevoel hebben dat de ademhaling oppervlakkig is. Dit is een kritieke toestand die onmiddellijke medische zorg vereist, omdat ademhalingsinsufficiëntie kan optreden.

Verlamming

Naarmate de ziekte voortschrijdt, kan de patiënt een volledige verlamming ervaren, die begint met de ledematen en zich kan verspreiden naar de romp en de ademhalingsspieren. De verlamming kan ook gepaard gaan met gevoelloosheid in de aangetaste gebieden, wat de ernst van de aandoening aanduidt.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van tekenverlamming is gebaseerd op de symptomen en het detecteren van een ingebedde teek, meestal op de hoofdhuid. Andere voorkeursplaatsen van de teek omvatten de ruimte tussen de vingers, de bilnaad en de oksels. Een volledig lichamelijk onderzoek is nodig om de teek op te sporen. De diepe peesreflexen zijn meestal verminderd of afwezig. Bij afwezigheid van een teek bestaat de differentiële diagnose uit het Guillain-Barré-syndroom (aandoening met zwakte en pijn door zenuwschade).

Behandeling

Het is essentieel om de teek te verwijderen. Hierdoor verdwijnen de symptomen meestal binnen enkele uren tot dagen. De teek kan het beste worden verwijderd door hem zo dicht mogelijk bij de huid vast te pakken en stevig te trekken met een speciale tekentang. Omdat het toxine in de speekselklieren van de teek zit, moet de hele teek (inclusief het hoofd) worden verwijderd, anders kunnen de symptomen aanhouden.

Prognose van tekenverlamming

Zodra de teek is verwijderd, nemen de symptomen meestal snel af. In sommige gevallen kan echter een diepe verlamming optreden die zelfs dodelijk kan zijn voordat de patiënt de aanwezigheid van een teek opmerkt.

Complicaties

Als de teek niet wordt verwijderd, kan het toxine leiden tot ademhalingsfalen en de dood. De gerapporteerde sterftecijfers liggen tussen de 10-12 procent.

Preventie van tekenziekte

Er is anno april 2020 geen vaccin beschikbaar voor door teken overgedragen ziekten, behalve voor door teken overgedragen encefalitis (hersenontsteking). Patiënten moeten daarom voorzorgsmaatregelen nemen wanneer ze gebieden bezoeken waar zich mogelijk teken bevinden, vooral in de lente- en zomermaanden. Preventieve maatregelen zijn onder meer het vermijden van paden die begroeid zijn met beboste vegetatie, het dragen van lichtgekleurde kleding waardoor teken gemakkelijker te zien zijn, en het dragen van lange broeken en dichte schoenen. Tekenafweermiddelen die DEET bevatten (N,N-diethyl-meta-toluamide) kunnen op de huid en kleding worden aangebracht. Permethrin, dat alleen op kleding mag worden aangebracht, is nog effectiever in het voorkomen van tekenbeten.

Extra voorzorgsmaatregelen en bewustwording

Het is belangrijk om na een bezoek aan gebieden met veel teken altijd het lichaam te inspecteren op tekenbeten. Dit geldt vooral voor kinderen, huisdieren en mensen met langer haar. Verwijdering van teken binnen 24 uur kan het risico op overdracht van ziekten aanzienlijk verminderen. Daarnaast kunnen landschapsbeheertechnieken, zoals het maaien van gras en het opruimen van bladeren, de tekenpopulatie rond woongebieden verminderen. Bewustwording en educatie over teken en de risico’s die ze met zich meebrengen, zijn cruciaal voor het voorkomen van tekenbeten en de daarbij behorende ziekten.

Lees verder

• Tekenbeten voorkomen en teken verwijderen bij mensen
• Tekenziekten: Door tekenbeten overgedragen infecties
• Ziekte van Lyme: Bacteriële infectie door tekenbeet
• Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen
• Babesiosis: Infectie door besmette teek