Encefalitis: Ontsteking van hersenen (hersenontsteking)

Encefalitis is een acute ontsteking van het hersenweefsel, vaak veroorzaakt door een bacteriële of virale infectie. De aandoening begint meestal met griepachtige symptomen zoals koorts, hoofdpijn en spierzwakte. Later kunnen ernstigere symptomen optreden. In sommige gevallen kunnen ook het ruggenmerg (encefalomyelitis) of de hersenvliezen (encefalomeningitis) worden aangetast. Hoewel encefalitis vaak goed te behandelen is met medicijnen, kunnen ernstige complicaties zoals geheugenverlies en epilepsie optreden.

• Synoniemen voor encefalitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Meestal een virus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Mentale en fysieke symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met medicijnen
• Prognose
• Complicaties van ontsteking van hersenweefsel
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met encefalitis
• Zoek onmiddellijk medische hulp
• Volg strikt het voorgeschreven behandelplan
• Zorg voor voldoende rust en herstel
• Houd je mentale gezondheid in de gaten
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Rehabilitatie kan nodig zijn
• Monitor je symptomen en houd contact met je arts
• Wees geduldig en volg controleafspraken
• Houd rekening met de langetermijneffecten
• Zorg voor een ondersteunend netwerk

Synoniemen voor encefalitis

Encefalitis staat ook bekend als:

• cerebritis
• encephalitis
• hersenontsteking

Epidemiologie

Encefalitis, of ontsteking van het hersenweefsel, is een relatief zeldzame aandoening met een wisselende geografische en seizoensgebonden spreiding. De incidentie en prevalentie verschillen sterk afhankelijk van de oorzaak en de aanwezigheid van risicofactoren in specifieke populaties.

Incidentie wereldwijd
De incidentie van encefalitis varieert tussen 3 en 7 gevallen per 100.000 personen per jaar. Virale encefalitis is de meest voorkomende vorm en wordt wereldwijd gezien, maar met regionale variaties afhankelijk van het virus.

Geografische patronen
In tropische gebieden komt encefalitis vaker voor door arbovirussen zoals het dengue- of Zika-virus. In gematigde klimaten zijn herpes-simplex-encefalitis en door teken overgedragen encefalitis (TBE) prominenter.

Seizoensgebondenheid
Bepaalde vormen, zoals door muggen overgedragen virussen, zijn sterk seizoensgebonden en pieken in de zomer en vroege herfst.

Demografische verschillen
Encefalitis treft vooral kinderen en ouderen, hoewel specifieke subgroepen afhankelijk van de oorzaak verschillen.

Mechanisme

De pathofysiologie van encefalitis omvat directe virale invasie, immuungemedieerde reacties en secundaire ontstekingsprocessen die leiden tot beschadiging van het hersenweefsel.

Virale invasie
Veel gevallen van encefalitis worden veroorzaakt door virussen zoals herpes simplex en arbovirussen. Deze infecteren direct de neuronen of ondersteunende cellen, wat leidt tot celdood en ontsteking.

Immunologische reacties
Bij sommige vormen van encefalitis, zoals anti-NMDA-receptor-encefalitis, richt het immuunsysteem zich op de hersencellen, wat tot zwelling en functieverlies leidt.

Ontstekingscascade
De afgifte van cytokinen en andere ontstekingsmediatoren versterkt de zwelling en verhoogt de intracraniële druk, wat secundaire schade kan veroorzaken.

Langetermijneffecten
Hersencelbeschadiging kan leiden tot littekenvorming, epilepsie of cognitieve achteruitgang, afhankelijk van de ernst en locatie van de ontsteking.

Oorzaken: Meestal een virus

Virus
Encefalitis is een zeldzame aandoening die vaker voorkomt bij jonge kinderen en ouderen, en de symptomen kunnen ernstig zijn bij deze leeftijdsgroepen. Meestal is encefalitis het gevolg van een virale infectie. Verschillende virussen kunnen encefalitis veroorzaken. De overdracht van deze virussen kan plaatsvinden via een muggenbeet, een tekenbeet, andere insectenbeten, het inademen van besmette ademhalingsdruppeltjes, huidcontact of door het consumeren van besmet voedsel of drinken. Het herpes simplex-virus is een belangrijke oorzaak van ernstige gevallen van encefalitis op elke leeftijd, inclusief bij pasgeborenen. Herpes simplex veroorzaakt ook koortslippen en genitale herpes. Het varicellavirus, dat gordelroos en waterpokken veroorzaakt, kan ook leiden tot encefalitis. Andere virussen die encefalitis kunnen veroorzaken zijn:

• het adenovirus (veroorzaakt luchtweginfecties en andere ziektebeelden)
• het coxsackievirus
• het cytomegalovirus
• het Eastern equine encefalitis virus
• het echovirus
• het West-Nijlvirus (meestal asymptomatisch, maar soms met neurologische problemen)
• Japanse encefalitis, veroorzaakt door een muggenbeet in Azië

Wanneer het virus het lichaam binnendringt, veroorzaakt het zwelling van het hersenweefsel, wat leidt tot vernietiging van zenuwcellen en bloedingen in de hersenen.

Andere oorzaken
Andere oorzaken van encefalitis kunnen omvatten:

• bacteriële infecties zoals de ziekte van Lyme (veroorzaakt door teken en kan huid, hart, hersenen, spieren en gewrichten aantasten), syfilis (door seksueel contact), tuberculose (veroorzaakt longproblemen)
• de gevolgen van kanker
• een allergische reactie op vaccinaties
• een auto-immuunziekte (waarbij het immuunsysteem de eigen weefsels aanvalt)
• parasitaire infecties zoals rondwormen, cysticercose (varkensworminfectie die weefsels kan aantasten) en toxoplasmose (parasitaire infectie die de hersenen, longen, hart, ogen en/of lever kan aantasten), vooral bij aids-patiënten en andere personen met een verzwakt immuunsysteem

In sommige gevallen kan de oorzaak van encefalitis onbekend blijven.

Risicofactoren

Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van encefalitis.

Infectieuze agentia
Blootstelling aan virussen zoals herpes simplex, West-Nijlvirus of TBE-virus is een belangrijke risicofactor.

Immuunsuppressie
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals HIV-positieve patiënten of mensen die immunosuppressiva gebruiken, lopen een verhoogd risico.

Reizen naar endemische gebieden
Reizen naar regio's waar arbovirussen endemisch zijn, vergroot het risico op door muggen overgedragen encefalitis.

Leeftijd
Jonge kinderen en ouderen zijn gevoeliger door respectievelijk een onrijp of verzwakt immuunsysteem.

Risicogroepen

Specifieke populaties hebben een verhoogd risico op encefalitis door hun demografische of gezondheidsstatus.

Kinderen
Kinderen lopen een hoger risico door hun onrijpe immuunsysteem en verhoogde blootstelling aan infecties zoals mazelen of bof.

Ouderen
Ouderen zijn kwetsbaar door verzwakte immuunresponsen en een hogere prevalentie van onderliggende ziekten.

Patiënten met chronische ziekten
Mensen met aandoeningen zoals diabetes, nierfalen of kanker hebben een verhoogd risico door verminderde weerstand tegen infecties.

Reizigers en bewoners van endemische gebieden
Mensen die reizen naar gebieden waar bepaalde virussen endemisch zijn, lopen een verhoogd risico.

Mentale en fysieke symptomen

Bij sommige patiënten kunnen de symptomen beginnen met milde infectieverschijnselen zoals een verkoudheid of maagontsteking voordat de ernstigere symptomen van encefalitis verschijnen.

Volwassenen
De symptomen van encefalitis bij volwassenen kunnen worden ingedeeld in lichamelijke en mentale symptomen.

Lichamelijke symptomen
Lichamelijke symptomen van encefalitis kunnen zijn:

• aanhoudende hikken
• ataxie (problemen met gang, evenwicht en coördinatie)
• athetose (trage, herhaalde, onwillekeurige bewegingen van handen en voeten)
• blaasjes op de huid, ogen of mond
• braken
• chorea (plotse, snelle, onwillekeurige bewegingen)
• coma
• dubbelzien (diplopie)
• gedeeltelijk of volledig verlies van gezichtsvermogen
• neurogene blaas (problemen met urineren door zenuwschade)
• slechte eetlust
• stijve nek en rug (soms)
• verlies van gevoel in bepaalde lichaamsdelen
• epileptische aanvallen
• fotofobie (gevoeligheid voor licht)
• lichte tot ernstige hoofdpijn of donderslaghoofdpijn
• koorts (meestal niet zeer hoog)
• misselijkheid
• onhandigheid
• onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
• oogspierverlammingen (oftalmoplegie)
• perceptie van ongebruikelijke geuren, zoals verbrand vlees of rotte eieren
• problemen met spraak
• problemen met gehoor
• spierzwakte of verlamming

Mentale symptomen
Mentale symptomen van encefalitis kunnen zijn:

• agitatie (rusteloosheid en onrust)
• bewustzijnsstoornissen
• desoriëntatie
• plotselinge veranderingen in mentale functie, zoals een vlakke stemming, geheugenverlies, of een gebrek aan interesse in dagelijkse activiteiten
• slecht reactievermogen
• verlies van bewustzijn
• hallucinaties (zien of horen van dingen die er niet zijn)
• prikkelbaarheid of stemmingswisselingen
• slaapzucht
• stupor (sterke vermindering of totale opheffing van geestelijke functies, vaak met onbeweeglijkheid)
• verwardheid
• weinig energie

Baby’s
Bij zuigelingen en jonge baby’s kunnen symptomen moeilijker te herkennen zijn. Mogelijke symptomen zijn:

• bolling in de zachte plekken (fontanellen) van de schedel
• braken
• een zachte plek op de bovenkant van het hoofd die uitpuilt
• prikkelbaarheid en frequent huilen (symptomen verergeren vaak bij optillen)
• stijfheid van het lichaam
• vermoeidheid
• problemen met voeding en niet wakker worden voor voedingen
• zwakte

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van encefalitis is cruciaal voor een tijdige diagnose en behandeling.

Koorts en hoofdpijn
Aanhoudende koorts in combinatie met een ernstige hoofdpijn kan een vroege aanwijzing zijn.

Neurologische veranderingen
Symptomen zoals verwarring, gedragsveranderingen, epileptische aanvallen of bewustzijnsverlies kunnen wijzen op hersenontsteking.

Focale neurologische afwijkingen
Krachtsverlies, dubbelzien of andere asymmetrische symptomen kunnen wijzen op specifieke hersenbeschadiging.

Systemische symptomen
Symptomen zoals huiduitslag, gewrichtspijn of ademhalingsmoeilijkheden kunnen helpen bij het identificeren van een onderliggende virale oorzaak.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Een lichamelijk onderzoek bij een patiënt met encefalitis kan abnormale reflexen, huiduitslag, verhoogde intracraniële druk (druk in de schedel), mentale verwardheid, mondzweren, nekstijfheid, spierzwakte en spraakproblemen aan het licht brengen.

Diagnostisch onderzoek
Onderzoeken voor de diagnose van encefalitis zijn:

• een bloedonderzoek
• een CT-scan van het hoofd
• een cultuur van cerebrospinale vloeistof (hersenvocht)
• een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje)
• een lumbale punctie (ruggenprik: analyse van hersen- en ruggenmergvocht)
• een MRI-scan van de hersenen

Behandeling met medicijnen

De behandeling van encefalitis bestaat voornamelijk uit rust, vochtinname en medicatie. De gekozen medicijnen zijn afhankelijk van de oorzaak van de encefalitis:

• antibiotica als bacteriën de oorzaak zijn
• anticonvulsiva om aanvallen te voorkomen
• antivirale middelen bij virale oorzaken
• immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken om te voorkomen dat het gezonde weefsels aanvalt)
• paracetamol tegen koorts en hoofdpijn
• sedativa voor prikkelbaarheid of rusteloosheid
• steroïden (corticosteroïden) om de hersenzwelling te verminderen

Ergotherapie, fysiotherapie en logopedie kunnen nuttig zijn bij herstel van ernstige hersenschade, zodra de infectie onder controle is.

Prognose

De prognose van encefalitis hangt af van de oorzaak, de snelheid van diagnose en behandeling, en de algemene gezondheid van de patiënt.

Acute fase
Zonder behandeling kan encefalitis leiden tot ernstige complicaties, zoals verhoogde intracraniële druk of hersenoedeem, wat fataal kan zijn.

Herstelperiode
Veel patiënten herstellen volledig, vooral bij virale encefalitis met een milde presentatie. Anderen kunnen langdurige neurologische gevolgen ondervinden.

Complicaties
Onbehandelde gevallen kunnen leiden tot blijvende cognitieve stoornissen, epilepsie of motorische beperkingen.

Complicaties van ontsteking van hersenweefsel

Encefalitis kan soms leiden tot blijvende hersenschade, wat invloed kan hebben op gehoor, gevoel, spraak, geheugen, spiercontrole en gezichtsvermogen. Mogelijke complicaties zijn:

• extreme vermoeidheid
• afasie (spraak- en taalproblemen, voorkomt bij ongeveer een derde van de patiënten met complicaties)
• epilepsie (komt voor bij 25% van de volwassenen en 50% van de kinderen met encefalitis)
• fysieke en motorische problemen
• geheugenverlies (komt voor bij 70% van de patiënten met complicaties)
• problemen met aandacht, concentratie (concentratieproblemen), planning en probleemoplossend denken
• emotionele veranderingen zoals angst, boosheid en stemmingswisselingen (persoonlijkheidsveranderingen komen bij minstens de helft van de patiënten met complicaties voor)

Preventie

Om encefalitis te voorkomen, moeten kinderen en volwassenen contact met mensen met encefalitis vermijden. Het gebruik van insecticiden met DEET kan helpen bij het buiten zijn. DEET-producten zijn echter niet aanbevolen voor kinderen jonger dan twee maanden. Het is ook belangrijk om stilstaand water te verwijderen (zoals in zwembaden en blikjes) en in de schemering, wanneer veel muggen actief zijn, beschermende kleding te dragen met lange mouwen en lange broekspijpen. Regelmatige routinevaccinaties kunnen bescherming bieden tegen bepaalde virussen. Bij reizen naar gebieden waar Japanse encefalitis voorkomt, zijn specifieke vaccins noodzakelijk. Ten slotte kan een goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen met zeep en water, helpen bij het verminderen van het risico op infecties.

Praktische tips voor het omgaan met encefalitis

Encefalitis is een ontsteking van de hersenen, die kan worden veroorzaakt door infecties, auto-immuunreacties of andere factoren. Het omgaan met encefalitis vereist een zorgvuldige medische benadering en een gedetailleerd herstelplan. Hieronder volgen praktische tips voor het omgaan met encefalitis en het bevorderen van herstel.

Zoek onmiddellijk medische hulp

Encefalitis kan snel ernstige symptomen veroorzaken, zoals koorts, hoofdpijn, verwardheid en verlies van bewustzijn. Bij verdachte symptomen is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken. De arts zal mogelijk bloedonderzoeken, beeldvormende onderzoeken en andere tests uitvoeren om de oorzaak van de encefalitis te bepalen en een behandelingsplan op te stellen.

Volg strikt het voorgeschreven behandelplan

De behandeling van encefalitis kan variëren afhankelijk van de oorzaak. Het kan antivirale medicatie, antibiotica of steroïden bevatten om ontstekingen te verminderen. Zorg ervoor dat je het voorgeschreven behandelplan strikt volgt en de medicatie op tijd inneemt. Als er bijwerkingen optreden, bespreek dit dan met je arts.

Zorg voor voldoende rust en herstel

Na de diagnose encefalitis is rust essentieel voor herstel. Het is belangrijk om voldoende slaap te krijgen en je lichaam de tijd te geven om te herstellen van de ontsteking. Vermijd fysieke en mentale overbelasting en zorg ervoor dat je omgeving rustig en ondersteunend is. Het kan een tijdje duren om volledig te herstellen, dus geduld is belangrijk.

Houd je mentale gezondheid in de gaten

Encefalitis kan invloed hebben op de hersenen, wat kan leiden tot cognitieve veranderingen, stemmingswisselingen of zelfs psychische stoornissen. Het is essentieel om je mentale gezondheid te monitoren tijdens het herstel. Als je merkt dat je emotioneel niet in balans bent, aarzel dan niet om ondersteuning te zoeken via therapie of counseling. Je arts kan je doorverwijzen naar een specialist voor psychische stoornissen, zoals psychische stoornissen.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon kan helpen je herstel te ondersteunen. Zorg voor voldoende voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen en eiwitten die nodig zijn voor de hersenen en het immuunsysteem. Overleg met je arts of een diëtist over welk voedingspatroon het beste voor je herstel is. Goede voeding kan je energieniveaus verhogen en het genezingsproces bevorderen.

Rehabilitatie kan nodig zijn

Afhankelijk van de ernst van de encefalitis kunnen er neurologische gevolgen optreden, zoals geheugenverlies of motorische problemen. Revalidatie kan nodig zijn om je vaardigheden te herstellen. Dit kan fysiotherapie, ergotherapie of logopedie omvatten. Het is belangrijk om actief deel te nemen aan je revalidatieproces en de oefeningen en therapieën consistent uit te voeren om je herstel te versnellen.

Monitor je symptomen en houd contact met je arts

Het is belangrijk om je symptomen goed te monitoren en regelmatig contact te houden met je arts. Als je symptomen verergeren of nieuwe symptomen optreden, zoals toevallen of verwardheid, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Tijdige bijsturing van de behandeling kan cruciaal zijn om complicaties te voorkomen.

Wees geduldig en volg controleafspraken

Het herstel van encefalitis kan tijd kosten. Het is belangrijk om geduldig te blijven en jezelf de ruimte te geven om volledig te herstellen. Volg alle controleafspraken die je arts heeft gepland om te monitoren hoe je herstel vordert. Je arts kan beslissen om aanvullende tests of beeldvormende onderzoeken uit te voeren om te controleren op blijvende hersenschade.

Houd rekening met de langetermijneffecten

Sommige mensen ervaren langdurige effecten na encefalitis, zoals cognitieve stoornissen of vermoeidheid. Het kan zijn dat je je energiepeil en concentratievermogen opnieuw moet opbouwen. Het kan ook zijn dat je levensstijl moet aanpassen om beter met deze effecten om te gaan. Bespreek deze langetermijneffecten met je arts en vraag om advies over hoe je hiermee om kunt gaan.

Zorg voor een ondersteunend netwerk

Herstellen van encefalitis kan fysiek en emotioneel uitputtend zijn. Het is belangrijk om een ondersteunend netwerk van familie, vrienden en zorgverleners om je heen te hebben. Zij kunnen je helpen met dagelijkse taken, het aanmoedigen van herstel en het bieden van emotionele steun tijdens de moeilijke periodes.

Lees verder

• Hersenetende amoebe: Infectie met Naegleria fowleri
• Saint-Louis encefalitis: Virale infectie door muggenbeet
• Japanse encefalitis: Hersenontsteking door infectie met mug