Encefalitis: Ontsteking van hersenen (hersenontsteking)

Encefalitis is een acute ontsteking van het hersenweefsel, vaak veroorzaakt door een bacteriële of virale infectie. De aandoening begint meestal met griepachtige symptomen zoals koorts, hoofdpijn en spierzwakte. Later kunnen ernstigere symptomen optreden. In sommige gevallen kunnen ook het ruggenmerg (encefalomyelitis) of de hersenvliezen (encefalomeningitis) worden aangetast. Hoewel encefalitis vaak goed te behandelen is met medicijnen, kunnen ernstige complicaties zoals geheugenverlies en epilepsie optreden.

Synoniemen voor encefalitis
Epidemiologie
Mechanisme
Oorzaken: Meestal een virus
Risicofactoren
Risicogroepen
Mentale en fysieke symptomen
Alarmsymptomen
Diagnose en onderzoeken
Behandeling met medicijnen
Prognose
Complicaties van ontsteking van hersenweefsel
Preventie
Praktische tips voor het omgaan met encefalitis
Zoek onmiddellijk medische hulp
Volg strikt het voorgeschreven behandelplan
Zorg voor voldoende rust en herstel
Houd je mentale gezondheid in de gaten
Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
Rehabilitatie kan nodig zijn
Monitor je symptomen en houd contact met je arts
Wees geduldig en volg controleafspraken
Houd rekening met de langetermijneffecten
Zorg voor een ondersteunend netwerk
Misvattingen rond encefalitis
Encefalitis wordt altijd veroorzaakt door een virus
Encefalitis veroorzaakt altijd ernstige symptomen
Je kunt encefalitis alleen krijgen als je een verzwakt immuunsysteem hebt
Als je encefalitis hebt, is er geen behandeling mogelijk
Encefalitis is hetzelfde als meningitis
Je kunt encefalitis krijgen door in de buurt te zijn van iemand die het heeft

Synoniemen voor encefalitis

Encefalitis staat ook bekend als:

cerebritis
encephalitis
hersenontsteking

Epidemiologie

Encefalitis, of ontsteking van het hersenweefsel, is een relatief zeldzame aandoening met een wisselende geografische en seizoensgebonden spreiding. De incidentie en prevalentie verschillen sterk afhankelijk van de oorzaak en de aanwezigheid van risicofactoren in specifieke populaties.

Incidentie wereldwijd
De incidentie van encefalitis varieert tussen 3 en 7 gevallen per 100.000 personen per jaar. Virale encefalitis is de meest voorkomende vorm en wordt wereldwijd gezien, maar met regionale variaties afhankelijk van het virus.

Geografische patronen
In tropische gebieden komt encefalitis vaker voor door arbovirussen zoals het dengue- of Zika-virus. In gematigde klimaten zijn herpes-simplex-encefalitis en door teken overgedragen encefalitis (TBE) prominenter.

Seizoensgebondenheid
Bepaalde vormen, zoals door muggen overgedragen virussen, zijn sterk seizoensgebonden en pieken in de zomer en vroege herfst.

Demografische verschillen
Encefalitis treft vooral kinderen en ouderen, hoewel specifieke subgroepen afhankelijk van de oorzaak verschillen.

Mechanisme

De pathofysiologie van encefalitis omvat directe virale invasie, immuungemedieerde reacties en secundaire ontstekingsprocessen die leiden tot beschadiging van het hersenweefsel.

Virale invasie
Veel gevallen van encefalitis worden veroorzaakt door virussen zoals herpes simplex en arbovirussen. Deze infecteren direct de neuronen of ondersteunende cellen, wat leidt tot celdood en ontsteking.

Immunologische reacties
Bij sommige vormen van encefalitis, zoals anti-NMDA-receptor-encefalitis, richt het immuunsysteem zich op de hersencellen, wat tot zwelling en functieverlies leidt.

Ontstekingscascade
De afgifte van cytokinen en andere ontstekingsmediatoren versterkt de zwelling en verhoogt de intracraniële druk, wat secundaire schade kan veroorzaken.

Langetermijneffecten
Hersencelbeschadiging kan leiden tot littekenvorming, epilepsie of cognitieve achteruitgang, afhankelijk van de ernst en locatie van de ontsteking.

Oorzaken: Meestal een virus

Virus
Encefalitis is een zeldzame aandoening die vaker voorkomt bij jonge kinderen en ouderen, en de symptomen kunnen ernstig zijn bij deze leeftijdsgroepen. Meestal is encefalitis het gevolg van een virale infectie. Verschillende virussen kunnen encefalitis veroorzaken. De overdracht van deze virussen kan plaatsvinden via een muggenbeet, een tekenbeet, andere insectenbeten, het inademen van besmette ademhalingsdruppeltjes, huidcontact of door het consumeren van besmet voedsel of drinken. Het herpes simplex-virus is een belangrijke oorzaak van ernstige gevallen van encefalitis op elke leeftijd, inclusief bij pasgeborenen. Herpes simplex veroorzaakt ook koortslippen en genitale herpes. Het varicellavirus, dat gordelroos en waterpokken veroorzaakt, kan ook leiden tot encefalitis. Andere virussen die encefalitis kunnen veroorzaken zijn:

het adenovirus (veroorzaakt luchtweginfecties en andere ziektebeelden)
het coxsackievirus
het cytomegalovirus
het Eastern equine encefalitis virus
het echovirus
het West-Nijlvirus (meestal asymptomatisch, maar soms met neurologische problemen)
Japanse encefalitis, veroorzaakt door een muggenbeet in Azië

Wanneer het virus het lichaam binnendringt, veroorzaakt het zwelling van het hersenweefsel, wat leidt tot vernietiging van zenuwcellen en bloedingen in de hersenen.

Andere oorzaken
Andere oorzaken van encefalitis kunnen omvatten:

bacteriële infecties zoals de ziekte van Lyme (veroorzaakt door teken en kan huid, hart, hersenen, spieren en gewrichten aantasten), syfilis (door seksueel contact), tuberculose (veroorzaakt longproblemen)
de gevolgen van kanker
een allergische reactie op vaccinaties
een auto-immuunziekte (waarbij het immuunsysteem de eigen weefsels aanvalt)
parasitaire infecties zoals rondwormen, cysticercose (varkensworminfectie die weefsels kan aantasten) en toxoplasmose (parasitaire infectie die de hersenen, longen, hart, ogen en/of lever kan aantasten), vooral bij aids-patiënten en andere personen met een verzwakt immuunsysteem

In sommige gevallen kan de oorzaak van encefalitis onbekend blijven.

Risicofactoren

Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van encefalitis.

Infectieuze agentia
Blootstelling aan virussen zoals herpes simplex, West-Nijlvirus of TBE-virus is een belangrijke risicofactor.

Immuunsuppressie
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals HIV-positieve patiënten of mensen die immunosuppressiva gebruiken, lopen een verhoogd risico.

Reizen naar endemische gebieden
Reizen naar regio's waar arbovirussen endemisch zijn, vergroot het risico op door muggen overgedragen encefalitis.

Leeftijd
Jonge kinderen en ouderen zijn gevoeliger door respectievelijk een onrijp of verzwakt immuunsysteem.

Risicogroepen

Specifieke populaties hebben een verhoogd risico op encefalitis door hun demografische of gezondheidsstatus.

Kinderen
Kinderen lopen een hoger risico door hun onrijpe immuunsysteem en verhoogde blootstelling aan infecties zoals mazelen of bof.

Ouderen
Ouderen zijn kwetsbaar door verzwakte immuunresponsen en een hogere prevalentie van onderliggende ziekten.

Patiënten met chronische ziekten
Mensen met aandoeningen zoals diabetes, nierfalen of kanker hebben een verhoogd risico door verminderde weerstand tegen infecties.

Reizigers en bewoners van endemische gebieden
Mensen die reizen naar gebieden waar bepaalde virussen endemisch zijn, lopen een verhoogd risico.

Mentale en fysieke symptomen

Bij sommige patiënten kunnen de symptomen beginnen met milde infectieverschijnselen zoals een verkoudheid of maagontsteking voordat de ernstigere symptomen van encefalitis verschijnen.

Volwassenen
De symptomen van encefalitis bij volwassenen kunnen worden ingedeeld in lichamelijke en mentale symptomen.

Ernstige hoofdpijn is een mogelijk symptoom van encefalitis / Bron: Geralt, Pixabay

Lichamelijke symptomen
Lichamelijke symptomen van encefalitis kunnen zijn:

aanhoudende hikken
ataxie (problemen met gang, evenwicht en coördinatie)
athetose (trage, herhaalde, onwillekeurige bewegingen van handen en voeten)
blaasjes op de huid, ogen of mond
braken
chorea (plotse, snelle, onwillekeurige bewegingen)
coma
dubbelzien (diplopie)
gedeeltelijk of volledig verlies van gezichtsvermogen
neurogene blaas (problemen met urineren door zenuwschade)
slechte eetlust
stijve nek en rug (soms)
verlies van gevoel in bepaalde lichaamsdelen
epileptische aanvallen
fotofobie (gevoeligheid voor licht)
lichte tot ernstige hoofdpijn of donderslaghoofdpijn
koorts (meestal niet zeer hoog)
misselijkheid
onhandigheid
onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
oogspierverlammingen (oftalmoplegie)
perceptie van ongebruikelijke geuren, zoals verbrand vlees of rotte eieren
problemen met spraak
problemen met gehoor
spierzwakte of verlamming

Mentale symptomen
Mentale symptomen van encefalitis kunnen zijn:

agitatie (rusteloosheid en onrust)
bewustzijnsstoornissen
desoriëntatie
plotselinge veranderingen in mentale functie, zoals een vlakke stemming, geheugenverlies, of een gebrek aan interesse in dagelijkse activiteiten
slecht reactievermogen
verlies van bewustzijn
hallucinaties (zien of horen van dingen die er niet zijn)
prikkelbaarheid of stemmingswisselingen
slaapzucht
stupor (sterke vermindering of totale opheffing van geestelijke functies, vaak met onbeweeglijkheid)
verwardheid
weinig energie

Baby’s
Bij zuigelingen en jonge baby’s kunnen symptomen moeilijker te herkennen zijn. Mogelijke symptomen zijn:

bolling in de zachte plekken (fontanellen) van de schedel
braken
een zachte plek op de bovenkant van het hoofd die uitpuilt
prikkelbaarheid en frequent huilen (symptomen verergeren vaak bij optillen)
stijfheid van het lichaam
vermoeidheid
problemen met voeding en niet wakker worden voor voedingen
zwakte

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van encefalitis is cruciaal voor een tijdige diagnose en behandeling.

Koorts en hoofdpijn
Aanhoudende koorts in combinatie met een ernstige hoofdpijn kan een vroege aanwijzing zijn.

Neurologische veranderingen
Symptomen zoals verwarring, gedragsveranderingen, epileptische aanvallen of bewustzijnsverlies kunnen wijzen op hersenontsteking.

Focale neurologische afwijkingen
Krachtsverlies, dubbelzien of andere asymmetrische symptomen kunnen wijzen op specifieke hersenbeschadiging.

Systemische symptomen
Symptomen zoals huiduitslag, gewrichtspijn of ademhalingsmoeilijkheden kunnen helpen bij het identificeren van een onderliggende virale oorzaak.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Een lichamelijk onderzoek bij een patiënt met encefalitis kan abnormale reflexen, huiduitslag, verhoogde intracraniële druk (druk in de schedel), mentale verwardheid, mondzweren, nekstijfheid, spierzwakte en spraakproblemen aan het licht brengen.

Ruggenprik / Bron: Brainhell, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Diagnostisch onderzoek
Onderzoeken voor de diagnose van encefalitis zijn:

een bloedonderzoek
een CT-scan van het hoofd
een cultuur van cerebrospinale vloeistof (hersenvocht)
een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje)
een lumbale punctie (ruggenprik: analyse van hersen- en ruggenmergvocht)
een MRI-scan van de hersenen

Behandeling met medicijnen

De behandeling van encefalitis bestaat voornamelijk uit rust, vochtinname en medicatie. De gekozen medicijnen zijn afhankelijk van de oorzaak van de encefalitis:

De arts behandelt encefalitis met medicijnen / Bron: Stevepb, Pixabay

antibiotica als bacteriën de oorzaak zijn
anticonvulsiva om aanvallen te voorkomen
antivirale middelen bij virale oorzaken
immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken om te voorkomen dat het gezonde weefsels aanvalt)
paracetamol tegen koorts en hoofdpijn
sedativa voor prikkelbaarheid of rusteloosheid
steroïden (corticosteroïden) om de hersenzwelling te verminderen

Ergotherapie, fysiotherapie en logopedie kunnen nuttig zijn bij herstel van ernstige hersenschade, zodra de infectie onder controle is.

Prognose

De prognose van encefalitis hangt af van de oorzaak, de snelheid van diagnose en behandeling, en de algemene gezondheid van de patiënt.

Acute fase
Zonder behandeling kan encefalitis leiden tot ernstige complicaties, zoals verhoogde intracraniële druk of hersenoedeem, wat fataal kan zijn.

Herstelperiode
Veel patiënten herstellen volledig, vooral bij virale encefalitis met een milde presentatie. Anderen kunnen langdurige neurologische gevolgen ondervinden.

Complicaties
Onbehandelde gevallen kunnen leiden tot blijvende cognitieve stoornissen, epilepsie of motorische beperkingen.

Complicaties van ontsteking van hersenweefsel

Encefalitis kan soms leiden tot blijvende hersenschade, wat invloed kan hebben op gehoor, gevoel, spraak, geheugen, spiercontrole en gezichtsvermogen. Mogelijke complicaties zijn:

extreme vermoeidheid
afasie (spraak- en taalproblemen, voorkomt bij ongeveer een derde van de patiënten met complicaties)
epilepsie (komt voor bij 25% van de volwassenen en 50% van de kinderen met encefalitis)
fysieke en motorische problemen
geheugenverlies (komt voor bij 70% van de patiënten met complicaties)
problemen met aandacht, concentratie (concentratieproblemen), planning en probleemoplossend denken
emotionele veranderingen zoals angst, boosheid en stemmingswisselingen (persoonlijkheidsveranderingen komen bij minstens de helft van de patiënten met complicaties voor)

Goede handhygiëne helpt bij het voorkomen van infecties / Bron: Gentle07, Pixabay

Preventie

Om encefalitis te voorkomen, moeten kinderen en volwassenen contact met mensen met encefalitis vermijden. Het gebruik van insecticiden met DEET kan helpen bij het buiten zijn. DEET-producten zijn echter niet aanbevolen voor kinderen jonger dan twee maanden. Het is ook belangrijk om stilstaand water te verwijderen (zoals in zwembaden en blikjes) en in de schemering, wanneer veel muggen actief zijn, beschermende kleding te dragen met lange mouwen en lange broekspijpen. Regelmatige routinevaccinaties kunnen bescherming bieden tegen bepaalde virussen. Bij reizen naar gebieden waar Japanse encefalitis voorkomt, zijn specifieke vaccins noodzakelijk. Ten slotte kan een goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen met zeep en water, helpen bij het verminderen van het risico op infecties.

Praktische tips voor het omgaan met encefalitis

Encefalitis is een ontsteking van de hersenen, die kan worden veroorzaakt door infecties, auto-immuunreacties of andere factoren. Het omgaan met encefalitis vereist een zorgvuldige medische benadering en een gedetailleerd herstelplan. Hieronder volgen praktische tips voor het omgaan met encefalitis en het bevorderen van herstel.

Zoek onmiddellijk medische hulp

Encefalitis kan snel ernstige symptomen veroorzaken, zoals koorts, hoofdpijn, verwardheid en verlies van bewustzijn. Bij verdachte symptomen is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken. De arts zal mogelijk bloedonderzoeken, beeldvormende onderzoeken en andere tests uitvoeren om de oorzaak van de encefalitis te bepalen en een behandelingsplan op te stellen.

Volg strikt het voorgeschreven behandelplan

De behandeling van encefalitis kan variëren afhankelijk van de oorzaak. Het kan antivirale medicatie, antibiotica of steroïden bevatten om ontstekingen te verminderen. Zorg ervoor dat je het voorgeschreven behandelplan strikt volgt en de medicatie op tijd inneemt. Als er bijwerkingen optreden, bespreek dit dan met je arts.

Zorg voor voldoende rust en herstel

Na de diagnose encefalitis is rust essentieel voor herstel. Het is belangrijk om voldoende slaap te krijgen en je lichaam de tijd te geven om te herstellen van de ontsteking. Vermijd fysieke en mentale overbelasting en zorg ervoor dat je omgeving rustig en ondersteunend is. Het kan een tijdje duren om volledig te herstellen, dus geduld is belangrijk.

Houd je mentale gezondheid in de gaten

Encefalitis kan invloed hebben op de hersenen, wat kan leiden tot cognitieve veranderingen, stemmingswisselingen of zelfs psychische stoornissen. Het is essentieel om je mentale gezondheid te monitoren tijdens het herstel. Als je merkt dat je emotioneel niet in balans bent, aarzel dan niet om ondersteuning te zoeken via therapie of counseling. Je arts kan je doorverwijzen naar een specialist voor psychische stoornissen, zoals psychische stoornissen.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon kan helpen je herstel te ondersteunen. Zorg voor voldoende voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen en eiwitten die nodig zijn voor de hersenen en het immuunsysteem. Overleg met je arts of een diëtist over welk voedingspatroon het beste voor je herstel is. Goede voeding kan je energieniveaus verhogen en het genezingsproces bevorderen.

Rehabilitatie kan nodig zijn

Afhankelijk van de ernst van de encefalitis kunnen er neurologische gevolgen optreden, zoals geheugenverlies of motorische problemen. Revalidatie kan nodig zijn om je vaardigheden te herstellen. Dit kan fysiotherapie, ergotherapie of logopedie omvatten. Het is belangrijk om actief deel te nemen aan je revalidatieproces en de oefeningen en therapieën consistent uit te voeren om je herstel te versnellen.

Monitor je symptomen en houd contact met je arts

Het is belangrijk om je symptomen goed te monitoren en regelmatig contact te houden met je arts. Als je symptomen verergeren of nieuwe symptomen optreden, zoals toevallen of verwardheid, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Tijdige bijsturing van de behandeling kan cruciaal zijn om complicaties te voorkomen.

Wees geduldig en volg controleafspraken

Het herstel van encefalitis kan tijd kosten. Het is belangrijk om geduldig te blijven en jezelf de ruimte te geven om volledig te herstellen. Volg alle controleafspraken die je arts heeft gepland om te monitoren hoe je herstel vordert. Je arts kan beslissen om aanvullende tests of beeldvormende onderzoeken uit te voeren om te controleren op blijvende hersenschade.

Houd rekening met de langetermijneffecten

Sommige mensen ervaren langdurige effecten na encefalitis, zoals cognitieve stoornissen of vermoeidheid. Het kan zijn dat je je energiepeil en concentratievermogen opnieuw moet opbouwen. Het kan ook zijn dat je levensstijl moet aanpassen om beter met deze effecten om te gaan. Bespreek deze langetermijneffecten met je arts en vraag om advies over hoe je hiermee om kunt gaan.

Zorg voor een ondersteunend netwerk

Herstellen van encefalitis kan fysiek en emotioneel uitputtend zijn. Het is belangrijk om een ondersteunend netwerk van familie, vrienden en zorgverleners om je heen te hebben. Zij kunnen je helpen met dagelijkse taken, het aanmoedigen van herstel en het bieden van emotionele steun tijdens de moeilijke periodes.

Misvattingen rond encefalitis

Encefalitis, een ontsteking van de hersenen, is een zeldzame maar ernstige aandoening die kan worden veroorzaakt door verschillende infecties, waaronder virussen. Het is belangrijk om de juiste informatie te hebben over deze aandoening, aangezien er veel misvattingen bestaan over wat encefalitis is, hoe het zich manifesteert, en wat de behandelingsmogelijkheden zijn. Hier worden enkele van de meest voorkomende misverstanden besproken.

Encefalitis wordt altijd veroorzaakt door een virus

Hoewel virale infecties inderdaad de meest voorkomende oorzaak van encefalitis zijn, is het niet de enige mogelijke oorzaak. Bacteriële infecties, zoals een abces in de hersenen, kunnen ook encefalitis veroorzaken. Bovendien kunnen auto-immuunreacties of een reactie op bepaalde geneesmiddelen, waaronder vaccins, leiden tot encefalitis. In veel gevallen is de precieze oorzaak moeilijk te achterhalen, maar het is belangrijk te begrijpen dat encefalitis niet altijd door een virus komt.

Encefalitis veroorzaakt altijd ernstige symptomen

Een andere misvatting is dat encefalitis altijd leidt tot ernstige symptomen zoals verlamming, verlies van bewustzijn of blijvende hersenschade. In werkelijkheid variëren de symptomen sterk, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de ontsteking. Sommige mensen met encefalitis ervaren milde symptomen, zoals koorts en hoofdpijn, die vanzelf verdwijnen. Anderen kunnen ernstigere symptomen ontwikkelen, zoals geheugenverlies, toevallen, of gedragsveranderingen. Het is dus niet gegarandeerd dat encefalitis altijd ernstige gevolgen heeft.

Je kunt encefalitis alleen krijgen als je een verzwakt immuunsysteem hebt

Het is een veelvoorkomend misverstand dat alleen mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met hiv/aids of patiënten die chemotherapie ondergaan, encefalitis kunnen krijgen. Hoewel een zwakker immuunsysteem het risico op infecties verhoogt, kan encefalitis ook gezonde mensen treffen, vooral door virussen zoals het herpes simplex-virus of het bijnierenvirus. Iedereen kan het risico lopen, vooral als er contact is met geïnfecteerde insecten zoals teken, die de ziekte kunnen overbrengen.

Als je encefalitis hebt, is er geen behandeling mogelijk

Een andere misvatting is dat encefalitis altijd onbehandelbaar is. Hoewel de aandoening ernstig kan zijn en soms dodelijk is, zijn er behandelingsmogelijkheden beschikbaar die afhankelijk zijn van de oorzaak van de ontsteking. Bij virale encefalitis kunnen antivirale middelen zoals aciclovir effectief zijn, vooral als de behandeling vroeg begint. Bij bacteriële encefalitis kan een antibioticakuur noodzakelijk zijn. Behandeling van de symptomen, zoals koorts en pijn, kan ook helpen om het herstel te versnellen.

Encefalitis is hetzelfde als meningitis

Hoewel zowel encefalitis als meningitis ontstekingen van de hersenen of het ruggenmerg kunnen betreffen, zijn het verschillende aandoeningen. Meningitis is een ontsteking van de hersenenmembranen, terwijl encefalitis de hersenen zelf beïnvloedt. Beide aandoeningen kunnen vergelijkbare symptomen vertonen, zoals koorts, hoofdpijn en stijfheid, maar ze worden op verschillende manieren behandeld en vereisen verschillende medische benaderingen.

Je kunt encefalitis krijgen door in de buurt te zijn van iemand die het heeft

Encefalitis is geen besmettelijke ziekte die van persoon tot persoon wordt overgedragen. De virussen die encefalitis veroorzaken, worden meestal via insectenbeten of door contact met geïnfecteerde lichaamsvloeistoffen verspreid. Bijvoorbeeld, teken kunnen een infectie overdragen die encefalitis veroorzaakt, maar dit gebeurt niet door direct contact met een besmet persoon. Het is belangrijk om te begrijpen dat encefalitis meestal niet besmettelijk is, maar een indirecte overdracht via vectoren mogelijk is.

Encefalitis is een complexe aandoening die een breed scala aan oorzaken en symptomen kan hebben. Het is essentieel om misvattingen te vermijden en te begrijpen hoe deze aandoening kan worden behandeld en voorkomen.