Encefalitis: Ontsteking van hersenen (hersenontsteking)

Encefalitis is een acute ontsteking van het hersenweefsel, vaak veroorzaakt door een bacteriële of virale infectie. De aandoening begint meestal met griepachtige symptomen zoals koorts, hoofdpijn en spierzwakte. Later kunnen ernstigere symptomen optreden. In sommige gevallen kunnen ook het ruggenmerg (encefalomyelitis) of de hersenvliezen (encefalomeningitis) worden aangetast. Hoewel encefalitis vaak goed te behandelen is met medicijnen, kunnen ernstige complicaties zoals geheugenverlies en epilepsie optreden.

• Synoniemen voor encefalitis
• Oorzaken: Meestal een virus
• Mentale en fysieke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met medicijnen
• Prognose
• Complicaties van ontsteking van hersenweefsel
• Preventie

Synoniemen voor encefalitis

Encefalitis staat ook bekend als:

• cerebritis
• encephalitis
• hersenontsteking

Oorzaken: Meestal een virus

Virus

Encefalitis is een zeldzame aandoening die vaker voorkomt bij jonge kinderen en ouderen, en de symptomen kunnen ernstig zijn bij deze leeftijdsgroepen. Meestal is encefalitis het gevolg van een virale infectie. Verschillende virussen kunnen encefalitis veroorzaken. De overdracht van deze virussen kan plaatsvinden via een muggenbeet, een tekenbeet, andere insectenbeten, het inademen van besmette ademhalingsdruppeltjes, huidcontact of door het consumeren van besmet voedsel of drinken. Het herpes simplex-virus is een belangrijke oorzaak van ernstige gevallen van encefalitis op elke leeftijd, inclusief bij pasgeborenen. Herpes simplex veroorzaakt ook koortslippen en genitale herpes. Het varicellavirus, dat gordelroos en waterpokken veroorzaakt, kan ook leiden tot encefalitis. Andere virussen die encefalitis kunnen veroorzaken zijn:

• het adenovirus (veroorzaakt luchtweginfecties en andere ziektebeelden)
• het coxsackievirus
• het cytomegalovirus
• het Eastern equine encefalitis virus
• het echovirus
• het West-Nijlvirus (meestal asymptomatisch, maar soms met neurologische problemen)
• Japanse encefalitis, veroorzaakt door een muggenbeet in Azië

Wanneer het virus het lichaam binnendringt, veroorzaakt het zwelling van het hersenweefsel, wat leidt tot vernietiging van zenuwcellen en bloedingen in de hersenen.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van encefalitis kunnen omvatten:

• bacteriële infecties zoals de ziekte van Lyme (veroorzaakt door teken en kan huid, hart, hersenen, spieren en gewrichten aantasten), syfilis (door seksueel contact), tuberculose (veroorzaakt longproblemen)
• de gevolgen van kanker
• een allergische reactie op vaccinaties
• een auto-immuunziekte (waarbij het immuunsysteem de eigen weefsels aanvalt)
• parasitaire infecties zoals rondwormen, cysticercose (varkensworminfectie die weefsels kan aantasten) en toxoplasmose (parasitaire infectie die de hersenen, longen, hart, ogen en/of lever kan aantasten), vooral bij aids-patiënten en andere personen met een verzwakt immuunsysteem

In sommige gevallen kan de oorzaak van encefalitis onbekend blijven.

Mentale en fysieke symptomen

Bij sommige patiënten kunnen de symptomen beginnen met milde infectieverschijnselen zoals een verkoudheid of maagontsteking voordat de ernstigere symptomen van encefalitis verschijnen.

Volwassenen

De symptomen van encefalitis bij volwassenen kunnen worden ingedeeld in lichamelijke en mentale symptomen.

Lichamelijke symptomen
Lichamelijke symptomen van encefalitis kunnen zijn:

• aanhoudende hikken
• ataxie (problemen met gang, evenwicht en coördinatie)
• athetose (trage, herhaalde, onwillekeurige bewegingen van handen en voeten)
• blaasjes op de huid, ogen of mond
• braken
• chorea (plotse, snelle, onwillekeurige bewegingen)
• coma
• dubbelzien (diplopie)
• gedeeltelijk of volledig verlies van gezichtsvermogen
• neurogene blaas (problemen met urineren door zenuwschade)
• slechte eetlust
• stijve nek en rug (soms)
• verlies van gevoel in bepaalde lichaamsdelen
• epileptische aanvallen
• fotofobie (gevoeligheid voor licht)
• lichte tot ernstige hoofdpijn of donderslaghoofdpijn
• koorts (meestal niet zeer hoog)
• misselijkheid
• onhandigheid
• onwillekeurige oogbewegingen (nystagmus)
• oogspierverlammingen (oftalmoplegie)
• perceptie van ongebruikelijke geuren, zoals verbrand vlees of rotte eieren
• problemen met spraak
• problemen met gehoor
• spierzwakte of verlamming

Mentale symptomen
Mentale symptomen van encefalitis kunnen zijn:

• agitatie (rusteloosheid en onrust)
• bewustzijnsstoornissen
• desoriëntatie
• plotselinge veranderingen in mentale functie, zoals een vlakke stemming, geheugenverlies, of een gebrek aan interesse in dagelijkse activiteiten
• slecht reactievermogen
• verlies van bewustzijn
• hallucinaties (zien of horen van dingen die er niet zijn)
• prikkelbaarheid of stemmingswisselingen
• slaapzucht
• stupor (sterke vermindering of totale opheffing van geestelijke functies, vaak met onbeweeglijkheid)
• verwardheid
• weinig energie

Baby’s

Bij zuigelingen en jonge baby’s kunnen symptomen moeilijker te herkennen zijn. Mogelijke symptomen zijn:

• bolling in de zachte plekken (fontanellen) van de schedel
• braken
• een zachte plek op de bovenkant van het hoofd die uitpuilt
• prikkelbaarheid en frequent huilen (symptomen verergeren vaak bij optillen)
• stijfheid van het lichaam
• vermoeidheid
• problemen met voeding en niet wakker worden voor voedingen
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek bij een patiënt met encefalitis kan abnormale reflexen, huiduitslag, verhoogde intracraniële druk (druk in de schedel), mentale verwardheid, mondzweren, nekstijfheid, spierzwakte en spraakproblemen aan het licht brengen.

Diagnostisch onderzoek
Onderzoeken voor de diagnose van encefalitis zijn:

• een bloedonderzoek
• een CT-scan van het hoofd
• een cultuur van cerebrospinale vloeistof (hersenvocht)
• een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje)
• een lumbale punctie (ruggenprik: analyse van hersen- en ruggenmergvocht)
• een MRI-scan van de hersenen

Behandeling met medicijnen

De behandeling van encefalitis bestaat voornamelijk uit rust, vochtinname en medicatie. De gekozen medicijnen zijn afhankelijk van de oorzaak van de encefalitis:

• antibiotica als bacteriën de oorzaak zijn
• anticonvulsiva om aanvallen te voorkomen
• antivirale middelen bij virale oorzaken
• immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken om te voorkomen dat het gezonde weefsels aanvalt)
• paracetamol tegen koorts en hoofdpijn
• sedativa voor prikkelbaarheid of rusteloosheid
• steroïden (corticosteroïden) om de hersenzwelling te verminderen

Ergotherapie, fysiotherapie en logopedie kunnen nuttig zijn bij herstel van ernstige hersenschade, zodra de infectie onder controle is.

Prognose

De prognose voor encefalitis varieert sterk. Sommige patiënten ervaren milde en kortdurende symptomen en herstellen volledig. Anderen kunnen ernstige symptomen ontwikkelen en langdurige of permanente problemen ondervinden, of zelfs overlijden. Ongeveer 10% van de patiënten met encefalitis sterft aan de aandoening. De acute fase duurt meestal één tot twee weken, waarbij koorts en andere symptomen geleidelijk of plotseling verdwijnen. Het herstel kan enkele maanden duren. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, ouderen en kinderen hebben doorgaans een slechtere prognose dan gezonde volwassenen.

Complicaties van ontsteking van hersenweefsel

Encefalitis kan soms leiden tot blijvende hersenschade, wat invloed kan hebben op gehoor, gevoel, spraak, geheugen, spiercontrole en gezichtsvermogen. Mogelijke complicaties zijn:

• extreme vermoeidheid
• afasie (spraak- en taalproblemen, voorkomt bij ongeveer een derde van de patiënten met complicaties)
• epilepsie (komt voor bij 25% van de volwassenen en 50% van de kinderen met encefalitis)
• fysieke en motorische problemen
• geheugenverlies (komt voor bij 70% van de patiënten met complicaties)
• problemen met aandacht, concentratie (concentratieproblemen), planning en probleemoplossend denken
• emotionele veranderingen zoals angst, boosheid en stemmingswisselingen (persoonlijkheidsveranderingen komen bij minstens de helft van de patiënten met complicaties voor)

Preventie

Om encefalitis te voorkomen, moeten kinderen en volwassenen contact met mensen met encefalitis vermijden. Het gebruik van insecticiden met DEET kan helpen bij het buiten zijn. DEET-producten zijn echter niet aanbevolen voor kinderen jonger dan twee maanden. Het is ook belangrijk om stilstaand water te verwijderen (zoals in zwembaden en blikjes) en in de schemering, wanneer veel muggen actief zijn, beschermende kleding te dragen met lange mouwen en lange broekspijpen. Regelmatige routinevaccinaties kunnen bescherming bieden tegen bepaalde virussen. Bij reizen naar gebieden waar Japanse encefalitis voorkomt, zijn specifieke vaccins noodzakelijk. Ten slotte kan een goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen met zeep en water, helpen bij het verminderen van het risico op infecties.

Lees verder

• Hersenetende amoebe: Infectie met Naegleria fowleri
• Saint-Louis encefalitis: Virale infectie door muggenbeet
• Japanse encefalitis: Hersenontsteking door infectie met mug