Encefalitis: Ontsteking van hersenen (hersenontsteking)

Bij encefalitis ontstaat een acute ontsteking van het hersenweefsel, wat meestal het gevolg is van een bacteriële of virusinfectieziekte. Meestal verschijnen eerst griepachtige symptomen zoals koorts, hoofdpijn en spierzwakte. Daarna presenteert de patiënt zich met meer ernstige symptomen. Vaak is ook ruggenmerg en aangetast (encefalomyelitis) of zijn de hersenvliezen getroffen (encefalomeningitis). Via medicijnen is deze infectieziekte goed te behandelen. Zelden is encefalitis levensbedreigend, maar toch zijn enkele ernstige complicaties mogelijk zoals geheugenverlies en epilepsie.

• Synoniemen encefalitis
• Oorzaken: Meestal een virus
• Mentale en fysieke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicijnen
• Prognose hersenontsteking
• Complicaties
• Preventie ontsteking van hersenen

Synoniemen encefalitis

Encefalitis is eveneens gekend onder deze synoniemen

• cerebritis
• encephalitis
• hersenontsteking

Oorzaken: Meestal een virus

Virus

Encefalitis is een zeldzame aandoening. Het komt vaker voor in het eerste levensjaar en neemt af met de leeftijd. Zeer jonge kinderen en ouderen hebben meer kans op ernstige symptomen. Encefalitis is meestal het gevolg van een virale infectie. Veel soorten virussen leiden mogelijk tot deze ziekte. De overdracht van het virus gebeurt via een muggenbeet, een tekenbeet en andere insectenbeten, het inademen van ademhalingsdruppeltjes van een besmette patiënt, huidcontact of voedsel of drank dat besmet is. Encefalitis veroorzaakt door het herpes simplex-virus is de belangrijkste oorzaak van ernstige gevallen op elke leeftijd, inclusief bij pasgeborenen. Herpes is het virus dat zorgt voor een koortslip of genitale herpes (zweren op de genitaliën door het herpesvirus). Ook het varicellavirus is gekoppeld aan encefalitis. Dit virus veroorzaakt gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht) of waterpokken (varicella: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag). Andere virussen die encefalitis veroorzaken omvatten:

• het adenovirus (symptomen aan luchtwegen en ogen en andere ziektebeelden)
• het coxsackievirus
• het cytomegalovirus
• het Eastern equine encefalitis virus
• het echovirus
• het West-Nijlvirus (infectie, meestal zonder tekenen, soms met neurologische problemen)
• Japanse encefalitis, die optreedt in Azië door een infectie van een mug

Nadat het virus in het lichaam is binnengedrongen, zwelt het hersenweefsel. Deze zwelling vernietigt de zenuwcellen, en veroorzaakt bloedingen in de hersenen waardoor schade ontstaat.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van encefalitis omvatten:

• bacteriën zoals de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten), syfilis (infectieziekte door seksueel contact), tuberculose (infectieziekte met longproblemen)
• de gevolgen van kanker
• een allergische reactie op vaccinaties
• een auto-immuunziekte (lichaam tast eigen immuunsysteem aan)
• parasieten zoals rondwormen, cysticercose (varkensworminfectie die mogelijk is in diverse weefsels) en toxoplasmose (parasitaire infectie met symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen en/of lever) bij aids-patiënten en andere patiënten met een verzwakt immuunsysteem

In een aantal gevallen is de oorzaak van encefalitis niet te achterhalen.

Mentale en fysieke symptomen

Sommige patiënten vertonen symptomen van een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of maagslijmvliesontsteking voordat de symptomen van een hersenontsteking verschijnen.

Volwassenen

De verschijnselen van encefalitis bij volwassenen zijn in te delen in lichamelijke en mentale symptomen.

Lichamelijk
Lichamelijke kenmerken van een hersenontsteking omvatten:

• aanhoudend hikken
• ataxie (een onvaste gang, evenwichts- en coördinatieproblemen)
• athetose (trage/herhaalde/onwillekeurige bewegingen van handen en voeten)
• blaren op de ogen, huid of mond
• braken
• chorea (plotse, snelle, bruuske, onwillekeurige bewegingen met grote reikwijdte)
• coma
• dubbelzien (diplopie)
• een gedeeltelijk of totaal verlies van het gezichtsvermogen
• een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen)
• een slechte eetlust
• een stijve nek en rug (soms)
• een verlies van gevoel in bepaalde lichaamsdelen
• epileptische aanvallen
• fotofobie (gevoeligheid voor licht)
• lichte tot ernstige hoofdpijn of donderslaghoofdpijn
• koorts (meestal niet erg hoog)
• misselijkheid
• onhandigheid
• onvrijwillige oogbewegingen (nystagmus)
• oogspierverlammingen (oftalmoplegie)
• perceptie van stank, zoals verbrand vlees of rotte eieren
• problemen met de spraak
• problemen met het gehoor
• spierzwakte of verlamming

Mentaal
Mentale symptomen die veroorzaakt zijn door encefalitis zijn:

• agitatie (rusteloosheid, onrust)
• bewustzijnsstoornissen
• desoriëntatie
• een plotselinge verandering in de mentale functie, zoals een vlakke stemming, geheugenverlies, of
• een gebrek aan interesse in de dagelijkse activiteiten
• een slecht reactievermogen
• een verlies van bewustzijn
• hallucinaties (zien en horen van dingen die er niet zijn)
• prikkelbaarheid / een slechte bui hebben
• slaapzucht
• stupor (verdoving, sterke vermindering of totale opheffing van de geestelijke functies gepaard gaande met onbeweeglijkheid van het lichaam)
• verwardheid
• weinig energie

Baby’s

Symptomen bij pasgeborenen en jonge baby’s zijn niet altijd eenvoudig te herkennen.

• bolling in de zachte plekken (fontanellen) van de schedel bij zuigelingen
• braken
• een zachte plek op de bovenkant van het hoofd die soms uitpuilt
• prikkelbaarheid en vaker huilen (deze symptomen verergeren wanneer iemand de baby optilt)
• stijfheid van het lichaam
• vermoeidheid
• voedingsproblemen en niet wakker worden voor een voeding
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek bij de patiënt met encefalitis onthult onder andere abnormale reflexen, een huiduitslag, een verhoogde intracraniële druk (druk in de schedel), mentale verwardheid, mondzweren, nekstijfheid, spierzwakte en spraakproblemen. Ook de andere symptomen zijn zichtbaar.

Diagnostisch onderzoek
Onderzoeken om een hersenontsteking op te sporen zijn:

• een bloedonderzoek
• een CT-scan van het hoofd
• een cultuur van cerebrospinale vloeistof (monster van het hersenvocht)
• een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje)
• een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersen- en ruggenmergvocht)
• een MRI-scan van de hersenen

Behandeling via medicijnen

De behandeling voor encefalitis bestaat voornamelijk uit rust, vochttoediening en medicijnen. Zo neemt een patiënt één of meer van volgende geneesmiddelen, die afhankelijk zijn van het type (oorzaak) encefalitis.

• antibiotica als bacteriën de oorzaak zijn van encefalitis
• anticonvulsiva om aanvallen te voorkomen
• antivirale geneesmiddelen, als een virus de oorzaak is van de infectie
• Immunosuppressiva (geneesmiddelen waarbij het immuunsysteem stopt met het aanvallen van gezonde weefsels)
• paracetamol tegen koorts en hoofdpijn
• sedativa voor prikkelbaarheid of rusteloosheid
• steroïden (corticosteroïden) om de hersenzwelling te verminderen

Ergotherapie, fysiotherapie en logopedie zijn eveneens nuttig bij ernstige schade aan de hersenfunctie. Dit gebeurt wanneer de infectie onder controle is.

Prognose hersenontsteking

Het resultaat varieert. Sommige patiënten vertonen milde en kortdurende symptomen waarbij de patiënt volledig herstelt. Andere patiënten kampen met ernstige symptomen, permanente problemen of overlijden zelfs door encefalitis. Ongeveer 10% van de patiënten met een hersenontsteking komt hieraan te overlijden. De acute fase duurt normaliter één tot twee weken. De koorts en de andere symptomen verdwijnen geleidelijk of plotseling. Sommige patiënten herstellen volledig, maar dan duurt het herstelproces wel enkele maanden. Veelal hebben patiënten met een verzwakt immuunsysteem, ouderen en kinderen een slechtere prognose dan gezonde patiënten.

Complicaties

Soms ontstaat een blijvende hersenbeschadiging als gevolg van encefalitis. Hierdoor is het gehoor, het gevoel, de spraak, het geheugen, de spiercontrole en het gezichtsvermogen aangetast.

• (extreme) vermoeidheid
• afasie (spraak- en taalproblemen, die optreden bij ongeveer één op de drie patiënten met complicaties)
• epilepsie (komt voor bij 25% van de getroffen volwassenen en in de helft van de getroffen kinderen)
• fysieke en motorische problemen
• geheugenverlies (komt voor bij 70% van de patiënten met complicaties van encefalitis)
• problemen met aandacht, concentratie (concentratieproblemen), planning en probleemoplossend denken
• veranderingen in emoties, zoals angst, boosheid en stemmingswisselingen (persoonlijkheidsveranderingen die in minstens de helft van de patiënten met complicaties verschijnen)

Preventie ontsteking van hersenen

Kinderen en volwassenen moeten contact met alle patiënten met encefalitis vermijden. Insecticiden aanbrengen waarin DEET verwerkt zit, helpt bij het naar buiten gaan. DEET-producten zijn echter afgeraden voor kinderen jonger dan twee maanden. Verder is het raadzaam steevast alle bronnen met stilstaand water te verwijderen (zwembad, blikjes, …). In de schemering zijn veel muggen actief die mogelijk het virus overbrengen; het is bijgevolg belangrijk om steevast dan maar ook tijdens andere tijdstippen een t-shirt met lange mouwen en een broek met lange broekspijpen te dragen. Kinderen en volwassenen krijgen daarnaast een routine-vaccinaties, waardoor bepaalde virussen niet in staat zijn om mensen te besmetten. Specifieke vaccins zijn nodig wanneer mensen reizen naar bepaalde delen van Azië, waar Japanse encefalitis voorkomt. Een goede hygiëne (bijvoorbeeld regelmatig handen wassen met zeep en warm water) vermindert tot slot het risico op het ontwikkelen van bepaalde infecties.

Lees verder

• Hersenetende amoebe: Infectie met Naegleria fowleri
• Saint-Louis encefalitis: Virale infectie door muggenbeet
• Japanse encefalitis: Hersenontsteking door infectie met mug