Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen

Een verlamming (paralyse, paralysis) verwijst naar een tijdelijk of permanent verlies van vrijwillige spierbewegingen in één of meer lichaamsdelen. Er zijn diverse types verlamming mogelijk. Verlamde patiënten krijgen niet meer altijd de volledige beweging of het volledige gevoel in het getroffen gebied terug. Dankzij revalidatietherapie, fysiotherapie en andere hulpmiddelen en medische behandelingen is het echter wel mogelijk om de levenskwaliteit te verbeteren. De prognose is tot slot variabel en hangt af van de oorzaak van de verlamming.

• Wat is verlamming?
• Oorzaken van paralysis
• Soorten verlamming
• Duurtijd
• Ernst
• Locatie
• Spierspanning
• Symptomen
• Behandelingen
• Prognose van paralyse
• Complicaties bij verlamde patiënten

Wat is verlamming?

Bij een verlamming verliest een patiënt de vrijwillige spierfunctie in één of meer lichaamsdelen als gevolg van schade aan het zenuwstelsel.

Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen:

• het centrale zenuwstelsel, dat de hersenen en het ruggenmerg omvat.
• het perifere zenuwstelsel, dat de zenuwen buiten het centrale zenuwstelsel bevat

De zenuwcellen (neuronen) in het perifere zenuwstelsel hebben verschillende functies. Motorische neuronen reguleren bijvoorbeeld spierbewegingen. Sensorische neuronen sturen informatie (bijvoorbeeld over druk, pijn en temperatuur) naar het centrale zenuwstelsel. Een verlamming treedt op wanneer zenuwsignalen worden onderbroken als gevolg van schade aan de zenuwen, het ruggenmerg of de hersenen.

Oorzaken van paralysis

Een gezond zenuwstelsel stuurt informatie heen en weer tussen de hersenen en de rest van het lichaam. Signalen van de hersenen reizen door het ruggenmerg naar de perifere zenuwen door het hele lichaam.

De perifere zenuwen regelen tal van functies, waaronder:

• automatische functies, zoals ademhaling en spijsvertering
• sensorische functies, zoals pijn-, temperatuur- en drukdetectie
• vrijwillige spierbewegingen, zoals lopen en kauwen

Spierzwakte en verlamming zijn het gevolg van schade aan het zenuwstelsel. Schade aan een deel van het zenuwstelsel heeft mogelijk ernstige gevolgen voor de algehele gezondheid en levenskwaliteit van een patiënt.

De meest voorkomende oorzaken van verlamming omvatten:

• ataxie van Friedreich (neurodegeneratieve aandoening)
• auto-immuunziekten, zoals het Guillain-Barré-syndroom, multiple sclerose en lupus
• bepaalde medicijnen en drugsmisbruik
• botulisme (infectieziekte met spierzwakte en verlamming)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie als gevolg van een tekenbeet
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen)
• een beroerte / TIA (miniberoerte)
• een hoofdwonde
• een ruggengraatletsel
• erfelijke aandoeningen, waaronder spinale spieratrofie en hypo- of hyperkaliëmische partiële verlamming
• gifstoffen / vergiftiging, bijvoorbeeld door een slangenbeet
• hersentumoren of ruggenmergtumoren
• hersenverlamming: De verlamming is stijf of spastisch zijn als de spieren strak en schokkerig zijn. De meeste patiënten met hersenverlamming lijden aan een spastische verlamming.
• het cauda equina-syndroom
• het Lambert-Eaton-mysathenisch syndroom
• infecties, zoals meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek), encefalitis (ontsteking van de hersenen) en polio
• motorneuronziekten (progressieve verzwakking van de spieren), zoals ALS en primaire laterale sclerose
• myasthenia gravis (symptomen aan gezicht, ledematen en ogen)
• perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn en zwakte)
• spierdystrofie
• spina bifida (open rug), of de onvolledige ontwikkeling van de hersenen, de ruggengraat of het ruggenmerg
• tekenverlamming: Bepaalde soorten teken produceren neurotoxinen die bij patiënten leiden tot spierzwakte en acute verlamming van de voeten. De effecten van de neurotoxines stijgen geleidelijk in het lichaam. De meeste patiënten herstellen volledig nadat de teek is verwijderd. Onbehandeld leidt tekenverlamming uiteindelijk tot ademhalingsfalen.

Soorten verlamming

Artsen classificeren verlamming op basis van de duurtijd, de ernst, de locatie en de spierspanning.

Duurtijd

Tijdelijk
Sommige aandoeningen, zoals slaapverlamming, een beroerte, Bell’s parese (plotse aangezichtsverlamming door zenuwschade) en Todd’s verlamming veroorzaken een tijdelijke verlamming. Na verloop van tijd herstelt de spierfunctie gedeeltelijk of volledig. Andere aandoeningen die leiden tot tijdelijke verlamming, zijn onder meer hyperkaliëmische of hypokalische periodieke verlamming. Deze aandoening ontstaat als gevolg van mutaties (wijzigingen) in de CACNA1S- of SCN4A-genen. Deze genen bevatten instructies voor de productie van eiwitten die natrium- en calciumionen in en uit spiercellen transporteren. De stroom van ionen in spiercellen is nodig om spiercontracties en beweging te produceren. Door verstoringen in de ionenstroom ontstaat periodieke spierzwakte en verlamming.

Permanent
Ernstige hoofd- of nekletsels en neuromusculaire aandoeningen leiden tot permanente verlamming.

Ernst

Bij een gedeeltelijke verlamming (parese) ontstaat een aanzienlijke spierzwakte en verminderde bewegingen. Patiënten met parese behouden echter een kleine mate van controle over de aangetaste spieren. Bij een volledige verlamming kan de patiënt het getroffen lichaamsdeel niet verplaatsen.

Locatie

Een lokale verlamming treft een klein lichaamsdeel, zoals het gezicht, de handen, de voeten of de stembanden. Gegeneraliseerde verlamming daarentegen tast een groter gebied aan zoals meerdere lichaamsdelen.

Er zijn verschillende soorten verlamming zoals onder andere:

• diplegie: Hetzelfde gebied aan beide zijden is getroffen, zoals beide armen, beide benen of beide zijden van het gezicht.
• hemiparaplegie: één van de ledematen is verlamd
• hemiparese/hemiparesis: onvolkomen verlamming van één zijde van het lichaam
• hemiplegie: één arm en één been aan dezelfde kant van het lichaam is aangetast
• locked-in-syndroom: De controle over al de spieren zijn verloren gegaan; enkel de spieren die de oogbewegingen sturen, zijn nog intact (meest zeldzame en ernstigste vorm)
• monoplegie: verlamming van één van de ledematen zoals één arm of één been
• paraparese/paraparesis: dubbelzijdige onvolkomen verlamming
• paraplegie (verlamming van het onderlichaam): Beide benen en soms de heupen en organen in de onderbuik zijn verlamd
• quadriplegie (tetraplegie): zowel de armen als benen, en soms de spieren in de romp en/of de functies van inwendige organen zijn aangetast
• triplegie: verlamming van beide benen en één arm

Spierspanning

Bij acute flaccid myelitis zijn de lagere motorneuronen (die de beweging van de skeletspieren stimuleren) getroffen. Na verloop van tijd krimpen of verslechteren de spieren. Deze aandoening is een veel voorkomende complicatie van polio.

Andere oorzaken waarbij de spierspanning is getroffen, zijn onder meer ontsteking van het ruggenmerg (myelitis) en het Guillain-Barré-syndroom, een zeldzame auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem het perifere zenuwstelsel aanvalt.

Spastische verlamming veroorzaakt spierstijfheid / spasticiteit, onvrijwillige spasmen en spierzwakte. Deze vorm van verlamming resulteert mogelijk uit een ruggenmergletsel, amyotrofe laterale sclerose (ALS), een beroerte of erfelijke spastische dwarslaesie.

Symptomen

De symptomen hangen af van het type en de oorzaak van de verlamming. Meestal verliest de patiënt de spierfunctie in één of meer lichaamsdelen.

Andere symptomen die verlamming kunnen veroorzaken, zijn onder meer:

• gevoelloosheid of pijn in de aangetaste spieren
• onvrijwillige spierspasmen of spiertrekkingen
• spieratrofie (spierverlies: bij slappe verlamming verslappen de spieren en krimpen ze
• spierstijfheid
• spierzwakte

Behandelingen

Anno 2020 bestaat er geen remedie tegen verlamming. Revalidatietherapie is nuttig. Hierdoor geneest de patiënt niet volledig van de verlamming, maar de symptomen verergeren hierdoor niet waardoor het risico op complicaties verlaagt. Een verlamming heeft een grote impact op het leven, maar er is ondersteuning beschikbaar zodat de patiënt zo zelfstandig mogelijk kan leven en de best mogelijke kwaliteit van leven kan behouden.

Beschikbare behandelingen zijn onder meer:

• een chirurgische amputatie
• een zenuwtransplantatie
• emotionele en sociale ondersteuning
• ergotherapie
• fysiotherapie
• medicijnen om problemen zoals pijn, stijfheid en spierspasmen te verlichten
• mobiliteitshulpmiddelen, zoals braces, rollators en rolstoelen

Prognose van paralyse

Afhankelijk van de oorzaak en het type verlamming, herstellen sommige patiënten echter soms gedeeltelijk of volledig. Een tijdelijke verlamming, zoals veroorzaakt door een beroerte van Bell’s parese, verdwijnen de klachten spontaan zonder medische behandeling. Ook als verlamming het gevolg is van een dwarslaesie of chronische neurologische aandoening, treedt mogelijk een gedeeltelijke spiercontrole op.

Complicaties bij verlamde patiënten

Verlamming leidt mogelijk tot diverse complicaties zoals:

• bloedstolsels in de benen
• gedrags- en stemmingswisselingen
• huidletsels en decubitus (doorligwonden)
• problemen met de ademhaling
• problemen met de bloedsomloop
• problemen met de darm- en blaascontrole (fecale incontinentie en urine-incontinentie)
• problemen met de hartslag
• problemen met de orgaanfunctie
• problemen met de seksuele reacties
• problemen met het spraak- of slikvermogen
• veranderingen in de normale functie van de organen, de klieren en andere weefsels
• veranderingen in de spieren, gewrichten en botten

Lees verder

• Hemiparese en hemiplegie: Zwakte en verlamming aan één kant
• Tetraplegie: Verlamming van vier ledematen en romp
• Locked-in-syndroom: Opgesloten in eigen lichaam
• Paraplegie: Verlamming onderlichaam met verlies van gevoel
• Ruggenmergletsel (dwarslaesie): Schade aan ruggenmerg